Camberwell Assessment of Need for the Elderly (CANE) – badanie

Camberwell Assessment of Need for the Elderly (CANE) – badanie

PSYCHOGERIATRIA POLSKA 2008;5(2):105-113
artykuł oryginaly oryginal article
Camberwell Assessment
of Need for the Elderly (CANE)
– badanie polskiej wersji narzędzia
Camberwell Assessment of Need for the Elderly (CANE)
- study of Polish version of the tool
Joanna Rymaszewska1, Renata Kłak2, Agnieszka Synak3
1
Pracownia Psychiatrii Konsultacyjnej i Medycyny Behawioralnej,
Katedra i Klinika Psychiatrii Akademii Medycznej we Wrocławiu
2
Katedra i Klinika Nefrologii i Medycyny Transplantacyjnej Akademii Medycznej we Wrocławiu
3
Katedra Fizjoterapii w Medycynie Zachowawczej i Zabiegowej, Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu
Słowa klucze: osoby w starszym wieku, ocena potrzeb, adaptacja narzędzia
Key words: elderly, assessment of needs, adaptation of the instrument
Streszczenie
Aktualnie wzrasta zainteresowanie problematyką starości oraz planowaniem opieki medycznej opartej
na rozpoznaniu potrzeb.
Celem pracy było przygotowanie polskiej wersji kwestionariusza Camberwell Assessment of Need for
the Elderly (CANE) wraz z oceną wartości psychometrycznych.
Metoda. Kwestionariusz składa się z 24 pozycji dotyczących pacjenta oraz dwóch dotyczących opiekuna (część A i B). Wersja skrócona (CANE-S) obejmuje sekcję pierwszą, która ocenia istnienie potrzeb
w danym obszarze, wymagających leczenia lub interwencji. Analizowane są potrzeby fizyczne, psychologiczne, socjalne i środowiskowe oceniane przez badacza, pacjenta, opiekuna bądź członka personelu
medycznego. Kolejne 4 sekcje pozwalają na analizę jakościową udzielanej pomocy.
Przeprowadzono tłumaczenie oryginalnej, angielskiej wersji CANE na język polski z uwzględnieniem
obowiązujących zasad translacyjnych oraz analizę rzetelności wewnętrznej, zgodności badaczy, trafności
teoretycznej (treściowej) oraz praktyczności CANE-S.
Do badania włączono 70 chorych leczonych nerkozastępczo (n=30; średnia wieku: 75,5±4,5) oraz
rehabilitowanych (n=40; średnia wieku: 75,8±6,2).
PGP 100
Wyniki. Ocenę spójności wewnętrznej przeprowadzono za pomocą współczynnika α Cornbacha, który
dla ogólnych wyników oceny potrzeb w obu badanych grupach był wysoki i wyniósł: dla pacjentów
0,857, a dla badacza 0,841. Zgodność pomiędzy oceną potrzeb w opinii pacjenta i badacza sprawdzono
przy pomocy współczynnika Cohen Kappa, który dla całości kwestionariusza wyniósł 0,864. Stwierdzono
współzależność dodatnią w parach pozycji: pamięć a samoobsługa, pieniądze, zajmowanie się domem
oraz samoobsługa a zajmowanie się domem.
Adres do korespondencji:
Dr hab. med. Joanna Rymaszewska
Katedra i Klinika Psychiatrii AM we Wrocławiu
Wyb. L. Pasteura 10, 50-367 Wrocław
tel: +48-71-784 16 00, [email protected]
Copyright © 2008 Fundacja Ochrony Zdrowia Psychicznego
106
Rymaszewska Joanna, Kłak Renata, Synak Agnieszka: CANE – badanie polskiej wersji narzędzia
Wnioski. Przeprowadzone badania kwestionariusza oceny potrzeb u osób starszych CANE w obu grupach
pacjentów wskazują na jego wysoką trafność, rzetelność oraz praktyczność, co czyni go atrakcyjnym
jak i efektywnym narzędziem do oceny potrzeb osób starszych w polskiej opiece zdrowotnej.
Summary
The growing interest can be observed currently in issues of old age and making plans for the medical
care based on identifying patients’ needs.
The aim of the study was to prepare the Polish version of Camberwell Assessment of Need for the
Elderly (CANE) together with the assessment of psychometric values.
Method. The questionnaire form consists of 24 items concerning the patient needs and two concerning the carer (part and and B). The short version of CANE (CANE-S) includes the first section which is
judging existing of needs in given area requiring curing or intervention. Physical, psychological, social
and environmental needs are being analysed judged by the researcher, the patient, the carer or the
member of the medical staff. Further 4 sections let the given help the qualitative analysis.
A translation was carried from English, original version of CANE according to translation principles.
The internal reliability, inter-rater reliability, the theoretical validity (content validity) and feasibility of
CANE-S were assessed.
Dialysis patients (n=30; average of the age: 75,5±4,5) and rehabilitated patients (n=40; average of
the age: 75,8±6,2) were included.
Results. The assessment of the internal consistency was carried with the help of the factor α Cornbacha
which for total sum of needs in both examined groups was high and elevated: for patients 0.857, and
for the researcher 0.841. The agreement between the assessment of needs in the opinion of the patient
and the researcher was tested with the help of the factor Cohen Kappa, which for the whole questionnaire form elevated 0.864. A positive correlation was stated in pairs of the items: the memory with
the self-service, money, keeping house and the self-service with keeping house.
Conclusions. Finding show high validity, reliability and feasibility of Polish version of CANE-S which
appears to become the attractive as well as effective tool for the assessment of needs of older persons
in the Polish health care.
Badanie wykonano w ramach projektów działalności statutowej Katedry i Kliniki Psychiatrii oraz Katedry
i Kliniki Nefrologii i Medycyny Transplantacji Akademii Medycznej we Wrocławiu.
Wprowadzenie
W wielu dziedzinach nauk humanistycznych można zauważyć coraz większe zainteresowanie problematyką starości. Przyczyną tego zjawiska jest postępujące starzenie się społeczeństw najwyżej rozwiniętych krajów świata. W Polsce po 2025 roku liczba osób starych będzie przewyższać liczbę ludzi
młodych [1, 2]. Jest to związane z jednej strony ze zmniejszonym przyrostem naturalnym, a z drugiej
– wydłużaniem długości trwania życia. Stały wzrost liczby osób starszych oznacza wzrost liczby potencjalnych potrzeb tej grupy.
W wieku senioralnym nakładają się na siebie i nasilają różne czynniki zagrażające zdrowiu jednostki.
Prawdopodobnie z równą siłą działają czynniki inwolucji biologicznych struktur i ich funkcji, czynniki
psychologiczne oraz społeczne. Stopniowy wzrost problemów zarówno somatycznych, jak i psychicznych,
wpływa na specyfikę doznawanych potrzeb w tej grupie wiekowej pacjentów [3].
Potrzebę można zdefiniować jako odczuwany przez jednostkę stan braku czegoś, co w związku ze
strukturą organizmu, indywidualnym doświadczeniem oraz miejscem jednostki w społeczeństwie, jest
niezbędne do utrzymania jej przy życiu, umożliwienia jej rozwoju, utrzymania określonej roli społecznej, zachowania równowagi psychicznej. Z przyczyn pragmatycznych w opiece zdrowotnej potrzebę
definiuje się pośrednio – jako wymaganie określonej interwencji lub terapii, która pomoże zniwelować
problem zdrowotny [4].
107
Rymaszewska Joanna, Kłak Renata, Synak Agnieszka: CANE – badanie polskiej wersji narzędzia
W ostatnich latach coraz częściej proponuje się planowanie opieki medycznej w oparciu o rozpoznane
potrzeby, zwłaszcza te niezaspokojone, bowiem ma to zapewnić skuteczność i satysfakcję z leczenia,
a tym samym poprawić jakość życia pacjentów [5]. Niezmiennie rosnące znaczenie tematu wymagań
osób starszych skłoniło naukowców do konstruowania odpowiednich narzędzi oceny ich potrzeb, które
umożliwią zapoznanie się ze spostrzeżeniami badacza, opiekuna i osoby badanej [6]. Skutkiem tych
starań powstał kwestionariusz do oceny szerokiego spektrum potrzeb osób w starszym wieku, Camberwell
Assessment of Need for the Elderly (CANE) [7]. Kwestionariusz CANE został opracowany na potrzeby
określonego środowiska kulturowego, przy użyciu pojęć dla niego charakterystycznych. Zastosowanie
tego narzędzia w nowych warunkach, zwłaszcza w innym obszarze językowym, bez sprawdzenia jego
równoważności z wersją oryginalną, może być przyczyną uzyskania nierzetelnych wyników. Zachodzi
zatem potrzeba sprawdzenia przydatności kwestionariusza poprzez przeprowadzenie oceny jego właściwości psychometrycznych – rzetelności (reliability) i trafności (validity) [8].
W wielu krajach dokonano adaptacji kwestionariusza CANE. Ilość opublikowanych opracowań świadczy
o dużym zainteresowaniu tego rodzaju narzędzim badawczym. W Lizbonie w maju 2006 r. w ramach
europejskiego spotkania Międzynarodowego Towarzystwa Psychogeriatrycznego odbyło się pierwsze
międzynarodowe sympozjum dotyczące CANE. Na spotkaniu przedstawiono adaptacje kwestionariusza
przeprowadzone między innymi we Włoszech, Hiszpanii i Portugalii.
W badaniach wersji oryginalnej oraz międzynarodowych adaptacji stwierdzono, że CANE ma dobre
właściwości psychometryczne i może być stosowane do oceny potrzeb zarówno pacjentów ambulatoryjnych jak i do pacjentów hospitalizowanych oraz przebywających w domach opieki społecznej czy
ośrodkach opiekuńczo-leczniczych. CANE to narzędzie najczęściej używane do kompleksowej oceny
potrzeb pacjentów psychiatrycznych [9].
Cel pracy
Celem pracy jest przygotowanie polskiej wersji narzędzia Camberwell Assessment of Need for the
Elderly (CANE) wraz z oceną jego wartości psychometrycznych.
Materiał i metody
Opis narzędzia. CANE jest narzędziem oceny potrzeb pacjenta w starszym wieku, skonstruowanym
dla celów klinicznych i badawczych. Analizowane są potrzeby fizyczne, psychologiczne, socjalne i środowiskowe oceniane przez badacza, pacjenta, opiekuna bądź członka personelu medycznego.
Badanie trwa średnio 30 minut. Badacz powinien dysponować ogólną wiedzą na temat potrzeb osób
starszych, natomiast członek personelu medycznego powinien mieć doświadczenie i wiedzę na temat
pracy z osobami starszymi, ich potrzeb oraz umiejętności planowania odpowiednich działań terapeutycznych.
Narzędzie składa się z 24 pozycji dotyczących pacjenta oraz dwóch dotyczących opiekuna (część A
i B). W czterech kolumnach dla każdej pozycji notuje się ocenę pacjenta (P), personelu – np. lekarza
czy pielęgniarki (L), opiekuna (O) oraz badacza (B). CANE w pełnej wersji składa się z pięciu sekcji.
W sekcji 1 ocenia się istnienie potrzeby w danym obszarze. Potrzeba jest definiowana jako problem,
który potencjalnie wymaga leczenia lub interwencji. Badacz powinien zadawać dodatkowe pytania,
aby ustalić, czy istnieje znacząca potrzeba, która wymaga interwencji, oraz czy osoba badana otrzymuje odpowiednią pomoc w tym zakresie (potrzeba zaspokojona/potrzeba niezaspokojona). W sekcji
2 ocenia się pomoc z nieformalnych źródeł (rodzina, przyjaciele, sąsiedzi) w ciągu ostatniego miesiąca.
a w sekcji 3 - pomoc z lokalnej opieki zdrowotnej lub społecznej. W sekcji 4 zaznacza się opinie personelu, opiekuna i badacza na temat otrzymywanej przez osobę badaną pomocy i jej adekwatności.
Dodatkowo sekcja 4 umożliwia ocenę satysfakcji pacjenta z pomocy, którą otrzymuje. Sekcja 5 służy
do odnotowywania szczegółów zwłaszcza potrzeb niezaspokojonych. Informacje mogą mieć zasadnicze
znaczenie przy formułowaniu efektywnego indywidualnego planu opieki. Narzędzie w wersji skróconej
(CANE-S) zawiera jedynie sekcję 1.
108
Rymaszewska Joanna, Kłak Renata, Synak Agnieszka: CANE – badanie polskiej wersji narzędzia
W wyniku badania za pomocą CANE otrzymuje się sumaryczną liczbę potrzeb ogółem oraz liczbę potrzeb
zaspokojonych i potrzeb niezaspokojonych ((każdorazowo maksymalny wynik wynosi 24). Oceny Badacza
(B) uwzględniają wszystkie zebrane informacje, dlatego są podstawą obliczania wyników [10].
Etapy badania. W pierwszym etapie dokonano tłumaczenia narzędzia w pełnej i skróconej wersji
z uwzględnieniem polskich realiów systemu opieki zdrowotnej i społecznej. Następnie dokonano
tłumaczenia zwrotnego przy pomocy niezależnego tłumacza. Otrzymaną wersję poddano analizie w
zespole, po czym wersję polską i przetłumaczoną przesłano do oceny przez autorów wersji oryginalnej.
Po wyjaśnieniu drobnych niezgodności i uwag uzyskano ostateczną polską wersję CANE.
W drugim etapie przeprowadzono ocenę spójności wewnętrznej, rzetelności – zgodności sędziów (inter-rater) oraz analizę praktyczności (stosowalności) polskiej wersji narzędzia w obu grupach badanych.
Analizę praktyczności CANE dokonano omawiając uwagi pod adresem narzędzia zgłaszane przez badaczy i badanych oraz analizę brakujących odpowiedzi i odmów wykonania lub niestosowania się do
instrukcji.
Materiał. Badanie przeprowadzono w dwóch grupach pacjentów w podeszłym wieku z różnymi schorzeniami somatycznymi, którzy wyrazili zgodę na udział w badaniu. Z badania wykluczono osoby ze
zmianami funkcji poznawczych uniemożliwiającymi logiczny kontakt oraz osoby leczone z powodu
zaburzeń psychiatrycznych.
Grupa pierwsza, to pacjenci leczeni nerkozastępczo n=30, hemodializą (HD) n= 25 i dializą otrzewnową
(DO) n=5. Średni czas dializoterapii wynosił 49±51,8 miesięcy. Wśród badanych było 16 kobiet i 14
mężczyzn, których wiek mieścił się w przedziale 67-83 lat (średnia: 75,5±4,5).
Grupa druga to 40 osób rehabilitowanych z powodu różnych schorzeń somatycznych (głównie udary,
złamania, choroba zwyrodnieniowa stawów) w tym 26 kobiet i 14 mężczyzn w wieku 65-90 lat (średnia:
75,8±6,2) mieszkających w Domu Pomocy Społecznej lub w domu rodzinnym.
Analizy statystyczne. Ocenę rzetelności - spójność wewnętrzną narzędzia przeprowadzono w oparciu
o współczynniki α Cornbacha liczone w 24 obszarach CANE i średnie Cornbacha oznaczane zarówno
dla pacjenta, jak i badacza. W interpretacji wyników przyjmuje się, że wewnętrzna spójność skali jest
dobra, jeśli współczynnik α Cornbacha wynosi minimum 0,7 [11].
Oceny zgodności pacjentów i badaczy dokonano za pomocą metody Cohen Kappa zarówno dla całości
testu CANE jak i dla poszczególnych obszarów. Współczynnik Kappa przyjmuje wartości od 0 do 1. Wynik
równy 1 oznacza pełną zgodność. Przeprowadzono badanie trafności treściowej, analizując korelacje
pomiędzy wybranymi podobnymi i odmiennymi pytaniami skali. Sprawdzono użyteczność (praktyczność)
narzędzia, oceniając ilość brakujących odpowiedzi, niezrozumienia instrukcji bądź pytań i potencjalne
uwagi krytyczne wobec narzędzia i jego konstrukcji, także graficznej.
Wyniki
Analizy trafności i rzetelności dokonano na podstawie poprawnie wypełnionych ankiet CANE. Współczynniki Cronbacha dla ogólnych wyników oceny potrzeb w obu grupach badanych były wysokie i wynosiły:
dla pacjentów rehabilitowanych - 0.786, dla badacza w grupie pacjentów rehabilitowanych 0.805, dla
pacjentów dializowanych - 0.854, a dla badacza w grupie pacjentów dializowanych - 0.72. Natomiast
współczynnik α Cornbacha dla wyników ogółu badanych pacjentów (rehabilitowanych i dializowanych)
odpowiednio wyniósł: dla pacjentów 0,857 oraz dla badacza 0,841. Wyniki, z uwzględnieniem poszczególnych pozycji skali, przedstawiono w tabeli nr 1.
Otrzymane dane posłużyły również do sprawdzenia rzetelności kwestionariusza, którą sprawdzono współczynnikiem Cohen Kappa. Analizie poddano ocenę potrzeb w opinii pacjenta i badacza. Wyniki sugerują
wysoką zgodność w obu badanych grupach, jednak wyższa jest w grupie pacjentów rehabilitowanych.
Współczynnik dla tej grupy badanych wyniósł 0,927, natomiast dla pacjentów dializowanych 0,797.
Dla całości kwestionariusza współczynnik Kappa wyniósł 0,864. Poszczególne obszary kwestionariusza
CANE uzyskały wartości od 0,411 do 1,000.
109
Rymaszewska Joanna, Kłak Renata, Synak Agnieszka: CANE – badanie polskiej wersji narzędzia
Spójność wewnętrzna kwestionariusza CANE w oparciu o współczynnik α Cronbacha dla poszczególnych
grup badanych oraz w obu grupach łącznie
Table 1. Internal consistency reliability of CANE questionnaire based on α Cronbach factor for study subgroups and
for the whole study group
Tab. 1.
Pacjenci
Obszary potrzeb
Rehabilitowani
n=40
Dializowanin=30
Ogółem
n=70
pacjent
badacz
pacjent
badacz
pacjent
badacz
Mieszkanie
0,75
0,78
0,84
0,69
0,84
0,83
Zajmowanie się domem
0,76
0,78
0,85
0,70
0,85
0,83
Posiłki/wyżywienie
0,76
0,78
0,85
0,71
0,85
0,83
Samoobsługa
0,76
0,78
0,84
0,71
0,85
0,83
Opieka nad innymi
0,79
0,81
0,86
0,73
0,86
0,84
Codzienna aktywność
0,78
0,80
0,84
0,69
0,85
0,82
Pamięć
0,78
0,80
0,85
0,70
0,85
0,83
Wzrok i słuch
0,78
0,79
0,85
0,71
0,85
0,83
Mobilność i upadki
0,76
0,78
0,84
0,68
0,84
0,82
Oddawanie moczu
0,78
0,80
0,85
0,71
0,85
0,84
Zdrowie fizyczne
0,79
0,81
0,84
0,70
0,85
0,83
Leki/narkotyki
0,78
0,81
0,85
0,70
0,85
0,84
Objawy psychotyczne
0,79
0,81
0,86
0,72
0,86
0,84
Stres psychologiczny
0,78
0,79
0,85
0,70
0,85
0,83
Inf. na temat zdrowia
i leczenia
0,79
0,82
0,85
0,72
0,85
0,84
Bezpieczeństwo własne
(samouszkodzenia)
0,79
0,81
0,87
0,73
0,86
0,84
Bezpieczeństwo własne
(niezamierzone samouszkodzenia)
0,79
0,81
0,85
0,70
0,86
0,84
Przemoc
0,78
0,80
0,85
0,71
0,86
0,84
Zachowanie
0,79
0,80
0,86
0,69
0,86
0,83
Alkohol
0,79
0,80
0,86
0,72
0,86
0,84
Życie towarzyskie
0,78
0,80
0,84
0,72
0,84
0,83
Bliskie relacje
0,80
0,81
0,84
0,73
0,85
0,84
Pieniądze
0,75
0,78
0,84
0,73
0,84
0,83
Zapomogi
0,78
0,80
0,84
0,74
0,84
0,84
0,786
0,805
0,854
0,72
0,857
0,841
α Cornbach dla całego
kwestionariusza
110
Rymaszewska Joanna, Kłak Renata, Synak Agnieszka: CANE – badanie polskiej wersji narzędzia
Wysoka zgodność jest obserwowana w zakresie takich obszarów CANE jak: mieszkanie, dbanie o dom,
posiłki, samoobsługa, dbanie o innych, codzienna aktywność, pamięć, wzrok/słuch/komunikacja, mobilność/upadki, nietrzymanie moczu, leki, stres psychologiczny, informacje o leczeniu, bezpieczeństwo.
Niższe wartości dotyczą pozycji: zdrowie fizyczne, przemoc, zachowanie, życie towarzyskie, bliskie relacje, pieniądze i zapomogi. W obszarach takich jak: samoobsługa, codzienna aktywność, zdrowie fizyczne,
bezpieczeństwo własne (niezamierzone samouszkodzenia), życie towarzyskie zgodność dla pacjentów
dializowanych jest znacznie niższa niż w grupie pacjentów rehabilitowanych. Wyższą zgodność uzyskali
tylko w takich obszarach jak wzrok/słuch, przemoc, bezpieczeństwo własne (samouszkodzenia).
W celu sprawdzenia trafności treściowej kwestionariusza wykonano korelacje pomiędzy odpowiedziami
pacjenta a badacza w wybranych obszarach potrzeb (tab. 3). Przeprowadzono analizę pozycji, między
którymi oczekiwano znaleźć współzależność dodatnią (trafność zbieżną): pamięć a samoobsługa, pamięć
a pieniądze, pamięć a bezpieczeństwo własne (samouszkodzenia), pamięć a zajmowanie się domem,
samoobsługa a zajmowanie się domem. Otrzymane wyniki wykazały, że korelacje tych pozycji ocenianych przez pacjenta i badacza są dodatnie i mają porównywalne wartości, poza jedną parą. Pomiędzy
pozycją dotyczącą pamięci a bezpieczeństwem własnym nie potwierdzono istotnej statystycznie korelacji
zarówno w ocenie pacjenta, jak i badacza.
Przeprowadzono analizę wyników pod kątem brakujących odpowiedzi, ale nie stwierdzono braków ani
w odpowiedziach badaczy, ani samych pacjentów. Nie zarejestrowano także w trakcie przeprowadzania
badania żadnych istotnych negatywnych uwag pod adresem narzędzia. Pytania pomocnicze nie wymagały wyjaśniania. Badacze nie zgłaszali również uwag pod adresem instrukcji. Jedynie tabela zbiorcza
wyników budziła pewne wątpliwości. Padały pytania, czy należy sumować potrzeby w każdej z kolumn.
Odpowiednio zacienione lub wykreślone pola wskazują na brak takiej potrzeby.
Omówienie
Przeprowadzona analiza rzetelności wykazała wysokie współczynniki α Cornbacha we wszystkich 24
obszarach kwestionariusza - zarówno dla poszczególnych grup, jak i w obu badanych grupach łącznie.
Wartości współczynnika α Cornbacha przedstawione w tabeli nr 1 sugerują, że żadne z pytań nie zmienia
w istotny sposób jego wartości, więc wkład każdego z nich jest podobny na wynik skali. Wskazuje to
na bardzo dobrą spójność wewnętrzną kwestionariusza CANE.
Podobnie zadowalają uzyskane wskaźniki rzetelności między badaczami oraz trafności treściowej.
Badania porównujące ocenę potrzeb osób starszych przez pacjentów, badaczy i personel wskazują,
że badacze identyfikują znacznie mniej potrzeb niż pozostali członkowie personelu i opiekunowie [12,
13]. W badaniu Hancock i wsp. różnicę tę zaobserwowano zwłaszcza w grupie osób z otępieniem,
identyfikujących mniej potrzeb. Badacze, w porównaniu z personelem i opiekunami, identyfikowali
znacząco mniej potrzeb psychologicznych i socjalnych, szczególnie dotyczących codziennej aktywności
i towarzystwa. Walters i wsp. posługując się κ testem, dla porównania zgodności oceny pacjentów i
profesjonalistów wykazali zaledwie zadawalający poziom tej zgodności w 18 z 24 pozycji, umiarkowany
w 6, a bardzo dobry w żadnej [13].
W prezentowanym badaniu w całej grupie wysoki współczynnik kappa (0,7 – 1,0) dotyczył wszystkich
pozycji poza alkoholem.
Podobnie w celu zbadania wiarygodności kwestionariusza CANE w populacji brytyjskiej Reynolds i wsp.
przeprowadzili analizę korelacji zbieżnych i rozbieżnych pomiędzy pacjentem a badaczem w wybranych obszarach potrzeb, w których oczekiwali znaleźć zależność, tj.: pamięć a samoobsługa, pamięć
a pieniądze, pamięć a bezpieczeństwo własne (samouszkodzenia), pamięć a zajmowanie się domem,
samoobsługa a zajmowanie się domem. Wyniki korelacji wykazały trafność kwestionariusza [7].
Narzędzie okazało się instrumentem przyjaznym dla osoby badanej – nie sprawiało trudności odpowiadanie na pytania osobom w podeszłym wieku, cierpiącymi na różne schorzenia somatyczne. Instrukcja
była zrozumiała dla badaczy. CANE okazało się narzędziem praktycznym w użyciu.
111
Rymaszewska Joanna, Kłak Renata, Synak Agnieszka: CANE – badanie polskiej wersji narzędzia
Tab. 2. Zgodność pacjent-badacz w obu grupach badanych
Table 2. Interrater reliability in both subgroups and in whole study group: kappa scores and p-value
Pacjenci
Obszary potrzeb
Rehabilitowani
n=40
Dializowani
n=30
Ogółem
n=70
kappa
p-value
kappa
p-value
kappa
p-value
Mieszkanie
1.000
2.54e-10
0.831
5.00e-09
0,922
0,00e+00
Zajmowanie się domem
0.949
1.84e-09
0.857
2.54e-10
0,916
0,00e+00
Posiłki/wyżywienie
1.000
2.54e-10
0.867
1.45e-10
0,945
0,00e+00
Samoobsługa
0.951
4.20e-10
0.637
3.56e-05
0,809
3,38e-13
Opieka nad innymi
1.000
2.54e-10
1.000
2.55e-12
1,000
0,00e+00
Codzienna aktywność
0.875
2.44e-08
0.593
1.06e-05
0,761
2,81e-13
Pamięć
0.800
1.17e-08
0.747
3.48e-09
0,810
0,00e+00
Wzrok i słuch
0.605
3.83e-08
0.873
3.58e-08
0,742
0,00e+00
Mobilność i upadki
1.000
4.06e-14
0.848
5.03e-11
0,934
0,00e+00
Oddawanie moczu
1.000
2.81e-12
0.689
4.29e-07
0,853
0,00e+00
Zdrowie fizyczne
1.000
6.66e-16
0.514
4.98e-04
0,719
2,02e-13
Leki/narkotyki
1.000
1.06e-12
0.706
1.02e-04
0,865
1,04e-14
Objawy psychotyczne
1.000
6.66e-16
NaN
NaN
1,000
0,00e+00
Stres psychologiczny
0.810
3.34e-08
0.697
4.91e-08
0,763
2,22e-16
Inf. na temat zdrowia
i leczenia
0.912
1.20e-13
0.875
1.14e-07
0,908
0,00e+00
Bezpieczeństwo własne
(samouszkodzenia)
NaN
NaN
1.000
4.44e-12
1,000
0,00e+00
Bezpieczeństwo własne
(niezamierzone
samouszkodzenia)
1.000
2.54e-10
0.643
1.26e-06
0,789
2,22-16
Przemoc
0.811
1.28e-10
1.000
4.32e-08
0,845
0,00e+00
Zachowanie
0.688
4.71e-06
0.212
8.24e-02
0,411
9,04e-06
Alkohol
0.579
1.30e-05
NaN
NaN
0,588
5,43e-09
Życie towarzyskie
0.933
7.37e-11
0.541
5.00e-05
0,767
6,00e-15
Bliskie relacje
1.000
4.44e-16
0.819
6.52e-08
0,907
0,00e+00
Pieniądze
0.951
4.20e-10
0.721
1.60e-07
0,847
0,00e+00
Zapomogi
1.000
2.54e-10
0.868
4.92e-07
0,916
2,22e-15
Cohen Kappa dla całego
kwestionariusza
0.927
0.00e+00
0.797
0.00e+00
0,864
0,00e+00
112
Rymaszewska Joanna, Kłak Renata, Synak Agnieszka: CANE – badanie polskiej wersji narzędzia
Tab. 3. Korelacje obszarów ilustrujące aspekt rzetelność kwestionariusza
Table 3. Correlation coefficients illustrating aspect of construct validity
CANE
BADANE OBSZARY
Pacjent
p-value
Badacz
p-value
Pamięć/samoobsługa
0,32
0,01
0,26
0,03
Pamięć/pieniądze
0,46
0,00
0,45
0,00
Pamięć/bezpieczeństwo własne
(samouszkodzenia)
0,12
0,32
0,11
0,37
Pamięć/zajmowanie się domem
0,27
0,02
0,24
0,04
Samoobsługa/zajmowanie się domem
0,45
0,00
0,39
0,00
CANE umożliwia ocenę potrzeb zarówno przez pacjenta, jak i jego opiekunów oraz profesjonalistów.
Dzięki temu możliwa jest identyfikacja tych obszarów niezaspokojonych potrzeb postrzeganych przez
pacjenta, które są trudne do zaobserwowania przez opiekunów i profesjonalistów, szczególnie: nietrzymanie moczu, problemy ze wzrokiem/ słuchem, pamięcią oraz informacje na temat leczenia [13].
Związek potrzeb osób w starszym wieku, zaspokojonych lub nie, z odczuwaną przez nie jakością życia,
a pośrednio także leczenia nie budzi wątpliwości [14]. Okazuje się, że właśnie subiektywne doznania,
wśród których znajdują się potrzeby pacjenta, są niezbędne do oceny zarówno zadowolenia ze standardu warunków życiowych, jak i satysfakcji z usług medycznych [15].
Ideą świadczeń nowoczesnej podstawowej i psychiatrycznej opieki zdrowotnej powinno być konstruowanie jej elementów w najbardziej optymalny, zorientowany na pacjenta i adekwatny do jego potrzeb
sposób. Pozwoli to zapewnić odbiorcy usług medycznych jak najbardziej specjalistyczną i skuteczną
pomoc. Spostrzeżenie na temat bagatelizowania opinii osób korzystających z usług medycznych powinno pociągnąć za sobą odpowiednie działania. Uważa się, że najbliższym czasie wzrośnie znaczenie
potrzeb pacjenta między innymi w praktyce klinicznej, monitorowaniu terapii oraz w badaniach naukowych [16].
Przeprowadzona walidacja polskiej wersji narzędzia CANE dała dobre wyniki pozwalające na stosowanie kwestionariusza do diagnozowania potrzeb osób starszych z różnymi problemami somatycznymi
w populacji naszego kraju.
Wnioski
Przeprowadzone badania kwestionariusza oceny potrzeb u osób starszych CANE w obu grupach pacjentów wskazują na jego wysoką trafność, rzetelność oraz praktyczność, co czyni go atrakcyjnym, jak
i efektywnym narzędziem do oceny potrzeb osób starszych w polskiej opiece zdrowotnej.
Piśmiennictwo
[1] Straś-Romanowska M. Późna starość. Wiek starzenia się. w: Psychologia rozwojowa człowieka.
Wyd.:Harwas-Napierała B., Trempała J., PWN, Warszawa 2003; 2: 263-292.
[2] Ośrodek Informacji ONZ. Raport „Starzenie się ludności na świecie”. Warszawa: http://www.unic.
un.org.pl/rozwoj_spoleczny/age4.pdf
[3] Wing JK, Roth R. Effectiveness of psychological interventions with older people. In: Fonagy A,
Roth P. (eds.). In What Works for Whom? A Critical Review of Psychotherapy Research. New York:
Guilford Press; 1996. s. 321-340.
[4] Slade M, Leese M, Taylor R, et al. The association between needs and quality of life in an epidemiologically representative sample of people with psychosis. Acta Psychiat Scand 1999; 100:
149-157.
113
Rymaszewska Joanna, Kłak Renata, Synak Agnieszka: CANE – badanie polskiej wersji narzędzia
[5] Wiersma D, Busschbach J. Are needs and satisfaction care associated with quality of life? An
epidemiological survey among the severly mentally ill in the Netherlands. Eur Arch Psychiatr
ClinNeurosci 2001; 251: 239-246.
[6] Gordon DS, Carter H, Scott S. Profiling the care needs of the population with dementia: A survey
in central Scotland. Int J Geriatr Psychiat 1997; 12: 753-759.
[7] Reynolds T, Thornicroft G, Abas M, et al. Camberwell Assessment of Need for the Elderly
(CANE): development, validity and reliability. Brit J Psychiat 2000; 176: 444-452.
[8] Majkowicz M. Problemy metodologiczne i techniki badawcze jakości życia w chorobach nowotworowych. W: Jakość życia w chorobie nowotworowej – wybrane zagadnienia (red. Meyza J.)
Warszawa: Centrum Onkologii im. M. Skłodowskiej-Curie. 1997. s. 130-140.
[9] Bhat M, Greaves S, Orell M. Needs of liaison psychiatry referrals from general hospital wards.
In: Orrell M, Hancock G. (eds.). The Camberwell Assessment of Need for the Elderly (CANE).
Gaskell: London; 2004.
[10] Orrell M, Hancock G. The Camberwell Assessment of Need for the Elderly (CANE). Gaskell:
London; 2004.
[11] Cronbach .J. Coefficient alpha and the internal structure of tests. Psychometrika 1951;16: 297-334.
[12] Hancock GA, Reynolds T, Woods B, Thornicroft G, Orrell M. The need of the older people
with mental health problems according to the user, the carer and the staff. Int J Geriatr Psychiat
2003; 18: 803-11.
[13] Walters K, Iliffe S, See Tai S, Orell M. Assessing needs from patient, carer and professional perspectives: CANE in primary care. Age and Ageing 2000; 29: 505-510.
[14] Phelan M, Slade M, Thornicroft G, et al. The Camberwell Assessment of Need: the validity and reliability of an instrument to assess the Leeds of people with severe mental illness. Brit J Psychiatr
1995; 167: 589- 595.
[15] Neville P, Boyle A, Baildon S. A descriptive survey of acute bed usage for dementia care in old age
psychiatry. Int J Geriatr Psych 1999; 14: 348-354.
[16] Martin CR, Tweed AE, Metcalfe MS. A psychometric evaluation of the Hospital Anxiety and Depression Scale in patients diagnosed with end-stage renal disease. Br J Clin Psychol 2004; 43(Pt
1):51-64.
Revieved/Zrecenzowano 12.06.08
Accepted/Zatwierdzono do druku 18.06.08
114
Rymaszewska Joanna, Kłak Renata, Synak Agnieszka: CANE – badanie polskiej wersji narzędzia
KOMUNIKAT REDAKCJI
Zaproszenie do publikacji
Redakcja uprzejmie zaprasza
do nadsyłania
pełnotekstowych artykułów oryginalnych
i krótkich doniesień badawczych
mieszczących się w tematyce czasopisma
wcześniej nie publikowanych
oraz nieprzedłożonych do innych wydawnictw,
celem rozważenia Publikacji w Psychogeriatrii Polskiej
Wszystkie przedłożone artykuły
zostaną niezależnie zrecenzowane.
Wydawca Psychogeriatrii Polskiej
Fundacja Ochrony Zdrowia Psychicznego
50-119 Wrocław, ul. Nożownicza 4/8
http://www.fozp.org.pl
e-mail: [email protected]