Jerzy Jacy szyn Wokół ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji

„Rejent" * rok 7 * nr 2(70)
luty 1997 r.
Jerzy Jacy szyn
Wokół ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji
przedsiębiorstw państwowych
I. Wprowadzenie
Ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji1
przedsiębiorstw państwowych miała wejść w życie z dniem 8 stycznia
1997 r., stało się jednak inaczej. Za sprawą bowiem ustawy z dnia 20
grudnia 1996 r.2 dokonano przesunięcia inauguracji tego aktu prawnego
o trzy miesiące, tj. na dzień 8 kwietnia 1997 r. Jednakże na mocy art. 77
ustawy o k.p.p.p. przepisy w tym artykule wymienione3 weszły w życie
z chwilą jej ogłoszenia. Krótko mówiąc, ustawa ta częściowo obowiązuje,
poważny jednak jej fragment większościowy czeka na zakończenie vacatio legis.
Może warto przypomnieć, iż ustawa ta była i jest jedną z najbardziej
kontrowersyjnych aktów prawnych współczesnej legislatury III Rzeczypospolitej. Była przedmiotem poważnych dysput i sporów, ujawniała wiele
namiętności i emocji politycznych i jurydycznych, miała też swój epizod
doktrynalny, stając się przedmiotem wypowiedzi i rozstrzygnięć Trybunału Konstytucyjnego, który uznał ją w ówczesnej wersji, za niezgodną z
Konstytucją. Poddana ponownej procedurze ustawodawczej ustawa ta
została uchwalona, a następnie podpisana przez prezydenta. Stała się
1
2
3
14
Dz.U. Nr 118, poz. 561, zwana dalej w skrócie ustawą o k.p.p.p.
Dz.U. Nr 158, poz. 775.
Tj. art. 4, 25, 39, 48-50, 63 i 70-73 oraz rozdziału 2 działu IV.
Wokół ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw...
prawem, które oczekuje na realizację w kolejnym etapie transformacji
gospodarki, przekształceń przedsiębiorstw państwowych w ramach gospodarki rynkowej.
Mimo iż ustawa jeszcze w pełni nie obowiązuje, to już obecnie można
stosować nowe zasady i procedury w zakresie komercjalizacji, a zwłaszcza przy podejmowaniu decyzji o przekształceniu danego przedsiębiorstwa oraz prywatyzacji bezpośredniej poprzez sprzedaż przedsiębiorstwa,
wniesienie przedsiębiorstwa do spółki, oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania. Możliwe jest też rozpoczęcie przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością z
udziałem Skarbu Państwa i wierzycieli. Ustawa formułuje także zasady
stosowania przepisów w sytuacji, gdy rozpoczęto udostępnianie akcji pracownikom na warunkach preferencyjnych bądź gdy proces ten jeszcze nie
nastąpił.
2. Zakres podmiotowo-przedmiotowy ustawy o k.p.p.p.
Ustawa o k.p.p.p. dzieli się na VIII działów, obejmując swym zasięgiem 77 artykułów. Każdy z działów jest odpowiednio zatytułowany,
stanowi zamkniętą całość, zintegrowaną merytorycznie z główną ideą tego
aktu prawnego. Ustawa jest opracowana według przyjętej koncepcji kierunków prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych w 1996 r., zawartych
w załączniku nr 12 do ustawy budżetowej na 1996 r.4
Ustawa stanowi swoistego rodzaju kompendium aktualnych rodzajów,
dróg i metod prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, korzysta bowiem z dotychczasowego dorobku wiedzy i doświadczeń prywatyzacyjnych wyrosłych na bazie stosowanej ustawy o prywatyzacji przedsiębiorstw
państwowych. Adresatem ustawy o k.p.p.p. są przedsiębiorstwa wyselekcjonowane, nie wszystkie bowiem przedsiębiorstwa państwowe mogą
skorzystać z nowych rozwiązań prywatyzacyjnych. Wymienia je art. 3
ustawy, który wyłącza niektóre przedsiębiorstwa państwowe z mocy prawa, takie jak:
1) postawione w stan likwidacji,
2) postawione w stan upadłości,
4
Ustawa ta została opublikowana w Dz.U. z 1996 r. Nr 19, poz. 87.
15
Jerzy Jacy szyn
3) wykonujące prawomocną decyzją o podziale lub łączeniu przedsiębiorstw państwowych,
4) przedsiębiorstwa, w stosunku do których toczy się postępowanie
układowe - do chwili uprawomocnienia się układu,
5) przedsiębiorstwa, w stosunku do których toczy się bankowe postępowanie ugodowe - do chwili uprawomocnienia się ugody,
6) zarządzanych na podstawie umowy o zarządzaniu przedsiębiorstwem,
chyba że zarządca wystąpi z wnioskiem o komercjalizację przedsiębiorstwa państwowego,
7) działających na podstawie odrębnych przepisów rangi ustawowej,
innych niż ustawa o przedsiębiorstwach państwowych,
8) przedsiębiorstw, których uprawnione organy złożyły wniosek o
dokonanie prywatyzacji bezpośredniej - do czasu rozpatrzenia wniosku,
9) w stosunku do których wydane zostało zarządzenie o prywatyzacji
bezpośredniej,
10) państwowego przedsiębiorstwa użyteczności publicznej „Poczta
Polska".
A także przedsiębiorstwa państwowe, któiych fundusze własne są niższe
niż równowartość kwoty określonej w art. 159 § 2 k.h., mogą podlegać
komercjalizacji jedynie na zasadach określonych w dziale III ustawy, czyli
z konwersją wierzytelności.
Opisywana ustawa stwarza nowe możliwości organizacyjnoprawne,
wprowadza wiele nowatorskich rozwiązań, w tym wspomniany wyżej tryb
zamiany wierzytelności na udziały w drodze konwersji, który już teraz
budzi pewne zastrzeżenia5, wywołuje polemiki na łamach prasy fachowej.
W kolejnych działach tej ustawy uregulowany jest drugi etap prywatyzacji pośredniej (IV), polegającej na zbywaniu odpłatnym przez Skarb
Państwa akcji spółki powstałej w wyniku komercjalizacji, określając przy
tym krąg uprawnionych pracowników, którym przysługuje prawo do nieodpłatnego nabycia akcji. W ramach prywatyzacji bezpośredniej (V) ujęte
są tryby rozporządzania wszystkimi składnikami materialnymi i niematerialnymi majątku przedsiębiorstwa przez:
5
A . K l a u s , Przymusowi udziałowcy, czyli oddłużanie przedsiębiorstw państwowych pod
pretekstem prywatyzacji, „Rzeczpospolita" 30.12.1996 r., nr 302, s. 12.
16
Wokół
ustawy
o
komercjalizacji
i prywatyzacji przedsiębiorstw...
- sprzedaż przedsiębiorstwa,
- wniesienie przedsiębiorstwa do spółki,
- oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania.
Wdrożenie ścieżki prywatyzacji bezpośredniej wymaga spełnienia określonych warunków formalnoprawnych, wylicza je art. 41 i nast. ustawy.
Sprzedaż przedsiębiorstwa, wniesienie do spółki oraz oddanie przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania, jako warianty prywatyzacji bezpośredniej, szczegółowo uregulowane są w art. 48-53 ustawy.
Novum tego aktu prawnego są bony prywatyzacyjne; zasady ich emisji
ujęto ogólnie w dziale VI ustawy.
Ostatni, dział VII zamyka ustawę o k.p.p.p. przepisami przejściowymi
i końcowymi, ustalając reguły intertemporalne i interferencyjne.
3. Komercjalizacja
Ustawa o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych,
zastępując ustawę o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, wprowadza nową procedurę przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego, nazywając ją k o m e r c j a l i z a c j ą . Ten właśnie tryb i związane z nim konsekwencje prawne będą głównym tematem mojego zainteresowania, jako
że nie sposób omówić całości problemów, jakie wyłaniają się na tle tej
ustawy. Część z nich zauważana jest już w piśmiennictwie i prasie fachowej6, inne pojawią się, bez wątpienia, w czasie stosowania tego aktu prawnego.
Komercjalizacja - w myśl art. 1 ust. 1 ustawy - polega na przekształceniu przedsiębiorstwa państwowego w spółkę. Jeżeli przepisy ustawy nie
stanowią inaczej, spółka ta wstępuje we w s z y s t k i e stosunki prawne,
których przedmiotem było przedsiębiorstwo państwowe, bez względu na
charakter prawny tych stosunków.
Jednoosobowa spółka Skarbu Państwa powstała w wyniku komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego, według art. 5 ustawy, poddana jest
przepisom k.h., jednocześnie wobec niej stosuje się ustawę o k.p.p.p. jako
lex specialis derogat legi generali. Powstanie jednoosobowej spółki Skarbu
6
Zob. np. L. Mo rys, Jednoosobowa spółka akcyjna Skarbu Państwa według regulacji
nowej ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, „Przegląd Prawa
Handlowego" nr 12, s. 17 i nast.
17
Jerzy Jacy szyn
Państwa n i e jest jej zawiązaniem w rozumieniu k.h. W wyniku komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego n i e następuje powstanie n o w e g o podmiotu, a jedynie przekształcenie i s t n i e j ą c e g o . Następuje swoistego rodzaju prawna metemorfoza dotychczasowego przedsiębiorstwa państwowego w strukturę typową dla wymogów gospodarki rynkowej - spółkę prawa handlowego.
Koncepcja komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego w naszej
historii gospodarczej i prawnej nie jest niczym nowym, bowiem wśród pionierskich konstrukcji prawnych, stworzonych dla potrzeb sektora państwowego w okresie II Rzeczypospolitej, szczególne zainteresowanie budziła instytucja państwowego przedsiębiorstwa skomercjalizowanego, uregulowana rozporządzeniem Prezydenta RP z dn.17 marca 1927 r. o wydzieleniu z administracji państwowej przedsiębiorstw państwowych: przemysłowych, handlowych i górniczych oraz o ich komercjalizacji7. Była to
pierwsza w historii polskiego ustawodawstwa w pełni oryginalna, standardowa forma prawna przedsiębiorstwa państwowego, oparta na idei komercjalizacji przedsiębiorstwa, nadającej mu znamiona racjonalnie ukształtowanej i nowoczesnej konstrukcji organizacyjnoprawnej8.
W doktrynie utrwalił się pogląd, iż treść pojęcia komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego, niezależnie od różnic w sposobach jego ujmowania, mieściła w sobie poddanie przedsiębiorstwa państwowego „pod
rządy takich samych warunków gospodarczych i prawnych, jakim podlegały przedsiębiorstwa prywatne". Powszechnie zgadzano się, że trzon tego
pojęcia, w zgodzie z etymologią, stanowiły zasady gospodarki handlowej.
W literaturze przedsiębiorstwo państwowe skomercjalizowane często nazywane było „przedsiębiorstwem wydzielonym"9. Fundamentem konstrukcji prawnej przedsiębiorstwa państwowego skomercjalizowanego był
przepis głoszący, że przedsiębiorstwo to, wydzielone z ogólnej administracji państwowej mocą rozporządzenia Rady Ministrów, stanowi samodziel-
7
Dz.U. z 1927 r. Nr 25, poz. 195.
Stanowiła ona reakcję na wady przedsiębiorstw państwowych, prowadzonych w ramach
aparatu administracyjnego, wspomina o tym min. B. H e ł c z y ń s k i , Komercjalizacja przedsiębiorstw państwowych na tle polskich przepisów prawnych. Warszawa 1929.
9
Tak pisze Z. F e n i c h c 1, Stanowisko prawne przedsiębiorstw państwowych wydzielonych z administracji państwowej, „Glos Adwokatów" 1927, nr 5.
8
18
Wokół ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw...
ną osobę prawną, zarządzaną według zasad gospodarki handlowej. Osobowość prawną uzyskiwało z chwilą wpisu do rejestru handlowego, który
czynił zeń jednocześnie kupca rejestrowego10. Niezbędnym warunkiem
wpisu było nadanie przedsiębiorstwu statutu ogłaszanego w „Monitorze
Polskim".
Korzeni legislacyjnych współczesnych jednoosobowych spółek Skarbu
Państwa, powstałych na bazie przepisów omawianej ustawy, należy doszukiwać się w regulacjach międzywojennej Polski. Była to bowiem konstrukcja normatywna wdrożona dla potrzeb gospodarki rynkowej, opisana
dość ogólnie w literaturze przedwojennej, mająca pewną tradycję prawną
i sens gospodarczy.
W wyniku komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego, w trybie
określonym przez ustawę o k.p.p.p., może powstać podmiot w formie
spółki z ograniczoną odpowiedzialnością bądź spółki akcyjnej. Takie typy
spółek handlowych przewiduje art. 2 pkt 1 ustawy. Tylko te dwie spółki
nadają się do zastosowania w procesie komercjalizacji, dysponują one
bowiem atutem osobowości prawnej, w które wyposażone jest każde przedsiębiorstwo państwowe. Dzięki m.in. temu ciągłość bytu przedsiębiorstwa
jako zorganizowanej masy majątkowo-prywatyzacyjnej jest w wyniku następstwa prawnego zapewniona.
Wykreowanie jednoosobowych spółek Skarbu Państwa na mocy tej ustawy wychodzi naprzeciw dotychczasowej praktyce gospodarczej, która
jednoosobowy model spółki handlowej wyraźnie preferowała jako formę
przejściową do dalszych przekształceń podmiotowych. Ustawa, sankcjonując byt prawny jednoosobowych spółek Skarbu Państwa, stworzyła normatywne podstawy do ich stabilizacji organizacyjnoprawnej i gospodarczej.
Jednoosobowa spółka Skarbu Państwa nie jest już bowiem j e d y n i e
epizodem w kształtowaniu form przedsiębiorstwa państwowego na kolejnych etapach transformacji gospodarki, lecz pełnoprawną strukturą podmiotową o określonych cechach i właściwościach, a także o - w miarę wyraźnym statusie prawnym.
Inaczej mówiąc, ustawa przyznaje komercjalizacji przedsiębiorstw
państwowych samodzielne znaczenie, dostrzega sens prawny tej konstrukcji, wyposaża ją w odpowiednie atuty organizacyjnoprawne. Namawia, za10
Por. A.D. S z c z y g i e l s k i , Kupiec rejestrowy, Warszawa 1937, s. 23.
19
Jerzy Jacy szyn
chęca, a nawet obliguje do jej stosowania, wymuszając niekiedy jej
wdrożenie".
W art. 3 ust. 1 i 2 omawianej ustawy wymienione są dwa równorzędne
rodzaje komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego. Pierwszy mówi
o celu prywatyzacyjnym, drugi wskazuje, iż komercjalizacja może odbywać się w innym celu niż prywatyzacja. Ten „inny cel" brzmi dość tajemniczo, choć można przypuszczać, iż ustawodawca wiedział w chwili
tworzenia ustawy, jakie „inne cele" mogą wchodzić w rachubę. Choć można także przyjąć, iż ustawodawca, nie wymieniając celów w tej ustawie,
stworzył dla praktyki furtkę legislacyjną umożliwiając tym samym elastyczną komercjalizację przedsiębiorstw państwowych. Trzeba tu jednak
wyraźnie zaznaczyć, iż ten typ komercjalizacji dokonywany jest przez
Ministra Skarbu Państwa za zgoda Rady Ministrów. Przypomnijmy, iż
zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy jednoosobowa spółka Skarbu Państwa w s t ę p u j e we wszystkie stosunki prawne, których podmiotem było przedsiębiorstwo, bez względu na ich charakter, o ile przepisy ustawy nie stanowią
inaczej. Zapis ten jest w swej treści niezwykle radykalny i pozwala przyjąć
konstrukcję, w myśl której skomercjalizowane przedsiębiorstwo państwowe jako jednoosobowa spółka Skarbu Państwa j e s t spadkobiercą przedsiębiorstwa państwowego, sukcesorem uniwersalnym, który na skutek zaistniałego stanu faktycznego w s t ę p u j e w ogół praw stanowiących
majątek poprzednika. Przy czym nabyciu towarzyszy z reguły wstąpienie
przez nabywcę także w długi, które majątek ten obciążają12. Sukcesja
uniwersalna j est instytucj ą w y j ą t k o w ą dopuszczalną tylko w wypadkach przez ustawę wyraźnie przewidzianych. Taki skutek zapisany jest
expressis verbis w art. 1 ust 1 ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji
przedsiębiorstw państwowych. Sukcesja uniwersalna pozwala w pełni na
ochronę interesu wierzyciela przekształconego przedsiębiorstwa państwowego, które de facto i de iure przestało istnieć.
Jednoosobowa spółka Skarbu Państwa, powstała w wyniku komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego, wraz z momentem wpisania jej do
rejestru handlowego i dokonania wykreślenia przedsiębiorstwa z rejestru
11
Wskazuje na ten aspekt A. KI aus, op. cii.
Tak uważa min. K. K r u c z a l a k , Działalność gospodarcza w formie spółki prawa
handlowego i cywilnego, Gdańsk 1991, s. 125.
12
20
Wokół ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw...
przedsiębiorstw państwowych nabywa cały jego majątek, wszystkie aktywa i pasywa. Czy jednak tak jest rzeczywiście, czy nie istnieją wątpliwości co do charakteru prawnego składników materialnych i niematerialnych przedsiębiorstw państwowych; czy aby na pewno mamy do czynienia
z prostym transferem wszystkich elementów składowych przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 55' k.c., czy rzeczywiście przedsiębiorstwo państwowe utrzymuje swój pakiet praw i dóbr materialnych i niematerialnych.
Krótko mówiąc, zyskuje na tej transformacji, a nie traci. Okazuje się, że
i tu zdarzyć się mogą kontrowersje wokół przejmowania zarówno środków trwałych, jak i niektórych praw, ściśle związanych z przedsiębiorstwem państwowym. I tak np. z konstrukcji pełnego transferu praw i
obowiązków przechodzących na jednoosobową spółkę Skarbu Państwa
wynika, iż objęcie przez spółkę w całości majątku należącego do przedsiębiorstwa, w tym środków trwałych, n i e jest ponownym nabyciem majątku. Brak jest więc podstaw, by środki trwałe traktować w tym przypadku jako używane, co wynika z istoty sukcesji uniwersalnej. Takie stanowisko artykułują niektórzy przedstawiciele doktryny13. Traktowanie środków trwałych jako nowych, a nie używanych, rodzi - moim zdanienm poważne reperkusje prawne, kosztowe, finansowe i podatkowe. Nie odpowiada też rzeczywistemu stanowi rzeczy, tworząc w pewnym stopniu
fikcję prawną, nie mającą nic wspólnego z racjonalną gospodarką rynkową i zasadami handlowymi. Kłóci się też ze zdrowym rozsądkiem.
Podobnie jak inne prawa, w szerokim tego słowa znaczeniu, które
przysługiwały skomercjalizowanemu przedsiębiorstwu, w tym również
prawo wieczystego użytkowania przechodzi na jednoosobową spółkę
Skarbu Państwa z chwilą jej wpisu do rejestru handlowego. Niekiedy przejście tego prawa nie jest takie proste, rodzi poważne obawy jego utrzymanie w gestii dotychczasowych bądź nowych podmiotów gospodarczych.
Zwraca na to uwagę J. Frąckowiak, ukazując konsekwencje prawne prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych wobec użytkowania wieczystego. Przytacza kontrowersyjną tezę SN, z którą polemizuje na tle obowią-
13
A . U r b a ń s k i , Środki trwałe w jednoosobowych spółkach Skarbu Państwa, „Rzeczpospolita" 1995, nr 193.
21
Jerzy Jacy szyn
żujących przepisów, proponując w końcowym fragmencie swych rozważań rozwiązania de lege latal4.
Prawo wieczystego użytkowania nie wygasa w wyniku komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego". Niezbędne jest jednak zachowanie
odpowiedniej procedury, by prawo to przeszło na jednoosobową spółkę
Skarbu Państwa na skutek podjęcia określonych kroków formalnoprawnych. Aby ujawnić przejście tego prawa w księdze wieczystej, należy złożyć wniosek o wpis prawa użytkowania wieczystego oraz własności znajdujących się na nim budynków, dołączając akt komercjalizacji przedsiębiorstwa oraz odpisy postanowień o wykreśleniu i wpisie w stosownych
rejestrach.
Wypada zwrócić uwagę na zapis art. 10 ust. 2 omawianej ustawy, który
stanowi, iż postanowienie o wpisaniu spółki do rejestru handlowego oraz
związane z tym wykreślenie skomercjalizowanego przedsiębiorstwa z
rejestru przedsiębiorstw państwowych jest s k u t e c z n e od pierwszego
dnia miesiąca przypadającego po wydaniu postanowienia.
Wraz z przekształceniem następuje zmiana podmiotu prawa własności nieruchomości, przysługującego dotychczas przedsiębiorstwu państwowemu. Wymaga to wpisu do księgi wieczystej. Aby uniknąć niezgodności treści księgi z rzeczywistym stanem prawnym, należy złożyć stosowny wniosek, wykazując uprawnienia właścicielskie spółki wobec nieruchomości poprzez wyciągi z rejestrów oraz odpis aktu komercjalizacji16.
Akt ten zresztą to nowy pomysł ustawodawcy.
W wyniku komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego, mimo wstąpienia przez spółkę we wszystkie stosunki prawne wiążące się z przedsiębiorstwem, ustają jednak niektóre p r z y w i l e j e związane ze statusem prawnym przedsiębiorstwa państwowego.
Jednoosobowa spółka Skarbu Państwa, choć wstępuje w ogół jego praw
i obowiązków, n i e może np. otrzymać świadectwa broni, tj. pozwolenia
14
J . F r ą c k o w i a k , Prywatyzacja przedsiębiorstwu państwowego a użytkowanie wieczyste gruntu przysługujące temu przedsiębiorstwu, „Rejent" 1996, nr 1(57), s. 19 i nast.
15
Uchwała Sądu Najwyższego z dn. 14 marca 1995 r. III CZP 165/94, uchwała z dn. 19
maja 1992 r. III CZP 49/92 nie publ.
16
S. R u d n i c k i , Komentarz do ustawy o księgach wieczystych i hipotece, Warszawa
1993.
22
Wokół ustawy
o
komercjalizacji
i prywatyzacji przedsiębiorstw...
na broń na okaziciela. W myśl bowiem obowiązujących przepisów17, ten
typ pozwolenia dotyczy tylko jednostek państwowych. Takie stanowisko
zajął NSA18.
Podobnie zwolnienie od opłaty skarbowej od umów sprzedaży zorganizowanej części przedsiębiorstwa, określonej w § 62 ust. 1 pkt 8 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 9 marca 1994 r. w sprawie opłaty skarbowej, przysługuje j e d y n i e przedsiębiorstwu państwowemu, nie
dotyczy tym samym spółki Skarbu Państwa19.
Na jednoosobową spółkę Skarbu Państwa nie przechodzą również
koncesje nadane przekształconemu przedsiębiorstwu państwowemu. Tu
mała dygresja, charakter prawny koncesji w doktrynie budzi kontrowersje,
zwłaszcza dotyczy to koncesji na działalność gospodarczą w ujęciu ustawy o działalności gospodarczej20. Decyzja koncesyjna jest udzielana na
określonych w tym akcie prawnym warunkach. Koncesja na działalność
gospodarczą zostaje wydana w trakcie procesu koncesyjnego ubiegającemu się o nią podmiotowi, ze względu na spełnienie przez podmiot cech
wymaganych w tej procedurze. Koncesja jako decyzja określonego organu administracji państwowej nie jest majątkowym prawem, którym można
swobodnie dysponować, jako że wynika z decyzji administracyjnej; jest
stosunkiem administracyjnoprawnym, w którym organ administracji upoważnia określony podmiot do uprawnionego działania w sferach zabronionych dla innych podmiotów. Koncesja nie posiada wartości majątkowej, twierdzą znawcy tej problematyki, zaznaczając, iż nie można określić
ceny koncesji w obrocie gospodarczym, m.in. ze względu na jej nieprzenoszalność. Prawo do koncesji jest niezbywalne w obrocie cywilnym i jako
takie nie podlega regulacji prawa cywilnego i handlowego. Władnym do
dysponowania koncesją jest organ administracyjny, który ją wydał, a nie
podmiot, na rzecz którego została wydawana. Koncesja, jako niezbywalna, nieprzenoszalna, nie posiadająca wartości materialnej, a także nie mająca
zdolności aportowej, wydaje się bezużyteczna w obrocie cywilnopraw-
17
Art. 14 ust. 1 ustawy z dn. 13 stycznia 1961 r. o broni, amunicji i materiałach wybuchowych, Dz.U. Nr 6, poz. 43 z późn. zm.
18
Wyrok NSA z dn. 10 sierpnia 1994 r„ OSP 1995, nr 6, poz. 125.
19
Wyrok NSA z dn. 20 grudnia 1994 r. III ARN 72/94.
20
Zob. np. B . J a w o r s k a - D ę b s k a , Charakter prawny koncesji na działalność gospodarczą, PUG 1994, nr 3, s. 8 i nast.
23
Jerzy Jacy szyn
nym, a przywiązanie jej do adresata, któiy ją uzyskał w trybie administracyjnym, wyłącza możliwość transferu na jednoosobową spółkę Skarbu
Państwa powstałą w wyniku skomercjalizowania przedsiębiorstwa państwowego. Jest to stanowisko zdecydowanie wyłączające koncesję z przedmiotowego zakresu sukcesji uniwersalnej skomercjalizowanego przedsiębiorstwa państwowego. Trzeba jednak zauważyć, iż koncepcja ta ma też
oponentów, którzy przytaczają na łamach prasy fachowej argumenty przemawiające za przechodzeniem na spółkę kapitałową koncesji i zezwoleń
udzielanych podmiotom gospodarczym. A. Szumański21 przytacza atuty
optujące za takim rozwiązaniem; mają one istotne znaczenie teoretyczne
i praktyczne.
Z idei sukcesji uniwersalnej wynika wstąpienie przez spółkę w miejsce
przedsiębiorstwa do umów, których było ono stroną. Zgodnie bowiem z
orzecznictwem SN, spółka powstała w wyniku komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego n i e jest związana postanowieniami układu zbiorowego pracy obowiązującego w przedsiębiorstwie. Wstępuje ona natomiast względem pracowników i byłych pracowników przedsiębiorstwa w
obowiązki wynikające z układu zbiorowego pracy obowiązujące w przedsiębiorstwie. Wiążą one spółkę jako warunki indywidualnych umów o
pracę, ustalone poprzez zawarcie układu przez przekształcone przedsiębiorstwo. Spółka jest związana tymi obowiązkami i podobnie przejmuje
świadczenia w naturze, ponieważ są one, jako forma wynagrodzenia,
elementem stosunku pracy22. Z faktu, iż w przypadku komercjalizacji
następuje pełna sukcesja uniwersalna, wynika, iż ustawa ta zapewnia
ciągłość działalności gospodarczej prowadzonej przez przekształcany
podmiot; dotyczy to także stosunków pracy osób w nim zatrudnionych.
Pracownicy skomercjalizowanego przedsiębiorstwa państwowego stają się z mocy prawa pracownikami jednoosobowej spółki Skarbu Państwa.
Wyjątki od tej zasady stanowią stosunki pracy pracowników zatrudnionych na podstawie powołania.
Kolejną konsekwencją pełnej transformacji przedsiębiorstwa państwowego jest zasada wyrażona w art. 7, zgodnie z którym bilans zamknięcia
21
A. S z u m a ń s k i , Problem przekształcenia spółki cywilnej w spółkę kapitałową, „Przegląd Prawa Handlowego" 1995, nr 8, s. 10 i nast.
22
Orzeczenie Sądu Najwyższego z dn. 2 czerwca 1995 r. I PZP 16/95, „Prawo Pracy" 1995,
nr 7. Powołuje je m.in. L. M o ry s, op. cit.
24
Wokół ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw...
przedsiębiorstwa państwowego jest bilansem otwarcia spółki. Suma kapitału akcyjnego i zapasowego spółki jest równa funduszom własnym przedsiębiorstwa. Gwarantuje to c i ą g ł o ś ć prowadzenia działalności gospodarczej przez przekształcony podmiot gospodarczy. Kapitał zapasowy spółki
nie może przekraczać 1/4 kapitału akcyjnego w dniu wpisania spółki do
rejestru handlowego.
Minister Skarbu Państwa sporządza za Skarb Państwa a k t komercjalizacyjny przedsiębiorstwa państwowego i reprezentuje w spółce Skarb
Państwa. Akt komercjalizacyjny zastępuje czynności określone w k.h.,
poprzedzające złożenie wniosku o wpisanie spółki do rejestru handlowegoNiezwłocznie po sporządzeniu aktu komercjalizacji zarząd spółki składa
wniosek o wpisanie spółki do rejestru handlowego. Obowiązuje tu rygor
terminu 2-tygodniowego, wynikający z treści art. 17 § 1 k.h.
Spółka powstała w wyniku komercjalizacji m o ż e być jedynym założycielem spółki akcyjnej lub spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
Spółka powstała w wyniku komercjalizacji, w której ponad połowa
ogólnej liczby akcji należy do Skarbu Państwa, sprzedaje majątek trwały
lub oddaje mienie do odpłatnego korzystania innym podmiotom w drodze
publicznego przetargu.
4. Jakie zmiany przynosi ustawa o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych
1. Jedną z istotnych zmian jest odstąpienie od zasady obowiązującej w
ustawie o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, zgodnie z którą
przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego w spółkę Skarbu Państwa
odbywać się mogło j e d y n i e w celu prywatyzacji przedsiębiorstwa.
Ustawa o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych nakazywała udostępnienie akcji w ciągu dwóch lat od wpisania spółki do rejestru handlowego. Dwuletni termin miał zmusić administrację do szybkich i zdecydowanych działań prywatyzacyjnych. Życie zweryfikowało jednak zapisy
ustawowe.
Okazało się, iż w wielu przypadkach s z y b k a prywatyzacja nie jest
możliwa, a dochowanie dwuletniego terminu nierealne. Jasne się stało, iż
wiele przedsiębiorstw nie będzie prywatyzowanych w dającej się przewi-
25
«
Jerzy Jacy szyn
dzieć przyszłości. Przyczyny odkładania prywatyzowania niektórych przedsiębiorstw państwowych czy też określonych branż okazały się różne,
niekiedy zbyt poważne, by prognozy o ich prywatyzacji nabrały realnego
kształtu. W tej sytuacji konieczne stało się stworzenie na czas nieokreślony żywotu jednoosobowych spółek Skarbu Państwa, czyli komercjalizacji. Faktycznie działo się tak już od roku 1990 r., korzystano bowiem z
możliwości przedłużenia przez Radę Ministrów dwuletniego terminu
przewidzianego na prywatyzację. Praktyka ta rodziła wiele negatywnych
skutków. Status spółki, w stosunku do której nie podejmowano działań
prywatyzacyjnych, pozostawał niejasny, a funkcje nadzoru właścicielskiego wykonywał Minister Przekształceń Własnościowych, nie będąc do tego
powołanym. Stan taki konserwował fazę przejściową przekształceń podmiotowych, stwarzał iluzoryczny komfort dla przedsiębiorstwa, kadry i załogi.
W literaturze zauważano, iż jest to stan nie do przyjęcia23, trudny do
akceptacji, rodził natomiast rozliczne skutki nie sprzyjające rozwojowi
przedsiębiorstwa w warunkach gospodarki rynkowej.
Nowa ustawa dopuszcza możliwość przekształcenia przedsiębiorstwa
w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa w celu i n n y m niż prywatyzacja. Z tego chociażby względu należy przyznać tej regulacji walor
nowatorski w naszym systemie prawnym. Rozszerza ona zakres komercjalizacji, nie blokując przy tym możliwości wykorzystania powstałych
spółek dla programu powszechnej prywatyzacji. Rodzi też obawy o nieokreśloną normatywnie ideę przekształceń podmiotowych w obrębie przedsiębiorstw państwowych.
2. Ustawa ta, realizując postanowienia Paktu o Przedsiębiorstwie Państwowym w Trakcie Przekształceń, wprowadziła nowe zasady przyznawania darmowych akcji, według których pracownicy prywatyzowanego
przedsiębiorstwa oraz rolnicy i rybacy z nim współpracujący otrzymają za
darmo 15% akcji. Do tej pory mieli prawo do 20% za pół ceny. Ustawa
daje też - co jest nowością - takie prawo emerytom i rencistom. Jeśli
kiedyś przepracowali oni w prywatyzowanym przedsiębiorstwie co naj23
Wskazują na ten aspekt m in.: J. Ka 1 e t a, Wielka komercjalizacja, „Zarządzanie" 1991,
nr 2; A. R y b a r s k i, Niektóre aspekty prywatyzacji. Istota i historia problemu a rozwiązania
polskie, [w:] Praca zbiorowa pod red. R. Borowieckiego, Kierunki przekształceń własnościowych IV gospodarce. Aspekt teoretyczno-praktyczny, Kraków 1991, TNOiK, s. 76; R. T u p i n,
Spółki prawa handlowego z udziałem Państwa, PUG 1993, nr 6.
26
Wokół ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw...
mniej dziesięć lat, otrzymają teraz darmo akcje, i to tyle samo, ile pracownicy. Oczywiście, i to rozwiązanie może budzić niezadowolenie wśród
pracowników, których prawa zostały zrównane z prawami do darmowych
akcji emerytów i rencistów o dziesięcioletnim stażu pracy24.
Pracownicy za darmo mogą otrzymać co najwyżej równowartość 18
pensji w sektorze przedsiębiorstw państwowych, a jeśli nie jest ono zadłużone wobec budżetu - do 24. Kwota ta szacowana była na początek
października ub. roku maksymalnie od 13,5 do 22,3 tys. zł.
Ustawa mówi też, że prawo do darmowych akcji obowiązuje n i e z a l e ż n i e od sposobu prywatyzacji firmy. Dotychczas nie dostawali ich
np. zatrudnieni w firmach, które oddawano w leasing.
Z nowych zasad udostępniania akcji mogą także skorzystać pracownicy przedsiębiorstw państwowych już sprywatyzowanych. Takie prawo
daje im art. 63 ust. 2 ustawy, który na mocy art. 77 ustawy wszedł w życie.
Warunkiem jest jednak to, że pracownicy n i e pobrali jeszcze od Skarbu
Państwa akcji.
3. Ustawa modyfikuje sposób funkcjonowania organów jednoosobowej spółki Skarbu Państwa. I tak, w jednoosobowej spółce akcyjnej Skarbu
Państwa istnieje tylko jeden akcjonariusz, którym jest Skarb Państwa, i
to on stanowi walne zgromadzenie. Funkcje walnego zgromadzenia w
spółce powstałej w wyniku komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego, zgodnie z art. 9 ust. 1, należą w y ł ą c z n i e do ministra i wykonywane sąjednoosobowo, a nie kolegialnie, a rozstrzygnięcia podejmowane
są w formie decyzji, nie zaś uchwał. Zakres uprawnień walnego zgromadzenia jedsnoosobowej spółki Skarbu Państwa określony jest w dziale XII
k.h., ustawie o komercjalizacji i p.p.p. oraz w statucie. Wyłączną domenę
tego organu stanowią czynności określone w art. 388 k.h. Najistotniejsze
uprawnienia ministra jako reprezentanta jedynego akcjonariusza wymie-
24
Duże cmocjc budzi także zapis art. 38 ust. 2, w myśl którego osoby (emeryci i renciści)
mogą skorzystać z prawa nabycia akcji nieodpłatnie, o ile w ciągu sześciu miesięcy złożą
pisemne oświadczenie o zamiarze nabycia akcji. Niczłożcnic oświadczenia w powyższym terminie powoduje utratę prawa do nabycia akcji. Dotyczy to zwłaszcza tych skomercjalizowanych
przedsiębiorstw państwowych, które dokonały przekształceń podmiotowych dość dawno, kilka
lat temu. Sprawa jest otwarta. Padają jednak opinie, iż skoro przepisy nowej ustawy o k.p.p.p.
nic uregulowały sytuacji przejściowych, to nie można obecnie stosować tak rygorystycznych
rozwiązań godzących w interesy byłych pracowników.
27
Jerzy Jacy szyn
nia art.9 ust. 1 i 2 ustawy. Walne zgromadzenie, a więc minister jednoosobowo, jest również uprawnione do zmiany statutu.
Zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy, walne zgromadzenie powołuje członków rady nadzorczej jednoosobowej spółki akcyjnej Skarbu Państwa. Kandydatury na te stanowiska wskazywane są przez Ministra Skarbu oraz
organ założycielską wojewodę) przekształcanego przedsiębiorstwa. W tym
zakresie jednak walne zgromadzenie jest ograniczone dyrektywą, iż 2/5
składu rady stanowią osoby wybrane przez pracowników lub osoby wybrane
w 1/5 przez pracowników i w 1/5 przez rolników lub rybaków. Funkcje
członków rady nadzorczej mogą pełnić j e d y n i e osoby, które złożyły
stosowny egzamin. Walne zgromadzenie jest także kompetentne do odwoływania członków rady, niezależnie od tego, przez kogo zostali oni wybrani.
Walne zgromadzenie powołuje nie tylko członków rady nadzorczej,
ale i członków zarządu. Do jego uprawnień należy kształtowanie tego
ogniwa władzy wykonawczej, łącznie z powołaniem prezesa zarządu.
Istnieje tu jednak ograniczenie wynikające z art. 16 ust. 1 ustawy, iż w
spółce, zatrudniającej średniorocznie ponad 500 pracowników, jeden z
członków zarządu wybierany jest przez załogę.
Ustawa daje zatem pracownikom większych spółek Skarbu Państwa
uprawnienie wyboru jednego z członków zarządu spółki, jak również statuuje prawo rolników i rybaków do wyboru przedstawicieli w radzie nadzorczej. Takie rozwiązania są realizacją postanowień Paktu o PP.
Uprawnienie walnego zgromadzenia do powoływania zarządu, jak
stanowi art. 366 § 3 k.h., może być jednak w y ł ą c z o n e przez statut,
który równocześnie powinien określać tryb i organ kompetentny do dokonania tego wyboru. Walne zgromadzenie jednoosobowej spółki akcyjnej Skarbu Państwa jest przez art. 368 k.h. wyposażone w kompetencję
do odwoływania w k a ż d e j chwili zarządu spółki.
Walne zgromadzenie jest także władne do podejmowania działań
związanych z zawarciem przez spółkę tzw. kontraktu menedżerskiego. Na
jego podstawie zleca się osobie fizycznej lub prawnej sprawowanie zarządu w spółce. Jest ono kompetentne, na mocy art. 17 ust. 2 ustawy, do
zarządzenia przeprowadzenia konkursu w celu wyłonienia osoby, która
będzie jednoosobowo zarządzać spółką. Zgody walnego zgromadzenia
28
Wokół
ustawy o
komercjalizacji
i prywatyzacji przedsiębiorstw...
wymaga również zawarcie umowy zlecającej jednoosobowe wykonywanie zarządu.
Zgoda tego organu jest konieczna, by na podstawie art. 18 ust. 2 ustawy
zawiązać dalsze spółki, objąć lub nabyć akcje innej spółki, zbyć nabyte
lub objęte akcje innej spółki.
Walne zgromadzenie jednoosobowej spółki Skarbu Państwa ma prawo
decydowania o dalszych losach spółki, a zwłaszcza o jej przekształceniach
według k.h.
Rada nadzorcza jest w jednoosobowej spółce akcyjnej Skarbu Państwa
organem obligatoryjnym, bez względu na wysokość kapitału akcyjnego.
Zapis ten stanowi odmienność wobec reguł k.h. o spółce akcyjnej.
Rada nadzorcza pierwszej kadencji w tej spółce liczy, zgodnie z art.
11 ust. 1, pięciu członków. Przedstawicieli załogi do rady nadzorczej pierwszej kadencji wybiera, zgodnie z art. 12 ust. 4 ustawy, ogólne zebranie
pracowników (delegatów). Tryb wyboru tych przedstawicieli określa regulamin lub statut. Ma to zapobiegać ewentualnym sporom25. Zawsze jednak wybory te są bezpośrednie i tajne, przy zachowaniu zasady powszechności26, czego wymaga art. 12 ust. 3 ustawy.
Nowością jest prawo wyboru przedstawiciela przysługujące łącznie
także rolnikom i rybakom, zdefiniowane ustawowo w art. 2 pkt 6 ustawy.
Ustawa ta (art. 13 ust. 1) dopuszcza możliwość zatrudnienia w spółce
członków rady nadzorczej wybranej przez pracowników, lecz pozbawia
takiej możliwości innych członków rady. Art. 13 ust. 1 wymienia, jakie
zakazy obowiązują członków rady nadzorczej27.
Po raz pierwszy w ustawie wprowadzono wymóg posiadania kwalifikacji przez członków rady nadzorczej spółki, której jedynym akcjonariuszem jest Skarb Państwa. Wymogi w tym zakresie zostaną odrębnie
określone rozporządzeniem Rady Ministrów.
Zgodnie z art. 384 k.h., uprawnienia rady nadzorczej mogą być rozszerzone przez statut spółki. Może on zwłaszcza zawierać przepis zobo25
T.B. J a w o r s k i , Statut spółki o radzie nadzorczej, „Rzeczpospolita" 1995, nr 149.
Z. K w a ś n i e w s k i , Prywatyzacja kapitałowa a kształtowanie składu rad nadzorczych, „Rzeczpospolita" 1995, nr 247.
27
Nic traci aktualności wobec członków rad nadzorczych stosowanie ustawy o ograniczeniu działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne, Dz.U. z 1992 r. Nr 56,
poz. 274 z późn. zm.
26
29
Jerzy Jacy szyn
wiązujący zarząd do uzyskania zezwolenia rady na dokonania określonych w statucie czynności lub podjęcie danych decyzji.
Rada nadzorcza odgrywa znacząca rolę w odniesieniu do tzw. kontraktów menedżerskich, uprawniona jest do zawierania w imieniu spółki umowy zlecającej osobie fizycznej lub prawnej sprawowanie zarządu. Treść takiej umowy określa art. 17 ust. 4 ustawy. Umowę składa się do sądu
prowadzącego rejestr handlowy.
Wynagrodzenie członków rady nadzorczej zostanie określone przez
Radę Ministrów w drodze rozporządzenia.
Zarząd, jak wiadomo, jest organem wykonawczym, którego obecność
w spółkach kapitałowych jest obligatoryjna. Nie ma przy tym znaczenia,
czy spółka ta powstała w ramach komercjalizacji, czy też w celach nieprywatyzacyjnych.
Ustawa przewiduje możliwość powołania zarządu wieloosobowego lub
powierzenia osobie fizycznej lub prawnej sprawowania zarządu w spółce
jednoosobowo. Taki zarząd jest powierzany na podstawie kontraktu, stanowi też dowód na nowatorskie rozwiązania ustawy i jej nawiązywanie
do standardów europejskich w tym zakresie.
Obowiązuje tu też nowy system wynagradzania osób sprawujących
zarząd w ramach takiego kontraktu. Ustawa przewiduje opcję objęcia akcji,
wypłatę wynagrodzenia w akcjach Skarbu Państwa, otwiera ponadto możliwość uzależnienia wynagrodzenia od stopnia realizacji zadań nałożonych
na osobę sprawującą zarząd.
Ustawa ta zawiera także novum w zakresie udziału pracowników w
powoływaniu członków zarządu jednoosobowej spółki Skarbu Państwa.
Podstawy w tym względzie znajdują się w art. 16 ustawy.
Zgodnie z art. 6 ust. 2 ustawy, za zgodą dyrektora skomercjalizowanego przedsiębiorstwa powołuje się go do pełnienia funkcji pierwszego
zarządu jednoosobowej spółki Skarbu Państwa. Powoływanie dyrektora
na nową funkcję ma na celu zapewnienie ciągłości zarządzania podmiotem, stworzenia warunków kontynuacji strategii prowadzenia działalności
gospodarczej. Nie bez znaczenia jest tu znajomość bieżących problemów
komercjalizowanego przedsiębiorstwa. Intencją ustawodawcy było również uniknięcie oceny osób zarządzających przedsiębiorstwem w chwili
przekształcenia. Niekiedy taka personalna kontynuacja funkcji dyrektora,
a później prezesa spółki, nie zawsze jest korzystna, spotkać można się
30
Wokół ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw...
bowiem z różnymi postawami i umiejętnościami tych osób, o czym świadczyć również mogą wyniki ekonomiczne, jakie osiąga przedsiębiorstwo.
Statut spółki może przewidywać pewne uzależnienia zarządu spółki
od decyzji jej rady nadzorczej na mocy art. 384 k.h. Dzięki temu zapisowi
jedyny akcjonariusz, jakim jest Skarb Państwa, ma możliwość określenia
indywidualnie w odniesieniu do każdej spółki zakresu kompetencji, w tym
także pozycji jej organu zarządzającego.
Członkowie zarządu mogą być jej pracownikami. Wiążą ich ze spółką
stosunki tak prawnoorganizacyjne, jak i pracownicze; sfeiy te nie oddziaływują na siebie28.
4. Nowością ustawy jest uregulowanie tzw. komercjalizacji połączonej
z konwersją wierzytelności. Zmiana sytuacji prawnej wierzycieli polegać
więc będzie na tym, że zamiast uprawnień czysto wierzycielskich, na
przykład z umowy kredytu, będą oni mogli dysponować prawami do spółki,
wynikającymi z posiadania udziałów w kapitale zakładowym29. Jednakże
nie wszystkie przedsiębiorstwa państwowe z tej szansy będą mogły skorzystać, wyklucza je art. 22 ustawy. Możliwość oddłużenia przedsiębiorstwa
państwowego w drodze konwersji budzi jednak wyraźne emocje, formułowane są opinie o naruszaniu konstytucji, ładu prawnego, zagrożeniu
podstawowych wolności i praw jednostki oraz ograniczeniu samodzielności osób prawnych. Nie może być bowiem akceptowane - zdaniem niektórych autorów - przymusowe uwłaszczenie wierzycieli kosztem ich wierzytelności30.
Reasumując, ustawa ta ma za zadanie przyśpieszyć prywatyzacjępizedsiębiorstw państwowych, uporządkować system prywatyzacyjny, uczynić
czytelnymi struktury odpowiedzialne za przygotowanie i realizację działań prywatyzacyjnych. Na poziomie województw prywatyzację będą
nadzorowały delegatury Ministerstwa Skarbu, centralnie koordynacją
prywatyzacji zajmie się to ministerstwo, któremu podlegać będzie Agencja ds. Prywatyzacji31. Agencja ta jest państwową osobą prawną, działa
28
Zwraca na to uwagą L. M o r y s, op. cii.
J.K., Komercjalizacja i prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych, „Fiskus") 996, nr
21, s. 18.
30
A. K l a u s , op. cit.
31
Uregulowana ramowo w ustawie z dn. 8 sierpnia 1996 r. o urzędzie Ministra Skarbu
Państwa (Dz.U. Nr 106, poz. 493) w art. 8 i nast., zatytułowanym Agencja Prywatyzacyjna.
29
31
Jerzy Jacy szyn
na podstawie ustawy oraz statutu nadanego w drodze rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów na wniosek Ministra Skarbu Państwa.
Nowa ustawa w wielu rozwiązaniach odzwierciedla najnowsze trendy europejskich ustawodawstw własnościowych w zakresie przekształceń własnościowych, organizacji wewnętrznej i zasad funkcjonowania spółek prawa
handlowego. Ustawa ta upowszechnia jednoosobowe spółki Skarbu Państwa, porządkuje i wyposaża w wyraźne atuty prawne, zapewnia spółkom
stabilizację, przyczyniając się do poprawy kondycji i efektywności tych
podmiotów gospodarczych.
Ostatnia nowelizacja ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych z dnia 20 grudnia 1996 r. wydłużyła czas vacatio
legis o trzy miesiące, dokonała też pewnych zmian w niektórych przepisach ustawy. Wprowadzony został fragment poświęcony przedsiębiorstwom
oraz jednoosobowym spółkom Skarbu Państwa o szczególnym znaczeniu
( art. 1 a) dla gospodarki państwa. Zmodyfikowany został m.in. skład rad
nadzorczych i statutów tych spółek. Zapisane zostały w nowej formule
prawnej dwa uprawnienia dla dawnych ministrów. Mają oni prawo kontrasygnaty statutu spółki oraz prawo mianowania swoich przedstawicieli w
radach nadzorczych. Inaczej mówiąc, rady nadzorcze w tych spółkach
będą powoływane przez Ministra Skarbu, ale przy uzgodnieniu z „ministrem właściwym". Przy okazji wprowadzony został przepis, iż zarządów
tych spółek nie może zmienić walne zgromadzenie, a t y l k o rada
nadzorcza (art. 1 a ust. 5). Na skład rad nadzorczych w tych spółkach o
szczególnym znaczeniu dla gospodarki państwa będą mieli wpływ ministrowie finansów, gospodarki, łączności i administracji.
Nowa ustawa nie jest doskonała i wymagać będzie nowelizacji, ale
rzeczywiste błędy wykaże dopiero praktyka. Już teraz można powiedzieć,
iż słabości tej ustawy coraz częściej są ujawniane na łamach prasy fachowej i publicystyki prawnej.
W praktyce notarialnej pojawiają się także głosy niepokoju32, związane z reformą funkcjonowania gospodarki i administracji publicznej, a zwłaszcza stosowania art. 5 ustawy o urzędzie Ministra Skarbu Państwa, na
32
Wspomniał o tym not. Marek Kolasa, prezes Krajowej Rady Notarialnej, na Walnym
Zgromadzeniu Notariuszy poznańskiego okręgu apelacyjnego, jakie odbyto się w dn. 15-18
stycznia 1997 r., zapowiadając przy tej okazji konieczność wykładni ze strony Ministra Skarbu
Państwa w interesującej notariuszy sprawie.
32
Wokół ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw...
podstawie bowiem ust. 1 tego artykułu Minister Skarbu Państwa, z zastrzeżeniem odrębnych przepisów oraz postanowień statutów wydanych
na podstawie tych przepisów:
1) tworzy, likwiduje, łączy, dzieli i przekształca państwowe osoby
prawne,
2) powołuje i odwołuje organy państwowych osób prawnych,
3) z g ł a s z a sprzeciw wobec czynności prawnych państwowych osób
prawnych, w tym również banków i zakładów ubezpieczeń, w zakresie
rozporządzania rzeczowymi składnikami majątku trwałego, w rozumieniu
przepisów o rachunkowości oraz nieodpłatnego oddania tych składników
do korzystania innym podmiotom na podstawie umów prawa cywilnego
z zastrzeżeniem ust. 3. W myśl ust. 3 art. 5 tego aktu, państwowe osoby
prawne, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej, p o w i a d a m i a j ą
Ministra Skarbu Państwa o z a m i a r z e dokonania czynności prawnej,
o której mowa w ust. 1 pkt 3, jeżeli jej przedmiot przekracza równowartość kwoty 50.000 ECU. W przypadku niewyrażenia zgody przez Ministra
Skarbu Państwa na dokonanie czynności, o której mowa w ust. 3, państwowej osobie prawnej przysługuje prawo wniesienia sprzeciwu do tego
Ministra (ust. 5 art. 5 ustawy).
Inaczej mówiąc, zapisany został w tej ustawie wyraźny wymóg powiadamiania Ministra Skarbu Państwa o intencjach rozporządzania rzeczowymi składnikami majątkowymi przedsiębiorstwa państwowego. Gdyby
powiadomiono Ministra Skarbu Państwa o zamiarze dokonania takich
czynności prawnych, a ten nie zareagował, to sytuacja wydaje się prosta,
gdyż brak sprzeciwu można odczytywać jako dorozumianą aprobatę. Tak
samo klarowny jest stan, gdy Minister Skarbu Państwa, wyrażając sprzeciw wobec czynności prawnej w zakresie wymienionym w art. 5 ust. 1 pkt
3 tej ustawy, da wyraz swojej woli. Przysługuje w takim przypadku tryb
„interwencyjny", a nawet sądowy (art. 5 ust. 7).
Gorzej może być, gdy brak powiadomienia Ministra Skarbu Państwa
o tych czynnościach prawnych powoduje skutki przewidziane w art. 5 ust.
8; w myśl bowiem tego przepisu, czynność prawna dokonana przez państwową osobę prawną z naruszeniem niniejszego artykułu jest n i e w a ż na.
Oznacza to, iż jeżeli zostały dokonane czynności z pogwałceniem tych
reguł, to z mocy prawa są one nieważne. Wydaje się, iż jest to - na tym
33
Jerzy Jacy szyn
etapie przekształceń podmiotowych - zbyt drastyczna, „sankcja" za niepowiadomienie Ministra Skarbu Państwa o dokonanych czynnościach prawnych w zakresie rozporządzenia składnikami majątku trwałego przedsiębiorstw państwowych. Egzekwowanie tego przepisu może przynieść
niepowetowane szkody uczestnikom przekształceń własnościowych. Oczywiście, chodzi tu o sytuacje ewidentnie korzystne dla stron, w tym także
Skarbu Państwa. Jeżeli bowiem Rada Ministrów może, w drodze rozporządzenia, z w o l n i ć poszczególne rodzaje państwowych osób prawnych
lub poszczególne osoby prawne z całości lub określonej części obowiązków wynikających z ust. 3 (art. 5 ust. 9 tej ustawy), to oznacza, że jednak
ustawodawca liczy się z przypadkami rezygnacji z przysługującego prawa, które określi w odrębnym akcie wykonawczym. Jak do tej pory rząd
rozporządzenia w omawianej sprawie nie wydał. Pozostaje w tej sytuacji
konieczność wykładni stosowania tych przepisów33, tak ważnych dla praktyki notarialnej, łączącej się bezpośrednio z komercjalizacją i prywatyzacją przedsiębiorstw państwowych.
33
Zob. M . P i o t r o w s k i , Kto rozporządza środkami trwałymi, „Rzeczpospolita" 4.03.1997
r„ nr 53, s. 15.
34