8 października 2012 - Instytut Badań Literackich PAN

Sprawozdanie z Konferencji naukowej "Literatura i technologia" (8 października
2012)
8 października 2012 odbyła się w Instytucie Badań Literackich konferencja Literature and Technology, organizowana
przez IBL PAN i Institut für Literaturwissenschaft (Karsruher Institut für Technologie). Spotkanie miało charakter
zapoznawczy – uczestnicy przedstawili swoje projekty badawcze i próbowali znaleźć pola do dalszej współpracy
naukowej.
Obrady otworzył prof. Mikołaj Sokołowski, dyrektor IBL PAN, który przedstawił założenia projektów
badawczych IBL realizowanych w internecie. W kolejnej części prof. Andreas Böhn (KIT) wygłosił odczyt
Metareference, Memory and Mediality in German and Austrian Contemporary Novels wskazał na trzy istotne cechy
współczesnych powieści niemieckich i austriackich: metareferencyjność, medialność i refleksję nad pamięcią.
Analiza trzech utworów: Ein Garten im Norden (Ogród na północy) Michaela Kleeberga, Nabokovs Katze (Kot
Nabokowa) Thomasa Lehra i Das Wetter vor 15 Jahren (Pogoda sprzed piętnastu lat) Wolfa Haasa pozwoliła
Prelegentowi bliżej zdefiniować te kluczowe terminy. Metareferencyjność występuje tam, gdzie dzieło literackie
ujawnia swoją fikcyjność; refleksja nad medialnością wyraża się w ciągłym badaniu możliwości medium, w
którym powieść istnieje, oraz przewidywaniu, jak mogłaby ona funkcjonować w medium konkurencyjnym; do pamięci
natomiast odnosi się przenoszenie swoistej medialności powieści do kontekstu, w jakim fikcjonalność przyczynia się
do konstrukcji pamięci rozumianej ogólnie.
Dalsze obrady prowadzono w pięciu sekcjach tematycznych: Transformations, Forms, Technologies, Representations i
Gender.
1. Transformations (Transformacje)
Dr Krzysztof Gajewski (IBL PAN) przedstawił teorię oralności Waltera J. Onga. Ong zauważa, że mimo że
jedną z najważniejszych technologii komunikacyjnych jest samo pismo, czyli wszystko, co skłonni jesteśmy zaliczać
do szeroko pojętej literatury, to na literaturę pisaną wpływają pozostałości dawnych opowieści ustnych; wpływ ten
jest niekiedy zaskakująco głęboki.
Zjawisko „nostalgii analogowej”, która towarzyszy technologicznemu przejściu na media cyfrowe, opowiadał Dominik
Schrey (KIT). Nostalgię analogową można zaobserwować np. w modzie na stylizowanie zdjęć wykonanych techniką
cyfrową, jakby zostały one zrobione kilkadziesiąt lat temu – przy użyciu czarno-białych klisz fotograficznych.
Maciej Maryl (IBL PAN) zaproponował zastosowanie teorii remediacji do analizy piśmiennictwa elektronicznego na
przykładzie blogów literackich. Referent dowodził, iż specyficzne połączenie dokumentu osobistego z dyskursem
elektronicznym tworzy nową formę piśmiennictwa, funkcjonującą w środowisku wtórnie oralnym.
Dr Ewa Rot-Buga (IBL PAN) przedstawiła tekst, dotyczący staropolskiego piśmiennictwa bukolicznego i silnego
wpływu, jaki na sielanki wywierał przekaz ustny. Tradycja ustna niejednokrotnie okazywała się żywiołem
silniejszym niż zakorzeniona już w tym czasie w Polsce technologia druku. Zjawisko to doskonale ilustrują dzieła
XVII-wiecznych sielankopisarzy, takich jak Szymonowic, Ziomrowic, Gawiński i Wieszczycki.
2. Forms (Formy)
Dr Grzegorz Grochowski (IBL PAN) w wystąpieniu zatytułowanym Beyond verbal coding. Images in texts zwrócił
uwagę, że rozwój technologii pozwala z dużą łatwością tworzyć teksty, w których zestawione są elementy
literackie i wizualne. Koncentrując się na różnych implikacjach układów polisemiotycznych, można wskazać na
różne wzory „obrazowej semantyki”.
W wielu współczesnych powieściach sieć funkcjonuje jako motyw literacki, a czasem urasta do rangi wzoru struktury
dzieła. Szilvia Gellai (KIT) zauważyła, że sieć (i sieciowanie) może być opisywana w kategoriach
technologicznych, komunikacyjnych oraz jej konsekwencji estetycznych; można jednak także badać oddziaływanie
sieci na bohaterów literackich – to, w jaki sposób wpływa ona na ich pamięć, doświadczenie przestrzeni czy
postrzeganie samego siebie. Analizy prowadzone przez Referentkę pozwalają jej stwierdzić, że zasadniczą (choć
paradoksalną) prawidłowością jest, że bohaterowie z reguły tracą w sieci orientację.
Odwołując się do dyskursu posthumanistycznego (Hayles 1999, Haraway 2003, Wolfe 2010), Anna Barcz (IBL PAN)
rozwija zagadnienie nierozerwalnego połączenia tego, co naturalne i technologiczne w dziełach literackich.
Ponieważ cybernetyka doprowadziła do zatarcia intuicyjnie zdefiniowanych granic, nie tylko w odniesieniu do
rozróżnienia między człowiekiem i maszyną, ale także w samym środowisku przyrodniczym, Referentka
proponuje poszukać odpowiedzi na pytanie, jak w literaturze zaświadczone są te zmiany i określić możliwe pola
eksploracji.
Dr Claudia Pinkas (KIT), zajmująca się badaniem filmów popularyzujących badania naukowe, przedstawiła referat na
temat mechanizmów, jakie sprawiają, że media audiowizualne pozwalają przekazać szerokiej publiczności
złożone zagadnienia naukowe i technologiczne. Referentka analizowała, z jakich środków komunikacji korzysta
film naukowy: jakie strategie narracyjne sprzyjają prezentacji treści naukowych w zrozumiały, interesujący i atrakcyjny
sposób oraz jakie metafory (wizualne albo językowe) są charakterystyczne dla gatunku.
3. Technologies (Technologie)
Prof. Andrzej Dąbrówka (IBL PAN) rozpoczął swoje wystąpienie na temat obecności technologii w myśli
średniowiecznej od podstawowej uwagi, że w objawieniu judeo-chrześcijańskim nie mieści się żadna treść
technologiczna sensu stricto; zbawienie w chrześcijaństwie ma charakter duchowy. Mimo to średniowieczne
chrześcijaństwo, zwłaszcza łacińskie, pozytywnie odnosiło się do pracy ludzkiej i zawodów technicznych. W
niektórych traktatach artes mechanicae były zaliczane do filozofii (scientia).
Na gruncie technologii teatralnej wyjątkowe miejsce zajmują sztuczne figury, takie jak kukły, odgrywające ludzkie role.
Anna Madys zauważa, że istnieją także takie typy przedstawień dramatycznych, w których zwyczajne obiekty
(np. ikona, krzyż, figura czy rzeźba), które posiadają niewiele cech ludzkich (albo nie mają ich wcale), postrzegane
są w akcji dramatycznej jako bohaterowie ludzcy.
Prof. Andreas Böhn przedstawił prezentację multimedialną na temat Wydziału Studiów Średniowiecznych KIT,
obejmującą m.in. informacje o kadrze naukowej i projektach badawczych.
4. Representations (Reprezentacje)
Wystąpienie Jörga Hartmanna (KIT) opierało się na założeniu, że filmy o podróżach kosmicznych mogą
służyć za podstawę analizy zmian nastawienia wobec postępu technologicznego w XX wieku. Marzenie o
człowieku, podróżującym w przestrzeni kosmicznej, jest podstawą popularnego filmowego gatunku science fiction
(SF). Celuloidowe przedstawienia podróży kosmicznych nie powinny być jednak zdaniem Hartmanna postrzegane
wyłącznie jako wizje dotyczące przyszłych technologii transportowych, ale także jako nowoczesne aktualizacje
najstarszych metafor, np. wielkiej podróży morskiej. Przekraczanie granicy między znanym a nieznanym prowokuje
rozważania technologiczne i naukowe, co zobrazowane jest w toposie podróży statkami kosmicznymi.
Rok 1984 Orwella zwykle analizowany jest z antropologicznego albo socjologicznego punktu widzenia. Dr Paweł
Przywara (Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie) zauważa jednak, że w powieści Orwella
system totalitarny dąży do podporządkowania obywateli nie tylko przy pomocy siły, tajnej policji i przemocy, ale
także przy użyciu środków technologicznych. W wielu fragmentach książki Referent odnajduje opisy
technologicznych środków i metod, które efektywnie służą utrzymaniu represyjnego ustroju Oceanii.
Anna Kurowicka (IBL PAN) rozpoczęła swoje wystąpienie Technology in science-fiction: a tool of oppression or
liberation? od uwagi, że współczesna literatura science fiction, a szczególnie jej część inspirowana cyberpunkiem,
często ujawnia ambiwalentny stosunek do technologii – z jednej strony jest on pełen entuzjazmu, ale równocześnie
podszyty obawą; co ciekawe, w analizach rzadko bierze się pod uwagę płeć jako czynnik wpływający na czyjeś
nastawienie do technologii.
5. Gender
Prof. Anna Nasiłowska (IBL PAN) zaprezentowała projekt Encykopedia gender. W wystąpieniu uwzględniła zakres
badawczy, wykonawców, a także podstawowe problemy, które w trakcie prac napotkali twórcy pierwszej polskiej
encyklopedii gender.
Dominik Schrey (KIT) przedstawił prezentację projektów genderowych KIT, które poruszają tematy takie jak np.
gender a technologie przyszłości czy reakcja dyskursu genderowego na konsekwencje katastrof ekologicznych.
Podsumowanie obrad
Konferencję Literature and Technology zamknął Maciej Maryl, który w podsumowaniu całodniowego spotkania
zwrócił uwagę na różnorodność poruszanych tematów oraz na żywy odbiór wystąpień, czego dowodem były
inspirujące dyskusje prowadzone po każdym panelu, a także w czasie przerw. Podsumowując obrady, prof.
Andreas Böhn zaproponował zorganizowanie w KIT następnej konferencji poświęconej tej problematyce.
Sporządził: Maciej Kidawa
GALERIA ZDJĘĆ>>
PROGRAM KONFERENCJI>>