1937 wstep - Polski Instytut Spraw Międzynarodowych

WSTĘP
POLSKA POLITYKA ZAGRANICZNA W 1937 R.
Rok 1937 charakteryzował się na arenie międzynarodowej względnym
spokojem. Polska kontynuowała politykę równowagi, której ramy zostały
wytyczone przez zmarłego w maju 1935 r. marszałka Józefa Piłsudskiego.
Polityka ta polegała na próbie utrzymywania – na ile to było możliwe –
poprawnych stosunków z obydwoma sąsiednimi mocarstwami totalitarnymi.
W założeniu relacje Polski zarówno z komunistycznym Związkiem Radzieckim, jak i z narodowo-socjalistyczną Trzecią Rzeszą miała cechować
symetria. Koncepcja ta wynikała z głównego zadania pokojowo zorientowanej
polskiej polityki zagranicznej, jakim było zapewnienie państwu bezpieczeństwa, a tym samym możliwości normalnego rozwoju w sytuacji narastającej
ekspansji Niemiec. Nie lekceważono także zagrożenia ze wschodu, doskonale
zdając sobie sprawę, iż Związek Radziecki nie wyzbył się w stosunku do
odrodzonej, suwerennej Polski swych imperialistycznych zamiarów. Z Niemcami starano się utrzymać poprawne stosunki, z niepokojem obserwowano
jednak szykanowanie polskiej mniejszości w Wolnym Mieście Gdańsku oraz
w samych Niemczech. Rok 1937 przyniósł eskalację niemieckich działań,
mających na celu odzyskanie hanzeatyckiego portu, które nie ustały już do
momentu agresji na Polskę. Na Wierzbowej powoli pozbywano się także
złudzeń co do samodzielności polityki zagranicznej faszystowskich Włoch.
Z kolei stosunki ze Związkiem Radzieckim w wyniku różnych incydentów
zostały zredukowane do minimum. W ramach polityki równowagi Polska nie
przystąpiła jednak ani do paktu antykominternowskiego, ani też nie podjęła
niemieckich propozycji koordynacji działań wymierzonych przeciwko Moskwie.
Powoli na pierwszy plan wysuwały się stosunki z Wielką Brytanią.
Minister Józef Beck starał się z zapałem, ale cierpliwie budować sojusz
VII
WSTĘP
z Londynem. Nie rezygnowano także z doprowadzenia do odbudowania, na
możliwie partnerskich zasadach, sojuszu z Francją. Wpływy i znaczenie Paryża
zostały jednak osłabione pod rządami Frontu Ludowego, a wiara w moralną
siłę sojusznika była w Polsce coraz bardziej ograniczona.
Do najważniejszych zagadnień, którym w 1937 r. polska dyplomacja
poświęcała uwagę, należały także: konieczność zabezpieczenia polskich interesów w ramach rokowań Paktu Zachodniego, którego koncepcję ostatecznie
zarzucono; postępujący upadek znaczenia Ligi Narodów; negocjacje umowy
mniejszościowej z Niemcami oraz międzynarodowy kontekst przeludnienia
Polski.
STRUKTURA MSZ. PLACÓWKI ZAGRANICZNE
W 1937 r. ministrem spraw zagranicznych był nadal Józef Beck,
sprawujący urząd od 2 listopada 1932 r. Odgrywał on – jako jeden z głównych
ideologicznych spadkobierców Piłsudskiego – nader niezależną rolę w planowaniu i realizacji polityki zagranicznej. Znany był z przywiązywania dużej
wagi do dążenia do uzyskania odpowiedniego prestiżu państwa, czasami za
pomocą manifestowania tej samodzielności, co nie zjednywało mu poparcia
w niektórych kołach zachodnich.
Od 5 listopada 1932 r. funkcję podsekretarza stanu pełnił Jan Szembek,
zawodowy dyplomata, lojalny współpracownik ministra, dość umiejętnie – jak
się wydaje – potrafiący łagodzić kanty wojskowych zwyczajów i wyobrażenia
o świecie byłych oficerów, którym przyszło służyć w dyplomacji. Wiceminister odpowiadał za codzienną pracę resortu. Charakteryzował się bardzo
dobrą orientacją w stosunkach międzynarodowych, także dzięki swemu
doświadczeniu dyplomatycznemu, zainteresowaniom oraz koligacjom rodzinnym. Wiedza ta była przez Becka wykorzystywana. Poza tym, Szembek był
przez ministra używany do delikatnych misji na najwyższym dyplomatycznym
szczeblu. Często też podejmował decyzje w ważnych sprawach podczas
licznych absencji szefa dyplomacji, albo w odniesieniu do zagadnień, którymi
Beck się nie zajmował.
Dużą rolę w MSZ odgrywał Michał Łubieński, od kwietnia 1935 r.
dyrektor Gabinetu Ministra Spraw Zagranicznych (skrót: G.M.) i prawa ręka
szefa polskiej dyplomacji. Funkcję wicedyrektora G.M. pełnił od listopada
1932 r. Seweryn Sokołowski. Gabinet Ministra składał się, prócz kluczowego
VIII
WSTĘP
referatu politycznego (G.M.P.), także z referatów: szyfrów (G.M.S.), archiwalnego (G.M.A.) oraz funduszu specjalnego (R.F.S.). Osobno funkcjonował
Sekretariat Ministra, nie odgrywając samodzielnie żadnej roli i pełniąc funkcje
techniczne.
Najważniejszą rolę w strukturze resortu, prócz Gabinetu Ministra, pełnił
Departament Polityczno-Ekonomiczny (D.P.). Nie miał on jednak dyrektora,
co powodowało, że trzy jego wydziały odgrywały bardzo ważną rolę
w odniesieniu do wyznaczonego odcinka zagadnień. Funkcję koordynatora
pełnił Szembek, w niektórych wypadkach także Łubieński. Od lutego 1934 r.
naczelnicy wydziałów D.P. posiadali tytuły wicedyrektorów. Byli to: Tadeusz
Gwiazdoski (Wydział Organizacyj Międzynarodowych – P.I, wicedyrektor od
lutego 1934 r.), Józef Potocki (Wydział Zachodni – P.II, od lutego 1934 r.)
oraz Tadeusz Kobylański (Wydział Wschodni – P.III, od października 1935 r.).
Departament Polityczno-Ekonomiczny składał się z pięciu wydziałów.
Wydział Organizacyj Międzynarodowych (P.I) dzielił się z kolei na sześć
referatów: Ligi Narodów, spraw mniejszościowych, morskiego, wyznań,
kongresowego oraz spraw komunikacyjnych i granicznych. W skład Wydziału
Zachodniego (P.II) wchodziły cztery referaty: centralno-europejski,
anglosaski, zachodni i południowy. Wydział Wschodni (P.III) składał się
z czterech referatów: sowieckiego, Środkowej Europy, bałtyckiego, Bliskiego
i Dalekiego Wschodu. Naczelnikiem istniejącego od maja 1936 r. Wydziału
Prawnego (P.V) był Władysław Kulski. Wydział ten składał się z referatów:
polityczno-prawnego, ogólno-prawnego i traktatowego. Wydziałem Prasowym (P.VI) kierował od stycznia 1935 r. Wiktor Skiwski. Składał się on
z pięciu referatów: prasy polskiej, zachodniego, wschodniego, informacyjnego
i propagandy. Wydziałowi temu podlegał również Biuletyn. Samodzielne
stanowisko w Departamencie Polityczno-Ekonomicznym zajmował od maja
1935 r. Radca Ekonomiczny (R.E.) Jan Wszelaki, któremu podlegało kilku
urzędników.
Ważną rolę, jak w każdej dyplomacji, odgrywał Protokół Dyplomatyczny
(P.D.). Od sierpnia 1929 r. jego dyrektorem był Karol Romer, a jego zastępcą od
sierpnia 1935 r. Aleksander Łubieński. Protokół składał się z referatów: ogólnego
i orderowego. Kluczową rolę odgrywało także Biuro Personalne (B.Pers.) na czele
z pełniącym obowiązki dyrektora od lutego 1934 r. Wiktorem Tomirem Drymmerem, jednocześnie dyrektorem Departamentu Konsularnego. Jego zastępcą
był od stycznia 1936 r. Jan Rozwadowski. W skład biura wchodziły: referat
IX
WSTĘP
pracowników kontraktowych, funkcjonariuszów niższych oraz ewidencji, referat
personelu etatowego oraz referat organizacyjny i wyszkolenia.
Departament Konsularny (D.K.), na czele z dyrektorem – od września
1933 r. – Drymmerem i (od stycznia 1937 r.) zastępcą dyrektora Władysławem
Sokołowskim, składał się z trzech wydziałów: Polityki Emigracyjnej (E.I),
Polaków Zagranicą (E.II) oraz Opieki Prawnej (E.III). W skład E.I wchodziły
referaty: studiów, migracyjny, kolonialny i osadniczy, a w skład E.II referaty:
zamorski, zachodni, wschodni i ogólny.
Dyrektorem Departamentu Administracyjnego (D.A.) był od października 1933 r. Stanisław Schimitzek. W skład Wydziału Budżetowego (A.II)
wchodziły: referat budżetowy (A.II.B.), rachuba centrali (A.II.R.C.), referat
kontroli rachunkowości urzędów zagranicznych (A.II.K.Z.) oraz kasa (A.II.K.).
W skład Wydziału Gospodarczego (A.III), prócz Doradcy Artystycznego (sic!),
wchodziły referaty: komunikacji, inwestycyjny oraz gospodarczy.
W 1937 r. polska dyplomacja dysponowała poza granicami kraju ośmioma,
a pod koniec roku – dziewięcioma przedstawicielstwami dyplomatycznymi
w randze ambasady. Były to placówki w: Ankarze, zwanej jeszcze wtedy
Angorą (od czerwca 1936 r. ambasadorem był Michał Sokolnicki), Berlinie
(od października 1934 r. Józef Lipski), Londynie (od listopada 1934 r. Edward
Raczyński), Moskwie (od lipca 1936 r. Wacław Grzybowski), Paryżu (od
czerwca 1936 r. Juliusz Łukasiewicz), Rzymie (od lipca 1933 r. Alfred
Wysocki), Waszyngtonie (od maja 1936 r. Jerzy Potocki) i przy Stolicy
Apostolskiej (od listopada 1924 r. Władysław Skrzyński; po jego śmierci
26 grudnia 1937 r. zastąpił go w charakterze chargé d’affaires placówki radca
ambasady Stanisław Janikowski). W dniu 1 października 1937 r. poselstwo
w Japonii zostało podniesione do rangi ambasady, a pierwszym ambasadorem
RP w Tokio został mianowany Tadeusz Romer, sprawujący dotychczas funkcję posła. Na czele Delegacji RP przy Lidze Narodów stał Tytus Komarnicki,
a Komisariatu Generalnego RP w Wolnym Mieście Gdańsku – Marian Chodacki. Pozostałe przedstawicielstwa dyplomatyczne posiadały rangę poselstw.
Stale rozbudowywana była sieć polskich konsulatów, w tym honorowych1.
1
X
Rocznik służby zagranicznej Rzeczypospolitej Polskiej według stanu na 1 kwietnia
1937, Koło Rodziny Urzędniczej przy Min. Spraw Zagr., Warszawa 1937, passim;
Rocznik służby zagranicznej Rzeczypospolitej Polskiej według stanu na 1 kwietnia
1938, Stow. Samopomoc Urzędników Polskiej Służby Zagranicznej, Warszawa 1938,
passim; Dziennik Urzędowy Ministerstwa Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Pol-
WSTĘP
PODSTAWA WYBORU I ZASADY EDYCJI
W wyniku II wojny światowej i jej następstw dokumentacja centrali MSZ
oraz placówek dyplomatycznych i konsularnych uległa rozproszeniu, częściowo
zaś także zniszczeniu2. Ocalałe z zawieruchy wojennej akta są obecnie dostępne
przede wszystkim w Archiwum Akt Nowych w Warszawie (AAN), a także
w Archiwum Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie
(IPMS). Mniejsza ilość dokumentów wytworzonych w 1937 r. przechowywana
jest również w: Instytucie Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku (IJPA), Polskim
Instytucie Naukowym w Nowym Jorku (PIN), Instytucie Hoovera przy
Uniwersytecie Stanforda w Kalifornii (znajdująca się w tym ostatnim archiwum
dokumentacja polskiego MSZ oraz podległych mu placówek dostępna jest
w AAN w formie mikrofilmów, została także staraniem Narodowego
Archiwum Cyfrowego umieszczona w Internecie w ramach Zintegrowanego
Systemu Informacji Archiwalnej – http://szukajwarchiwach.pl/800). Kolekcja
Mariana Szumlakowskiego przechowywana jest na Wydziale „Artes Liberales”
Uniwersytetu Warszawskiego (spuścizna po byłym pośle w Hiszpanii pozostaje
dotychczas nieuporządkowana), zaś dokumenty dotyczące działalności
2
skiej, nr 1–6, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Warszawa 1937, passim; P. Łossowski, Dyplomacja Drugiej Rzeczypospolitej. Z dziejów polskiej służby zagranicznej,
Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1992, passim; W. Michowicz, Organizacja
polskiego aparatu dyplomatycznego w latach 1918–1939, w: P. Łossowski (red.),
Historia dyplomacji polskiej, t. IV, 1918–1939, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 1995, s. 46–57; J.M. Majchrowski (red.), Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, Warszawa 1994, passim; E. Kołodziej,
Wstęp, w: E. Kołodziej (oprac.), Inwentarz akt Ministerstwa Spraw Zagranicznych
w Warszawie z lat [1915–1917] 1918–1939, Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych, Warszawa 2000, s. 5–11; J. Łaptos, Organizacja, personel i funkcjonowanie
polskiego Ministerstwa Spraw Zagranicznych w latach 1918–1939, w: H. Bułhak et al.
(kom. red.), Z dziejów polityki i dyplomacji polskiej. Studia poświęcone pamięci
Edwarda hr. Raczyńskiego, Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej na wychodźstwie,
Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1994, s. 343–344; T. Joniec, Polska służba
konsularna 1918–1995, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Fundacja Studiów
Międzynarodowych, Warszawa 1996, s. 14–47.
Zob. szerzej: H. Batowski, Polska dyplomacja na obczyźnie 1939–1941, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1991, s. 337–349; idem, Niedoszła „Biała księga” z roku
1940. Rozprawa źródłoznawcza, „Secesja”, Kraków 1993, s. 7–18; E. Kołodziej,
Wstęp, w: Inwentarz akt…, op.cit., s. 11–12; W. Stępniak, Archiwalia polskie
w zbiorach Instytutu Hoovera Uniwersytetu Stanforda, Naczelna Dyrekcja Archiwów
Państwowych, Warszawa 1997; S. Żerko (red.), Polskie Dokumenty Dyplomatyczne
1939: styczeń–sierpień, PISM, Warszawa 2005, s. XI–XII; M. Kornat, (red.),
Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1938, PISM, Warszawa 2007, s. XV.
XI
WSTĘP
komisarza generalnego w Wolnym Mieście w Archiwum Państwowym
w Gdańsku.
Na potrzeby tomu przeprowadzono kwerendy w AAN, IPMS oraz Wydziale „Artes Liberales” UW. Wykorzystano również wcześniejsze kwerendy
redaktora tomu w zbiorach IJPA oraz PIN. Dodatkową kwerendę w obydwu
instytucjach przeprowadzili także prof. Krzysztof Ruchniewicz oraz Piotr
Długołęcki.
Do druku zakwalifikowano łącznie 309 dokumentów, w tym 212 z AAN,
74 z IPMS, 17 z IJPA, 4 z Wydziału „Artes Liberales” UW oraz 1 z PIN.
W jednym przypadku oparto się na publikacji prasowej „Gazety Polskiej”.
Fragmenty części dokumentów z 1937 r. wykorzystano w przypisach
w postaci cytatów.
Kilkadziesiąt zamieszczonych w niniejszym tomie dokumentów zostało
opublikowanych wcześniej (niektóre z nich ukazały się jedynie w tłumaczeniu
na angielski lub rosyjski), lecz zdecydowaną większość stanowią inedita.
Informacje o edycji wcześniejszej umieszczono pod dokumentem, a zapis
bibliograficzny podano w wersji skróconej. Zastosowano następujące skróty:
– Diplomat in Berlin – Wacław Jędrzejewicz (red.), Diplomat in Berlin
1933–1939. Papers and Memoirs of Józef Lipski, Ambassador of Poland,
Columbia University Press, New York – London 1968;
– DMPR – Euzebiusz Basiński et al. (red.), Dokumenty i materiały do
historii stosunków polsko-radzieckich, t. 6: 1933–1938, „Książka i Wiedza”,
Warszawa 1967;
– DDPPZ – Tadeusz Jędruszczak, Maria Nowak-Kiełbikowa (red.), Dokumenty z dziejów polskiej polityki zagranicznej 1918–1939, t. 2: 1933–1939,
Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1996;
– DTJS – Tytus Komarnicki (oprac.), Diariusz i teki Jana Szembeka
(1935–1945), t. 3, Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego, Londyn 1969;
– DTJS materiały uzupełniające – Wacław Jędrzejewicz (red.), Diariusz
i teki Jana Szembeka 1935–1945 opracowane przez Tytusa Komarnickiego
i Józefa Zarańskiego. Materiały uzupełniające, „Niepodległość”, t. 15, Instytut Piłsudskiego, Nowy Jork – Londyn 1982;
– Dyplomata w Paryżu – Wacław Jędrzejewicz, Henryk Bułhak (oprac.),
Juliusz Łukasiewicz, Dyplomata w Paryżu 1936–1939, Warszawska Oficyna
Wydawnicza „Gryf”, Instytut Historii PAN, Warszawa 1995;
XII
WSTĘP
– Sekrety – Lew F. Sockow (red.), Sekrety pol’skoj politiki. Sbornik
dokumientow (1935–1945), Służba Wnieszniej Razwiedki Rossijskoj Fiedieracii, Archiw SWR Rossiji, Moskwa 2009;
– PBK – tzw. Polska Biała Księga w wersjach językowych: francuskiej (Les
relations polono-allemandes et polono-soviétiques au cours de la période
1933–1939. Recueil de documents officiels. Livre blanc polonais, République
de Pologne, Ministère des Affaires Étrangères, Flammarion, Paris 1940),
angielskiej (Official Documents Concerning Polish-German and Polish-Soviet
Relations 1933–1939. The Polish White Book, Republic of Poland. Ministry
for Foreign Affairs, Roy Publishers, New York 1940) i niemieckiej (Die
polnisch-deutschen und die polnisch-sowjetrussischen Beziehungen im
Zeitraum von 1933 bis 1939. Dokumente und Urkunden zum Kriegsausbruch,
Basel 1940) o wspólnej numeracji dokumentów;
– Protokóły i sprawozdania – Henryk Chałupczak, Edward Kołodziej
(oprac.), Zjazdy i konferencje konsulów polskich w Niemczech. Protokóły
i sprawozdania 1920-1939, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 1999;
– Referaty – Henryk Chałupczak, Edward Kołodziej (oprac.), Zjazdy
i konferencje konsulów polskich w Niemczech. Referaty 1928–1938, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2001.
Przyjęto zasadę publikowania wyłącznie na podstawie oryginałów.
Niniejszy tom nie zawiera – tak jak cała seria – przedruków z wcześniejszych
edycji. Zrezygnowano z zamieszczania tekstów traktatów, umów, komunikatów i przemówień, z jednym wyjątkiem: polsko-niemieckiej deklaracji
mniejszościowej, podpisanej 5 listopada 1937 r. Z konieczności, podyktowanej ograniczoną objętością tomu, skoncentrowano się na problematyce
politycznej, a zagadnienia wojskowe, gospodarcze, kulturalne czy demograficzne znajdują w niniejszym wyborze incydentalne odzwierciedlenie. Na
kształt tomu rzutował również stan zachowania zasobu. Przykładowo,
odnaleziono jedynie śladową polską dokumentację dyplomatyczną dotyczącą
relacji ze Związkiem Radzieckim i Węgrami3.
Dokumenty zostały opublikowane w układzie chronologicznym. Nie
zawsze udało się na podstawie krytyki zewnętrznej źródła ustalić datę ich
3
Por. S. Żerko (red.), Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1936, PISM, Warszawa
2011, s. XII.
XIII
WSTĘP
sporządzenia. Zgodnie z przyjętą w serii zasadą, w odniesieniu do notatki, przy
której nie zamieszczono daty sporządzenia, przyjmowano, że powstała ona po
dacie opisywanego wydarzenia (np. rozmowy). W jednym przypadku możliwe
było podanie wyłącznie miesiąca, w którym dokument wytworzono. W tej
sytuacji zamieszczono go na końcu dokumentów z tego miesiąca.
W tzw. główce publikowanego dokumentu podano dzienną (lub przybliżoną) datę wytworzenia, rodzaj dokumentu oraz jego wystawcę i adresata.
W odniesieniu do szyfrogramów wysyłanych z placówek zrezygnowano z podawania adresata z uwagi na fakt, że w przypadku tego rodzaju komunikacji
głównym adresatem była centrala. Rezygnowano także z każdorazowego podawania nazwisk, ograniczając się do wymienienia funkcji. Informacje o pochodzeniu dokumentu (nazwa archiwum i zespołu oraz sygnatura archiwalna)
znajdują się w metryczce pod tekstem. Umieszczono tam również informacje
o ewentualnej wcześniejszej publikacji dokumentu.
Dokumenty, z wyjątkiem kilku, opublikowano w całości. Skróty zaznaczono nawiasami kwadratowymi, a w przypisach umieszczono informację
o treści pominiętych fragmentów. Nie przedrukowywano nagłówków papieru
listowego czy też szablonów pism urzędowych związanych z daną funkcją czy
instytucją, pisemnych elementów formularza, pieczęci i znaków kancelaryjnych, formuł typu „za zgodność”, informacji o liczbie egzemplarzy. Z reguły
pomijano również rozdzielnik, a informacje, dokąd przesłane zostały kopie
dokumentu, umieszczano w przypisach. Nie podawano także informacji o kopiach albo innych egzemplarzach publikowanego dokumentu, które znajdują
się w innych zespołach lub archiwach. Zachowano natomiast adnotacje dotyczące stopnia tajności dokumentów.
W przypadku publikowania fragmentów z „Przeglądu Informacyjnego
Polska a Zagranica”, zrezygnowano z umieszczania w przypisie informacji
o pominiętym fragmencie, często bowiem decydowano o publikacji tylko
krótkiego fragmentu z wielostronicowego i zróżnicowanego tematycznie
dokumentu. Wyjaśnienia wymaga publikacja dokumentu nr 29 – został on
opublikowany z pominięciem jednej strony, która nie zachowała się w AAN.
Dokument nr 278 znajduje się w innym zespole niż załącznik do tego
dokumentu, zostały one zamieszczone w tomie razem. Informacja o zastosowaniu takiego rozwiązania znajduje się w metryczce.
XIV
WSTĘP
Niemal wszystkie dokumenty zamieszczone w tomie to maszynopisy,
jedynie dok. nr 20 został opublikowany na podstawie rękopisu, co zostało
odnotowane w metryczce pod dokumentem.
W przypisach merytorycznych starano się podawać zwięzłe, podstawowe
informacje o opisywanych w tekście zagadnieniach. Nie powtarzano tych
wiadomości. W niektórych przypadkach odsyłano jednak do wcześniejszych
przypisów. Zrezygnowano z podawania literatury przedmiotu. Przypisy oryginalne, występujące w niektórych dokumentach, umieszczono między przypisami rzeczowymi i oznaczono kolejno x, xx itd. Zrezygnowano z przypisów
osobowych. Informacje o funkcjach pełnionych w 1937 r. przez wymienione
w dokumentach osoby zawiera indeks osobowy. Występujące w przypisach
daty dzienne, gdy nie podano inaczej, dotyczą roku 1937.
W niniejszym tomie nie ingerowano w styl dokumentów. Nie tłumaczono
na polski fragmentów w językach obcych. Skróty rozwinięto w osobnym
wykazie. W tekstach publikowanych dokumentów wprowadzono oznaczenia
literowe, informujące o cechach formalnych (podkreślenia odręczne, przekreślenia, nieczytelne lub niezrozumiałe fragmenty, nieczytelne podpisy itp.).
Odręczne dopiski lub komentarze wyróżniono kursywą i oznaczeniami
literowymi.
W tomie zastosowano następujące literowe oznaczenia tekstu:
a
...a
tak w tekście,
b
b
komentarz odręczny,
c
c
odręczna poprawka w tekście lub dopisek,
d
d
podkreślenie odręczne,
e
e
zakreślone na marginesie,
f
f
podpis odręczny,
g
g
podpis nieczytelny,
h
h
...
przekreślone,
...i
tekst nieczytelny,
...
...
...
...
...
...
i
j
j
...
znak zapytania.
XV
WSTĘP
KOREKTA JĘZYKOWA
Korektorskie ingerencje w oryginalny tekst ograniczono do niezbędnego
minimum. Pozostawiono rozbieżności w ortografii, częste szczególnie w odniesieniu do pisowni łącznej i rozdzielnej, a także pisowni i/j w takich wyrazach jak Anglia/Anglja lub aliant/aljant. Mimo prób ujednolicenia ortografii
utrzymywały się wówczas jeszcze różnice regionalne, które zostały zniesione
w wyniku postanowień Komitetu Ortograficznego Polskiej Akademii Umiejętności z lat 1935–19364. W publikowanych materiałach uzupełniono polskie
znaki diakrytyczne, poprawiono bez zaznaczania oczywiste błędy literowe,
ortograficzne, interpunkcyjne. Nieliczne dopiski odredakcyjne i uzupełnienia
dokumentów oznaczano nawiasami kwadratowymi.
Zachowano wielkie i małe litery w formie, w jakiej występowały w oryginałach. Nie poprawiano także błędów związanych z odmianą nazwisk, pozostawiono również występujące w dokumentach ich nieprawidłowe wersje,
w tym spolonizowaną formę nazwisk rosyjskich, czeskich czy litewskich.
Prawidłową pisownię zawiera indeks osobowy. Odnotowano w nim także
niektóre występujące w dokumentach błędne zapisy nazwisk obcych, z odesłaniem do wersji poprawnej.
PODZIĘKOWANIA
Wyrazy wdzięczności należą się dyrekcjom i pracownikom archiwów,
w których przeprowadzono kwerendy. Składam również słowa podziękowania: redaktorowi naczelnemu serii prof. Włodzimierzowi Borodziejowi,
recenzentom – prof. Stanisławowi Żerce i prof. Władysławowi Stępniakowi,
a także prof. Wojciechowi Skórze, prof. Krzysztofowi Ruchniewiczowi,
dr. Krzysztofowi Strzałce, dr. Mateuszowi Gniazdowskiemu, dr Annie Badurze,
p. Piotrowi Nalepie, p. Dariuszowi Psiukowi, p. Matyldzie Urjasz-Raczko oraz
p. Izabeli Mrzygłód.
Jan Stanisław Ciechanowski
4
E. Polański, Reformy ortografii polskiej – wczoraj, dziś, jutro, w: „Biuletyn Polskiego
Towarzystwa Językoznawczego”, z. 60, 2004, s. 29–46.
XVI