konferencja 8.06 P.Sikorska
Transkrypt
konferencja 8.06 P.Sikorska
2015-06-22 Kszatłtowanie odporności psychicznej w młodszym wieku szkolnym Iwona Sikorska, Instytut Psychologii Stosowanej, Uniwersytet Jagielloński, Kraków Plan wykładu 1. Odporność psychiczna, umiejętności życiowe i ich stymulowanie, czynniki ochronne i czynniki ryzyka 2. Prezentacja programów promujących odporność psychiczną w Polsce i za granicą 3. Zadania nauczyciela we wspieraniu odporności psychicznej dziecka 1 2015-06-22 1. Nie ma zdrowia bez zdrowia psychicznego, • Koncepcja odporności psychicznej • Koncepcja umiejętności życiowych - life skills ( WHO, 2004) 1. Patogeneza a Salutogeneza 2 2015-06-22 1. Poplątane losy Adaptacja pomysłu wykorzystanego przez Zimmermana i Arunkumara (1994) Paweł i Adrian - dzieci ulicy: - dzielnica dużego miasta o złej sławie (bieda, przemoc, alkohol) - wczesne problemy w nauce - w ich 10 r.ż. ojcowie opuścili rodzinę i nie angażowali się w życie dzieci - rodzeństwo z kryminalną kartoteką - złe towarzystwo, kłopoty z prawem , poprawczak 1. Poplątane losy … co dalej? Paweł - nigdy nie ukończył zawodówki - jest bezrobotny i kilka razy siedział w więzieniu - ma dwoje dzieci, które rzadko odwiedza - pije i upija się regularnie - nie ma stałego miejsca zamieszkania Adrian - skończył technikum i pracuje jako wzięty fachowiec - ma żonę i dwójkę dzieci, dba o swoją rodzinę - jest w dobrej formie, w wolnych chwilach gra z kumplami w piłkę - pracuje z „dziećmi ulicy” jako wolontariusz 3 2015-06-22 1. Czynniki ryzyka • Rodziny z problemem alkoholowym, narkotykowym, z innymi zaburzeniami psychicznymi • Rodziny ze środowisk o niskich dochodach, zagrożonych bezrobociem, zagrożonych przestępczością, przemocą itd. ) • Rodziny rozbite (po rozwodzie/wyjeździe rodziców) • Dzieci po traumatycznych przeżyciach (np. dzieci wykorzystywanych seksualnie) • Dzieci wychowujących się w placówkach opiekuńczych (sieroty, dzieci porzucone) • Borucka, Ostaszewski, Pisarska. (2006). 1. PRZED CZYM OCHRONA? • Wydarzenia krytyczne (life change events)- sytuacje emocjonalnie znaczące, zakłócające funkcjonowanie jednostki, prowadzące do destabilizacji psychicznej (Lazarus, Folkman, 1985; Sęk, 1992; Heszen-Niejodek, 1995) • Wtórne trudności emocjonalne będące reakcją na etykietowanie, odrzucenie dziecka przez otoczenie (deficyt czy odmienność - np. niepełnosprawność) (Kendall, 2004; Borkowska,Domańska,2006) 4 2015-06-22 1. Resilience – odporność psychiczna • prężność ego- zespół właściwości osobowościowych, umiejętności, kompetencji składających się na możliwość dobrego radzenia sobie w sytuacji stresu. (Oleś, 2000; Heszen, Sęk, 2007) • zjawisko resilience - dynamiczna zdolności powrotu do równowagi psychicznej po przeżytej traumie • zdolność do odnowy, „samonaprawiania” (a self-righting- tendency) , (Werner and Smith, 1998) czyli możliwość powrotu do zdrowia po doświadczeniach zagrożenia • zdolność do sprężystej i twórczej adaptacji do zewnętrznych i wewnętrznych stresorów (ego-resiliency , Klohnen, 1996) • Resilienz – psychiczna zdolność dziecka stawienia oporu w obliczu ryzyka natury biologicznej, psychologicznej czy psychospołecznej, które zagraża jego rozwojowi” (Wustmann. 2004) 1. Sylwetka dziecka odpornego psychicznie • towarzyskość jako zmienna temperamentalna • dobry poziom funkcjonowania procesów poznawczych, • wysoki poziom motywacji w zakresie planów i celów życiowych oraz edukacyjnych. • pozytywny obraz siebie • pogodne i optymistycznie nastawione do świata, • dobre mechanizmy samokontroli, • • dobrze rozwinięte umiejętności społeczne, cechy androgyniczne (Garmezy, Rutter, 1983; (Constantine et al.1999; Werner, 2000; Fergus, Zimmerman, 2005 Opora, 2005). 5 2015-06-22 2 . Programy promocyjne 2. Formy stymulowania odporności DECA program USA, tablet Theragames for resilience ,Australia Gry komputerowe Second Step USA pacynki 6 2015-06-22 2 . Wybrane programy realizowane w Polsce wobec dzieci i młodzieży Dzieci • Zippi’s Friends (Przyjaciele Zippiego) (Korzeniowska i in. 2013) Spójrz inaczej! Kołodziejczyk, Czemierowska i Kołodziejczyk, 1996 Opowiastki Familijne! (Andrzejuk, 2005) Młodzież • Spójrz inaczej! Kołodziejczyk, Czemierowska i Kołodziejczyk, 1996 • Saper- robroić agresję (TZA) • STRONG!( Supportive Tools for Resilient, Open-minded and Non-violent Grassroots work in schools) (FröhlichGildhoff, Kiellman, Lecaplain, Prata Gomes i Wojciechowski, 2013) Optymistyczne Przedszkole (Dzierzgowska i Nawrot, 2012) 3. Rozwój predyktorów odporności psychicznej • Mity • Dziecko posłuszne , bezkonflikowe • Wyniki badań Autonomia, inicjatywa, niezależność (Benard, 1991; • Zawsze przewidywalne zachowanie • Zawsze bawi się z innymi • Zna swoją rolę społeczną związaną z płcią • Eksperymentowanie, kreatywność (Kolar, 2011) • Indywidualizm, nonkonformizm • Aktywności, zabawki, zachowania zgodne z potrzebami dziecka Werner, 2000) • (Garmezy, Rutter, 1983) 7 2015-06-22 3. Kształtowanie się zasobów odpornościowych dziecka Własny optymizm nauczyciela, Okazywanie zainteresowania i wsparcia uczniowi Stawianie wymagań związanych Z trudem, szczepienie stresem, Nauka znoszenia porażek Wiara w możliwości dziecka Angażowanie dziecka, zachęcanie do udziału w konkursach, zawodach, powierzanie mu poważnych zadań Związki opiekuńcze Kompetencja społeczna Wysokie oczekiwania Autonomia i poczucie ja Znacząca partycypacja Poczucie sensu i celu The Healthy Kids Resilience Assessment , 1999 Wyzwania dla nauczyciela 3. Koncepcja rozwoju psychospołecznego Erika Eriksona, 2004 zaufanie 0-1 wola 2-3 Podstawowa ufność- Autonomianieufność wstyd, zwątpienie zdecydowanie 4-5 Inicjatywapoczucie winy pracowitość 6-12 Pracowitość – poczucie niższości 8 2015-06-22 3. Średnie dzieciństwo ( 5/6 – 12/13 lat) Havighurst, 1972 • 1. Nabywanie sprawności fizycznych potrzebnych w codziennym życiu, zwłaszcza w zabawach z rówieśnikami. 2. Wytwarzanie zdrowych postaw wobec samego siebie i wzrastającego/rozwijającego się organizmu. 3. Uczenie się przebywania z rówieśnikami, także bez obecności dorosłych. 5. Rozwijanie podstawowych umiejętności czytania, pisania i liczenia. 6. Rozwijanie pojęć potocznych przydatnych w życiu codziennym. 7. Rozwijanie świadomości, moralności i skali wartości. 8. Osiąganie niezależności osobistej. 9. Rozwijanie postaw wobec grup społecznych oraz instytucji. Zdrowie psychiczne dziecka Rzeka (..) to strumień życia. Nikt nie może iść bezpiecznie jej brzegiem. Ma ona odnogi. Niektóre z nich to łagodne strumyki, inne prowadzą do groźnych wodospadów i wirów. (..) Od czego to zależy, że ktoś umie dobrze pływać bez względu na to, na jakim odcinku rzeki się znajduje?” Antonovsky A. 1995, s.92 9 2015-06-22 Literatura • Antonovsky, A.(1995). Rozwikłanie tajemnicy zdrowia. Jak radzić sobie ze stresem i nie zachorować. Warszawa: Fundacja IPN • Grotberg, E. (2000). Zwiększenie odporności psychicznejwzmacnianie sił duchowych. Warszawa: Wydawnictwo Akdemickie „Żak” • Opora, R. (2005) Praktyczne implikacje wynikające z badań nad odpornością psychiczną u dzieci i młodzieży. Studia Gdańskie. t. V, 97–108.Gdańsk: Gdańska Wyższa Szkoła Humanistyczna • Ostaszewski K. (2006). Pozytywna profilaktyka. Świat Problemów. 3 (158): 6–10. • Sikorska, I. (2011). Bufory stresu. Kraków: Wydawnictwo Edukacyjne Dziękuję za uwagę! Iwona Sikorska [email protected] 10