ocena stanu immunologicznego dzieci i młodzieży z mięsakiem

ocena stanu immunologicznego dzieci i młodzieży z mięsakiem

Medycyna Wieku Rozwojowego, 2012, XVI, 3
© IMiD, Wydawnictwo Aluna
Katarzyna Markiewicz1, Krzysztof Zeman2, Agata Kozar1, Maria Gołębiowska-Wawrzyniak1,
Wojciech Woźniak3
KE^dEh/DDhEK>K'/E'K//
/DBK/‚zD/%^</D<K_/KWK,KEzD
tDKDE/ZKWKEE/,KZKzΎ
s>hd/KEK&^>dWZDdZ^
K&>>h>Z/DDhE/dz
/E,/>ZEt/d,K^dK^ZKDd/'EK^/^
1Zakład Immunologii Klinicznej, Instytut Matki i Dziecka
Kierownik: dr n. med. M. Gołębiowska-Wawrzyniak
2Klinika Pediatrii i Immunologii z Pododdziałem Nefrologii, I-CZMP.,
Klinika Pediatrii, Kardiologii Prewencyjnej i Immunologii Wieku Rozwojowego
Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
Kierownik: prof. dr hab. n. med. K. Zeman
3Klinika Chirurgii Onkologicznej Dzieci i Młodzieży
Kierownik: prof. dr hab. n. med. W. Woźniak
Streszczenie
Wstęp: Przyczyny powstawania osteosarcoma (OS) oraz mechanizmy efektorowe odpowiedzi
immunologicznej przeciw komórkom OS oraz komórkom innych nowotworów nie są w pełni poznane.
Zgodnie z aktualną wiedzą główną rolę przypisuje się limfocytom T cytotoksycznym, limfocytom Tγδ,
limfocytom NKT i komórkom NK, których zadaniem jest eliminacja komórek nowotworowych poprzez
rozpoznanie, a następnie doprowadzenie do ich śmierci. Ważną rolę odgrywają również limfocyty T
CD4+ oraz pośrednio limfocyty B.
Celem pracy była ocena wybranych elementów immunologicznej odpowiedzi komórkowej u dzieci
z mięsakiem kościopochodnym w momencie rozpoznania choroby.
Materiał i metody: Badania przeprowadzono w grupie 44 dzieci z mięsakiem kościopochodnym
(osteosarcoma) w wieku między 6-20 lat (mediana 15,0 lat). Grupę kontrolną stanowiło 22 dzieci
w tym samym wieku (mediana 14,5 lat) bez stwierdzonej choroby nowotworowej i aktywnego procesu
zapalnego. Określono odsetek i liczbę całkowitą limfocytów: CD3+(T), CD4+(Th), CD8+ (CTL), CD3+/
HLA-DR+(T aktywowane), CD3+γδ (Tγδ), CD19+(B), CD3+CD56+(NKT) i CD56+CD16+ (NK) we krwi
obwodowej metodą cytometrii przepływowej.
Wyniki: U dzieci z osteosarcoma zaobserwowano, w momencie rozpoznania choroby, mniejszą liczbę
populacji limfocytów krwi obwodowej w porównaniu z grupą kontrolną. Różnice dotyczyły komórek:
CD3+(1609,0 vs 3038,0 kom/μl, p<0,001), CD4+(598,0 vs 1071,0 kom/l; p<0,001), CD8+(386,0 vs 866,0
kom/μl; p<0,001), CD3+/HLA-DR+(39,0 vs 81,0 kom/μl; p<0,025), CD 19+(205,0 vs 381,0 kom/μl;
p<0,025), NK (161,0 vs 339,0 kom/μl; p<0,005).
Wnioski: 1. Badanie morfologii krwi obwodowej nie różnicujące subpopulacji limfocytów jest
niewystarczające do określenia zaburzeń, które powstają w układzie immunologicznym chorych
z rozwijającą się chorobą nowotworową. 2. Reakcja układu odpornościowego pacjentów
w wieku dziecięco-młodzieżowym na rozwój nowotworu jest bardzo zróżnicowana, związana
z biologiczną zmiennością osobniczą. 3. Ocena stanu immunologicznego pacjentów z mięsakiem
kościopochodnym w momencie rozpoznania może mieć znaczenie prognozujące dalszy przebieg
choroby oraz może wskazywać okresy kiedy układ ten wymaga stymulacji w ramach leczenia
przeciwnowotworowego.
*Praca została wykonana w ramach realizacji grantu KBN nr 2PO5E 10827.
*The work was supported by the Scientific Research Committee Grant No. PO5E 10827.
Ocena stanu immunologicznego dzieci i młodzieży z mięsakiem kościopochodnym
213
Słowa kluczowe: mięsak kościopochodny, dzieci, subpopulacje limfocytów, cytometria
przepływowa
Abstract
The causes of osteosarcoma (OS) and effector mechanisms of the immune response against OS and other
neoplastic diseases remain unknown. According to current knowledge, the major role is attributed to
cytotoxic T lymphocytes, NK, NKT and Tγδ lymphocytes, which are engaged directly in the destruction of
the tumour cells. Helper T lymphocytes (CD4+) and indirectly B lymphocytes are of special importance.
There is sparse data on the state and efficiency of the immune system in children with neoplastic disease,
with bone tumours in particular.
The aim of the study was the evaluation of selected elements of cellular immunity in children with
osteosarcoma at the time of diagnosis.
Materials and methods: The study was performed on a group of 44 children with osteosarcoma, aged
from 6 to 20 years (median 15.0 years). The control group consisted of 22 children of the same age (median
14.5 years) without the diagnosis of neoplastic disease and active inflammatory state.
T lymphocytes with their subpopulations, activated T lymphocytes (CD3+/HLA-DR+), B lymphocytes, NK
and NKT cells were analyzed in peripheral blood using the flow cytometry method. Examinations were
performed before the therapy – in the diagnostic period.
Results: A lower number of peripheral blood lymphocyte population in children with osteosarcoma
at diagnosis, compared to the control group was observed. The differences concerned T lymphocytes
CD3+(1609.0 vs 3038.0 kom/μl, p<0.001) CD4+(598.0 vs 1071.0 kom/l; p<0.001) and their cytotoxic
subpopulation CD8+ (386.0 vs. 866.0 cells/μL; p<0.001), activated T lymphocytes CD3+/HLA-DR+(39.0 vs.
81.0 cells/μL; p<0.025), B lymphocytes CD19+(205.0 vs. 381.0 cells/μL; p<0.025) and NK cells (161.0 vs. 339.0
cells/μL; p<0.005). The number and percentage of peripheral blood lymphocytes in children and youth with
osteosarcoma at diagnosis is over 50% lower compared to the patients without neoplastic disease.
Conclusions: 1. The general analysis of peripheral blood without differentiating lymphocyte
subpopulations is insufficient to determine disturbances which are forming in the immune system of
patients developing the neoplastic disease. 2. The course of the neoplastic disease (osteosarcoma) in
patients of developmental age is very diverse, and associated with individual biological variation. 3. The
evaluation of the immunologic status in patients with osteosarcoma may have prognostic meaning for
the further course of the disease, may prevent the formation of unfavourable clinical changes, and be the
basis for correcting the administration of cytostatic agents.
Key words: osteosarcoma, children, lymphocyte subpopulations, flow cytometry
D͘t/<hZKtK:͕͘ϮϬϭϮ͕ys/͕ϯ͕ϮϭϮͳϮϮϭ
Mięsak kościopochodny (osteosarcoma, OS) jest pierwotnym,
złośliwym nowotworem kości występującym najczęściej
w pierwszej i drugiej dekadzie życia człowieka. Przyczyny
powstawania tej choroby są ciągle niewyjaśnione, bierze
się pod uwagę mutacje onkogenów lub genów supresorowych. Rozwój nowotworu jest procesem długotrwałym,
faza utajona, w której dochodzi do nagromadzenia mutacji prowadzących do transformacji nowotworowej może
trwać od kilku do kilkudziesięciu lat (1). Przeciętny okres
rozwoju guza wynosi pięć lat (guz o średnicy 1 cm) (2).
Pierwotne nowotwory kości w grupie wiekowej do 10
lat nie są częste, lecz w okresie młodzieńczym (14-19 lat) są
drugą co do częstości, po chłoniakach, grupą nowotworów
złośliwych (3). Dane epidemiologiczne z lat 1990-2000 szacowały częstość występowania mięsaka kościopochodnego
w Polsce na około 80 zachorowań rocznie co stanowiło 7%
nowotworów złośliwych wieku dziecięcego (4). Statystyki
prowadzone przez Zakład Patomorfologii Instytutu Matki
i Dziecka w Warszawie wykazały 35 nowych zachorowań
w roku 2007/2008 (dane niepublikowane). Osteosarcoma
występuje częściej u chłopców niż u dziewcząt (1.6:1)
(5). Cechą charakterystyczną OS jest tworzenie osteoidu
i beleczek kostnych. Intensywnie proliferujące w okresie
wzrostowym osteoblasty, często są narażone na powstanie
błędów mitotycznych prowadzących do transformacji
nowotworowej (6). Ognisko pierwotne OS występuje najczęściej w kościach długich (90% guzów), w tym w ok. 50%
w okolicy stawu kolanowego tzn. w okolicy przynasadowej
najszybciej rosnącej (przynasada bliższa kości piszczelowej, przynasada dalsza kości udowej). Często może to być
bliższy odcinek kości ramiennej lub kość biodrowa. Guz
rozwija się w części centralnej kości i nacieka jej otoczenie.
W momencie rozpoznania OS u około 80% pacjentów
stwierdza się obecność przerzutów do tkanki płucnej.
Uważa się, że najczęstszą drogą przerzutów mięsaków są
naczynia krwionośne. Rzadko stwierdza się przerzuty do
układu chłonnego (7).
Badania genotypu pacjentów z osteosarcoma ujawniły
istnienie mutacji genu TP53 zlokalizowanego w długim
ramieniu chromosomu 17. Mutacja ta związana jest
z występowaniem zespołu Li-Fraumeni, który polega
na zwiększonej skłonności do zapadania na niektóre
nowotwory w okresie dzieciństwa. Dotyczy to mięsaków,
raków nadnercza, białaczek i guzów mózgu (1, 8).
214
Katarzyna Markiewicz i wsp.
Cechą charakterystyczną nowotworów złośliwych
kości jest ich szybki rozwój i występowanie przerzutów.
Dlatego tak poważnym problemem staje się leczenie
pacjentów z przerzutami, tym bardziej, że w chwili rozpoznania 30% pacjentów ma uogólniony proces choroby [9]. Leczenie nowotworów złośliwych kości u dzieci
i młodzieży jest zagadnieniem trudnym. Rokowanie
w dużej mierze zależy od wczesnego rozpoznania choroby,
której początek jest niestety nietypowy. Najczęstszym
objawem, z jakim pacjent zgłasza się do lekarza jest ból,
który intensywnie narasta w okresie nocnym. Objawy
te trwają od 6 tygodni do 4 miesięcy, zanim zostanie
postawione rozpoznanie (10).
Immunologiczne mechanizmy obronne w chorobie
nowotworowej, zaczynają być aktywne dopiero z chwilą
powstania zmienionych fenotypowo komórek nowotworu.
Układ odpornościowy nie zawsze jest w stanie rozpoznać i zniszczyć komórki nowotworowe bowiem wiele
z nich wymyka się spod nadzoru immunologicznego
zmniejszając na swej powierzchni ekspresję cząsteczek
układu MHC (11). Od dawna wiadomo, że procesowi
transformacji nowotworowej towarzyszą zmiany antygenowe. Na powierzchni komórki nowotworowej mogą
pojawić się spontanicznie antygeny, które nie mają charakteru antygenów swoistych określane jako TAA (tumor
associated antygen), antygeny związane z nowotworem.
Występują one także, w niewielkich ilościach, na prawidłowych komórkach lecz nie są zdolne do wywołania
reakcji odpornościowych (12).
Odrębnym zagadnieniem są antygeny swoiste dla nowotworu TSA (tumor specific antygen) występujące tylko
na niektórych nowotworach. Należy do nich antygen
swoisty dla gruczołu krokowego PSA (prostate specific
antygen) i antygen kodowany przez zmutowany onkogen
ras. U pacjentów z mutacją tego onkogenu stwierdzono
przeciwciała i limfocyty T cytotoksyczne (CTLs) rozpoznające białko Ras (13). Innym antygenem wykrywanym
przez limfocyty T i przeciwciała jest antygen CEA (carcino-embrionic antygen) będący glikoproteiną należącą do
cząsteczek immunoglobulino podobnych, funkcjonujący
jako cząsteczka adhezyjna w nabłonkach przewodu pokarmowego, dróg oddechowych i moczowo-płciowych (14).
Antygenami rozpoznawanymi przez przeciwciała nie
mającymi swoistego charakteru są AFP (α-fetoproteina
− rak wątroby, rak jądra) i antygen CA 125 (rak jajnika,
trzustki, płuc) (15, 16).
Mimo istnienia tzw. nadzoru immunologicznego,
przeważnie dochodzi do progresji choroby nowotworowej,
co może sugerować słabą immunogenność antygenów
nowotworowych. Aby zwalczyć powstające komórki
nowotworowe układ odpornościowy uruchamia szereg
mechanizmów komórkowych i humoralnych. Zazwyczaj
dochodzi do powstania przewlekłego procesu zapalnego.
Do zainicjowania odpowiedzi na powstałe ognisko
nowotworowe niezbędne jest pobudzenie układu immunologicznego. Istotną rolę w tym procesie pełni odpor-
ność komórkowa swoista, zależna od prezentacji antygenu.
Szczególnie ważne są komórki bezpośrednio zaangażowane
w niszczenie nowotworu: limfocyty T cytotoksyczne CD8,
limfocyty CD4 (Th1, Th2), limfocyty Tγδ, komórki NK,
NKT oraz pośrednio limfocyty B. Niestety, aktywacja układu
immunologicznego często prowadzi również do progresji
choroby nowotworowej. Wytwarzane bowiem przez aktywowane komórki odpornościowe cytokiny wpływają
pobudzająco na mikrośrodowisko, w którym powstaje nowotwór i często jest to działanie promujące jego wzrost (17).
Badania limfocytów CD8 (CTLs) osób z chorobą nowotworową (nowotworami pierwotnymi) wykazują ich
rolę w lizie komórek guza. Limfocyty CTLs rozpoznają
antygeny komórek nowotworowych w połączeniu z cząsteczkami MHC klasy I poprzez receptor TCR, ulegając
w ten sposób aktywacji. Ważne znaczenie w przypadku
aktywacji CTLs ma cząsteczka adhezyjna LFA1 limfocytu
i cząsteczka ICAM na komórce nowotworowej. Połączenie
się tych molekuł daje dodatkowy sygnał kostymulujący
konieczny dla aktywacji limfocyta, uruchomienia zjawiska
cytotoksyczności oraz związanej z nim apoptozy komórki
docelowej. Zaktywowane i przygotowane do pełnienia
funkcji efektorowej limfocyty T CD4+ subpopulacji Th1,
odpowiedzialne za zjawiska odporności komórkowej, zaczynają syntetyzować IL-2 oraz zwiększają ekspresję na swojej
powierzchni receptora IL-2R, co stymuluje proliferację.
Subpopulacja Th2 pełni natomiast funkcje pomocnicze
w odpowiedzi humoralnej, wspomagając limfocyty B
w produkcji przeciwciał antynowotworowych (18, 19).
Aktywowane komórki układu odpornościowego (CD4+,
CTLs, NK, NKT, Tγδ,) zabijają komórki nowotworowe
często wykorzystując cytokinę TNF-α lub FasL (CD95L).
Drugi mechanizm cytotoksyczności zależny od granulosomów, w których zgromadzone są enzymy lityczne,
wydaje się jednak być najczęściej występującym mechanizmem niszczenia komórek docelowych. Jest on uwarunkowany uwalnianiem z ziarnistości cytoplazmatycznych
(granulosomów) perforyny i granzymów. Kluczową rolę
w tym procesie odgrywają pary cząsteczek adhezyjnych
LFA1-CAM1 i CD28-B7 oraz sygnał aktywujący przekazywany przez TCR. W przypadku komórek NK sygnał
przekazywany jest przez receptor CD16, a w przypadku
limfocytów Tγδ − CD7. Limfocyty T CD8 (CTLs) zabijają
komórki nowotworowe wykorzystując oba mechanizmy
lecz częściej posługują się mechanizmem zależnym od
granulosomów, podobnie komórki NK. Limfocyty T CD4
zabijają głównie przez FasL (CD95L) a Tγδ posługują
się również obydwoma mechanizmami. Istnieje także
trzeci mechanizm niszczenia komórek nowotworowych
związany z przeciwciałami IgG (ADCC − antybody dependent cell cytotoxicity) produkowanymi przez limfocyty B.
Mechanizmem tym posługują się komórki NK i limfocyty
NKT. To jaki mechanizm zostanie wykorzystany w danym
momencie zależy od komórki efektorowej (20).
Obecnie duże zainteresowanie wzbudza status immunologiczny pacjentów z chorobą nowotworową i zwią-
215
Ocena stanu immunologicznego dzieci i młodzieży z mięsakiem kościopochodnym
zane z tym możliwości diagnostyczno-terapeutyczne.
Niewiele jest danych dotyczących stanu i wydolności
układu immunologicznego dzieci z chorobą nowotworową, a szczególnie z nowotworami kości.
Celem pracy była ocena wybranych elementów odpowiedzi komórkowej u dzieci z mięsakiem kościopochodnym w momencie rozpoznania choroby.
W:E//DdKz
Pacjenci − do grupy badanej zakwalifikowano 44 dzieci
(21 dziewcząt, 23 chłopców) w wieku od 6 do 20 lat
(mediana 15,0) z rozpoznanym w badaniu histopatologicznym mięsakiem kościopochodnym. Do grupy
porównawczej zakwalifikowano 22 dzieci (8 dziewcząt
i 14 chłopców) w wieku od 6 do 20 lat (mediana 14,5 lat)
bez stwierdzonej choroby nowotworowej i aktywnego
procesu zapalnego.
Kryteriami włączenia pacjentów było:
− rozpoznanie pierwotnego mięsaka kościopochodnego,
− lokalizacja guza w zakresie kończyn,
− przed biopsją nie stosowano chemio- lub radioterapii,
− wiek chorych w chwili rozpoznania do 20 roku życia.
Stan kliniczny pacjentów oceniano na podstawie
wieku, wielkości guza, stopnia agresywności histologicznej, zaawansowania choroby (zlokalizowana, rozsiana).
Dla oceny stopnia złośliwości histologicznej wykonano
badania histopatologiczne tkanki guza z ogniska pierwotnego pobranej w czasie biopsji wstępnej.
U 44 pacjentów z grupy badanej i 22 z grupy porównawczej dokonano oceny profilu immunologicznego
w żylnej krwi obwodowej pobranej w ilości 0,5 ml do
probówek z EDTA.
Określono liczbę całkowitą leukocytów, liczbę całkowitą i odsetek limfocytów CD3+, oraz komórek: CD4+,
CD8+, CD3+/HLA-DR+, CD3+γδ(Tγδ), CD19+(B),
CD16+CD56+ (NK) i CD3+CD56+(NKT).
Metody − do oceny markerów powierzchniowych
charakterystycznych dla danej populacji limfocytów sto-
sowano metodę cytometrii przepływowej. Do 100 μl krwi
dodawano 20 μl przeciwciał mono klonalnych związanych
z fluorochromami: FITC (izotiocjanian fluoresceiny), PE
(fikoerytryna), lub Per-CP (Peridinin-Chlorophyll Protein).
Badania przeprowadzone zostały przy zastosowaniu cytometru przepływowego Epics XL firmy Coulter (Beckman).
Analizę otrzymanych wyników oceny fenotypu komórek
krwi przeprowadzono z użyciem programu System II
software for the Epics XL flow cytometer version 3.0.
Doświadczenia przeprowadzono w jednym powtórzeniu.
Limfocyty T i subpopulacje, limfocyty Tγδ, limfocyty B,
komórki NK, NKT, oznaczono znakując je odpowiednimi
przeciwciałami monoklonalnymi. Inkubacja z przeciwciałami
trwała 15 minut. Następnie w celu usunięcia erytrocytów
i utrwalenia próbek dodawano 100 μl płynu lizującego
– odczynnik A – Dako Uti-Lyse Erythrocyte-Lysing Reagent
(Dako Cytomation) i inkubowano 15 minut. Po tym czasie
dodawano 1000 μl odczynnika B i również inkubowano
15 minut. Próbki uzyskane od pacjentów z grupy porównawczej przygotowane były w analogiczny sposób.
ŶĂůŝnjĂƐƚĂƚLJƐƚLJĐnjŶĂ
Do analizy statystycznej wykorzystano pakiet statystyczny
Statistica 8 (Statsoft), przyjęto poziom istotności p<0,05.
Do opisu właściwości zmierzonych parametrów badanych pacjentów stosowano statystyki opisowe – wartości
średnie, mediany i zakresy. Metody analizy statystycznej
stosowano adekwatnie do typu zmiennych. Istotność
różnic sprawdzano stosując test U Mann-Whitney’a lub
Smirnowa-Kołmogorowa. Dodatkowo, sprawdzano normalność rozkładu przeprowadzając test Shapiro-Wilka.
Wykazano, że badane cechy nie mają rozkładu normalnego,
dlatego przy liczebności badanej próby n=44 zaistniała
konieczność wykorzystania testów nieparametrycznych.
tzE/</
Liczba leukocytów (tab. I) grupy badanej (OS) – 6980,0
kom/µl nie różniła się od liczby krwinek białych grupy po-
dĂďĞůĂ/͘>ŝĐnjďĂŬƌǁŝŶĞŬďŝĂųLJĐŚ͕ůŝĐnjďĂďĞnjǁnjŐůħĚŶĂŝŽĚƐĞƚĞŬůŝŵĨŽĐLJƚſǁŬƌǁŝŽďǁŽĚŽǁĞũĚnjŝĞĐŝnjŐƌƵƉLJƉŽƌſǁŶĂǁͲ
ĐnjĞũ;ŬŽŶƚƌŽůĂо<ͿŝĚnjŝĞĐŝnjŵŝħƐĂŬŝĞŵŬŽƑĐŝŽƉŽĐŚŽĚŶLJŵ;K^ͿǁŵŽŵĞŶĐŝĞƌŽnjƉŽnjŶĂŶŝĂĐŚŽƌŽďLJ͘
dĂďůĞ/͘dŚĞŶƵŵďĞƌŽĨůĞƵŬŽĐLJƚĞƐ͕ƚŚĞŶƵŵďĞƌĂŶĚƉĞƌĐĞŶƚĂŐĞŽĨƉĞƌŝƉŚĞƌĂůďůŽŽĚůLJŵƉŚŽĐLJƚĞƐŝŶĐŚŝůĚƌĞŶĨƌŽŵƚŚĞ
ĐŽŶƚƌŽůŐƌŽƵƉ;<ͿĂŶĚĐŚŝůĚƌĞŶǁŝƚŚŽƐƚĞŽƐĂƌĐŽŵĂ;K^ͿĂƚĚŝĂŐŶŽƐŝƐ͘
>ŝŵĨŽĐLJƚLJ
>LJŵƉŚŽĐLJƚĞƐ
΀й΁
>ĞƵŬŽĐLJƚLJ
>ĞƵŬŽĐLJƚĞƐ
΀ŬŽŵͬђů΁ͬ΀ĐĞůůƐͬђů΁
>ŝŵĨŽĐLJƚLJ
>LJŵƉŚŽĐLJƚĞƐ
΀ŬŽŵͬђů΁ͬ΀ĐĞůůƐͬђů΁
K
OS
K
OS
K
OS
Mediana
Median
6900,0
ϲϵϴϬ͕Ϭ
ϯϬϯϴ͕Ϭ
1609,0
ϰϮ͕ϰ
Ϯϰ͕ϳ
ŵŝŶͲŵĂŬs
ŵŝŶͲŵĂdž
ϰϳϱϬͲϭϮϯϬϬ
ϮϱϲϬͲϭϮϮϬϬ
ϭϯϵϯͲϲϮϯϴ
ϲϱϴͲϮϳϭϳ
Ϯϯ͕ϵͲϱϴ͕ϯ
ϴ͕ϯͲϰϲ͕ϴ
ŶǁĂǏŶLJĐŚ
valid cases
22
ϰϰ
22
ϰϰ
22
ϰϰ
p
NS
p<0,001
p<0,005
216
Katarzyna Markiewicz i wsp.
A
ZLJĐ͘ϭ͘>ŝĐnjďĂďĞnjǁnjŐůħĚŶĂ;ͿŝŽĚƐĞƚĞŬ;ͿůŝŵĨŽĐLJƚſǁŬƌǁŝŽďǁŽĚŽǁĞũĚnjŝĞĐŝnjŐƌƵƉLJƉŽƌſǁŶĂǁĐnjĞũ;ŬŽŶƚƌŽůĂͿ
ŝĚnjŝĞĐŝnjŵŝħƐĂŬŝĞŵŬŽƑĐŝŽƉŽĐŚŽĚŶLJŵ;ďĂĚĂŶŝͿǁŵŽŵĞŶĐŝĞƌŽnjƉŽnjŶĂŶŝĂĐŚŽƌŽďLJ;ďĂĚĂŶŝĞ/Ϳ͘
&ŝŐ͘ϭ͘dŚĞŶƵŵďĞƌ;ͿĂŶĚƉĞƌĐĞŶƚĂŐĞ;ͿŽĨƉĞƌŝƉŚĞƌĂůďůŽŽĚůLJŵƉŚŽĐLJƚĞƐŝŶĐŚŝůĚƌĞŶĨƌŽŵƚŚĞĐŽŶƚƌŽůŐƌŽƵƉĂŶĚĐŚŝůĚƌĞŶ
ǁŝƚŚŽƐƚĞŽƐĂƌĐŽŵĂ;ĞdžĂŵŝŶĞĚͿĂƚĚŝĂŐŶŽƐŝƐ͘
dĂďĞůĂ//͘>ŝĐnjďĂďĞnjǁnjŐůħĚŶĂŝŽĚƐĞƚĞŬůŝŵĨŽĐLJƚſǁd͕;Ϳ͖E<͕E<d;Ϳ͖ϯнͬ,>ͲZн͕dɶɷ;ͿĚnjŝĞĐŝnjŐƌƵƉLJƉŽƌſǁͲ
ŶĂǁĐnjĞũ;ŬŽŶƚƌŽůĂо<ͿŝĚnjŝĞĐŝnjŵŝħƐĂŬŝĞŵŬŽƑĐŝŽƉŽĐŚŽĚŶLJŵ;K^ͿǁŵŽŵĞŶĐŝĞƌŽnjƉŽnjŶĂŶŝĂĐŚŽƌŽďLJ͘
dĂďůĞ͘//͘dŚĞŶƵŵďĞƌĂŶĚƉĞƌĐĞŶƚĂŐĞŽĨƉĞƌŝƉŚĞƌĂůďůŽŽĚůLJŵƉŚŽĐLJƚĞƐd͕;Ϳ͖E<͕E<d;Ϳ͖ϯнͬ,>ͲZн͕dɶɷ;Ϳ
ŝŶĐŚŝůĚƌĞŶĨƌŽŵƚŚĞĐŽŶƚƌŽůŐƌŽƵƉ;<ͿĂŶĚĐŚŝůĚƌĞŶǁŝƚŚŽƐƚĞŽƐĂƌĐŽŵĂ;K^ͿĂƚĚŝĂŐŶŽƐŝƐ͘
A
d;ϯнͿ
΀ŬŽŵͬђů΁΀ĐĞůůƐͬђů΁
d;ϯнͿ
΀й΁
;ϭϵнͿ
΀ŬŽŵͬђů΁΀ĐĞůůƐͬђů΁
;ϭϵнͿ
΀й΁
K
OS
K
OS
K
OS
K
OS
Mediana
Median
1932,0
957,0
ϲϱ͕ϰ
62,5
ϯϴϭ͕Ϭ
205,0
ϭϯ͕ϴ
ϭϯ͕ϴ
ŵŝŶͲŵĂŬs
ŵŝŶͲŵĂdž
ϲϬϬͲϰϬϮϰ
ϮϵϳͲϭϵϳϯ
ϯϲ͕ϭͲϳϳ͕ϱ
ϰϯ͕ϬͲϴϬ͕ϯ
ϭϲϯͲϴϭϭ
ϱϵͲϱϭϮ
ϳ͕ϲͲϭϳ͕Ϯ
ϱ͕ϱͲϮϲ͕Ϯ
ŶǁĂǏŶLJĐŚ
valid cases
22
ϰϰ
22
ϰϰ
22
ϰϰ
22
ϰϰ
p<0,001
NS
p<0,05
NS
E<
΀ŬŽŵͬђů΁΀ĐĞůůƐͬђů΁
E<
΀й΁
E<d
΀ŬŽŵͬђů΁΀ĐĞůůƐͬђů΁
E<d
΀й΁
p
K
OS
K
OS
K
OS
K
OS
Mediana
Median
339,0
161,0
ϭϰ͕ϳ
10,5
17,0
ϭϰ͕ϱ
0,7
1,0
ŵŝŶͲŵĂŬs
ŵŝŶͲŵĂdž
ϭϯͲϭϯϲϬ
ϱϲͲϰϵϭ
Ϭ͕ϴͲϮϭ͕ϴ
ϯ͕ϴͲϮϳ͕ϲ
ϬͲϮϯϭ
ϭͲϴϬ
Ϭ͕ϬͲϯ͕ϳ
Ϭ͕ϮͲϭϭ͕Ϭ
ŶǁĂǏŶLJĐŚ
valid cases
22
ϰϰ
22
ϰϰ
22
ϰϰ
22
ϰϰ
p<0,005
NS
NS
NS
ϯнͬ,>ͲZн
΀ŬŽŵͬђů΁΀ĐĞůůƐͬђů΁
ϯнͬ,>ͲZн
΀й΁
dɶɷ
΀ŬŽŵͬђů΁΀ĐĞůůƐͬђů΁
dɶɷ
΀й΁
p
C
K
OS
K
OS
K
OS
K
OS
Mediana
Median
ϴϭ͕Ϭ
39,0
Ϯ͕ϴ
2,5
ϰϱ͕Ϭ
10,5
2,1
Ϭ͕ϴ
ŵŝŶͲŵĂŬs
ŵŝŶͲŵĂdž
ϮϮͲϭϴϭ
ϯͲϮϭϬ
Ϭ͕ϵͲϳ͕Ϭ
Ϭ͕ϯͲϭϭ͕ϵ
ϬͲϮϯϮϳ
ϭͲϲϳϮ
Ϭ͕ϬͲϯϳ͕ϯ
Ϭ͕ϭͲϱϵ͕ϰ
ŶǁĂǏŶLJĐŚ
valid cases
22
ϰϰ
22
ϰϰ
22
ϰϰ
22
ϰϰ
p
p<0,05
NS
NS
NS
Ocena stanu immunologicznego dzieci i młodzieży z mięsakiem kościopochodnym
równawczej – 6900,0 kom/µl. Istotna statystycznie jest różnica
wartości bezwzględnej liczby limfocytów (1609,0 vs 3038,0
kom/μl; p<0,001) jak i ich odsetka (24,7% vs 42,4%; p<0,005).
Dzieci z OS wykazują o 47% mniejszą liczbę limfocytów
w chwili rozpoznania choroby niż dzieci zdrowe. Wyniki
przedstawiono w tabeli I i na rycinie 1A, B.
Analizowano też wartości subpopulacji limfocytów krwi
obwodowej i porównano je z subpopulacjami limfocytów
dzieci zdrowych. Otrzymane wyniki zestawiono w tabelach IIA, IIB, IIC, różnice istotne statystycznie dotyczyły
liczby limfocytów T, B i NK. Liczba bezwzględna limfocytów T CD3+ (957,0 vs 1932,0 kom/µl; p<0,001; tab.
IIA) i komórek NK (161,0 vs 339,0 kom/µl; p<0,005; tab.
IIB) u pacjentów z mięsakiem kościopochodnym (OS)
była ponad dwukrotnie niższa od liczby tych komórek
u zdrowych dzieci (K). Liczba limfocytów B CD19+
(205,0 vs 381,0 kom/μl; p<0,05; tab. IIA) u dzieci z OS
stanowiła 54% liczby komórek dzieci z grupy porównawczej. Wartości odsetkowe nie wykazywały różnic
istotnych statystycznie. Dla zilustrowania różnic uzyskane
dane przedstawiono graficznie w formie wykresów na
rycinach 2A, 2B, 2C, 2D.
Tabela IIC przedstawia liczbę aktywowanych limfocytów
T CD3+ z ekspresją HLA-DR antygenów głównego układu
217
MHC. U pacjentów z OS liczba aktywowanych limfocytów T
jest wyraźnie niższa w porównaniu do liczby aktywowanych
limfocytów T pacjentów grupy porównawczej (mediana:
39,5 kom/μl vs 81,0 kom/μl; p<0,05). Liczba limfocytów Tγδ
(mediana: 10,5 vs 45,0 kom/μl; p>0,05; tab. IIC) była w chwili
rozpoznania choroby czterokrotnie niższa u pacjentów z OS
w porównaniu do grupy porównawczej lecz bez różnicy
istotnej statystycznie (ryc. 2D).
Analiza liczby limfocytów CD4+ i CD8+ (tab. III) pozwala na wykazanie różnicy pomiędzy liczbą tych komórek
u dzieci z grupy badanej w porównaniu do dzieci zdrowych
w momencie ustalenia rozpoznania. Zarówno w przypadku limfocytów CD4+ jak i CD8+ różnica jest statystycznie
istotna, pacjenci z mięsakiem kościopochodnym wykazują
w chwili rozpoznania choroby 1,8 razy niższą liczbę limfocytów
CD4+ (598,0 vs 1071,0 kom/μl; p<0,001) i 2,3 razy niższą
limfocytów CD8+ (373,0 vs 866,0 kom/μl; p<0,001) w porównaniu z grupą dzieci zdrowych. Nie wykazano istotności
statystycznych w ocenie odsetka tych parametrów. Wyniki
zilustrowano na rycinach 3A i 3B.
Podsumowanie wyników − u badanych osób z mięsakiem
kościopochodnym w okresie postawienia diagnozy liczba
bezwzględna i odsetek wszystkich limfocytów krwi obwodowej oraz liczby bezwzględne limfocytów T, ich subpopulacji
A
C
D
ZLJĐ͘Ϯ͘>ŝĐnjďĂďĞnjǁnjŐůħĚŶĂůŝŵĨŽĐLJƚſǁd;Ϳ͖;Ϳ͖E<;Ϳ͖ϯнͬ,>ͲZн;Ϳ͕ĚnjŝĞĐŝnjŐƌƵƉLJƉŽƌſǁŶĂǁĐnjĞũ;ŬŽŶƚƌŽůĂͿ
ŝĚnjŝĞĐŝnjŵŝħƐĂŬŝĞŵŬŽƑĐŝŽƉŽĐŚŽĚŶLJŵ;ďĂĚĂŶŝͿǁŵŽŵĞŶĐŝĞƌŽnjƉŽnjŶĂŶŝĂĐŚŽƌŽďLJ͘
&ŝŐ͘Ϯ͘dŚĞŶƵŵďĞƌŽĨƉĞƌŝƉŚĞƌĂůďůŽŽĚůLJŵƉŚŽĐLJƚĞƐd͕;Ϳ͖;Ϳ͖E<;Ϳ͖ϯнͬ,>ͲZн;ͿŝŶĐŚŝůĚƌĞŶĨƌŽŵƚŚĞĐŽŶƚƌŽů
ŐƌŽƵƉĂŶĚĐŚŝůĚƌĞŶǁŝƚŚŽƐƚĞŽƐĂƌĐŽŵĂ;ĞdžĂŵŝŶĞĚͿĂƚĚŝĂŐŶŽƐŝƐ͘
218
Katarzyna Markiewicz i wsp.
A
ZLJĐ͘ϯ͘>ŝĐnjďĂďĞnjǁnjŐůħĚŶĂůŝŵĨŽĐLJƚſǁdϰн;Ϳŝϴн;ͿĚnjŝĞĐŝnjŐƌƵƉLJƉŽƌſǁŶĂǁĐnjĞũ;ŬŽŶƚƌŽůĂͿŝĚnjŝĞĐŝnjŵŝħͲ
ƐĂŬŝĞŵŬŽƑĐŝŽƉŽĐŚŽĚŶLJŵ;ďĂĚĂŶŝͿǁŵŽŵĞŶĐŝĞƌŽnjƉŽnjŶĂŶŝĂĐŚŽƌŽďLJ͘
&ŝŐ͘ϯ͘dŚĞŶƵŵďĞƌŽĨůLJŵƉŚŽĐLJƚĞƐdϰн;ͿĂŶĚϴн;ͿŝŶĐŚŝůĚƌĞŶĨƌŽŵƚŚĐŽŶƚƌŽůŐƌŽƵƉĂŶĚĐŚŝůĚƌĞŶǁŝƚŚŽƐƚĞŽƐĂƌĐŽŵĂ;ĞdžĂŵŝŶĞĚͿĂƚĚŝĂŐŶŽƐŝƐ͘
dĂďĞůĂ///͘>ŝĐnjďĂďĞnjǁnjŐůħĚŶĂŝŽĚƐĞƚĞŬůŝŵĨŽĐLJƚſǁdϰнŝϴнĚnjŝĞĐŝnjŐƌƵƉLJƉŽƌſǁŶĂǁĐnjĞũ;ŬŽŶƚƌŽůĂо<ͿŝĚnjŝĞĐŝ
njŵŝħƐĂŬŝĞŵŬŽƑĐŝŽƉŽĐŚŽĚŶLJŵ;K^ͿǁŵŽŵĞŶĐŝĞƌŽnjƉŽnjŶĂŶŝĂĐŚŽƌŽďLJ͘
dĂďůĞ///͘dŚĞŶƵŵďĞƌĂŶĚƉĞƌĐĞŶƚĂŐĞŽĨůLJŵƉŚŽĐLJƚĞƐdϰнŝϴнŝŶĐŚŝůĚƌĞŶĨƌŽŵƚŚĐŽŶƚƌŽůŐƌŽƵƉ;<ͿĂŶĚĐŚŝůĚƌĞŶ
ǁŝƚŚŽƐƚĞŽƐĂƌĐŽŵĂ;K^ͿĂƚĚŝĂŐŶŽƐŝƐ͘
ϰн
΀ŬŽŵͬђů΁΀ĐĞůůƐͬђů΁
ϰн
΀й΁
ϴн
΀ŬŽŵͬђů΁΀ĐĞůůƐͬђů΁
ϴн
΀й΁
K
OS
K
OS
K
OS
Mediana
Median
1071,0
ϱϵϴ͕Ϭ
35,7
39,3
ϴϲϲ͕Ϭ
373,0
Ϯϳ͕ϴ
Ϯϯ͕ϰ
ŵŝŶͲŵĂŬs
ŵŝŶͲŵĂdž
ϯϲϴͲϮϬϵϴ
ϭϴϰͲϭϭϳϯ
ϮϮ͕ϭͲϰϯ͕ϳ
Ϯϱ͕ϬͲϱϬ͕ϳ
ϭϵϴͲ
ϭϳϴϰ
ϭϭϯͲϴϳϴ
ϭϭ͕ϵͲ
36,7
ϭϯ͕ϵͲ
32,3
ŶǁĂǏŶLJĐŚ
valid cases
22
ϰϮ
22
ϰϰ
22
ϰϰ
22
ϰϰ
p
p<0,001
CD4+ i CD8+, limfocytów B, komórek NK, oraz limfocytów
CD3+ wykazujących ekspresję antygenów HLA-DR, są istotnie
statystycznie niższe w porównaniu do wartości uzyskanych
u ocenianych osób zdrowych.
z^<h^:
Pomimo dużego postępu w dziedzinie onkologii,
dynamicznie rozwijającej się genetyki i immunologii,
nadal wiele mechanizmów doprowadzających do rozwoju choroby nowotworowej jest niewyjaśnionych co
bezpośrednio wiąże się z ograniczonymi możliwościami
skutecznego leczenia chorych (21). Nowotwór powstaje
w momencie pojawienia się w organizmie pierwszej
komórki, która przestaje reagować na wysyłane przez
organizm sygnały dotyczące jej rozmnażania i różnicowania, wytwarza coraz więcej komórek potomnych,
które także przestają reagować na sygnały regulacyjne
(22). Proces powstawania i rozwoju nowotworu uwa-
NS
p<0,001
K
OS
NS
runkowany jest wieloczynnikowo – genetycznie i środowiskowo.
Wiele obserwacji przemawia za istotnym udziałem
układu immunologicznego w odporności przeciwnowotworowej. Kontakt zmienionej antygenowo komórki
nowotworowej z układem odpornościowym wywołuje
powstanie szeregu reakcji, w których biorą udział komórki tego układu, zapoczątkowując odpowiedź typu
humoralnego lub komórkowego (23).
Należy jednak pamiętać, że układ odpornościowy
nie zawsze jest w stanie rozpoznać i zniszczyć komórki nowotworowe. Przyczyn braku lub niedostatecznej
odpowiedzi immunologicznej na komórki zmienione
nowotworowo może być bardzo wiele, poczynając od
braku odpowiedniej liczby komórek efektorowych i prezentujących antygen, poprzez brak receptorów i cząsteczek
kostymulujących po brak antygenów MHC, zarówno na
komórkach immunologicznie kompetentnych, jak też
na komórkach nowotworowych (24). Jedną z przyczyn
mogą być również zaburzenia szlaków przekazywania
Ocena stanu immunologicznego dzieci i młodzieży z mięsakiem kościopochodnym
sygnałów pobudzenia (transdukcji) w komórkach układu
odpornościowego i syntezy odpowiednich mediatorów
wewnętrznych, a także syntezy cytokin lub substancji
cytotoksycznych (21).
Pomimo tego, że nowotwory u dzieci i młodzieży nie
występują często stanowiąc około 1-1,5% nowotworów
całej populacji, to są jednym z podstawowych zagadnień medycyny wieku rozwojowego będąc drugą, po
zatruciach, wypadkach i urazach, przyczyną zgonów.
Odrębność biologiczna rozwijającego się dziecka, a zwłaszcza powolne dojrzewanie jego układu odpornościowego,
warunkują odmienną dynamikę choroby i odmienną
reakcję organizmu na toczący się proces chorobowy.
75% wszystkich przypadków występowania osteosarcoma przypada na okres między 10-25 rokiem życia.
OS rzadko pojawia się u dzieci poniżej 6 r.ż. Według
innych źródeł średni wiek rozpoznania OS wynosi ok.
15 lat, więc jest zgodny z medianą wieku grupy badanych
przez nas pacjentów (25, 26).
Wśród potencjalnych czynników sprzyjających wystąpieniu OS obok czynników genetycznych czy przewlekłych
stanów zapalnych kości, wymienia się nadmierne pobudzanie wzrostu tkanki kostnej. Szybki wzrost kości może
być czynnikiem ryzyka. Byłoby to zgodne z obserwacjami
wskazującymi na zwiększoną częstość występowania
OS u osób w okresie skoku pokwitaniowego (27, 28).
Wśród potencjalnie ważnych czynników przyczyniających się do rozwoju OS wymienia się rolę niedostatecznie dojrzałej odpowiedzi immunologicznej
u dzieci, bądź jej osłabienie wskutek działania czynników
infekcyjnych, fizycznych, hormonalnych lub stosowanego leczenia (np. immunosupresyjnego). Dowodem
na współzależność pomiędzy dysfunkcją układu odpornościowego a wystąpieniem choroby nowotworowej
są pierwotne zaburzenia odporności, które u dzieci
w pewnych zespołach mogą powodować niemal 100%
ryzyko wystąpienia nowotworu (29).
W niniejszej pracy wykazano, że u badanych dzieci
z mięsakiem kościopochodnym w okresie postawienia
rozpoznana liczba bezwzględna i odsetek limfocytów krwi
obwodowej oraz liczby bezwzględne limfocytów T(CD3+),
ich subpopulacji CD4+ i CD8+, były istotnie statystycznie
niższe w porównaniu do wartości uzyskanych u dzieci
z grupy porównawczej (bez choroby nowotworowej).
Podobne do naszych obserwacje można znaleźć we
wcześniej publikowanych pracach. Wskazują one, że
u osób z nowotworami kości liczba małych, nie przekraczających 7,5 mikrona limfocytów oceniana we krwi
obwodowej stanowiła 45-75% wartości uzyskiwanych
u osób zdrowych; tak wówczas określano limfocyty T,
prawdopodobnie cytotoksyczne o wysokiej aktywności
(30). Inna praca wskazuje na fakt, że jedna trzecia pacjentów z nowotworami kości, głównie z OS, ma niedobór
limfocytów T we krwi obwodowej. Limfocyty te wykazują
ponadto niską odpowiedź na fitohemaglutyninę (PHA)
co sugeruje osłabienie ich funkcji (31).
219
U dzieci z OS w momencie rozpoznania choroby
zaobserwowaliśmy mniejszą liczbę bezwzględną komórek NK, limfocytów z markerem aktywacji HLADR i niższą liczbę limfocytów CD3+γδ, w porównaniu
z grupą kontrolną. Świadczyć to może o zaburzeniach
składu i funkcji tych ważnych składowych odpowiedzi
immunologicznej. Jedną z najwyraźniej zaznaczonych
zależności obserwowanych w prezentowanych badaniach
była niska liczba limfocytów B (CD19+) w momencie
diagnozy. Dla sprawdzenia czy niska liczba limfocytów nie wywołuje hipogammaglobulinemii, wybranym
pacjentom oznaczono stężenie podstawowych klas immunoglobulin (G, A, M). Pomimo niskiej liczby limfocytów B nie zaobserwowano zdecydowanie niższych
wartości głównych klas immunoglobulin w surowicy.
Wyjaśnienie tego zjawiska wymaga dłuższego okresu
obserwacji. Należałoby także zwrócić uwagę na komórki
pamięci, których liczba może okazać się niewystarczająca
do zapewnienia w późniejszym okresie odpowiedniej
syntezy przeciwciał.
Ocena histologiczna materiału biopsyjnego uzyskanego
z guza wskazuje, że komórki OS są głęboko nacieczone
(68% wszystkich ocenianych próbek) cytotoksycznymi
limfocytami T CD8+, a jedna trzecia z nich wykazuje
ekspresję antygenów HLA-DR+ co jest wykładnikiem
aktywacji tych komórek i ich aktywności przeciwnowotworowej. Co więcej, ekspresja HLA-DR na komórkach
linii osteosarcoma wykazywała pozytywną korelację
z ekspresją HLA-DR na limfocytach krwi obwodowej
(32). W naszych badaniach liczba komórek z HLA-DR+
świadcząca o aktywacji limfocytów T była u dzieci z OS
o 50% niższa w porównaniu do dzieci nie wykazujących
choroby nowotworowej i jest to różnica statystycznie
istotna. Takie obniżenie może sugerować upośledzenie
zdolności do aktywacji limfocytów, a w konsekwencji
zaburzenie odpowiedzi komórkowej. Obserwacja młodych pacjentów z OS pokazuje, że mechanizmy obronne
chorego, zwłaszcza z niecałkowicie jeszcze sprawnym
układem odpornościowym, odgrywają głównie rolę
modyfikującą przebieg choroby nowotworowej i nie
są w stanie całkowicie zahamować nowotworzenia.
Potrzeba jeszcze wielu badań wyjaśniających rolę poszczególnych elementów systemu odpornościowego i ich
związku z komórkami spoza tego układu. Szczególną
uwagę należy zwrócić na bardzo indywidualny przebieg
choroby nowotworowej związany z biologiczną zmiennością osobniczą każdego organizmu. Jest to wyraźnie
widoczne zwłaszcza w grupie pacjentów w okresie wieku
rozwojowego, u których uzyskane wyniki badań wykazywały duży rozrzut, utrudniając opracowanie statystyczne.
Ostatnio coraz częściej obserwuje się tendencję do badania
kondycji immunologicznej pacjenta i wprowadzania prób
leczenia stymulującego układ odpornościowy [33-35].
Wiedza ta może być przydatna w prognozowaniu dalszego
przebiegu choroby oraz może wpływać na optymalizację
leczenia minimalizując powikłania.
220
Katarzyna Markiewicz i wsp.
WNIOSKI
1. Badanie morfologii krwi obwodowej nie różnicujące subpopulacji limfocytów jest niewystarczające do określenia
zaburzeń, które powstają w układzie immunologicznym
chorych z rozwijającą się chorobą nowotworową.
2. Reakcja układu odpornościowego pacjentów w wieku
dziecięco-młodzieżowym na rozwój nowotworu jest bardzo
zróżnicowana, i związana jest z biologiczną zmiennością
osobniczą.
3. Ocena stanu immunologicznego pacjentów z mięsakiem
kościopochodnym w momencie rozpoznania może mieć
znaczenie prognozujące dalszy przebieg choroby oraz może
wskazywać okresy kiedy układ ten wymaga stymulacji
w ramach leczenia przeciwnowotworowego.
W/_D/EE/dtK
1. Bal J. (red.): Biologia molekularna w medycynie. Elementy
genetyki klinicznej. PWN, Warszawa, 2001, 248-295.
2. Kordek R. (red.): Onkologia, Medical Press, Gdańsk 2003,
1-103.
3. Bożek J. (red.): Postępy w rozpoznawaniu i leczeniu nowotworów
u dzieci. PZWL, Warszawa, 1981, 312-327.
4. Chybicka A., Jaworski W., Liebhardt M.: Wyniki leczenia dzieci
chorych na mięsaka kościopochodnego według protokołu
SFOP-94 w materiale Polskiej Grupy Pediatrycznej ds. Leczenia
Guzów Litych. Med. Wieku Rozwoj., 2000, IV, supl. II do nr
1, 91-96.
5. Crofton P.M., Evans N., Taylor M.R. i wsp.: Serum CrossLaps:
Pediatric reference intervals from birth to 19 years of age.
Clin. Chem., 2002, 48, 671-673.
6. Van Diest P., Brugal G., Baak J.P.: Proliferation markers in
tumours: interpretation and clinical value. J. Pathol., 1998,
51, 716-724.
7. Zhang P., Yang Y., Zweidler-McKay P.A.: Critical role of notch
signaling in osteosarcoma invasion and metastasis. Clin.
Cancer Res., 2008, 14(10), 2962-2969.
8. Ambrożkiewicz J.: Przydatność wybranych markerów obrotu
kostnego do oceny resorpcji kości i kości otworzenia u dzieci
i młodzieży z mięsakiem kościopochodnym. Praca doktorska,
Instytut Matki i Dziecka, Warszawa, 2005.
9. Szafrański A., Woźniak W.: Przerzuty do płuc u pacjentów
z mięsakiem kościopochodnym – wyniki leczenia. Med.
Wieku Rozwoj., 2000, 4, supl. 2, 77-83.
10. Woźniak W., Rychłowska M., Kuczabski M. i wsp.: Ocena
wskazań i możliwości leczenia tzw. oszczędzającego, mniej
okaleczającego, w najczęstszych nowotworach złośliwych
kości u dzieci i młodzieży. Med. Wieku Rozwoj., 2000, 4,
supl. 2, 84-93.
11. Ishido S.,Wang C., Lee B.S.: Downregulation of major
histocompatibility complex class I molecules by Kaposi's
sarcoma − associated herpesvirus K3 and K5 proteins. J.
Virol., 2000, 7, 5300-5309.
12. Glińska H.: Onkologia ogólna. Instytut Onkologii, Warszawa,
1982, 37-105, 123-187.
13. Jakubisiak M., Lasek W.: Immunologia Nowotworów. W:
Immunologia. Red. Gołąb J., Jakubisiak M., Lasek W., Sokłosa
T. PWN, Warszawa, 2009, 478-496.
14. Thomas P., Forse R., Bajenova O.: Carcinoembryonic antigen
(CEA) and its receptor hnRNP M are mediators of metastasis
and the inflammatory response in the liver. Clin. Exp. Metastasis,
2011, 28 (8), 923-932.
15. Li P., Wang S., Liu H., Li N., McNutt M.A., Li G., Ding H.G.:
Elevated serum alpha feto protein levels promowe pathological
progression of hepatocellular carcinoma. World Journ. of
Gastroenterol., 2011, 7, 17(41), 4563-4571.
16. Rustin G.J.: Follow-up with CA125 after primary therapy of
advanced ovarian cancer has major implications for treatment
outcome and trial performances and should not be routinely
performed. Ann. of Oncol., 2011, 22, Suppl. 8, 40-44.
17. Zou W.: Immunosuppressive networks in the tumour
environment and their therapeutic relevance. Nature Rev.
Cancer, 2005, 5, 263-274.
18. Wakabayashi A., Nakagawa Y., Shimizu M.: Suppresion of an
already established tumor growing through activated mucosal
CTLs induced by oral administration of tumor antigen with
cholera toxin. J. Immunol., 2008, 180, 4000-4010.
19. Male D., Roth D.B., Roitt I.: Immunologia, Wydawnictwo
Medyczne Urban&Partner, Wrocław, 2008, 107-147.
20. Lasek W., Jakubisiak M.: Populacje i subpopulacje limfocytów.
W: Immunologia. Red. Gołąb J., Jakubisiak M., Lasek W.,
Sokłosa T. PWN, Warszawa, 2009, 172-191.
21. Gross S., Walden P.: Immunosuppressive mechanisms in
human tumors: Why we still cannot cure cancer. Immunol.
Lett., 2008, 116, 7-14.
22. Jędrzejczak W.: Biologia nowotworów. W: Onkologia, Kordek
R. (red). Via Medica, Gdańsk 2007, 21-34.
23. Cariappa A., Pillai S.: Antigen dependent B-cell development.
Curr. Opin. Immunol., 2002, 14, 241-245.
24. Ishido S., Wang C., Lee B.S.: Downregulation of major
histocompatibility complex class I molecules by Kaposi's
sarcoma − associated herpesvirus K3 and K5 proteins. J.
Virol., 2000, 7, 5300-5309.
25. Marina N., Gebhardt M., Teot L.: Biology and therapeutic advances
for pediatric osteosarcoma. Oncologist, 2004, 9, 422-441.
26. Picci P.: Osteosarcoma (osteogenic sarcoma). Orphanet J.
Rare Dos., 2007, 2, 6.
27. Longhi A., Pasini A., Cicognani A.: Height as a risk factor
for osteosarcoma. J. Pediatr. Hematol. Oncol., 2005, 27,
314-318.
28. Troisi R., Masters MN., Joshipura K.: Perinatal factors, growth
and development, and osteosarcoma risk. Br. J. Cancer, 2006,
95,1603-1607.
29. Zeman K., Pokoca L.: Dojrzewanie układu odpornościowego.
W: Zaburzenia odporności u dzieci. Zeman K. (red.):
PZWL, Warszawa, 2002, 50-52.
30. Govallo V.I., Grigorieva M.P., Kosmiadi G.A. i wsp.: Decreased
count of small lymphocytes in the blood of patients with
malignant bone tumors. Vopr. Oncol., 1987, 33, 15-21.
31. Govallo V.I., Grigor'eva M.P., Kosmiadi G.A.: Comparative
analysis of immunoreactive indices in malignant and
benign bone tumors. Vopr. Oncol., 1984, 30, 19-25.
Ocena stanu immunologicznego dzieci i młodzieży z mięsakiem kościopochodnym
32. Trieb K., Lechleitner T., Lang S.: Evaluation of HLA-DR
expression and T-lymphocyte infiltration in osteosarcoma.
Pathol. Res. Pract., 1998, 194, 679-684.
33. Luksch R., Perotti D., Cefalo G.: Immunomodulation in
a treatment program including pre- and post-operative
interleukin-2 and chemotherapy for childhood osteosarcoma.
Tumori, 2003, 89, 263-268.
34. Ługowska I.: Ocena przydatności badań immunohistochemicznych
w mięsaku kościopochodnym u dzieci w korelacji z przebiegiem
klinicznym i rokowaniem. Praca doktorska. Instytut Matki
i Dziecka, Warszawa 2007.
35. Mori K., Rédini F., Gouin F.: Osteosarcoma: current status
of immunotherapy and future trends (Review). Oncol.
Rep., 2006, 15, 693-670.
221
Wkład Autorów/Authors' contributions
Według kolejności
Konflikt interesu/Conflicts of interest
Autorzy pracy nie zgłaszają konfliktu interesów.
The Authors declare that there is no conflict of interest.
Nadesłano/Received: 11.04.2012 r.
Zaakceptowano/Accepted: 10.07.2012 r.
Published on line/Dostępne on line
Adres do korespondencji:
Katarzyna Markiewicz
Instytut Matki i Dziecka
Zakład Immunologii Klinicznej
ul. Kasprzaka 17a, 01-211 Warszawa
[email protected]
[email protected]
INFORMACJA PRASOWA
EŝĞĐŚnjĚƌŽǁŽƌŽƐŶČʹƌĂnjĞŵĚůĂǁĐnjĞƑŶŝĂŬſǁ͊
WK>^</dKtZz^dtKEKEdK>K'/E
tt^WMBWZz<Z:KtzD<KE^h>dEdD
ŶĞŐŽƉƌŽŐƌĂŵƵŽƉŝĞŬŝŶĂĚĚnjŝĞđŵŝƉƌnjĞĚǁĐnjĞƑŶŝĞ
ƵƌŽĚnjŽŶLJŵŝ͕ũĂŬƌſǁŶŝĞǏƐƚǁŽƌnjĞŶŝĞƉůĂŶƵĚnjŝĂųĂŷ
ĚnjŝĞĐŝƉƌnjĞĚǁĐnjĞƑŶŝĞƵƌŽĚnjŽŶLJĐŚŝŝĐŚƌŽĚnjŝĐſǁ
ƐČǁĂǏŶĞŝŵŽǏůŝǁĞĚŽƌŽnjǁŝČnjĂŶŝĂ͖
^͘EKEdK>K'//͕<Z:KtzD&hEh^D
EZ//KZ&hE:t,;tĂƚĐŚ
,ĞĂůƚŚĂƌĞͿnjĂǁŝČnjĂųŽͣ<ŽĂůŝĐũħĚůĂǁĐnjĞƑŶŝĂŬĂ͕͟
ĞĚƵŬĂĐLJũŶLJĐŚƐŬŝĞƌŽǁĂŶLJĐŚĚŽƌŽĚnjŝĐſǁĚnjŝĞĐŝ
ͲWŽĚũħĐŝĞĚnjŝĂųĂŷĞĚƵŬĂĐLJũŶLJĐŚĚĞĚLJŬŽǁĂŶLJĐŚ
ƉƌnjĞĚǁĐnjĞƑŶŝĞƵƌŽĚnjŽŶLJĐŚ͕ŬƚſƌnjLJŶĂĐŽĚnjŝĞŷ
ƐƉƌĂǁƵũČĐŽƉŝĞŬħŶĂĚŶŝŵŝ͕ŵĂũČŬůƵĐnjŽǁLJǁƉųLJǁ
ĚŽƌŽĚnjŝĐſǁǁnjĂŬƌĞƐŝĞƉƌĂǁŝĚųŽǁĞũƐƚLJŵƵůĂĐũŝ
ƌŽnjǁŽũƵŝƌĞŚĂďŝůŝƚĂĐũŝĚnjŝĞĐŝ͖
ŬƚſƌĞũĐĞůĞŵũĞƐƚǁLJƉƌĂĐŽǁĂŶŝĞŬŽŵƉůĞŬƐŽǁĞŐŽ
ŶĂƌŽĚŽǁĞŐŽƉƌŽŐƌĂŵƵŽƉŝĞŬŝŶĂĚĚnjŝĞđŵŝƉƌnjĞĚͲ
ǁĐnjĞƑŶŝĞƵƌŽĚnjŽŶLJŵŝ͕ďLJƵŵŽǏůŝǁŝđŝŵnjĚƌŽǁLJ
ƐƚĂƌƚŝƌſǁŶĞƐnjĂŶƐĞƌŽnjǁŽũŽǁĞ͘ĚƵŬĂĐũĂ͕ƐƚLJͲ
ŵƵůĂĐũĂƌŽnjǁŽũƵŝƌĞŚĂďŝůŝƚĂĐũĂŽƌĂnjƉƌŽĮůĂŬƚLJŬĂ
ŶĂƐƚLJŵƵůĂĐũħƌŽnjǁŽũƵĚnjŝĞĐŝ͘
njŝĞĐŝƉƌnjĞĚǁĐnjĞƑŶŝĞƵƌŽĚnjŽŶĞ͕njĞǁnjŐůħĚƵŶĂ
ŶŝĞǁLJƐƚĂƌĐnjĂũČĐŽƌŽnjǁŝŶŝħƚLJƵŬųĂĚŽĚĚĞĐŚŽǁLJ͕
ŽĚƉŽƌŶŽƑĐŝŽǁLJŝŶĞƵƌŽůŽŐŝĐnjŶLJ͕ŶĂƌĂǏŽŶĞƐČŶĂ
ͲĂƉŽďŝĞŐĂŶŝĞƌŽnjǁŽũŽǁŝnjĂŬĂǏĞŷ͕ǁƚLJŵƉƌnjĞĚĞ
ǁƐnjLJƐƚŬŝŵƵŬųĂĚƵŽĚĚĞĐŚŽǁĞŐŽ͘
WƌnjLJƌŽƐƚŶĂƚƵƌĂůŶLJŝůŝĐnjďĂƵƌŽĚnjĞŷnjƌŽŬƵŶĂ
ƌŽŬƐƉĂĚĂ͕ƐnjĐnjĞŐſůŶŝĞǁŬƌĂũĂĐŚǁLJƐŽŬŽƌŽnjǁŝͲ
ŶŝħƚLJĐŚ͘tWŽůƐĐĞǁϮϬϭϭƌŽŬƵƵƌŽĚnjŝųŽƐŝħϲй
ĚnjŝĞĐŝŵŶŝĞũŶŝǏǁϮϬϭϬƌŽŬƵ͕njĐnjĞŐŽƉƌĂǁŝĞϳй
njĂŬĂǏĞŷƚŽƚƌnjLJŬůƵĐnjŽǁĞĮůĂƌLJĚnjŝĂųĂŷ<ŽĂůŝĐũŝ͘
^ƉĞĐũĂůŝƐƚŽŵnjĂůĞǏLJ͕ďLJĚnjŝĞĐŝƉƌnjĞĚǁĐnjĞƑŶŝĞƵƌŽͲ
ĚnjŽŶĞǁĐŚŽĚnjŝųLJnjũĂŬŶĂũŵŶŝĞũƐnjLJŵͣďĂŐĂǏĞŵ
ǁĐnjĞƑŶŝĂĐƚǁĂ͟ǁǏLJĐŝĞ͕ŵŝĂųLJnjĂƉĞǁŶŝŽŶLJnjĚƌŽͲ
ǁLJƐƚĂƌƚ͕ĐŝĞƐnjLJųLJƐŝħĚnjŝĞĐŝŷƐƚǁĞŵ͕ĂŝĐŚƌŽĚnjŝĐĞ
ƐƉŽŬŽũŶLJŵƌŽĚnjŝĐŝĞůƐƚǁĞŵ͘
tWŽůƐĐĞǁϮϬϭϭƌŽŬƵƵƌŽĚnjŝųŽƐŝħϮϴϬϯϱĚnjŝĞĐŝ
ƉƌnjĞĚƉůĂŶŽǁĂŶLJŵƚĞƌŵŝŶĞŵ;ϭͿ͘/ĐŚŵĂƐĂƵƌŽͲ
ĚnjĞŶŝŽǁĂĐnjĂƐĂŵŝŶŝĞƉƌnjĞŬƌĂĐnjĂϭϬϬϬŐƌĂŵſǁ͘
WƌnjĞĚǁĐnjĞƐŶLJƉŽƌſĚŝŵĂųĂŵĂƐĂƵƌŽĚnjĞŶŝŽǁĂ
ǁŝĞůĞŐƌŽǍŶLJĐŚƉŽǁŝŬųĂŷ;Ϯ͕ϯͿ͘EŝĞƐƚĞƚLJǁŝĞůĞnjŶŝĐŚ
ŶŝĞŽƚƌnjLJŵƵũĞǁLJƐƚĂƌĐnjĂũČĐĞũƉŽŵŽĐLJ͕ůƵďŽƚƌnjLJŵƵũĞ
ũČnjďLJƚƉſǍŶŽ͘EŝĞƐŝĞƚŽnjĂƐŽďČŬŽŶƐĞŬǁĞŶĐũĞ͕
ŬƚſƌĞĐŝČǏČũĞƐnjĐnjĞƉƌnjĞnjǁŝĞůĞŵŝĞƐŝħĐLJ͕ĂŶĂͲ
ǁĞƚůĂƚ͘dŽŵŽǏŶĂnjŵŝĞŶŝđƵƐƉƌĂǁŶŝĂũČĐƐLJƐƚĞŵ
ŽƉŝĞŬŝŶĂĚĚnjŝĞđŵŝƵƌŽĚnjŽŶLJŵŝƉƌnjĞĚǁĐnjĞƑŶŝĞ͘
tŝħŬƐnjŽƑđĚnjŝĞĐŝƉŽůĂƚĂĐŚǁLJƌſǁŶƵũĞƌſǏŶŝĐĞ
ŝƌŽnjǁŝũĂƐŝħũĂŬƌſǁŝĞƑŶŝĐLJ͘tĂǏŶĞũĞƐƚ͕ĂďLJƚĞ
ƌſǏŶŝĐĞnjĂĐnjČđǁLJƌſǁŶLJǁĂđũĂŬŶĂũƐnjLJďĐŝĞũ͕ďLJ
ͣďĂŐĂǏǁĐnjĞƑŶŝĂĐƚǁĂ͟ďLJųũĂŬŶĂũŵŶŝĞũƐnjLJ͘
ƚŽĚnjŝĞĐŝƵƌŽĚnjŽŶĞƉƌnjĞĚƚĞƌŵŝŶĞŵ;ϰͿ͘EĂůĞǏLJ
ǁŝħĐnjƌŽďŝđǁƐnjLJƐƚŬŽ͕ĂďLJnjĂĚďĂđŽnjĚƌŽǁŝĞŝƉƌĂͲ
ǁŝĚųŽǁLJƌŽnjǁſũŬĂǏĚĞŐŽnjŶŝĐŚ͕ĚĂũČĐŝŵnjĚƌŽǁLJ
ƐƚĂƌƚǁĚŽƌŽƐųĞǏLJĐŝĞ͘<ŽŶƐƵůƚĂĐũĂŵĞƌLJƚŽƌLJĐnjŶĂ
ŵĂƚĞƌŝĂųſǁŝŶĨŽƌŵĂĐLJũŶLJĐŚʹƉƌŽĨ͘ĚƌŚĂď͘ŵĞĚ͘
DĂƌŝĂ<ĂƚĂƌnjLJŶĂŽƌƐnjĞǁƐŬĂͲ<ŽƌŶĂĐŬĂ͘WĂƌƚŶĞƌĞŵ
ǁƐƉŝĞƌĂũČĐLJŵͣ<ŽĂůŝĐũħĚůĂǁĐnjĞƑŶŝĂŬĂ͟ũĞƐƚĮƌŵĂ
ďďŽƩ>ĂďŽƌĂƚŽƌŝĞƐWŽůĂŶĚ͘
ŽƚČĚŶŝĞƵĚĂųŽƐŝħǁWŽůƐĐĞŽƉƌĂĐŽǁĂđƉƌŽŐƌĂŵƵ
ƐČŶĂũĐnjħƐƚƐnjČƉƌnjLJĐnjLJŶČnjĂďƵƌnjĞŷƌŽnjǁŽũŽǁLJĐŚ
ŝƵŵŝĞƌĂůŶŽƑĐŝŶŝĞŵŽǁůČƚ͘:ĞĚŶĂŬǁƉƌŽǁĂĚnjĞŶŝĞ
ŬŽŶŬƌĞƚŶLJĐŚnjŵŝĂŶƐLJƐƚĞŵŽǁLJĐŚǁŽƉŝĞĐĞŶĂĚ
ŬŽďŝĞƚČǁĐŝČǏLJŝŶŽǁŽƌŽĚŬĂŵŝƉƌnjĞĚǁĐnjĞƑŶŝĞ
ŬŽŵƉůĞŬƐŽǁĞũŽƉŝĞŬŝŶĂĚĚnjŝĞđŵŝƵƌŽĚnjŽŶLJŵŝ
ƉƌnjĞĚǁĐnjĞƑŶŝĞͣ͘<ŽĂůŝĐũĂĚůĂǁĐnjĞƑŶŝĂŬĂ͟ƉŽǁƐƚĂųĂ͕
ĂďLJƚŽnjŵŝĞŶŝđ͘WŽĚƐƚĂǁŽǁĞĐĞůĞͣ<ŽĂůŝĐũŝĚůĂ
ǁĐnjĞƑŶŝĂŬĂ͗͟
ƵƌŽĚnjŽŶLJŵŝŵŽǏĞƉƌnjLJĐnjLJŶŝđƐŝħĚŽƉŽƉƌĂǁLJ
ŬŽŶĚLJĐũŝnjĚƌŽǁŽƚŶĞũŶŽǁŽƌŽĚŬſǁƵƌŽĚnjŽŶLJĐŚ
ƉƌnjĞĚǁĐnjĞƑŶŝĞ͘ůĂƚĞŐŽǁųĂƑŶŝĞƉŽǁƐƚĂųĂͣ<ŽĂůŝĐũĂ
Ͳ^ƚǁŽƌnjĞŶŝĞƉƌŽŐƌĂŵƵŬŽŵƉůĞŬƐŽǁĞũŽƉŝĞŬŝŶĂĚ
ĚnjŝĞđŵŝƵƌŽĚnjŽŶLJŵŝƉƌnjĞĚǁĐnjĞƑŶŝĞ͕ƉŽnjǁĂůĂũČĐĞͲ
ŐŽŶĂnjǁŝħŬƐnjĞŶŝĞĚŽƐƚħƉŶŽƑĐŝĚŽŶŽǁŽĐnjĞƐŶĞũ͕
ĚůĂǁĐnjĞƑŶŝĂŬĂ͕͟ŬƚſƌĞũĐĞůĞŵũĞƐƚǁLJǁŽųĂŶŝĞĚĞďĂƚLJ
ǁŝĞůŽƐƉĞĐũĂůŝƐƚLJĐnjŶĞũŽƉŝĞŬŝnjĂƌĂnjƉŽŶĂƌŽĚnjŝŶĂĐŚ
ƐƉŽųĞĐnjŶĞũŶĂƚĞŵĂƚƐLJƚƵĂĐũŝĚnjŝĞĐŝƉƌnjĞĚǁĐnjĞƑŶŝĞ
ƵƌŽĚnjŽŶLJĐŚǁWŽůƐĐĞ͕njĂƉƌŽƉŽŶŽǁĂŶŝĞŬŽŶŬƌĞƚͲ
ŽƌĂnjƉŽǁLJũƑĐŝƵnjĞƐnjƉŝƚĂůĂ͖
ͲhƑǁŝĂĚŽŵŝĞŶŝĞƐƉŽųĞĐnjĞŷƐƚǁĂ͕ǏĞƉƌŽďůĞŵLJ
Referencje
ϭ͘ĂŶĞ'ųſǁŶĞŐŽhƌnjħĚƵ^ƚĂƚLJƐƚLJĐnjŶĞŐŽ͕ŚƩƉ͗ͬͬ
ĚĞŵŽŐƌĂĮĂ͘ƐƚĂƚ͘ŐŽǀ͘ƉůͬďĂnjĂĚĞŵŽŐƌĂĮĂͬdĂďůĞƐ͘
ĂƐƉdžĚŽƐƚħƉnjĚŶ͘ϳ͘Ϭϴ͘ϮϬϭϮ
Ϯ͘ŚƩƉ͗ͬͬǁǁǁ͘ǁĐnjĞƐŶŝĂŬŝ͘ŽƌŐ͘Ɖůͬďͺϯ͘ƉŚƉ͍ΘƚƉůƌсϯ
ϯ͘ ŚƩƉ͗ͬͬǁǁǁ͘ƉƌŽnjĚƌŽǁŝĞ͘ƉůͬƌƚLJŬƵůLJͬŝĂnjĂͲ
ͲŝͲnjŝĞĐŬŽͬEŽǁŽƌŽĚĞŬͲŝͲŶŝĞŵŽǁůĞͬWƌŽďůĞŵLJͲ
ͲnjĚƌŽǁŽƚŶĞͲǁĐnjĞƐŶŝĂŬŽǁ
ϰ͘ĂŶĞо<ŽŶƐƵůƚĂŶƚ<ƌĂũŽǁLJǁnjĂŬƌĞƐŝĞŶĞŽͲ
natologii.