jb korzenia

PRACE KAZUISTYCZNE
Dent. Med. Probl. 2002, 39, 2, 323–329
ISSN 1644−387X
MARZENA DOMINIAK¹, ANNA ZAREMBA², KATARZYNA SKOŚKIEWICZ², EWA PYKA²,
PAWEŁ STĘPIEŃ²
Możliwości pokrycia recesji dziąsła
powstałej po chirurgiczno−ortodontycznym
leczeniu zębów zatrzymanych – opis przypadków
Possibility of coverage of gingival recession induced by
surgical−orthodontic treatment of unerrupted teeth – case series
1
2
Katedra i Zakład Chirurgii Stomatologicznej AM we Wrocławiu
Studenckie Koło Naukowe przy Katedrze i Zakładzie Chirurgii Stomatologicznej AM we Wrocławiu
Streszczenie
Zęby zatrzymane, zwłaszcza w przednim odcinku szczęki lub żuchwy, są najczęstszą przyczyną skojarzonego po−
stępowania ortodontyczno−chirurgicznego, umożliwiającego przywrócenie ich funkcji fizjologicznych, biostatycz−
nych i estetycznych w wyniku uwolnienia ich z głębi tkanki kostnej i sprowadzenia do łuku zębowego. Celem pra−
cy było przedstawienie etiopatogenezy recesji dziąsła jako potencjalnego powikłania związanego z chirurgiczno−
−ortodontycznym sprowadzeniem zębów zatrzymanych do łuku oraz możliwości jej eliminacji. Postępowanie tera−
peutyczne, zależnie od miejscowych warunków recesji i towarzyszących złożonych czynników przyczynowych,
może być oparte na wykorzystaniu współczesnych metod chirurgicznego leczenia recesji, tj. przeszczepu wolnego
płata dziąsłowego, przeszczepu podnabłonkowej tkanki łącznej oraz sterowanej regeneracji tkanek. Autorzy przed−
stawili trzy przypadki leczenia recesji dziąsła powstałej po chirurgiczno−ortodontycznym sprowadzeniu zębów za−
trzymanych do łuku za pomocą różnych metod postępowania chirurgicznego, zależnie od warunków miejscowych
i zaawansowania recesji (Dent. Med. Probl. 2002, 39, 2, 323–329).
Słowa kluczowe: recesja dziąsła, etiologia, leczenie chirurgiczne.
Abstract
Unerrupted canines, particularly in anterior maxillae or jaw, are the most often causes of the combination surgical−
−orthodontic treatment aford possibilities for return their physiological, biostatical and esthetical function in result
realse their from deep of the bone and lead them to the dental arch. The aim of this work was to show the etiopa−
thology of the gingival recessions as the complication of the surgical−orthodontic putting of the unerrupted teeth to
the arch and possibility their elimination. The therapeutic procedure according of the recession’s location conditon
and combinaton causes factors can be leaning on the using modern surgical methods of the gingival recession for
instance: free gingival grafts, subepithelial connective tissue graft and guided tissue regeneration. The authors sho−
wed three clinical cases of gingival recession induced by surgical−orhodontic putting of unerrupted teeth to the arch
treated. Depending on the location factors and promotion recession, three different therapeutic methods were used
(Dent. Med. Probl. 2002, 39, 2, 323–329).
Key words: gingival recession, etiopathogenesis, surgical treatment.
Recesja dziąsła jest to obnażenie powierzchni
korzenia zęba na skutek ubytku tkanek przyzębia
brzeżnego. Brzeg dziąsła jest przesunięty dowierz−
chołkowo, poniżej linii szkliwno−cementowej. Re−
cesja predysponuje do występowania próchnicy
korzenia, ubytków pochodzenia niepróchnicowego
(abrazji i abfrakcji) oraz zwiększonej wrażliwości
zębiny. Występowanie ich na zębach przednich po−
woduje zaburzenie estetyki i wzbudza obawę pa−
cjentów, co do możliwości utraty zębów. Niekorzy−
stna morfologia dziąsła sprzyja także tworzeniu się
płytki nazębnej, co może prowadzić do rozwoju
324
periodontopatii zapalnej. Recesje dziąsła utrudnia−
ją również leczenie protetyczne i zachowawcze, ze
względu na niemożliwe dokładne brzeżne ukształ−
towanie granic preparacji oraz osiągnięcie pożąda−
nej grubości warstwy mas ceramicznych i materia−
łu wypełniającego ubytek w okolicy brzeżnej.
Do czynników etiologicznych recesji dziąsła
zalicza się: uwarunkowania anatomiczne, z reguły
zdeterminowane genetycznie, a wśród nich uwa−
runkowania dziąsłowe, tj. nieprawidłowe przycze−
py wędzidełek warg i policzków, głębokość przed−
sionka jamy ustnej, grubość dziąsła właściwego;
kostne, tj. grubość blaszki zewnętrznej wyrostka
zębodołowego, stosunek objętościowy kości zbitej
do kości gąbczastej wyrostka zębodołowego,
kształt i wielkość żuchwy, budowę spojenia żu−
chwy; zębowe, tj. nieprawidłowe ustawienie zę−
bów w kości wyrostka zębodołowego, czyli wady
zębowe oraz zaburzenia wzajemnego stosunku
obu łuków zębowych (wady zgryzu) oraz uwarun−
kowania mięśniowe, tj. pierwotne dyskinezy ust−
no−twarzowe [1, 2, 34]. Rozwój recesji dziąsła
może być dodatkowo modyfikowany przez uwa−
runkowania nabyte, a zwłaszcza niewłaściwy spo−
sób szczotkowania zębów [3–10]. Należy również
podkreślić rolę czynników jatrogennych, które
w zasadniczy sposób mogą wpływać na powstanie
recesji dziąsła. W tym kontekście należy zwrócić
uwagę na zęby zatrzymane, zwłaszcza w przednim
odcinku szczęki lub żuchwy. W etiologii tych
zmian udział mają wrodzone czynniki miejscowe
i ogólne oraz przebyte we wczesnym dzieciństwie
urazy wyrostka zębodołowego. Stwierdzenie me−
chanicznej przeszkody w wyrzynaniu zęba oraz
określenie jego położenia w kości umożliwia usta−
lenie sposobu leczenia i optymalnego czasu jego
podjęcia [11]. Leczenie zaburzeń w wyrzynaniu
wymaga zazwyczaj ingerencji chirurgicznej,
w większości przypadków skojarzonej z postępo−
waniem ortodontycznym. Skłania do tego zwła−
szcza głębokie umiejscowienie zęba w kości, nie−
korzystne położenie o niezgodnym do fizjologicz−
nego kierunku wyrzynania, zaawansowany rozwój
zęba lub brak miejsca w łuku [11–13]. Dlatego też
celem postępowania chirurgiczno−ortodontycznego
jest uwolnienie zębów zatrzymanych z głębi tkan−
ki kostnej, dążenie do wprowadzenia na właściwe
miejsce w łuku zębowym oraz przywrócenie funk−
cji fizjologicznych, biostatycznych i estetycznych.
Leczenie chirurgiczne polega na odsłonięciu
korony lub części korony zębów zatrzymanych
i na wytworzeniu drogi wyrzynania. W profilakty−
ce działania recesjogennego należy podkreślić ro−
lę kilku niezależnych czynników. Przede wszyst−
kim ważny jest sposób formownia przedsionkowe−
go płata śluzówkowo−okostnowego. Jak wykazały
badania Doniec−Zawidzkiej [14], płat powinien
M. DOMINIAK et al.
być formowany w kształcie trapezu, bez wycina−
nia okienka w zębodołowej części błony śluzowej
od strony wargowej, co pozwala uzyskać prawi−
dłowy zarys tkanek przyzębia. Ponadto cięcie po−
ziome powinno być prowadzone na szczycie wy−
rostka zębodołowego, co warunkuje prawidłową
szerokość dziąsła właściwego [14]. Postępowanie
polegające na dowierzchołkowym przesunięciu
płata przedsionkowego, częściowym wycięciu
dolnego brzegu płata pokrywającego koronę i po−
kryciu szyjki zęba przez luźną błonę śluzową [11],
utrwalenie chirurgicznego odsłonięcia korony zę−
ba podszyciem tkanek miękkich lub opatrunkiem
uniemożliwiającym zbliżenie brzegów rany działa
natomiast recesjogennie [15]. Również pozosta−
wienie luźnych brzegów rany, bez zaopatrzenia
szwami, po odsłonięciu zęba zatrzymanego powo−
duje niekontrolowaną retrakcję brzegu płata i nie−
prawidłowe ukształtowanie girlandy dziąsłowej
[11]. Dodatkowym warunkiem postępowania za−
pobiegawczego powstawaniu recesji dziąsła powi−
nien być oszczędny sposób znoszenia kości wokół
korony zatrzymanego zęba przy dojściu operacyj−
nym od strony przedsionka jamy ustnej, gdyż za−
pobiega to nadmiernemu zmniejszeniu grubości
kości wyrostka zębodołowego od strony wargo−
wej. Usuwając kość w pobliżu szyjki zęba, należy
zwracać uwagę, aby nie doszło do odsłonięcia
i uszkodzenia granicy szkliwno−cementowej,
której obecność determinuje rozwój struktur przy−
zębia wyrzynającego się zęba [11]. Należy pod−
kreślić, że zbyt oszczędne usunięcie kości wokół
korony zatrzymanego zęba może powodować
utrudnienie wyrzynania lub sprowadzenia do łuku,
co niejednokrotnie wiąże się z koniecznością prze−
prowadzenia drugiego zabiegu odsłonięcia zęba
zatrzymanego. Wpływa to na możliwość formo−
wania recesji dziąsła. Dlatego też należy określić
wskazania, zakres przeprowadzanego zabiegu
i współpracować z ortodontą w podejmowaniu de−
cyzji o sposobie sprowadzenia zęba do łuku. Jak
wykazują badania Pogorzelskiej−Stronczak i Jura−
szek−Półtoranos [11], odstępuje się od zakładania
okołoszyjkowych pętli drucianych przy sprowa−
dzaniu zębów do łuku, aby zmniejszyć ryzyko
uszkodzenia zębów sąsiednich oraz ograniczyć za−
kres usuwania tkanki kostnej wokół korony za−
trzymanego zęba. W aktywnym sprowadzaniu zę−
bów, zgodnie ze wskazaniami wielu autorów, pro−
ponuje się zaczepy przyklejane na odsłoniętej po−
wierzchni wargowej zębów zatrzymanych [11, 12,
16]. Dyskusyjny jest także rodzaj stosowanego
aparatu ortodontycznego. Badania Piekarczyk et
al. [13] wskazały na możliwość stosowania apara−
tów ruchomych, które w porównaniu ze stałymi
działały siłą przerywaną, przez co wydłużały czas
leczenia, ale działały w sposób bardziej oszczę−
Pokrycie recesji dziąsła po chirurgiczno−ortodontycznym leczeniu zębów zatrzymanych
dzający na tkanki otaczające ząb. Istotny jest zwła−
szcza sposób aplikacji siły i jej wielkość, które
poddawane były łatwiejszej kontroli. W przypad−
ku aparatu stałego, w zależności od położenia od−
słoniętego zęba, wykorzystuje się trzy podstawo−
we techniki wprowadzania zęba do łuku [12].
W pierwszym sposobie w aparacie stałym stosuje
się łuk ciągły, który jest połączony z zamkiem na
odsłoniętym zębie wyciągiem sztywnym lub ela−
stycznym. W drugiej metodzie pętle łuku ciągłego
umożliwiają bezpośrednie osadzenie tego łuku
w zamku zęba zatrzymanego i przemieszczenie go
do łuku zębowego. Trzecia technika polega na
ściąganiu zatrzymanego zęba za pomocą aparatu
stałego z łukiem segmentalnym. Wszystkie sposo−
by wymagają wnikliwej kontroli siły i kierunku
założonego wyciągu. Przy każdym ortodontycz−
nym przesuwaniu zęba pojawiają się bowiem stre−
fy nacisku i pociągania, zmieniające się zależnie
od lokalizacji i rozległości przesunięcia. W obsza−
rze ozębnowej strefy nacisku następuje resorpcja
kości, a w obszarze pociągania apozycja kości.
Resorpcja bezpośrednia kości zębodołu występuje
przy słabym nacisku, nieprzerywającym krążenia
krwi, przy którym jest zachowana aktywność ko−
mórkowa. Przy zbyt dużych, niefizjologicznych
siłach występuje resorpcja pośrednia. W strefie
największego nacisku wywołują one martwicę
ozębnej, zwłaszcza przy nachylaniu zęba, nawet
przy siłach ciągłych (0,25 N) [cyt. wg 2]. Po
dwóch godzinach martwica jest nieodwracalna,
a sąsiadująca z martwiczą ozębną kość zębodołu
jest resorbowana pośrednio, podminowująco. Na
skutek martwicy, zwłaszcza przy cienkiej blaszce
wyrostka zębodołowego, dochodzi do powstania
dehiscencji lub fenestracji i do recesji dziąsła [cyt.
wg 22]. Kierunek przemieszczenia zęba może być
również przyczyną nieprawidłowego ustawienia
zęba na szczycie wyrostka zębodołowego, co
wtórnie może prowadzić do powstania dehiscencji
kostnej i recesji dziąsła [14]. W obserwacjach Po−
gorzelskiej−Stronczak i Juraszek−Półtoranos [11]
6 miesięcy po sprowadzeniu zębów zatrzymanych
do łuku stwierdzono wydłużenie korony klinicznej
wprowadzonego siekacza przyśrodkowego w sto−
sunku do zęba sąsiedniego strony przeciwnej. Po−
wodowało to powstanie recesji dziąsła lub wyłącz−
nie pseudorecesji, gdy korona zęba była bardziej
wyeksponowana w stosunku do zęba sąsiedniego,
co sprawiało wrażenie recesji, chociaż żadna część
powierzchni korzenia zęba była niewidoczna.
Wieloetapowa możliwość indukowania recesji
dziąsła podczas postępowania chirurgiczno−orto−
dontycznego z zębami zatrzymanymi skłania do
oceny możliwości jej chirurgicznego pokrycia. Wy−
boru metody należy dokonać na podstawie dokład−
nej analizy warunków miejscowych i cech charak−
325
terystycznych recesji, takich jak: wysokość i szero−
kość, szerokość i grubość tkanek dziąsła właściwe−
go, występowania pojedynczego lub mnogiego,
wysokości przedsionka jamy ustnej [17].
W analizowanej przez nas grupie pacjentów
z rozpoznanymi recesjami po przeprowadzonym
leczeniu chirurgiczno−ortodontycznym zastosowa−
no trzy metody, które uznano za optymalne w da−
nym przypadku klinicznym: przeszczep wolnego
płata dziąsłowego (free gingival graft – FGG),
przeszczep podnabłonkowej tkanki łącznej (con−
nective tissue graft – CTG), sterowaną regenerację
tkanek z wykorzystaniem błon kolagenowych (gu−
ided tissue regeneration – GTR).
Metoda przeszczepu wolnego płata dziąsłowe−
go pełnej grubości jedno− lub dwuetapowa, zależ−
nie od rodzaju zastosowanej modyfikacji [18–21],
jest wskazana w sytuacji recesji pojedynczych lub
mnogich z wąską strefą dziąsła właściwego. Istotą
zabiegu jest pobranie z okolicy zębów przedtrzo−
nowych i trzonowych podniebienia płata nabłon−
kowo−łącznotkankowego i jego wprowadzenie
w uprzednio przygotowane łoże w miejscu recesji.
Zabieg ten [19], choć jednoetapowy, umożliwiają−
cy jednoczesne pokrycie wielu recesji, niesie ze
sobą pewne ograniczenia: nieodpowiednie dopa−
sowanie kolorystyczne przeszczepu do otaczają−
cych tkanek, bolesność pozabiegową podniebienia
w miejscu dawczym (długie gojenie się rany na
podniebieniu przez ziarninowanie, jej rozległość),
a także rodzaj unaczynienia pochodzącego wy−
łącznie z miejsca biorczego, co może znacznie
utrudniać wgajanie przeszczepu [18, 22–24].
Na rycinie 1 przedstawiono 3 mm recesję na
zębie 11 (pacjent K. J., lat 14) o szerokości 6 mm,
z 1 mm dziąsłem rogowaciejącym, powstałą po chi−
rurgiczno−ortodontycznym sprowadzeniu całkowi−
cie zatrzymanego zęba do łuku. Ze względu na wy−
sokie, poziome położenie zęba 11, ponad szczytami
korzeni zębów siecznych strony prawej, wielkość
ubytku struktury kostnej wyrostka zębodołowego
od strony przedsionkowej, po chirurgicznym odsło−
nięciu zęba w celu przyklejenia zamka ortodontycz−
nego, determinowała powstanie dehiscencji kostnej
i w następstwie recesji dziąsła. Płat śluzówkowo−
−okostnowy był formowany od strony przedsionko−
wej, w kształcie trapezu, z cięciem poziomym prze−
biegającym przez szczyty brodawek dziąsłowych.
Płytki przedsionek i wąska strefa dziąsła właściwego
determinowała również wtórnie możliwość rozwo−
ju recesji dziąsła. Rycina 2 przedstawia stan 12 mie−
sięcy po zabiegu jednoetapowego przesunięcia do−
koronowego płata mostkowego i wypełnienia ubyt−
ku tkanek przeszczepem dziąsłowym. Stwierdzono
całkowite pokrycie recesji dziąsła i wzrost szeroko−
ści strefy dziąsła właściwego, przy zaburzonej kolo−
rystyce dziąsła brzeżnego.
326
Metoda przeszczepu łącznotkankowego jest
połączeniem technik uszypułowanego płata roz−
szczepionego z podnabłonkowym przeszczepem
tkanki łącznej z podniebienia. Jej modyfikacje do−
tyczą głównie kształtu płata rozszczepionego po
stronie biorczej. Wszystkie inne cięcia, włącznie
z pobraniem płata łącznotkankowego, są podobne
[25–30]. Po pobraniu przeszczepu z podniebienia
umieszcza się go w wypreparowanym łożu bior−
czym, przykrywa płatem śluzówkowym i stabili−
zuje za pomocą pojedynczych szwów węzełko−
wych. Metoda przeszczepu łącznotkankowego,
w porównaniu z wolnym przeszczepem dziąsło−
wym, zapewnia lepsze wyniki estetyczne, tj. jed−
nolitość barwy przeszczepu z otaczającymi tkan−
kami oraz zapobiega bliznowatemu procesowi go−
jenia tkanek. Zapewnia także lepsze odżywienie
przeszczepu pochodzące zarówno od strony po−
krywającego płata, jak i okostnej wyrostka zębo−
dołowego (krążenie bilaminarne). Sam przeszczep
zawiera błonę podstawną, która zapewnia odnowę
warstwy rogowej [30, 31]. Poza tym niewielki
uraz błony śluzowej podniebienia oraz możliwość
zszycia tkanek znacznie zmniejszają dolegliwości
bólowe i wpływają na przyspieszenie procesu go−
jenia, w porównaniu do przeszczepu dziąsłowego.
Przeszczep podnabłonkowej tkanki łącznej umoż−
liwia także wzrost grubości dziąsła właściwego,
co zapobiega nawrotowi recesji [17].
Wskazania do zastosowania CTG to recesje
szerokie i wysokie, pojedyncze lub mnogie,
współistniejące z niewielką szerokością i grubo−
ścią dziąsła właściwego.
Na rycinie 3 przedstawiono 10 mm recesję na
zębie 23 (pacjentka J. E., lat 14) powstałą po za−
biegu sprowadzenia zęba zatrzymanego do łuku.
Wcześniej przeprowadzono dwukrotnie zabiegi
z zastosowaniem płatów obrotowych do pokrycia
recesji, kończące się całkowitym niepowodze−
niem. Nieprawidłowa ocena warunków miejsco−
wych, w postaci braku wystarczającej szerokości
tkanek dziąsła właściwego (brak dziąsła zrogowa−
ciałego), przy bardzo cienkiej błonie śluzowej wy−
ścielającej (0,46 mm) do przesunięcia płata z oto−
czenia w celu pokrycia recesji, wysokości i szero−
kości recesji (RD= 10 mm, RW=8 mm) spowodo−
wała brak powodzenia podjętego uprzednio lecze−
nia. Przeszczep podnabłonkowej tkanki łącznej
wydawał się jedyną możliwą metodą postępowa−
nia, w odtworzeniu dziąsła właściwego i pokrycia
recesji. Rycina 4 przedstawia stan 4 tygodnie po
zabiegu CTG. Widoczne 100% pokrycie recesji,
z 4 mm strefą dziąsła właściwego. Obawa pacjent−
ki przed możliwością uszkodzenia przeszczepu
spowodowała niewłaściwe szczotkowanie tej oko−
licy zębów, zaleganie płytki nazębnej i rozwój pro−
cesu zapalnego w okolicy dziąsła brzeżnego. Stąd
M. DOMINIAK et al.
widoczny nieprawidłowy zarys i kolor girlandy
dziąsłowej. Pacjentka jest pod dalszą obserwacją.
Metodą najbardziej oszczędzającą, bo ograni−
czoną do jednego pola zabiegowego, jest sterowana
regeneracja tkanek. Polega na zastosowaniu bariery
pokrywającej ubytek tkankowy i oddzielającej na−
błonek i tkankę łączną dziąsła od pozostałej ozębnej
i kości wyrostka. Tak wytworzona przestrzeń jest
miejscem do dokoronowego wrastania ozębnej i za−
siedlania powierzchni korzenia przez jej komórki.
Fizyczny separator między tkankami powoduje, że
odtwarzająca się ozębna i wtórnie kość wyrostka
zębodołowego nie konkurują z szybko proliferują−
cym nabłonkiem dziąsłowym i tkanką łączną,
których dowierzchołkowy wzrost zostaje zahamo−
wany [32, 33]. Zabieg polega na wykonaniu cięcia
trapezowego w miejscu występowania recesji,
odwarstwieniu płata pełnej grubości do wysokości
3 mm powyżej dehiscencji tkanki kostnej. Następ−
nie u podstawy płata podcina się okostną w celu
uzyskania swobodnej repozycji płata w kierunku
dokoronowym do pokrycia błony regeneracyjnej
i zarazem recesji. W kwalifikacji przedzabiegowej
należy uwzględnić, aby recesje były I lub II stopnia
w klasyfikacji Millera, o wysokości ≤ 2 mm, szero−
kości dziąsła właściwego > 3 mm, grubości dziąsła
właściwego > 0,5 mm i wysokości przedsionka ja−
my ustnej umożliwiającej swobodne formowanie
płata trapezowego do pokrycia błony, bez nadmier−
nego napięcia tkanek [17]. Zaletą tej metody postę−
powania jest uzyskanie rzeczywistej regeneracji
przyczepu łącznotkankowego, możliwość pokrycia
recesji szerokich i wysokich, pojedynczych lub
mnogich, możliwość pogrubienia dziąsła zrogowa−
ciałego (dzięki zastosowaniu błon kolagenowych),
dobre unaczynienie dzięki uszypułowaniu płata,
jednoetapowość zabiegu, znikoma bolesność i do−
bra estetyka pozabiegowa.
Na rycinie 5 przedstawiono szeroką recesję
zęba 11 (pacjentka K. K., lat 18) powstałą po chi−
rurgiczno−ortodontycznym sprowadzeniu zęba do
łuku. Śródzabiegowo zmierzona wysokość dehi−
scencji tkanki kostnej dwukrotnie przewyższającej
wyjściową wysokość recesji (RD = 6 mm) skłoni−
ła do zastosowania metody GTR w celu uzyskania
regeneracji przyzębia (ryc. 6). Wysokość recesji
3 mm tworzyła dobre warunki dla dokoronowego
przesunięcia płata i pokrycia błony. Rycina 7
przedstawia całkowite pokrycia recesji 12 miesię−
cy po zabiegu GTR.
Dobra znajomość czynników etiopatologicz−
nych recesji dziąsła oraz chirurgiczno−ortodon−
tycznego postępowania z zębami zatrzymanymi,
umożliwia eliminację lub zmniejszenie nasilenia
tego powikłania, niejednokrotnie nierozerwalnie
wliczonego w prowadzone leczenie. Możliwość
współpracy z ortodontą nie tylko w planowaniu
Pokrycie recesji dziąsła po chirurgiczno−ortodontycznym leczeniu zębów zatrzymanych
postępowania z zatrzymanymi zębami, ale także
w określeniu wskazań do podjęcia leczenia chi−
rurgicznego recesji przed, w czasie lub po zakoń−
czonym leczeniu ortodontycznym ogranicza
znacznie rozwój recesji dziąsła.
Uzyskane wyniki terapeutyczne w przedsta−
wionych przypadkach klinicznych wskazują, że
wybór metod chirurgicznego leczenia recesji w ce−
lu uzyskania optymalnego efektu leczniczego po−
winien być oparty na dokładnej analizie przedza−
biegowej warunków miejscowych i zaawansowa−
nia recesji. Wszystkie zastosowane metody dały
porównywalne efekty terapeutyczne, przy czym
najbardziej uniwersalną, zwłaszcza przy recesjach
szerokich i wysokich, i przy minimalnej szeroko−
ści dziąsła właściwego jest metoda przeszczepu
podnabłonkowej tkanki łącznej.
Ryc. 1. Pacjent K. J., lat 14. Recesja dziąsła zęba 11.
Fig. 1. Patient K. J., age 14. Gingival recession of 11
tooth
Ryc. 2. Pacjent K. J., lat 15. Stan 12 miesięcy po po−
kryciu recesji 11 metodą wolnego przeszczepu dzią−
słowego
Fig. 2. Patient K. J., age 15. Status 12 months after
free gingival graft (FGG). Complete root coverage
Ryc. 3. Pacjentka J. E., lat 14. Recesja zęba 23. Stan
w czasie leczenia stałym aparatem ortodontycznym
Fig. 3. Patient J. E., age 14. Gingival recession of 23
tooth. Status during the orthodontic treatment
327
Ryc. 4. Pacjentka J. E., lat 14. Stan miesiąc po zabie−
gu pokrycia recesji przeszczepem podnabłonkowej
tkanki łącznej. Całkowite pokrycie recesji. Stan zapal−
ny dziąsła brzeżnego
Fig. 4. Patient J. E., age 14. Status 1 month after con−
nective tissue graft (CTG). Complete root coverage.
Inflammation of gingival margin
Ryc. 5. Pacjentka K. K., lat 18. Recesja dziąsła zęba 11
Fig. 5. Patient K. K., age 18. Gingival recession of
11 tooth
Ryc. 6. Pacjentka K. K., lat 18. Obraz śródzabiegowy.
Widoczna dehiscencja tkanki kostnej na powierzchni
policzkowej zęba 11
Fig. 6. Patient K. K., age 18. The intrasurgery image.
Dehiscence of the alveolar bone on the buccal surface
of 11 tooth
Ryc. 7. Pacjentka K. K., lat 19. Stan 12 miesięcy po
zabiegu sterowanej regeneracji tkanek. Całkowite po−
krycie recesji
Fig. 7. Patient K. K., age 19. Status 12 months after
guided tissue regeneration (GTR). Complete root co−
verage
328
M. DOMINIAK et al.
Piśmiennictwo
[1] KONOPKA T.: Recesje dziąsła. Występowanie, podział i etiologia. W: Postępy w chirurgii śluzówkowo−dziąsłowej.
Red.: Konopka T., Ziętek M., Akademia Medyczna, Wrocław, 2001, 7–21.
[2] KAHL−NIEKE B.: Leczenie ortodontyczne. W: Wprowadzenie do ortodoncji. Red.: Masztalerz A., Urban & Part−
ner, Wrocław 1999.
[3] AINAMO J., PALOHEIMO L., NORBLAND A., MURTOMAA H.: Gingival recession in school children at 7, 12 and 17 ye−
ars of age in Espoo, Finland. Comm. Dent. Oral Epidem. 1986, 14, 283–286.
[4] CHECCHI L., DAPRILE G., GATTO M. R., PELLICCIONI G. A.: Gingival recession and tooth brushing in an Italian
School of Dentistry: a pilot study. J. Clin. Periodontol. 1999, 26, 276–280.
[5] GOUTOUDI P., KOIDIS P. T., KONSTANTINIDIS A.: Gingival recession: a cross−sectional clinical investigation. Eur.
J. Prosthodont. Restor. Dent. 1997, 5, 57–61.
[6] JOSHIPURA K. J., KENY R. L., DE PAOLA P. F: Gingival recession: intra−oral distribution and associated factors.
J. Periodontol. 1994, 65, 864–871.
[7] KÄLLESTAL C., UHLIN S.: Buccal attachment loss in Swedish adolescents. J. Clin. Periodontol. 1992, 19, 485–491.
[8] KHOCHT A., SIMON G., PERSON P., DENEPITIYA J. L.: Gingival recession in to history of hard toothbrush use. J. Pe−
riodontol. 1993, 64, 900–905.
[9] MIERAU H. D., FIEBIG A.: Zur Epidemiologie der Gingivarezessionen und möglicher klinischer Begleiterscheinun−
gen. Dtsch. Zahnärztl. Z. 1987, 42, 512–520.
[10] VAN PALENSTEIN HELDERMAN W. H., LEMBARITI B. S., VAN DER WEIJDEN G.A., VAN’T HOF M. A.: Gingival reces−
sion and its association with calculus deprived of prophylactic dental care. J. Clin. Periodontol. 1998, 25, 106–111.
[11] POGORZELSKA−STRONCZAK B., JURASZEK−PÓŁTORANOS K.: Postępowanie chirurgiczne w opóźnionym wyrzynaniu
lub zatrzymaniu stałych siekaczy szczęki. Czas. Stomat. 1993, 46, 52–55.
[12] MIKLIŃSKI P., BUDKIEWICZ A., KAMECKA K.: Zęby zatrzymane – chirurgiczno−ortodontyczne metody postępowa−
nia. Stomat. Współczesna 1995, 2, 448–453.
[13] PIEKARCZYK B., PIEKARCZYK J.: Chirurgiczno−ortodontyczne wprowadzanie do łuku zębowego zębów zatrzyma−
nych z użyciem ruchomych aparatów ortodontycznych. Czas. Stomat. 1992, 45, 46–55.
[14] DONIEC−ZAWIDZKA J.: Ortodontyczno−chirurgiczne leczenie zębów zatrzymanych z zachowaniem prawidłowej dłu−
gości ich koron klinicznych. Czas. Stomat. 1998, 51, 479–483.
[15] KARŁOWSKA I., DONIEC−ZAWIDZKA I.: Czynniki utrudniające doprowadzenie zatrzymanych zębów przednich do
płaszczyzny zgryzu. Czas. Stomat. 1992, 45, 52–55.
[16] PISULSKA−OTREMBA A., LIŚNIEWSKA−MACHOROWSKA B., KUŚNIERCZYK−GROCHOWINA D., MICHALIK A., MYRDA J.,
FAJT E., BARUCHA A., CHMIELARZ E.: Leczenie zębów zatrzymanych aparatami stałymi. Czas. Stomat. 1994, 47,
430–431.
[17] DOMINIAK M.: Porównanie skuteczności chirurgicznych metod leczenia recesji dziąsła. Praca doktorska, Akade−
mia Medyczna, Wrocław 2001.
[18] MILLER P. D., CRADDOCK R. D.: Surgical advances in the coverage of exposed roots. Curr. Opin. Periodontol.
1996, 3, 103–108.
[19] BEDNARZ W., TYRZYK S., KACZMARSKA E., SADLAK−NOWICKA J., ZIĘTEK M.: Wstępne obserwacje kliniczne sku−
teczności zabiegów chirurgicznych w pokrywaniu recesji dziąsłowych. Czas. Stomat. 2000, 53, 774–781.
[20] BERNIMOULIN J.−P., LÜSCHER B., MÜHLEMANN H. R.: Coronally repositioned periodontal flap. Clinical evaluation
after one year. J. Clin. Periodontol. 1975, 2, 1–13.
[21] MAYNARD J. G.: Coronal positioning of a previously placed autogenous gingival graft. J. Periodontol. 1977, 48,
151–155.
[22] JAHNKE P. V., SANDIFER J. B., GHER M. E., GRAY J. L., RICHARDSON A. C.: Thick free gingival and connective tis−
sue autografts for root coverage. J. Periodontol. 1993, 64, 315–322.
[23] JAŃCZUK Z., BANACH J., SYRYŃSKA M.: Wolne przeszczepy dziąsłowe w opinii operowanych pacjentów i operu−
jących lekarzy. Czas. Stomat. 1983, 36, 65–70.
[24] NEVINS M., MELLONIG J. T.: Parodontaltherapie. Erfolgreiche Klinische Methoden. Quintessenz Bibliothek, Ber−
lin 1997.
[25] LANGER B., LANGER L.: Subepithelial tissue graft technique root coverage. J. Periodontol. 1985, 56, 715–720.
[26] NELSON S. W.: The subpedicle connective tissue graft. A bilaminar reconstructive procedure for the coverage of
denuded root surfaces. J. Periodontol. 1987, 58, 95–102.
[27] RAETZKE P. B.: Covering localized areas of root exposure employing the “envelope” technique. J. Periodontol.
1985, 56, 397–401.
[28] HARRIS R. J.: The connective tissue and partial thickness double pedicle graft: a predictable method of obtaining
root coverage. J. Periodontol. 1992, 63, 477– 486.
[29] BRUNO J. F.: Connective tissue graft technique assuring wide root coverage. Int. J. Periodont. Restorative Dent.
1994, 14,126–137.
[30] ALLEN A. L.: Use of the supraperiosteal envelope in soft tissue grafting for root coverage. I. Rationale and tech−
nique. Int. J. Periodontics Restorative Dent. 1994, 14, 216–227.
[31] ALLEN A. L.: Zastosowanie metody koperty nadokostnowej przy transplantacji tkanek miękkich w celu przykry−
cia korzenia. 2. Wyniki kliniczne. Quintessence 1998, 6, 31–40.
[32] GOTTLOW J.: Guided tissue regeneration using bioresorbable and non−resorbable devices: initial healing and long−
−term result. J. Periodontol. 1993, 64, 1157–1165.
Pokrycie recesji dziąsła po chirurgiczno−ortodontycznym leczeniu zębów zatrzymanych
329
[33] GOTTLOW J., NYMAN S., KARRING T.: Maintenance of new attachment gained through guided tissue regeneration.
J. Clin. Periodontol. 1992, 19, 315–317.
[34] WEHRBEIN H., BAUER W., DIEDRICH P.: Mandibular incisiors, alveolar bone, and symphysis after orthodontic tre−
atment. A retrospective study. Am. J. Orthod. 1996, 110, 239–246.
Adres do korespondencji:
Marzena Dominiak
Katedra i Zakład Chirurgii Stomatologicznej AM
ul. Cieszyńskiego 17
50−136 Wrocław
e−mail: [email protected]
Praca wpłynęła do Redakcji: 29.04.2002 r.
Po recenzji: 4.06.2002 r,
Zaakceptowano do druku: 13.06.2002 r.
Received: 29.04.2002
Revised: 4.06.2002
Accepted: 13.06.2002