Powtórka z teorii widzenia - Centrum Sztuki Współczesnej Zamek

Warszawa, 2 września 2010
Szanowni Państwo,
Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski
zaprasza
w poniedziałek 13 września o godz. 12.00
na pokaz prasowy wystawy
Powtórka z teorii widzeni a
Konstanty Brandel, Luis Buñuel / Salvador Dalí, Max Ernst / Paul Éluard,
Hans Hamngren, Tadeusz Kantor, André Kertesz, Jerzy Kujawski,
Zbigniew Libera, Jill Magid, Michał Martychowiec, Jadwiga Maziarska,
Aernout Mik, Jan Piotr Norblin, Andrzej Pawłowski, Józef Robakowski,
Jerzy Rosołowicz, Thomas Ruff, Zbigniew Rybczyński, Władysław Strzemiński,
Stefan Themerson, Stanisław Ignacy Witkiewicz, Krzysztof Wodiczko,
Andrze j Wróblewski, Jan Ziarnko, Alicja Żebrowska
Kuratorzy: Prof. Andrzej Turowski, Zofia Machnicka
Koordynator projektu: Karolina Nowak
Otwarcie wystawy: 13 września, godz. 18.00. Wystawa czynna do 1 listopada 2010
Podczas pokazu prasowego po ekspozycji Powtórka z teorii widzenia
oprowadzi kurator projektu Prof. Andrzej Turowski
Powtórka z teorii widzenia jest wystawą, na której problemy widzialności, postrzegania,
obserwacji i poznania wzrokowego, innymi słowy „fizyki i metafizyki wizualności”, czyli podstawy
sztuk plastycznych i przedmiot eksperymentów artystycznych, są pokazane w różnych
konfiguracjach ideologicznych i technologicznych. Dotyczą one w równym stopniu samego oka i
jego zdolności percepcyjnych, jak i narzędzi oraz teorii optycznych, które pomagają we
wzrokowym uchwyceniu (uobecnieniu) i wyjaśnieniu (ideologie) umykającej realności (marzenie
o przezwyciężeniu niewidzialnego i niewyrażalnego). Nie jest to zagadnienie nowe. Na wystawie
chodzi o jego ponowne i oryginalne postawienie w kontekście polskiej tradycji modernistycznej
oraz wybranych, mniej znanych i w innym świetle ukazanych, prac twórców współczesnych.
Tytuł wystawy odnosi się do Teorii widzenia (1936-1958), rozprawy Władysława
Strzemińskiego, prekursora światowej awangardy, wyjaśnianej na ekspozycji nigdy nie
pokazywanymi pracami artysty na kalkach, a powiązanymi plastycznie z jego pejzażami,
rysunkami, kolażami i obrazami. Idea Strzemińskiego miała podwójne odniesienia. Wyrażała
pragnienie objęcia okiem pamięci człowieka (historia) i skonkretyzowanie jej w przestrzennej
strukturze obrazu (powidok). Podjęta przez Strzemińskiego próba przezwyciężenia iluzji, mająca
swoją długą tradycję w sztuce nowoczesnej odwoływała się, tak do różnych teorii wizualności,
jak aparatów optycznych wspomagających oko. Zatem, z jednej strony były to dzieje
perspektywicznej budowy obrazu we wszelkich jej odmianach od XVI wieku po dzień dzisiejszy
(Dürer, Schott, Ziarnko, Norblin, Brandt, Hamngren), z drugiej, historia maszyn optycznych,
zapoczątkowana renesansową camera obscura (od latarni magicznej po stereoskopy).
Na wystawie kluczową maszyną do widzenia, jest dobrze znany fotoplastykon, którego
obrazy w trzech wymiarach obserwowane przez system soczewek w obrotowej konstrukcji
pobudzały egzotyczną i erotyczną wyobraźnię masowego widza od końca XIX wieku po lata 50.
XX wieku.
Dwudziestowieczna historia oka i jej ideowe motywacje ujęte są na wystawie w dwóch
kolejnych odsłonach. Najpierw, wyraża ją transgresyjna próba spojrzenia w kierunku tego, co
najgłębiej ukryte w nieświadomości (Max Ernst, Tristan Tzara, Luis Buñuel, Salvador Dali, Alicja
Żebrowska, Jadwiga Maziarska). Tutaj, oko fantazmatyczne - bliskie surrealistom - jest
ustawicznym zagrożeniem nieuchwytnej w widzeniu tożsamości człowieka. Druga część dotyczy
wszechogarniającego wzroku modernistycznych radykałów (Jerzy Kujawski, Tadeusz Kantor,
Jerzy Pawłowski, Józef Robakowski), którzy poprzez strukturę abstrakcji obrazowej chcieli
spoglądać poza granice dostrzegalnego. Zagadnienia kosmicznej widzialności zanikającej w
abstrakcji wyraża cykl eksperymentów Jerzego Kujawskiego nad „malarstwem w ruchu” (1949),
Kineformy (1957) Andrzeja Pawłowskiego oraz film Uwaga malarstwo (1959) związany z
twórczością informel Tadeusza Kantora. Podsumowaniem tej części wystawy jest utopijne
widzenie sferyczne Zbigniewa Rybczyńskiego (wirtualna rzeczywistość), ku któremu prowadzą
pełne paradoksów filmowe eksperymenty Stefana Themersona z jego „potrzeby tworzenia
widzeń”.
Kolejna część wystawy poświęcona jest współczesnym ideologiom patrzenia i
postrzegania. Tutaj polityczna historia oka obejmuje swym zakresem marginesy tego, co
dostępne dla wzroku, dotyczy peryferyjnej nieostrości spojrzenia i zamierzonych wykluczeń z
pola obserwacji. Oko jest krytyką rzeczywistości, a widzenie formą oporu wobec represyjnych
manipulacji obrazem (Zbigniew Libera, Thomas Ruff, Aernout Mik, Jill Magid). Obrazy-fotografie
z filmów porno Thomasa Ruffa ostro kontrastują na wystawie z filmem Aernout Mika, który jest
montażem odrzuconych przez telewizje reporterskich wideo z walk i życia wojennego w byłej
Jugosławii oraz instalacją Jill Magid, której podstawą jest niebezpieczna dla wolności totalność
obserwacji człowieka przez kamery monitoringu ulicznego.
Równolegle z ideologiami oka wystawa rozwija inny wątek, bliższy technologiom
widzenia. Rozpoczyna go umieszczony na samym początku ekspozycji fotoplastykon z „z
egzotycznymi widokami”, a obok miniatura Jana Piotra Norblina przedstawiająca „wędrownego
właściciela panoramy” z 1872 roku. Dalej znajdują się obrazy zbudowane z soczewek Jerzego
Rosołowicza (1968) oraz rekonstrukcja zapomnianej instalacji Krzysztofa Wodiczki z 1970 roku
z „instrumentami do widzenia i słyszenia”. Za nimi umieszczony jest obraz Stanisława Ignacego
Witkiewicza z jego cyklu kompozycji astronomicznych w otoczeniu fotografii kosmosu
wykonanych współcześnie przez teleskop Hubble'a.
„Zjawiska powidokowe – pisał Strzemiński w Teorii widzenia – stanowią realną,
wzrokową i sprawdzalną podstawą, na której rozwija się metoda architektonizacji z jej
przenoszeniem poszczególnych fragmentów formy z jednego przedmiotu na drugi.” A wraz z
nią, dodawał, samo zjawisko obserwacji ulega istotnej zmianie, ponieważ do dotychczasowej
obserwacji przedmiotu zostaje włączona „obserwacja człowieka obserwującego”.
Partner: Fundacja Polskiej Sztuki Nowoczesnej
Wystawa powstała we współpracy z Ambasadą Królestwa Niderlandów w Warszawie,
Instytutem Francuskim w Warszawie oraz Getty Images
Wystawa zrealizowana dzięki wsparciu finansowemu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa
Narodowego, Fundacji Mondriaana oraz Institut für Auslandsbeziehungen e.V.
Partner strategiczny: Samsung
Patronat medialny:
Gazeta Wyborcza, Aktivist, Exklusiv, Sztuka.pl, Artinfo.pl, Stolica, Elle Decoration
Informacje: Zofia Chojnacka, Biuro Prasowe CSW
tel. 510 160 637, 22 625 05 22, e-mail: [email protected]