mikołaja reja

LIST
MIKOŁAJA
REJA
DO
KSIĘCIA PRUSKIEGO ALBERTA.
POZNAŃ.
CZCIONKAMI DKUKARNI „DZIENNIKA POZNAŃSKIEGO."
1891.
Mimo popularności, jakiej zażywał Rej u współczesnych,
i mimo uznania zasług jego przez nowszych historyków litera­
tury mało posiadamy zabytków i pamiątek odnoszących się do
jego osoby. Tak n. p. nie udało się dotychczas odszukać ża­
dnego autografu p. Mikołaja.
W. A. Maciejowski — w Piśmiennictwie t. I str. 447 —
wspomina o rękopisie, który podobno zawierał trzy autografy
Reja, ale losy rękopisu tego są dzisiaj nieznane. Panu prof.
Przyborowskiemu zawdzięczam wiadomość, że p. Leon Zwoliń­
ski na Wołyniu posiadał skrypt z podpisem Mikołaja Reja, ale
zbiory p. Zwolińskiego uległy rozproszeniu i nie wiadomo, gdzie
dzisiaj skryptu owego szukać należy.
Miłą przeto — jak sądzę — przynoszę kolędę lubownikom literatury polskiej złotego okresu, ogłaszając list Reja pi­
sany w roku 1564 do księcia pruskiego Alberta starszego.
Oryginał tego listu znajduje się w tajnem archiwum królewieckiem, zkąd — dzięki uprzejmości zarządu archiwalnego —
otrzymałem wierną jego kopją.
List sam pisany jest ręką sekretarza, zakończenie i pod­
pis są własnoręczne Reja.
Tego, co niewątpliwie pochodzi od samego Reja? dajemy
tutaj podobiznę.
5
Łacina listu nie dowodzi klasycznego wykształcenia Reja,
ale mniej jeszcze biegłym w łacinie od samego p. Mikołaja był
jego sekretarz, który w kilku miejscach, naznaczonych przezemnie w przypiskach, błędnie odczytał i przepisał niewyraźny
snąć brulion listu.
Treść listu o tyle jest ciekawą, że do biografii Reja i jego
rodziny dostarcza nam dwóch szczegółów, i to najprzód, że
Rej, jak tylu innych współczesnych mu Polaków, skłaniających się
ku nowinkom religijnym, utrzymywał stosunki z księciem pru­
skim, i że posłał nawet syna swego na dwór królewiecki —
niezawodnie na dokończenie edukacyi i dla nabrania połoru
światowego, — a powtóre, że w roku 1564 wydał za mąż jedne
z córek swoich. Rej miał trzech synów i pięć córek; — o któ­
rym ze synów i o której córce jest tutaj mowa, nie śmiem ro­
bić przypuszczeń. Tyle tylko jest pewną, że synem owym nie
był najstarszy Mikołaj, gdyż tenże — jak się to okazuje z po­
kwitowania znajdującego się w jednej z bibliotek warszawskich
— służył już w r. 1562 wojskowo i to w randze rotmistrza.
A oto tenor listu;
„Illustrissime Princeps, Domine ac Domine mihi clementissime. Post humillimorum servitiorum meorum recommendationem. Dominus deus, optimus maximusque, prosperare dignetur Illustrissimae Celsitudinis Vestrae omnes in bona vałex
tudine prospero ) successus, in laudem et gloriam nominis sui
et in consolationem non tantum nobis servis, sed totius Reipublicae Christianae.
Perpetuum mancipium et servus Illmae. Celsitudinis Ves­
trae filius meus redditus est mihi per manus egregii viri, Do­
mini Kwiatkowski, curiensis Illmae. Celsitudinis Vestrae, et
laetatus sum in his, quae dicta sunt mihi, quia et educatio et
mores indicant in eo, quod fuit in aula magni principis, et
quod majus, quod Illustrissima Celsitudo Vestra non abdicavit
ł
)
Miało być niezawodnie p r o s p e r o s.
6
i
illum a servitiis suis et filii sui, in quo, ut fama fertur, bona
spes non tantum parentibus, sed et Reipublicae alitur et speratur. Pro tanta benignitate quid retribuam Domino pro his,
quae tribuit mihi, ego apud me invenire non possum, tantum
dominum deum exorare et famam tanti principis divulgare,
cujus laus semper erit in ore meo et calice salutaris 1 ) accepto
inter milites polonos saluti Illmae. Celsitudinis Vestrae benedicere.
Et quia Dominus Kwiatkowski per hoc tempus retentus
est, invenit me usque Russiae et in magno conventu militaris2)
illius provinciae, qui erant vocati ad nuptias filiae meae, qui
omnes insimul una mecum extollebant laudes Illmae. Celsitu­
dinis Vestrae et benedicebant nomini tuo Domine. Quem cum
graciorum s ) accionibus et reddita benevolentia iterum ad curiam Illmae. Celsitudinis Vestrae remisi, rogando, ut me in gratiam Illmae. Celsitudinis Vestrae ac bonae spei illustrissimo filio,
domino meo et filiorum meorum clementissimo, recommendet,
pro quo suppliciter oro, ut semper sim in catalogo servorum
Illmae. Celsitudinis Vestrae ac filii sui, quos Deus faustos
felicesque servet ad gloriam nominis sui per omnia secula seculorum Amen.
Dat. Szienijciae, die ultima Novembris Ao. 1564.
V. I. C.
fidelissimus ac
deditissimus servitor
Ni c o l a u s Rey
de Naglovicze.
Adres: Illustrissime Principi et Domino, Domino
Alberto Seniori, Dei gratia Marchioni
ł
) Zamiast s a l u t a r i s powinno być pewnie s a l u t a r i ,
albo s a l u t i s . Cały ten ustęp zdaje się być przez sekretarza ze­
psuty.
2
3
)
)
m i l i t a r i s zamiast m i l i t a r i .
g r a c i o r u m zamiast g r a c i a r u m .
Brandenburgensi, in Prussia, Stetiniae,
Pomeraniae, Cassubarumque Principi, Kugiae Duci, Burgravio Norenbergensi etc.
Domino ac Fautori suo clementissimo."
Nadmieniam na zakończenie, że ortografią i interpunkcją
zmodernizowałem, nie uważając za rzecz potrzebną powtarzać
wiernie błędną pisownią sekretarza. Arkusz papieru, na którym
list powyższy napisany, ma 32 centymetry wysokości a 21 cent.
szerokości.
Dr. Zygmunt CelichowskL
Kórnik, wre wigilią Bożego Narodzenia 1891.
N^^^^^few^