KRWAWE DOŁY - Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej

Transkrypt

GDYNIA
2012
Projekt Planu
Ochrony
Rezerwatu Przyrody
„KRWAWE DOŁY”
Wykonanie projektu planu ochrony dofinansowano w ramach
działania 5.3 priorytetu V Programu Operacyjnego Infrastruktura i
Środowisko
PLAN OCHRONY REZERWATU KRWAWE DOŁY
2
Zespół autorski:
mgr inż. Mariusz Lewczuk - kierownik projektu
dr hab. prof. UG Martin Kukwa
mgr inż. Jacek Wojtyniak
mgr inż. Wojciech Bajerowski
mgr inż. Jarosław Reszka
mgr inż. Kamil Walenciuk
mgr inż. Bartłomiej Bujnik
inż. Jan Kowalkowski
Piotr Zabrocki
3
Autorzy składają serdeczne podziękowanie:
Panu dr Ryszardowi Markowskiemu za cenne uwagi, panu dr Barłomiejowi Hajkowi za
rozpoznanie mchów, panom Marcinowi Wildze i Mirosławowi Wantoch – Rekowskiemu za
pomoc przy oznaczaniu grzybów, Zastępcy Wójta Gminy Stara Kiszewa Panu Andrzejowi
Hinc za życzliwość i współpracę oraz pracownikom Nadleśnictwa Kościerzyna za pomoc i
życzliwość podczas pracy nad niniejszym projektem planu ochrony.
4
SPIS TREŚCI
1. CZĘŚĆ OGÓLNA ................................................................................................................ 11
1.1. PODSTAWA PRAWNA UTWORZENIA REZERWATU .......................................................................... 11
1.2. PODSTAWA PRAWNA SPORZĄDZENIA PROJEKTU PLANU OCHRONY .................................................... 12
1.3. OCENA ZGODNOŚCI Z PRAWEM MIĘDZYNARODOWYM I PRAWEM UNIJNYM ........................................ 12
1.4. RODZAJ, TYP I PODTYP REZERWATU ........................................................................................... 13
1.5. WYKAZ WYKORZYSTANYCH MATERIAŁÓW I DOKUMENTÓW ............................................................. 13
1.6. HISTORIA REZERWATU ............................................................................................................ 14
1.7. STAN ZBADANIA I WYKORZYSTANIA REZERWATU ........................................................................... 16
1.8. DOTYCHCZASOWA OCHRONA I OCENA WYKONYWANYCH POPRZEDNIO DZIAŁAŃ OCHRONNYCH .............. 17
2. OPIS REZERWATU ............................................................................................................ 19
2.1. POŁOŻENIE ........................................................................................................................... 19
2.1.1. POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE................................................................................................... 19
2.1.2. POŁOŻENIE ADMINISTRACYJNE .............................................................................................. 20
2.1.3. POŁOŻENIE PRZYRODNICZE I FIZYCZNO-GEOGRAFICZNE .............................................................. 21
2.1.4. POŁOŻENIE REZERWATU W KRAJOWYM SYSTEMIE OCHRONY PRZYRODY .......................................... 23
Parki Narodowe ................................................................................................................. 23
Rezerwaty przyrody ........................................................................................................... 23
Parki Krajobrazowe ............................................................................................................ 25
Obszary chronionego krajobrazu ....................................................................................... 26
Sieć NATURA 2000 ............................................................................................................. 26
Zespoły przyrodniczo - krajobrazowe, użytki ekologiczne, pomniki przyrody, aleje
pomnikowe i stanowiska dokumentacyjne ....................................................................... 28
Położenie rezerwatu na tle korytarzy ekologicznych ........................................................ 29
2.2. GRANICE, PODZIAŁ POWIERZCHNIOWY ....................................................................................... 30
2.3. STAN POSIADANIA ORAZ ZESTAWIENIE RODZAJÓW UŻYTKÓW .......................................................... 31
2.4. DROGI I INFRASTRUKTURA TECHNICZNA ...................................................................................... 32
2.5. OTOCZENIE I STAN ŚRODOWISKA W REJONIE REZERWATU ............................................................... 33
2.6. WODY POWIERZCHNIOWE I PODZIEMNE ..................................................................................... 34
2.7. STAN ATMOSFERY .................................................................................................................. 36
3. CHARAKTERYSTYKA PRZYRODNICZA REZERWATU ............................................................ 38
3.1. CHARAKTERYSTYKA FIZJOGRAFICZNA .......................................................................................... 38
3.1.1. Rzeźba terenu .......................................................................................................... 38
5
3.1.2. Klimat....................................................................................................................... 38
3.1.3. Budowa geologiczna ................................................................................................ 41
3.1.4. Charakterystyka gleb ............................................................................................... 41
3.2. CHARAKTERYSTYKA DRZEWOSTANÓW ......................................................................................... 51
4. SZCZEGÓŁOWY OPIS FLORY I FAUNY REZERWATU ............................................................ 54
4.1. PRZEBIEG PRAC INWENTARYZACYJNYCH ....................................................................................... 54
4.2. INWENTARYZACJA I ZASADY OCHRONY FLORY................................................................................ 54
Wykaz gatunków roślin naczyniowych stwierdzonych w rezerwacie ............................... 55
Wykaz gatunków brioflory stwierdzonych w rezerwacie.................................................. 58
Określenie struktury ekologicznej flory............................................................................. 60
Ocena stopnia naturalności flory ...................................................................................... 60
Charakterystyka flory pod względem udziału gatunków szczególnej troski ..................... 60
Określenie lokalnych zasobów populacji i najcenniejszych składników flory ................... 61
Określenie zagrożeń flory i sposoby eliminacji lub ograniczenia tych zagrożeń............... 61
4.3. INWENTARYZACJA I ZASADY OCHRONY ZBIOROWISK ROŚLINNYCH ORAZ SIEDLISK PRZYRODNICZYCH .......... 62
Wykaz zespołów i zbiorowisk roślinnych w rezerwacie .................................................... 62
Charakterystyka wyróżnionych syntaksonów ................................................................... 62
Określenie stopnia naturalności oraz tendencji dynamicznych zbiorowisk roślinnych .... 64
4.4. TYPY SIEDLISK Z ZAŁĄCZNIKA I DYREKTYWY SIEDLISKOWEJ ............................................................... 67
4.5. INWENTARYZACJA I ZASADY OCHRONY POROSTÓW ........................................................................ 67
Wykaz gatunków porostów stwierdzonych w rezerwacie ................................................ 68
Wykaz gatunków grzybów naporostowych stwierdzonych w rezerwacie ........................ 71
Określenie lokalnych zasobów populacji i najcenniejszych składników bioty
porostowej ........................................................................................................................ 71
Określenie zagrożeń bioty porostów i sposoby eliminacji lub ograniczenia tych
zagrożeń ............................................................................................................................ 74
4.6. INWENTARYZACJA I ZASADY OCHRONY GRZYBÓW WIELKOOWOCNIKOWYCH ........................................ 74
Wykaz gatunków Macromycetes stwierdzonych w rezerwacie........................................ 76
Określenie lokalnych zasobów populacji i najcenniejszych składników Macromycetes .. 78
Określenie zagrożeń Macromycetes i sposoby eliminacji lub ograniczenia tych
zagrożeń ............................................................................................................................ 78
4.7. INWENTARYZACJA I ZASADY OCHRONY FAUNY ............................................................................... 80
Wykaz gatunków awifauny lęgowej stwierdzonych w rezerwacie ................................... 81
6
Wykaz gatunków awifauny migrującej i zimującej stwierdzonych w rezerwacie ............. 83
Określenie lokalnych zasobów populacji i najcenniejszych składników awifauny ............ 83
Określenie zagrożeń awifauny i sposoby eliminacji lub ograniczenia tych zagrożeń ........ 83
Wykaz gatunków ssaków, gadów, płazów i bezkręgowców stwierdzonych w
rezerwacie .......................................................................................................................... 83
Określenie lokalnych zasobów populacji i najcenniejszych składników ssaków, gadów,
płazów i bezkręgowców ..................................................................................................... 90
Określenie zagrożeń ssaków, gadów, płazów i bezkręgowców i sposoby eliminacji lub
ograniczenia tych zagrożeń ................................................................................................ 95
4.8. ZNACZENIE REZERWATU PRZYRODY W KRAJOWYM SYSTEMIE OCHRONY PRZYRODY............................... 96
5. OCENA ZAGROŻEŃ PRZYRODY ......................................................................................... 98
5.1. ZAGROŻENIA EKOSYSTEMÓW LEŚNYCH I NIELEŚNYCH ORAZ SPOSOBY ELIMINACJI LUB OGRANICZENIA
TYCH ZAGROŻEŃ ...................................................................................................................... 98
5.2. STOPIEŃ ZAGROŻENIA ZBIOROWISK ROŚLINNYCH W SKALI REGIONALNEJ I OGÓLNOKRAJOWEJ ........... 98
5.3. ZAGROŻENIA DLA FAUNY REZERWATU ................................................................................... 99
6. ZASADY OCHRONY, ZADANIA KONSERWATORSKIE ORAZ PRZEWIDYWANE SKUTKI
REALIZACJI PROJEKTU PLANU ............................................................................................ 100
6.1 ZASADY UDOSTĘPNIENIA REZERWATU........................................................................................ 103
7. SYNTETYCZNY OPIS BIOCHOR......................................................................................... 104
8 MONITORING DZIAŁAŃ OCHRONNYCH ORAZ STANU PRZEDMIOTÓW OCHRONY ............. 105
9. KOSZTY REALIZACJI PROJEKTU PLANU ............................................................................ 107
10. WNIOSKI DO MIEJSCOWEGO PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO........... 109
11. WNIOSKI DOTYCZĄCE OTOCZENIA REZERWATU I POTRZEBY WYZNACZENIA OTULINY .. 114
12. LITERATURA................................................................................................................. 116
13. DOKUMENTACJA FOTOGRFICZNA ................................................................................ 122
14. KRONIKA REZERWATU ................................................................................................. 133
15. ZAŁĄCZNIKI .................................................................................................................. 137
15.1. WSPÓŁRZĘDNE PUNKTÓW ZAŁAMANIA GRANICY REZERWATU ..................................................... 137
15.2. WYPIS Z REJESTRU GRUNTÓW.............................................................................................. 138
15.3. OPINIE I UZGODNIENIA ....................................................................................................... 139
15.4. UWAGI DO STANDARDU DANYCH GIS W RAMACH PROJEKTU PLANU OCHRONY ............................ 144
15.5. PROJEKT ZARZĄDZENIA REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GDAŃSKU ............. 145
16. MAPY .......................................................................................................................... 157
7
SPIS TABEL
Tab. 1. Zestawienie powierzchni działek ewidencyjnych, na których położony jest rezerwat,
wg wypisu z rejestru gruntów .................................................................................................. 32
Tab. 2. Syntetyczna charakterystyka miejscowego klimatu na podstawie danych stacji
meteorologicznej w Kościerzynie............................................................................................. 39
Tab. 3. Średnie wieloletnie (1970 – 2000) temperatury powietrza oraz opady atmosferyczne
dla stacji Chojnice (na podstawie Biuletynów Państwowej Służby HydrologicznoMeteorologicznej) .................................................................................................................... 40
Tab. 4. Zestawienie powierzchni i udziału procentowego podtypów gleb w rezerwacie ....... 42
Tab. 5. Opis taksacyjny drzewostanów w rezerwacie.............................................................. 52
Tab. 6. Wykaz gatunków roślin naczyniowych odnotowanych na terenie rezerwatu Krwawe
Doły w latach: 1984 r., 1998 r. i 2012 r. ................................................................................... 56
Tab. 7. Suboceaniczny bór świeży Leucobryo-Pinetum ........................................................... 63
Tab. 8. Lista gatunków porostów w rezerwacie ...................................................................... 68
Tab. 9. Wykaz gatunków grzybów naporostowych ................................................................. 71
Tab. 10. Wykaz gatunków grzybów niezlichenizowanych, które są umieszczane często w
wykazach biot porostów .......................................................................................................... 71
Tab. 11. Zestawienie gatunków grzybów stwierdzonych w rezerwacie Krwawe Doły............ 78
Tab. 12. Gatunki ptaków stwierdzone w rezerwacie Krwawe Doły w 2012 roku ................... 82
Tab. 13. Wykaz biochor wyróżnionych w rezerwacie Krwawe Doły wraz z proponowanymi
czynnościami konserwatorskimi ............................................................................................ 104
Tab. 14. Zestawienie kosztów realizacji projektu planu ochrony według zadań ................... 106
Tab. 15. Zestawienie kosztów realizacji projektu planu ochrony według zadań ................... 107
Tab. 16. Współrzędne punktów załamania granicy rezerwatu.............................................. 137
SPIS RYCIN
Ryc. 1 Położenie geograficzne rezerwatu Krwawe Doły .......................................................... 19
Ryc. 2 Położenie na tle ortofotomapy rezerwatu Krwawe Doły .............................................. 20
Ryc. 3 Położenie rezerwatu Krwawe Doły na tle podziału administracyjnego na gminy ........ 20
Ryc. 4 Położenie rezerwatu na tle podziału fizycznogeograficznego wg Kondrackiego .......... 21
Ryc. 5 Położenie rezerwatu na tle regionalizacji przyrodniczo-leśnej wg Tramplera .............. 22
Ryc. 6 Położenie rezerwatu na tle regionów geobotanicznych ............................................... 23
Ryc. 7 Położenie rezerwatu na tle innych rezerwatów ............................................................ 24
Ryc. 8 Położenie rezerwatu na tle parków krajobrazowych .................................................... 25
Ryc. 9 Położenie rezerwatu na tle obszarów chronionego krajobrazu .................................... 26
Ryc. 10 Położenie rezerwatu na tle obszarów Natura 2000 .................................................... 28
Ryc. 11 Mapa położenia rezerwatu na tle korytarzy ekologicznych ........................................ 30
Ryc. 12 Mapa przebiegu granic rezerwatu na tle podziału powierzchniowego Lasów
Państwowych ........................................................................................................................... 31
Ryc. 13 Mapa dróg leśnych i aktualnego rozmieszczenia tablic .............................................. 33
Ryc. 14 Mapa położenia rezerwatu na tle zlewni .................................................................... 34
Ryc. 15 Mapa położenia rezerwatu na tle zbiorników wód podziemnych .............................. 35
Ryc. 16 Graficzna ilustracja średnich miesięcznych temperatur w poszczególnych okresach 39
Ryc. 17 Graficzna ilustracja sumy opadów w okresach w poszczególnych miesiącach oraz
średnie roczne .......................................................................................................................... 40
Ryc. 18 Udział procentowy poszczególnych podtypów gleb w rezerwacie ............................. 42
Ryc. 19 Mapa wykorzystania terenu przez chiropterofaunę ................................................... 91
8
Ryc. 20 Położenie rezerwatu Krwawe Doły wg studium uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego gminy Stara Kiszewa ...................................................... 112
Ryc. 21 Fragment mpzp obrębu Wdzydze gminy Kościerzyna, obszar w sąsiedztwie rezerwatu
................................................................................................................................................ 113
SPIS FOTOGRAFI
Fotografia na stronie tytułowej: Cladonia deformis (Fot. ML)
Fot. 1 Północny narożnik rezerwatu (tab. urzędowe, informacyjne oraz edukacyjne WPK)
(ML)......................................................................................................................................... 122
Fot. 2 113 letni drzeowstan sosnowy (ML) ............................................................................ 122
Fot. 3 Środek rezerwatu (ML) ................................................................................................. 123
Fot. 4 Widok na wydzielenie 572a – naturalną otulinę rezerwatu (ML) ................................ 123
Fot. 5 Część południowa rezerwatu, wydzielenie 572c – samosiew sosny i licznyc udział
porostów (ML) ........................................................................................................................ 124
Fot. 6 Nieliczne martwe drewno w rezerwacie (ML) ............................................................. 124
Fot. 7 Cladonia digitata (ML) .................................................................................................. 125
Fot. 8 Cladonia gracilis (ML) ................................................................................................... 125
Fot. 9 Cladonia uncialis (ML) .................................................................................................. 126
Fot. 10. Hypogymnia tubulosa (ML) ....................................................................................... 126
Fot. 11 Cladonia cornuta (ML) ................................................................................................ 127
Fot. 12 Cladonia cervicornis (ML) ........................................................................................... 127
Fot. 13 Cladonia arbusscula s.l. (MK) ..................................................................................... 128
Fot. 14 Cladonia rangiferina (MK) .......................................................................................... 128
Fot. 15 Cladonia uncialis (MK) ................................................................................................ 129
Fot. 16 Hypogymnia tubulosa (MK) ........................................................................................ 129
Fot. 17 Parmeliopsis ambigua (ML)
Fot. 18 Cladonia portentosa (MK) ........................ 130
Fot. 19 Maczużnik główkowaty Cordyceps capitata (WB) ..................................................... 131
Fot. 20 Siedzuń sosnowy Sparassis crispa (WB) ..................................................................... 131
Fot. 21 Pozostałe w rezerwacie egzemplarze świerka (WB) .................................................. 132
Fot. 22 Odnowienie naturalne sosny (ML) ............................................................................. 132
Autorzy fotografii:
ML – Mariusz Lewczuk
MK – Martin Kukwa
WB – Wojciech Bajerowski
9
10
1. CZĘŚĆ OGÓLNA
1.1. Podstawa prawna utworzenia rezerwatu
Rezerwat Krwawe Doły został powołany Zarządzeniem Ministra Ochrony Środowiska,
Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 12 listopada 1996 roku w sprawie uznania za rezerwat
przyrody (Monitor Polski Nr 75 z dnia 9 grudnia 1996 roku poz. 681). Poniżej przytacza się treść ww.
rozporządzenia:
„Na podstawie art. 23 ust. 3 ustawy z dnia 16 października 1991 roku o ochronie przyrody (Dz.U. Nr
114, poz. 492, z 1992r. Nr 54, poz. 254, z 1994r. Nr 89, poz. 415, z 1995r. Nr 147, poz. 713 i z 1996r.
Nr 91, poz.409) zarządza się co następuje:
§1. Uznaje się za rezerwat przyrody pod nazwą „Krwawe Doły” obszar lasu o powierzchni 13,02 ha
położony w gminie Stara Kiszewa w województwie gdańskim.
§2. Celem ochrony jest zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych zbiorowisk leśnych
typowych dla Borów Tucholskich oraz porostów i innych rzadkich i chronionych roślin.
§3. W skład rezerwatu przyrody wchodzi obszar oznaczony w planie urządzania gospodarstwa
leśnego Nadleśnictwa Kościerzyna, według stanu na dzień 1 stycznia 1988r., jako oddział lasu nr
572 b.
§4.1. Na obszarze rezerwatu przyrody zabrania się:
1) Pozyskiwania, niszczenia lub uszkadzania drzew i innych roślin, z wyjątkiem przypadków uzasadnionych
potrzebami gospodarstwa rezerwatowego, ujętych w planie ochrony,
2) Zbioru dziko rosnących roślin, a w szczególności owoców, nasion i grzybów, z wyjątkiem zbioru nasion na
potrzeby hodowli lasu,
3) Polowania, chwytania, płoszenia i zabijania dziko żyjących zwierząt, niszczenia nor i legowisk zwierzęcych,
gniazd ptasich i wybierania jaj,
4) Wysypywania, zakopywania i wylewania odpadów lub innych nieczystości, innego zanieczyszczania wód i gleby
oraz powietrza,
5) Wydobywania skał i minerałów,
6) Niszczenia gleby lub zmiany sposobu jej użytkowania, a w szczególności przez pozyskiwanie ściółki leśnej,
7) Zakłócania ciszy,
8) Palenia ognisk,
9) Stosowania środków chemicznych w gospodarce leśnej,
10) Zmiany stosunków wodnych,
11) Umieszczania tablic, napisów, ogłoszeń reklamowych i innych znaków nie związanych z ochroną, z wyjątkiem
znaków drogowych i innych znaków związanych z ochroną porządku i bezpieczeństwa,
12) Wstępu na teren rezerwatu poza miejscami wyznaczonymi przez Wojewodę, z wyjątkiem służb leśnych oraz
służb ochrony przyrody,
13) Ruchu pojazdów, z wyjątkiem pojazdów służb leśnych oraz służb ochrony przyrody.
2. Zakazy, których mowa w ust. 1, nie dotyczą:
1) Prowadzenia badań naukowych za zgodą Wojewody,
2) Prowadzenia akcji ratowniczej oraz działań związanych z bezpieczeństwem publicznym i ochroną
przeciwpożarową,
3) Wykonywania zadań z zakresu obronności państwa,
4) Wykonywania zabiegów ochronnych, hodowlanych i pielęgnacyjnych za zgodą Ministra Ochrony Środowiska,
Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, udzielaną w przypadku potrzeby likwidacji zagrożeń ochranianej przyrody,
nie ujętych w planie ochrony.
§5. Bezpośredni nadzór nad rezerwatem przyrody sprawuje Wojewoda Gdański.
§6. Zarządzenie wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.
Minister Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych
i Leśnictwa: S. Żelichowski”
11
1.2. PODSTAWA PRAWNA SPORZĄDZENIA PROJEKTU PLANU OCHRONY
Opracowanie projektu planu ochrony rezerwatu „Krwawe Doły” wykonane zostało w latach
2011 - 2012 r. na podstawie umowy nr ZR-2710-42/11 zawartej w dniu 10 października 2011 r.
pomiędzy Biurem Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Gdyni, a Skarbem Państwa Regionalną Dyrekcją Lasów Państwowych w Gdańsku. Projekt planu ochrony sporządzono w ramach
realizacji projektu „Plany ochrony dla rezerwatów RDLP w Gdańsku", współfinansowanego ze
środków Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko w ramach działania 5.3. priorytetu V.
Prace nad opracowaniem projektu planu ochrony wykonane zostały zgodnie z zapisami: art.
19 ust. 1a, 2 oraz art. 20 ust. 1, 2, 3 i 5 Ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku (Dz.
U. Nr 151 poz. 1220 ze zm.), Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 12 maja 2005 roku w
sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla parku narodowego, rezerwatu przyrody i parku
krajobrazowego, dokonywania zmian w tym projekcie planu oraz ochrony zasobów, tworów i
składników przyrody (Dz. U. Nr 94 poz. 794) oraz rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 30 marca
2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000 (Dz. U. Nr 64, poz.
401).
Podczas wykonywania prac przy projekcie planu ochrony uwzględniono również wytyczne
Regionalnego Konserwatora Przyrody przedstawione w punkcie III opisu przedmiotu zamówienia
(Załącznik nr 2 do SIWZ nr postepowania 2710-RDLP-4-2011).
1.3. OCENA ZGODNOŚCI Z PRAWEM MIĘDZYNARODOWYM I PRAWEM UNIJNYM
Opracowanie dokumentu, jakim jest Projekt Planu Ochrony Rezerwatu Krwawe Doły, wiąże
się z koniecznością przeanalizowania i uwzględnienia w treści dokumentu wymagań, zadań i
zobowiązań wynikających nie tylko z celów i planów o charakterze gospodarczo-rozwojowym Polski,
ale także wynikających ze zobowiązań, jakie Polska poczyniła przyjmując i ratyfikując szereg
konwencji międzynarodowych, w tym zobowiązań wynikających z członkostwa Polski w Unii
Europejskiej.
W odniesieniu do dokumentów strategicznych na poziomie międzynarodowym, Projekt Planu
jest zgodny z:
Konwencją Berneńską o ochronie dzikiej fauny i flory europejskiej oraz ich siedlisk
naturalnych. Celem Konwencji Berneńskiej jak i Projektu Planu jest ochrona gatunków zagrożonych,
ginących roślin i zwierząt oraz ich naturalnych siedlisk, których ochrona wymaga współdziałania
państw. Szczególny nacisk położono na ochronę zagrożonych i ginących gatunków wędrownych.
Konwencją o różnorodności biologicznej, która wskazuje na konieczność ochrony przyrody w
skali globalnej przez ochronę całego bogactwa przyrodniczego. W myśl Konwencji, należy opracować
krajowe strategie ochrony różnorodności biologicznej wraz z planami i programami osiągnięcia ich
celów, które obejmują min. ochronę różnorodności biologicznej i zrównoważone użytkowanie jej
elementów.
Europejską Konwencją Krajobrazową, która ma na celu ochronę różnorodności krajobrazów
europejskich, zarówno naturalnych jak i kulturowych, a także racjonalne zagospodarowanie i
planowanie krajobrazu. Projektowany dokument ze względu na przedstawienie ochrony krajobrazów
leśnych jest zgodny z celami omawianej Konwencji.
W odniesieniu do dokumentów europejskich, Projekt Planu jest zgodny z:
Dyrektywą Ptasią 2009/147/WE z 30 listopada 2009, która ustanawia, jako główne cele
utrzymanie (lub dostosowanie) populacji gatunków ptaków na poziomie odpowiadającym
12
wymaganiom ekologicznym, naukowym i kulturowym, podobnie jak założenia ochronne Projektu
Planu.
Dyrektywą Siedliskową 92/43/EWG, której głównym celem jest zapewnienie różnorodności
przyrodniczej poprzez zachowanie siedlisk naturalnych oraz gatunków dzikiej flory i fauny w stanie
sprzyjającym ochronie (z możliwością działań odtwarzających taki stan), przy uwzględnieniu
wymogów gospodarczych, społecznych i kulturalnych oraz specyfiki regionalnej i lokalnej. Podobnie
jak Projekt Planu, Dyrektywa ta wskazuje konkretne gatunki, które mają być objęte ochroną.
Ponadto Projekt Planu Ochrony Rezerwatu Krwawe Doły jest zgodny z polityką
zrównoważonego rozwoju Unii Europejskiej oraz dokumentami europejskiej i krajowej polityki
wodno-środowiskowej i ekologicznej. Projekt Planu jest spójny z podstawowymi dokumentami
strategicznymi Unii Europejskiej: „Strategią Zrównoważonego Rozwoju Unii Europejskiej" oraz „VI
Programem Działań na rzecz Środowiska Unii Europejskiej 2002 - 2012".
1.4. RODZAJ, TYP I PODTYP REZERWATU
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2005r. w sprawie rodzajów,
typów i podtypów rezerwatów przyrody (Dz. U. Nr 60 poz. 533) rezerwat Krwawe Doły klasyfikowany
jest jako:
Rodzaj rezerwatu:
Rodzaj:
L
– leśny
Typ i podtyp rezerwatu wg dominującego przedmiotu ochrony:
Typ:
PFi
– fitocenotyczny
Podtyp:
zl
– zbiorowisk leśnych
Typ i podtyp rezerwatu wg dominującego typu ekosystemu:
Typ:
EL
– leśny i borowy
Podtyp:
bni
– borów nizinnych
1.5. WYKAZ WYKORZYSTANYCH MATERIAŁÓW I DOKUMENTÓW









Mapa geologiczna utworów powierzchniowych 1:50 000.
Mapy topograficzne i ortofotomapy.
Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego. Uchwała nr
1004/XXXIX/2009 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 26 października 2009 r. Urząd
Marszałkowski Województwa Pomorskiego 2009 r. (Dz. Urz. Woj. Pom. Nr 172, poz. 3361).
Plan urządzania lasu Nadleśnictwa Kościerzyna według stanu na 01.01.2009 r. BULiGL O.Gdynia.
Program Ochrony Przyrody Nadleśnictwa Kościerzyna na lata 2009 – 2018. BULiGL O.Gdynia.
Program Ochrony Środowiska Województwa pomorskiego na lata 2007-2010 z uwzględnieniem
perspektywy 20011-2014, którego część stanowi projekt Planu Gospodarki Odpadami dla
województwa Pomorskiego 2010 (Uchwała Sejmiku Województwa Pomorskiego Nr
191/XII/07).2007.
Fałtynowicz W. Projektowany rezerwat leśny „Krwawe Doły” we Wdzydzkim Parku
Krajobrazowym. mscr. Gdynia 1984.
Plan Ochrony Rezerwatu Krwawe Doły na lata 2000-2019. BULiGL O.Gdynia. Gdynia 1999.
Raport o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2010 r. Wojewódzki Inspektorat
Ochrony Środowiska w Gdańsku. Biblioteka Monitoringu Środowiska. Gdańsk. 2011.
13













Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego na lata 20072010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011-14 obejmujący lata 2007-2008. Departament
Środowiska, Rolnictwa i Zasobów Naturalnych 2009.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony
gatunkowej zwierząt. Dz.U. 2011 nr 237 poz. 1419.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych
oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania wspólnoty, a także kryteriów wyboru
obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000 (Dz. U. z dnia
10 maja 2010 r.).
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej
roślin. Dz.U. 2012 nr 0 poz. 81.
Strategia działania Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w
Gdańsku na lata 2009 – 2012.
Wytyczne sporządzania planów ochrony rezerwatów przyrody. MOŚZNiL, Warszawa 1997 r.
Wytyczne wykonywania zabiegów ochronnych w różnych typach rezerwatów przyrody.
Departament Ochrony Przyrody MOŚZNiL, Warszawa 1997 r.
Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. 2009 nr 151 poz. 1220 ze zm.).
Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 25 sierpnia 2009 r. w sprawie
ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o ochronie przyrody (Dz.U. 2009 nr 151 poz. 1220).
Załącznik nr 1 do rozporządzenia nr 6/2001 Wojewody Pomorskiego z dnia 7 sierpnia 2001 r.
USTALENIA PLANU OCHRONY WDZYDZKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO.
Aktualizacja programu ochrony środowiska dla gminy Stara Kiszewa na lata 2010 – 2013 z
uwzględnieniem perspektywy na lata 2014 – 2017.
Aktualizacja planu gospodarki odpadami dla gminy Stara Kiszewa na lata 2010 – 2013 z
perspektywą na lata 2014 -2021.
Studium uwarunkowań i kierunków rozwoju przestrzennego gminy Stara Kiszewa. Glob
Przedsiębiorstwo Powierniczo – Wykonawcze Gdańsk 2003.
1.6. HISTORIA REZERWATU
Z opracowania „Proces wylesień na ziemiach polskich od czasów najdawniejszych” (prof.
J. Broda) wynika, że oddziaływanie człowieka na las rozpoczęło się w epoce neolitu (4200 - 1700 lat
p.n.e.), a z końcem epoki brązu (1700 - 650 lat p.n.e.) szczególnie Wielkopolska i Pomorze były gęsto
zasiedlone przez ludność łużycką. W epoce żelaza (650 lat p.n.e. - XIII wiek n.e.) procesy wylesień
miały różny przebieg, a w dobie przedpiastowskiej rolnictwo i technika uprawy były nieźle rozwinięte.
Czasy przedhistoryczne to okres przynależności do kasztelani garczyńskiej. W okresie kształtowania
się państwa polskiego ziemie te były w znacznym stopniu wylesione i były własnością książąt
pomorskich. W 1281 roku Mściwój II nadał wieś Kiszewę Mikołajowi Przedpełkowicowi z rodu
Łodziów, wielmożowie wielkopolskiemu pełniącemu funkcję sędziego w Poznaniu. Nadanie dotyczyło
wsi Vela Kissewa w skład której wchodziły dzisiejsze wsie: Olpuch, Konarzyny, Wygonin, Chwarzno,
Chwarzenko, Foshuta, Strzelki i Stara Kiszewa. Ponadto do Kiszewy należały wsie w okolicach jeziora
Wdzydzkiego i Piechowic. Po zagarnięciu w 1308 roku Pomorza przez Krzyżaków Kiszewa nadal
stanowiła własność rodu Przedpełkowiców jednak w 1316 synowie Mikołaja zostali zmuszeni do
przekazania swoich dóbr Krzyżakom. Okres ten to administracja wójta tczewskiego i Wielkiego
Mistrza z Malborka a okręg kiszewski zwany był komornictwem. Po wojnie trzynastoletniej (1454 –
1466) teren przejęli Polacy i funkcjonował on jako starostwo niegrodowe w powiecie tczewskim.
14
Najbardziej niekorzystnym okresem był okres gospodarki folwarczno - pańszczyźnianej (XVI XVIII w.). Lasy traktowano przeważnie jako uzupełnienie gospodarstwa rolnego, nie wykazując
dbałości o ich stan. Ogromny popyt na drewno, przy braku racjonalnej gospodarki w lasach, wpływał
na tempo wylesień i dewastacji lasów w Polsce. Wzdłuż Brdy i Wdy ludność w znacznym stopniu żyła
ze smolarstwa, a mówią o tym dokumenty z lustracji z 1565 r. obejmującej między innymi starostwa:
tucholskie, kiszewskie, mirachowskie, a w której mówi się o powszechnym niszczeniu lasu (dane
zaczerpnięte z opracowania „Wisła w dziejach Polski” - S. Gierszewskiego - 1988r.).
W okresie zaborów do połowy XIX wieku dominowała, jak w okresie wcześniejszym,
dotychczasowa ekstensywna gospodarka leśna. Gospodarstwo leśne rozwijało się w niewielkim
zakresie. Zjawiskiem niekorzystnym dla stanu lasów w okresie zaborów były duże zmiany
własnościowe, bowiem masowo rozprzedawano lasy państwowe, które ogólnie biorąc jako lasy
prywatne były gorzej zagospodarowane, nadmiernie eksploatowane. Niekorzystne było
wprowadzanie jednogatunkowych upraw na miejsce naturalnych, różnogatunkowych i
różnowiekowych drzewostanów. Na mapie z 1802 roku teren ten jednak oznaczono jako leśny.
Rysunek 1 Karta s4+9 Danzig sektorIV, Friedrich Willhelm III. König von Preufsen, Fren Derrn von
Schroetter in den Jahren von 1796 bis 1802, Karte von Ost=Preussen nebst Preussisch Litthauen,
West=Preussen nebst dem Netzdistrict, Gestechen von C.Jäck Berlin 1804
15
O gospodarce leśnej na omawianym terenie w okresie przedwojennym, z braku dokumentacji
historycznej, wiemy niewiele. Jakość lasów po II wojnie światowej była niezadowalająca.
Drzewostany były nadmiernie przerzedzone i dość niskiej jakości technicznej. O ich użytkowaniu
decydowało często zapotrzebowanie na określone sortymenty i łatwość wywozu. Materiał
sadzeniowy sprowadzano z zewnątrz. Działania te niekorzystnie wpłynęły na jakość drzewostanów.
Przejęte grunty porolne zalesione były sosną. W latach 1921 - 1924 miała miejsce gradacja strzygoni
choinówki. Na terenach Nadleśnictwa Kościerzyna wycięto wówczas kilkaset hektarów
drzewostanów. Powierzchnie te są zajęte aktualnie przez jednowiekowe drzewostany sosnowe
powstałe z sadzenia w zbyt luźnej więźbie (sadzonki sprowadzano z odległych nadleśnictw) i opis ten
można by odnieść do drzewostanów rezerwatu.
Na terenie Nadleśnictwa Kościerzyna, gdzie zlokalizowany jest rezerwat, w okresie
powojennym gradacja brudnicy mniszki rozpoczęła się w 1979r., a skończyła w 1983r.. Jej zwalczanie
przeprowadzono na całym obszarze. Drzewostany Nadleśnictwa położone są w strefie silnego
zagrożenia występowaniem szkodników pierwotnych. Już w roku 1994 zaszła konieczność
ponownego zwalczania brudnicy mniszki, a także barczatki i strzygoni, na obszarze około 12000 ha. W
latach 70-tych drzewostany osłabione, w tym głównie na gruntach porolnych, były zasilane nawozami
mineralnymi rozsiewanymi z samolotów. Ponadto w okresie powojennym pierwszoplanowymi
zadaniami było porządkowanie drzewostanów, które ucierpiały w okresie wojennym, oraz
odnawianie powierzchni wylesionych. Duże zwarte kompleksy leśne, zwłaszcza w obrębie Bąk,
zabezpieczano przed możliwością rozprzestrzeniania się pożarów stosując szerokie pasy
przeciwpożarowe – prawdopodobnie wydzielenie wokół rezerwatu jest właśnie takim zalesionym
pasem.
Nazwa rezerwatu pochodzi od występujących w sąsiedztwie obniżeń wytopiskowych dawno
temu porośniętych licznie rosiczkami oraz torfowcem Sphagnum rubellum, których barwa kojarzyła
się z kolorem krwi, a które miejscowa ludność nazywała krwawymi dołami. Nazwa ta utrwaliła się i
jest stosowana np. na mapach. Do chwili obecnej obniżenia te uległy tak dalekim przeobrażeniom (na
części występują lasy z naturalnych odnowień sosnowych), że trudno byłoby patrząc na te tereny
odnieść podobne jak przed laty skojarzenia.
1.7. STAN ZBADANIA I WYKORZYSTANIA REZERWATU
Informacje o rezerwacie Krwawe Doły po raz pierwszy pojawiają się w niepublikowanych
materiałach W. Fałtynowicza (1984), które stanowiły potem podstawę wniosku o utworzenie
rezerwatu. Nieco danych o roślinach naczyniowych okolic rezerwatu znajduje się w dwóch notatkach
florystycznych (Głażewska i in. 1984 oraz Gos i in. 1993). Do głębszego poznania przyrody
omawianego obiektu przyczyniły się niewątpliwie wykonane prace do planu ochrony na lata 2000 2019. Dotyczy to m. in. warunków glebowych, stanu flory i zbiorowisk roślinnych. Brak było do tej
pory jakichkolwiek informacji o faunie tego terenu. Od czasu powołania rezerwatu „Krwawe Doły” w
1996 roku prawie w ogóle nie jest on wykorzystywany dla celów naukowych.
Położenie rezerwatu wewnątrz kompleksu leśnego bez oznakowanego dojazdu, jak też brak
spektakularnych walorów (szeroko rozreklamowanych) powoduje absencję turystyki przyrodniczej i
edukacyjnej. Szlaki wiodące po jego granicach są w okresie letnim dosyć intensywnie
wykorzystywane do turystyki pieszej i rowerowej. Najintensywniej wykorzystywane jest sąsiedztwo
rezerwatu, jak też on sam, w okresie grzybobrania (wrzesień – październik).
16
1.8. DOTYCHCZASOWA OCHRONA I OCENA WYKONYWANYCH POPRZEDNIO DZIAŁAŃ OCHRONNYCH
Rezerwat „Krwawe Doły" powołano w 1996 roku. Przed utworzeniem rezerwatu jego obszar
wchodził w skład lasów gospodarczych – gospodarstwa zrębowego. W złożonym projekcie
utworzenia rezerwatu (por. Fałtynowicz 1984) proponowano dla niego status rezerwatu częściowego
oraz ograniczenie zabiegów ochrony czynnej do cięć sanitarnych i pielęgnacyjnych. Postulowano też
usunięcie podsadzonego, regionalnie obcego, świerka oraz zaniechanie dalszego wprowadzania
dębu. Aktualnie jest to gospodarstwo specjalne - rezerwat. Przed ustanowieniem rezerwatowej
formy ochrony ogólne zasady gospodarowania regulowały kolejne plany urządzenia gospodarstwa
leśnego. Na obszarze obejmującym rezerwat zabiegi ustalano na podstawie „bieżących potrzeb
hodowlanych stwierdzanych na gruncie podczas prac taksacyjnych”. W przygotowanym projekcie
zarządzenia o powołanie rezerwatu („Uzasadnienie”) przewidywano, w ramach realizacji planów
ochrony, pozyskiwanie drewna z przebudowy drzewostanów, zabiegów ochronnych i cięć
sanitarnych.
Zgodnie z zarządzeniem powołującym z 1996 roku, na obszarze rezerwatu wprowadzone
zostały ogólne zakazy:
1. pozyskiwania, niszczenia lub uszkadzania drzew i innych roślin, z wyjątkiem przypadków
uzasadnionych potrzebami gospodarstwa rezerwatowego, ujętych w planie ochrony,
2. zbioru wszystkich dziko rosnących roślin, a w szczególności owoców, nasion i grzybów, z
wyjątkiem zbioru nasion na potrzeby hodowli lasu,
3. polowania, chwytania, płoszenia i zabijania dziko żyjących zwierząt, niszczenia nor i legowisk
zwierzęcych, gniazd ptasich i wybierania jaj,
4. wysypywania, zakopywania i wylewania odpadów lub innych nieczystości, innego
zanieczyszczania wód i gleby oraz powietrza,
5. wydobywania skał i minerałów,
6. niszczenia gleby lub zmiany sposobu jej użytkowania, w szczególności przez pozyskiwanie ściółki
leśnej,
7. zakłócania ciszy,
8. palenia ognisk,
9. stosowania środków chemicznych w gospodarce leśnej,
10. zmiany stosunków wodnych,
11. umieszczania tablic, napisów, ogłoszeń reklamowych i innych znaków nie związanych z ochroną, z
wyjątkiem znaków drogowych i innych znaków związanych z ochroną porządku i bezpieczeństwa,
12. wstępu na teren rezerwatu poza miejscami wyznaczonymi przez Wojewodę, z wyjątkiem służb
leśnych oraz służb ochrony przyrody,
13. ruchu pojazdów, z wyjątkiem pojazdów służb leśnych oraz służb ochrony przyrody.
W opisie taksacyjnym drzewostanu (wg stanu na 1.01.1988r.) była planowana w ramach
wskazań gospodarczych trzebież późna (8 m3/ha).
Rezerwat posiadał w latach 2000-2004 zatwierdzony plan ochrony, ale został on unieważniony
wejściem w życie Ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004r. Zawarto w nim następujące
zalecenia ochronne – czynności konserwatorskie:
1.
Usunięcie w pierwszym 5-leciu regionalnie obcego świerka. Ochrona częściowa o
charakterze zachowawczym.
Nadleśnictwo Kościerzyna wykonało na terenie rezerwatu w ostatnim okresie:
17
1. W roku 2000 w ramach przygodnych trzebieży późnych usunięcie 7,76 m3 drewna
sosnowego;
2. W roku 2009 porządkowanie powierzchni całego rezerwatu – wycięto i usunięto sztucznie
wprowadzone podszyty świerkowe poza rezerwat w okresie zalegania pokrywy śnieżnej;
3. W ramach ww. czynności porządkowania w roku 2009 pozyskano 28,75 m3 drobnicy iglastej.
Aktualnie brak jest obowiązującego planu ochrony. Obszar rezerwatu znajduje się w administracji
Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Gdańsku. Bezpośrednim wykonawcą zadań ochronnych
jest Nadleśnictwo Kościerzyna. Nadzór nad wykonywaniem ochrony sprawuje Regionalny Dyrektor
Ochrony Środowiska w Gdańsku.
Ocena: Świerk został w większości usunięty z terenu rezerwatu. Wskutek wyekspirowania
planu ochrony zabieg usunięcia został wstrzymany i obecnie znajduje się na powierzchni do 5 m3 Picea
abies. Z chwilą wejścia w życie Zarządzenia zatwierdzającego nowy plan ochrony pozostały świerk
zostanie usunięty i fitocenoza wolna od obcych geograficznie elementów drzewostanu będzie mogła
kontynuować spontaniczny proces unaturalniania.
18
2. OPIS REZERWATU
2.1. POŁOŻENIE
2.1.1. POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE
Punkt centralny rezerwatu położony jest ok. 2,4 km na południowy zachód od centrum
miejscowości Olpuch, 2,2 km na wschód od rezerwatu zlokalizowana jest siedziba Leśnictwa
Cięgardło. W pobliżu rezerwatu znajdują się również jeziora: 300 m na północny zachód jez. Chądzie,
1,4 km na północny zachód jez. Gołuń oraz 1,9 km na północny wschód jez. Przywłoczno. 800 m na
wchód przebiega linia kolejowa Kościerzyna – Bydgoszcz.
Najkrótszy dystans pomiędzy północno wschodnią granicą rezerwatu a obrzeżem terenów
zamieszkanych (zabudowa letniskowa nad jeziorem Przywłoczno) wynosi w linii prostej ok. 1,5 km.
Centralnie położony punkt rezerwatu Krwawe Doły charakteryzują poniższe współrzędne:
 długości geograficznej wschodniej:
18° 0' 28,53" E
 szerokości geograficznej północnej:
53° 59' 25,54" N
Współrzędne geograficzne punktów załamania granicy rezerwatu zawiera załącznik nr 10.1.
Ryc. 1 Położenie geograficzne rezerwatu Krwawe Doły
19
Ryc. 2 Położenie na tle ortofotomapy rezerwatu Krwawe Doły
2.1.2. POŁOŻENIE ADMINISTRACYJNE
Rezerwat Krwawe Doły, wg aktualnego podziału administracyjnego kraju, położony jest w
granicach administracyjnych woj. pomorskiego, powiat Kościerzyna, gmina Stara Kiszewa, obręb
ewidencyjny Olpuch [Nr 0014]. Rezerwat położony jest na działce ewidencyjnej oznaczonej numerem
512 o powierzchni 27,81 ha, arkusz nr 5. Łącznie zajmuje on powierzchnię 13,02 ha. Obszar
rezerwatu jest własnością Skarbu Państwa pod zarządem Nadleśnictwa Kościerzyna.
Przebieg granic rezerwatu na tle działek ewidencyjnych znajduje się na mapie ewidencji
gruntów zamieszczonej w niniejszym projekcie planu w rozdziale nr 16. Kopię wypisu z rejestru
gruntów zamieszczono w rozdziale 15. „Stan posiadania oraz zestawienie rodzajów użytków”.
Ryc. 3 Położenie rezerwatu Krwawe Doły na tle podziału administracyjnego na gminy
20
2.1.3. POŁOŻENIE PRZYRODNICZE I FIZYCZNO-GEOGRAFICZNE
Regiony fizycznogeograficzne to jednostki wyróżnione na podstawie cech morfograficznych,
morfogenetycznych i geologicznych. Wyróżniono je na podstawie: klimatu, stosunków wodnych,
glebowych oraz rodzaju roślinności, czego przejawem jest typ krajobrazu naturalnego.
Położenie rezerwatu Krwawe Doły wg Kondrackiego (1994 r.) przedstawia się następująco:
Megaregion: Europa Środkowa (3)
Prowincja: Niż Środkowoeuropejski (31)
Podprowincja: Pojezierze Południowobałtyckie (314 - 316)
Makroregion: Pojezierze Południowopomorskie (314.6-7)
Mezoregion: Bory Tucholskie (314.71)
Podział ten uwzględnia klimat, stosunki wodne, glebowe oraz rodzaj roślinności, czego
przejawem jest typ krajobrazu naturalnego.
Rezerwat Krwawe Doły
Ryc. 4 Położenie rezerwatu na tle podziału fizycznogeograficznego wg Kondrackiego
Celem regionalizacji przyrodniczo-leśnej jest przedstawienie geograficznego zróżnicowania
ekologicznych warunków wzrostu i rozwoju roślinności, a w szczególności ekosystemów leśnych.
Wiedza ta umożliwia prawidłowe wykorzystanie tych warunków na potrzeby gospodarki leśnej.
W regionalizacji przyrodniczo-leśnej (wg Tramplera 1990) tereny rezerwatu należą do: III-1-a Krainy Wielkopolsko - Pomorskiej, mezoregionu Borów Tucholskich.
21
Ryc. 5 Położenie rezerwatu na tle regionalizacji przyrodniczo-leśnej wg Tramplera
Regiony geobotaniczne to jednostki wyróżnione na podstawie podobieństw zestawu
zbiorowisk, uwarunkowanych genezą terenu. Położenie rezerwatu wg Matuszkiewicz J. M. (2008)
przedstawia się następująco:
Obszar: Europejskie lasy liściaste i mieszane
Prowincja: Środkowoeuropejska
Podprowincja: Południowobałtycka
Dział: Pomorski (A)
Kraina: Sandrowych Przedpoli Pojezierzy Środkowopomorskich (5)
Podkraina: Borów Tucholskich (c)
Okręg: Borów Tucholskich (6)
Podokręg: Wdzydzki (e)
22
Ryc. 6 Położenie rezerwatu na tle regionów geobotanicznych
2.1.4. POŁOŻENIE REZERWATU W KRAJOWYM SYSTEMIE OCHRONY PRZYRODY
Rezerwat przyrody Krwawe Doły znajduje się w rejonie znacznego zagęszczenia obiektów
chronionych. W jego otoczeniu jest kilka obszarów przyrodniczo cennych, które podlegają ochronie
prawnej, jako rezerwaty przyrody czy tereny parku krajobrazowego. Rezerwat położony jest w
granicach Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego. Ponadto teren ten leży bezpośrednio w obszarze
Natura 2000 – Bory Tucholskie PLB220009 a obszar PLH220034 Jeziora Wdzydzkie zlokalizowany jest
około 180 m od północnych granic rezerwatu.
Parki Narodowe
Rezerwat Krwawe Doły nie jest położony na terenie żadnego parku narodowego. Najbliższy
Park Narodowy Bory Tucholskie zlokalizowany jest 31 km na południowy zachód od granic rezerwatu.
Rezerwaty przyrody
Rezerwat Krwawe Doły zlokalizowany jest na terenie rezerwatu biosfery Bory Tucholskie
utworzonego decyzją obradującej w Paryżu w dniach 31 maja - 4 czerwca 2010 r.
Międzynarodowej Rady Koordynacyjnej programu Człowiek i Biosfera.
Powierzchnia rezerwatu stanowi strefę rdzenną wraz z PN Bory Tucholskie i 24
innymi rezerwatami. Jest to forma ochrony przyrody której zadaniem jest
zachowanie „próbek reprezentatywnych” biosfery na wszystkich strefach
klimatycznych Ziemi i wszystkich obszarach kulturowych ludzkości jako trwałych
poligonów badawczych. Obszary te mają na celu ochronę różnorodności biologicznej i umożliwienie
lepszej obserwacji zmian ekologicznych w skali całej planety. Pełnią trzy zasadnicze funkcje:
- ochronną, polegająca na przyczynianiu się do ochrony krajobrazów, ekosystemów,
zróżnicowania gatunkowego i genetycznego,
23
- rozwojową - poprzez sprzyjanie formom rozwoju gospodarczego i ludzkiego, które uznać
można za społeczno-kulturowo i ekologicznie zrównoważone,
- funkcję wspierania logistycznego poprzez edukację ekologiczną, a także szkolenia, badania i
monitoring w odniesieniu do lokalnych, regionalnych, narodowych i globalnych zagadnień
związanych z ochroną i zrównoważonym rozwojem.
Ponadto w promieniu 10 km od Krwawych Dołów położony jest tylko jeden rezerwat
przyrody Kręgi Kamienne. Zlokalizowany jest on 9,5 km na południe. Natomiast w promieniu około 15
km znajdują się jeszcze trzy rezerwaty: na południowym zachodzie Bór Chrobotkowy, na północy
Czapliniec w Wierzysku oraz na północnym wschodzie Orle nad Jeziorem Dużym.
Ryc. 7 Położenie rezerwatu na tle innych rezerwatów
Rezerwat przyrody Kręgi Kamienne - ustanowiony został w 1958 r. i obecnie obejmuje
kompleks leśny o powierzchni 16,91 ha będący pod zarządem Nadleśnictwa Czersk. Rezerwat ten
chroni cmentarzysko plemienia Gotów - charakterystyczne kurhany i kręgi kamienne pochodzące z
początków naszej ery. Obszar na którym zlokalizowane są kręgi porasta subatlantyckie wrzosowisko.
Ponadto wokół występuje subkontynentalny bór sosnowy świeży, w którym dominuje 120-letni
drzewostan sosnowy z niedużą domieszką brzozy. Florystycznie najcenniejszymi elementami
rezerwatu są porosty na głazach. Obszar rezerwatu znajduje się na turystycznym Szlaku Kamiennych
Kręgów oraz leży w obrębie obszaru specjalnej ochrony ptaków Bory Tucholskie (PLB220009).
24
Parki Krajobrazowe
Rezerwat „Krwawe Doły” położony jest bezpośrednio na terenie Wdzydzkiego Parku
Krajobrazowego w jego południowo wschodniej części. 730 m na wschód przebiega granica parku i
rozpoczyna się otulinia.
Ryc. 8 Położenie rezerwatu na tle parków krajobrazowych
Wdzydzki Park Krajobrazowy (kaszb. Wdzëdzczi Park Krajòbrazny) został powołany na
powierzchni 17650ha Uchwałą Nr XIX/83/83 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Gdańsku z dnia 15
czerwca 1983 roku (Dz. Urz. Woj. Nr 13, poz. 63, zał. Nr 4). Rozporządzenie Wojewody Gdańskiego nr
5/94 z dnia 8 listopada 1994r (Dz. Urz. Woj. Nr 27, poz. 139, zał.5) uaktualniło granice parku, określiło
granice otuliny oraz wprowadziło obowiązujące na tym terenie zakazy i ograniczenia. Aktualnie
obowiązujące Rozporządzenie Wojewody Nr 11/98 z dnia 3 września 1998 zmieniło poprzednie z
1994r. dostosowywując je do Ustawy o ochronie przyrody z 1991r. ostatecznie ustalając
powierzchnię WPK na poziomie z rozporządzenia z roku 1994 – 17832 ha, w tym leśną (z
zadrzewieniami) – 11370 ha, grunty orne – 2120 ha, wody – 1915 ha, inne użytki – 2427 ha.
Rozporządzenie to również wprowadziło zmiany w zakazach i ograniczeniach obowiązujących
na terenie parku. W Załączniku nr 1 do rozporządzenia Nr 6/2001 Wojewody Pomorskiego z dnia 7
sierpnia 2001 r. określa się aktualnie obowiązujące cele ochrony przyrody, środowiska kulturowego i
krajobrazu. Zasady postępowania zarówno w parku jak i w otulinie dotyczą wszystkich dziedzin
gospodarczych. Otulina Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego o powierzchni 15208 ha w tym lasy –
11500 ha, użytki rolne – 2350 ha, inne użytki – 1358 ha obejmuje gminy: Dziemiany, Karsin,
Kościerzyna, Stara Kiszewa. Zarząd Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego mieści się w Kościerzynie
przy ul. Świętojańskiej 5d.
25
Obszary chronionego krajobrazu
Obszar chronionego krajobrazu (OChK), zgodnie z art. 23 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o
ochronie przyrody, obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o
zróżnicowanych ekosystemach. Wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb
związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy ekologicznych. Najczęściej
obejmują pełne jednostki środowiska naturalnego taką jak: doliny rzeczne, kompleksy leśne, ciągi
wzgórz, pola wydmowe czy kompleksy torfowiskowe. Obszary chronionego krajobrazu są
przeznaczone głównie na rekreację, a działalność gospodarcza podlega tylko niewielkim
ograniczeniom.
Ryc. 9 Położenie rezerwatu na tle obszarów chronionego krajobrazu
Rezerwat Krwawe Doły nie znajduje się w zasięgu żadnego z Obszarów Chronionego
Krajobrazu. W promieniu 10 km zlokalizowane są: OChK Borów Tucholskich około 700 m na wschód,
OChK Dolina Wierzycy około 1,7 km na północny wschód, OChK Północny – część wschodnia około
7,8 km na południe i OChK Polaszkowski około 7,3 na północny wschód. W promieniu 15 km od
granic rezerwatu znajdują się na zachodzie również OChK Lipuski i OChK Północny – część zachodnia.
Sieć NATURA 2000
„NATURA 2000”, nazywana również „Europejską Siecią Ekologiczną”, to system obszarów
chronionych, który ma zapewnić trwałą egzystencję florze i faunie Starego Kontynentu, zachowanie
cennych a przy tym zagrożonych siedlisk przyrodniczych oraz integrację ochrony przyrody z
działalnością człowieka. Jej podstawowym celem jest ochrona przyrodniczego dziedzictwa Europy i
26
realizacja idei zrównoważonego rozwoju w skali ponadkrajowej. Podstawę prawną ochrony
europejskiej flory, fauny i siedlisk stanowią dwa akty:


Dyrektywa 79/409/EWG o ochronie dziko żyjących ptaków, zwana Dyrektywą Ptasią,
uchwalona 2 kwietnia 1979 r., następnie zmodyfikowana dyrektywami 81/854/EWG,
85/411/EWG, 86/122/EWG, 91/244/EWG, 94/24/EWG,2009/147/WE.
Dyrektywa 92/43/EWG o ochronie siedlisk przyrodniczych oraz dziko żyjącej fauny i flory,
zwana Dyrektywą Siedliskową, uchwalona 21 maja 1992 r. i zmieniona dyrektywą 97/62EWG.
Obszar rezerwatu położony jest na terenie Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków Bory
Tucholskie PLB220009. Najbliższy Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk połżony jest na północ od
rezerwatu. Granice „Jeziora Wdzydzkie” PLH220034 przbiegają ok 230 m na północ od granic
rezererwatu.
OSO „Bory Tucholskie” PLB220009 - projekt tego obszaru zgłoszono jako Obszar o Znaczeniu
Wspólnotowym (OZW) 30 października 2002 r. Zatwierdzony został Rozporządzeniem Ministra
Środowiska z dnia 27 października 2008 r. zmieniającym rozporządzenie w prawie obszarów
specjalnej ochrony ptaków Natura 2000. Jego powierzchnia wynosi 322535,80 ha. Obszar jest dość
jednolitą równiną sandrową, rozciętą doliną Wdy oraz urozmaiconą licznymi jeziorami, oczkami
wodnymi i wzniesieniami o charakterze moreny dennej. Dominują siedliska leśne, przede wszystkim
bory sosnowe. W omawianej ostoi występuje co najmniej 28 gatunków ptaków z Załącznika I
Dyrektywy Ptasiej, 6 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). Gniazduje tu 107 gatunków ptaków.
W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej (C3 i C6) następujących
gatunków ptaków: bielik (PCK), kania czarna (PCK), kania ruda (PCK), podgorzałka (PCK), puchacz
(PCK), rybitwa czarna, rybitwa rzeczna, zimorodek, żuraw, gągoł, nurogęś, tracz długodzioby (PCK); w
stosunkowo wysokim zagęszczeniu (C7) występuje błotniak stawowy. W okresie wędrówek
występuje co najmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego (C2) łabędzia krzykliwego (do 400
osobników) i żurawia (do 1800 osobników na noclegowisku).
Na Obszarze Specjalnej Ochrony Ptaków „Bory Tucholskie” znajdują się największe w skali
regionu skupiska jezior lobeliowych. Ponadto do ważnych walorów przyrodniczych należy zaliczyć:
bogatą lichenoflorę i chiropterofaunę, dobrze zachowane torfowiska i zbiorowiska leśne oraz
stanowiska licznych gatunków rzadkich i zagrożonych, w tym gatunków reliktowych.
Do zagrożeń na opisywanym terenie należy zaliczyć: eksploatację torfu, kredy, piasku, zmiany
stosunków wodnych, zagrożenie eutrofizacją siedlisk oligotroficznych, presję turystyczną, zabudowę
letniskową, zabudowę rozproszoną, kłusownictwo, drapieżnictwo ze strony norki amerykańskiej,
odpady, ścieki, zanieczyszczenie wód, zakładanie upraw plantacyjnych (borówka amerykańska).
OSO „Bory Tucholskie” PLB220009 nie posiada planu ochrony ani planu zadań ochronnych.
Aktualnie w trakcie opracowania jest plan zadań ochronnych.
„Jeziora Wdzydzkie” PLH220034 jest to obszar o całkowitej powierzchni 12812,8 ha. Projekt
tego obszaru zgłoszono jako Obszar o Znaczeniu Wspólnotowym (OZW) w sierpniu 2007 roku, a
Komisja Europejska zaakceptowała go decyzją z dnia 12.12.2008. Obszar znajduje się w południowej
części Pojezierza Kaszubskiego w dorzeczu Wdy. W obszarze tym wyróżniono 16 rodzajów siedlisk z
Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG, które zajmują łącznie blisko 20% obszaru. Cenne są jeziora
lobeliowe (5 obiektów) i zbiorniki dystroficzne oraz skupienie torfowisk wysokich i przejściowych o
typowo wykształconych zbiorowiskach roślinnych. Również obszar ten charakteryzuje się
występowaniem siedliska 91T0 sosnowy bór chrobotkowy (Cladonio-Pinetum i chrobotkowa postać
Peucedano-Pinetum) w pokryciu 5% - dane te prawdopodobnie są mocno zawyżone z powodów
opisanych w niniejszym opracowaniu. Stwierdzono tu również obecność 7 gatunków z Załącznika II
27
Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Licznie reprezentowane są rzadkie, zagrożone i chronione prawnie
gatunki roślin naczyniowych ze szczególnie bogatą florą roślin torfowiskowych.
Obszar ten podlega zagrożeniom takim jak: eutrofizacja jezior, wycinka drzew i krzewów,
szczególnie niebezpieczna intensywna zabudowa brzegów jezior w celach rekreacyjnych oraz
osuszanie i eutrofizacja torfowisk.
SOO „Jeziora Wdzydzkie” PLH220034 nie posiada planu ochrony ani planu zadań ochronnych.
Ryc. 10 Położenie rezerwatu na tle obszarów Natura 2000
Zespoły przyrodniczo - krajobrazowe, użytki ekologiczne, pomniki przyrody, aleje pomnikowe i
stanowiska dokumentacyjne
Według ustawy o ochronie przyrody z 2004 roku: zespołami przyrodniczo-krajobrazowymi są
fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory
widokowe i estetyczne." W pobliżu rezerwatu Krwawe Doły brak jest zespołów przyrodniczo
krajobrazowych.
Zgodnie z definicją podaną w Ustawie o ochronie przyrody z 2004 roku: użytkami
ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mających znaczenie dla
zachowania różnorodności biologicznej - naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka
wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności,
starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub
chronionych gatunków roślin, zwierząt, i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca
sezonowego przebywania. Użytek ekologiczny ustanawiany jest od 2009 roku uchwałą rady gminy
określającą: nazwę danego obiektu lub obszaru, jego położenie, sprawującego nadzór, szczególne
28
cele ochrony, w razie potrzeby ustalenia dotyczące jego czynnej ochrony oraz zakazy właściwe dla
tego obiektu, obszaru lub jego części. Najbliższe użytki ekologiczne, zlokalizowane w promieniu
10 km od granic rezerwatu, to:
 „Jezioro Pikowe”,
 „Jezioro Lemańskie”,
 Tucholskie Mszary,
 Zabrody,
 Czerwonko,
 Kiszewskie Bagno,
 Modrzewnicowy Mszar,
 Żurawinowe Bagno,
 Wełniankowe Mszary,
 Torfowiska nad Jeziorem Gołuń,
 Czyste,
 Meszonko,
 Zdradzonko,
 Łąki na Rowie,
 Kotel,
 Torfowisko Szenajda,
 Przerębska Huta.
Zostały one utworzone Rozp. Nr 2/2003 z dn. 09.01.2003, 49/2006 z dn. 05.07.2006 oraz
1/09 z dn. 24.07.2009 Wojewody Pomorskiego.
W promieniu 10 km od rezerwatu Krwawe Doły brak jest alei pomnikowych i stanowisk
dokumentacyjnych. Na terenie rezerwatu nie ustanowiono pomników przyrody. W promieniu 10 km
od granic rezerwatu rozrzucone jest 11 pomników przyrody:

24 drzewa (buki zwyczajne – w tym odmiana czerwona, dęby szypułkowe, daglezje
zielone, topola biała, lipy drobnolistne, jesion wyniosły, klon zwyczajny, kasztanowiec
biały, wierzby kruche oraz brzozy brodawkowate).
Położenie rezerwatu na tle korytarzy ekologicznych
Rezerwat „Krwawe Doły” położony jest w obszarze krajowego korytarza wędrówkowego oraz
w bezpośrednim sąsiedztwie miejsca połączenia dwóch regionalnych korytarzy ekologicznych – rzeki
Wierzycy i rzeki Wdy (wg. Aktualizacji opracowania ekofizjograficznego do Planu zagospodarowania
przestrzennego województwa pomorskiego - praca pod redakcją J. Czochańskiego i J. Lemańczyk).
Ponadto obszar ten zaliczono do płatu charzykowsko – kościerskiego, płatu ekologicznego o randze
regionalnej (pe-7). Powierzchnia rezerwatu stanowi jedynie mikroskopijny fragment obszaru
wchodzącego w skład powyższych korytarzy i ze względu na lokalizację ma niewielkie znaczenie
(głównie dla dużych ssaków). Położenie to obrazuje również Mapa korytarzy ekologicznych w
załączniku.
Według „Projektu korytarzy ekologicznych łączących Europejską Sieć Natura 2000 w Polsce”
(pod kier. Prof. dr hab. Włodzimierz Jędrzejewski ZBS PAN Białowieża 2005) omawiany rezerwat
położony jest w korytarzu Bory Tucholskie (strefa KPn – korytarz północny, typ G, rodzaj OW).
Pokrywa się to z koncepcją korytarzy ekologicznych Ekonet-PL.
29
Ryc. 11 Mapa położenia rezerwatu na tle korytarzy ekologicznych
W skali lokalnej rezerwat położony jest wewnątrz zwartego kompleksu leśnego, dlatego
trudno mówić tu o widocznych w terenie korytarzch ekologicznych. Na całym obrzarze rezerwatu
nastepuje swobodne i wielokierunkowe przemieszczanie się fauny, tym bardziej ptaków migrujących.
Pod kątem gatunków migrujących, siedliska rezerwatu zapewniają skąpą bazę żerową oraz
możliwości schronienia. Rezerwat może być wykorzystywany jako punkt postoju na trasie wędrówek
zwierząt. Ponadto miejsce to położone jest w pasie ważnego korytarza migracyjnego nietoperzy.
2.2. GRANICE, PODZIAŁ POWIERZCHNIOWY
Według zarządzenia Nr 681 Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z
dnia 12 listopada 1996 r. w sprawie rezerwatu przyrody „Krwawe Doły”, obejmuje on ochroną obszar
o powierzchni 13,02 ha, położony na terenie gminy Stara Kiszewa, w powiecie kościerskim, w
województwie pomorskim. W skład rezerwatu wchodzi obszar wydzielenia 572b Nadleśnictwa
Kościerzyna (stan 01.01.1988 r.), aktualnie oznaczony na mapach planu urządzania lasu Nadleśnictwa
Kościerzyna, Obrębu Bąk, Leśnictwa Zabrody, wg stanu na dzień 01.01.2012 r., jako oddziały i
pododdziały: 572b – 12,23 ha i 572c – 0,79 ha.
Granice rezerwatu przedstawia mapa przeglądowa Nadleśnictwa Kościerzyna wg stanu na
dzień 1 stycznia 2012 r., w skali 1:10 000, stanowiąca załącznik do rozporządzenia. Nie proponuje się
zmiany granic rezerwatu.
30
Ryc. 12 Mapa przebiegu granic rezerwatu na tle podziału powierzchniowego Lasów Państwowych
Granice rezerwatu Krwawe Doły mają kształt trójkąta i są czytelne w całym swoim przebiegu.
Ze wszystkich stron teren rezerwatu graniczy z wąskim pasem wydzielenia 572a. Jest to młodszy
drzewostan - prawdopodobnie pozostałość po dawnych szerokich pasach przeciwpożarowych. Od
strony NW granica poprzez wydzielenie 572a opiera się o linie ostępową rozgraniczającą oddziały 572
i 557. Strona SW opiera się poprzez wąski płat młodszego lasu, o linię ostępową rozdzielającą
oddziały 572 i 573. Po stronie wschodniej powierzchnia rezerwatu przylega do nieco szerszego pasa
wydzielenia 572a, przez środek którego biegnie droga gruntowa. W miejscu tym sąsiedztwo stanowią
wydzielenia 572g i 572d.
Wykaz współrzędnych wszystkich punktów załamiania granic rezerwatu znajduje się w
załączniku 15.1. Współrzędne punktów załamania granicy rezerwatu.
2.3. STAN POSIADANIA ORAZ ZESTAWIENIE RODZAJÓW UŻYTKÓW
Rezerwat Krwawe Doły, wg aktualnego podziału administracyjnego kraju, położony jest na
obszarze będącym własnością Skarbu Państwa, w granicach administracyjnych powiatu kościerskiego,
w województwie pomorskim, gmina Stara Kiszewa. Zajmuje on powierzchnię oznaczoną w ewidencji
gruntów obrębu Olpuch (Nr 0014) jako części działki nr 512 której całkowita powierzchnia wynosi
27,81 ha (kopia wypisu w rozdziale 15 Załączniki, a wyrysu w rozdziale 16 Mapy).
31
Tab. 1. Zestawienie powierzchni działek ewidencyjnych, na których położony jest rezerwat, wg
wypisu z rejestru gruntów
Arkusz Nr działki Położenie Powierzchnia
[ha]
Użytek lub klasa Powierzchnia
rezerwacie
Rodzaj Pow[ha]
5
Ls
512
-
27,81
27,81
13,02
w Nr KW lub
dokumenty
GD1E/00028634/6
Ʃ 13,02
Gdzie :
Ls -Lasy
Ʃ 27,81
w tym
Ls 13,02
Według rejestru cały obszar rezerwatu stanowią grunty leśne.
Na podstawie odpowiednich zapisów w rejestrze ewidencji gruntów powiatu Kościerzyna,
obrębu ewidencyjnego Olpuch, ustalono, że właścielem całego terenu jest Skarb Państwa, a zarządcą:
PAŃSTWOWE GOSPODARSTWO LEŚNE LASY PAŃSTWOWE - NADLEŚNICTWO KOŚCIERZYNA. Nadzór
nad rezerwatem sprawuje Dyrektor RDOŚ w Gdańsku.
Kontakty:
NADLEŚNICTWO KOŚCIERZYNA
Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska
83-400 Kościerzyna,
w Gdańsku
ul.M.Skłodowskiej-Curie 6
ul. Chmielna 54/57, 80 - 748 Gdańsk
tel. (058)686 29 32 (sekretariat)
telefon: 58 68 36 800
koś[email protected]
fax: 58 68 36 803
www.kościerzyna.gdansk.lasy.gov.pl
email: [email protected]
2.4. DROGI I INFRASTRUKTURA TECHNICZNA
Obszar rezerwatu stanowi las, bezpośrednie sąsiedztwo stanowią również grunty leśne. Po
granicy wydzielenia 572a będącego wąską nieformalną otuliną rezerwatu biegną drogi gruntowe,
częściowo stanowiące linie podziału powierzchniowego. Od północnego zachodu biegnie linia
ostępowa szerokości 6 m, od południowego zachodu – linia oddziałowa szerokości 3 m. Przez środek
oddziału oraz wydzielenia 572a przebiega droga gruntowa o szerokości 4 m stanowiąca wschodnią
granicę. Łączna długość dróg leśnych przebiegających po granicach rezewatu wynosi 1917 m. Drogi te
są używane przy pracach związanych z gospodarką leśną. Ponadto od strony południowej,
bezpośrednio przy rezerwacie, znajduje się zakręt drogi przeciwpożarowej.
Tablice urzędowe ustawiono przy drogach w trzech narożnikach rezerwatu. Wszystkie są
niezgodne z obowiązującym standardem. Ponadto w narożnikach północnym i południowym
Wdzydzki Park Krajobrazowy ustawił tablice informacyjne oraz dodatkowo plansze edukacyjne o
śmieciach i w północnym narożniku tablicę z logiem WPK. Nowe tablice, zaplanowane w niniejszym
32
inne
dokumencie należy ustawić w tych samych miejscach. Powinny one zawierać nazwę własną i rodzaj
formy ochrony przyrody (stosunek szerokości do wysokości 3:1, z orłem w koronie o wysokości 8 cm i
szerokości 8 cm koloru białego, tło czerwone, tablica z masy plastycznej lub metalowa) (Dz. U. nr 268
poz. 2665).
Ryc. 13 Mapa dróg leśnych i aktualnego rozmieszczenia tablic
2.5. OTOCZENIE I STAN ŚRODOWISKA W REJONIE REZERWATU
Rezerwat Krwawe Doły bezpośrednio otoczony jest terenami leśnymi administrowanymi
przez Nadleśnictwo Kościerzyna. Są to lasy obrębu Bąk i poprzez wydzielenie 572a sąsiedztwo
stanowią: od północy oddziały 557a, 567As, od północnego zachodu oddział 558f, od zachodu 573a,
od południa 594a i 593c oraz od wschodu 572d,g, 571k i 567Ap. Od północy w odległości 90m za
wydzieleniem 567As zlokalizowane są grunty prywatne (również zalesione) a dalej w odległości około
250m jezioro Chądzie. Lasy otaczające rezerwat to monokultury sosnowe dostosowane składem do
zbiorowiska i typu siedliskowego lasu.
Teren na którym położone są Krwawe Doły był w przeszłości wylesiony, a rosnące tu sośniny
w wieku około 100 lat są pierwszym pokoleniem lasu. Młodsze około 50-letnie drzewostany oraz
świeżo zakładane rosnące w bezpośrednim sąsiedztwie pochodzą także z nasadzeń sztucznych i są z
reguły drugim pokoleniem lasu na gruncie porolnym. Rezerwat „Krwawe Doły” stanowi fragment
rozległego kompleksu Borów Tucholskich. Tereny okalające rezerwat wyróżniają się wysokim
stopniem czystości środowiska przyrodniczego, wybitnymi walorami krajobrazowymi i należą do
najbardziej atrakcyjnych turystycznie miejsc na Pomorzu.
Najbliżej rezerwatu położona jest miejscowość Olpuch około 2400 m na północny wschód. W
promieniu 10 km zlokalizowane są ponadto: Wdzydze Tucholskie, Zabrody, Gołuń, Wdzydze
Kiszewskie, Ruda i Konarzyny. W oczywisty sposób, wszystkie te miejscowości, podobnie jak i te
33
położone bardziej w głębi Borów Tucholskich – są źródłem ruchu turystycznego i antropopresji na
przyrodę rezerwatu. Wielu turystów przyjeżdża tutaj nie tylko z Trójmiasta, ale też z innych rejonów
całego kraju, licząc na spokojny wypoczynek. Ruch turystyczny koncentruje się głównie w okresie
letnim, a wskali rezerwatu największa antropopresja ma miejsce jesienią w okresie grzybobrania.
Zauważalne zagrożenie dla rezerwatu to intensywna penetracja w trakcie zbioru grzybów
oraz powiązane z tym faktem zaśmiecanie rezerwatu. Skala tego zjawiska jednak nie jest duża i nie
wymaga szczególnych zabezpieczeń, poza okresowym sprzątaniem. Niewielkim problemem jest
również nielegalne poruszanie się sprzętem zmotoryzowanym po drogach otaczających rezerwat.
2.6. WODY POWIERZCHNIOWE I PODZIEMNE
Wody powierzchniowe
Na terenie rezerwatu brak cieków wodnych. Niewielki zbiornik wodny – jez. Chądzie
zlokalizowany jest 250 m na północ od rezerwatu. Od strony północnej rozrzucone są również
niewielkie obniżenia – dawniej torfowiska wysokie – aktualnie tereny w większości porośnięte
drzewostanem sosnowym.
Ryc. 14 Mapa położenia rezerwatu na tle zlewni
"źródłem danych hydrograficznych jest Mapa Podziału Hydrograficznego Polski wykonana przez Zakład Hydrografii i Morfologii
Koryt Rzecznych Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej na zamówienie Ministra Środowiska i sfinansowana ze środków
Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej".
Rezerwat Krwawe Doły położony jest w zlewni 294379 - Bezpośrednia zlewnia jez. Wdzydze
(Wdzydze Pn. i Wdzydze Pd.). Jest obszar zlewni Wisły.
2
Wisła
29
Wisła od Drwęcy do ujścia
34
294
Wda (Czarna Woda)
2943
Wda od Trzebiochy do Niechwaszczy (p)
29437 Zlewnia jez. Wdzydze
294379 Bezpośrednia zlewnia jez. Wdzydze (Wdzydze Pn. i Wdzydze Pd.)
Od południa przyegają zlewnie 294392 - Dopływ z jez. Czystego oraz 298181120B - Zlewnia
bezodpływowych jez.: Drzęszcz i Prusionki Wielkie. Od wschodu 29818129 - Dopływ z Cięgardłowa
bez zlewni bezodpływowych jez.: Drzęszcz i Prusionki Wielkie, 2981769 - Dopływ z jez. Przywłoczno
bez zlewni bezodpływowego jez. Kotel oraz od północnego wschodu 2981760 - Zlewnia
bezodpływowego jez. Kotel.
Teren rezerwatu zasilany jest wyłącznie wodami opadowymi, z których część podlega
ewapotranspiracji, pozostałe przesiąkają w głąb profilu i zasilają wody podziemne związane z
poziomem wód jezior – jest to teren sandrowy z podłożem piaszczystym, łatwoprzepuszczalnym.
Spływ powierzchniowy na terenie rezerwatu nie występuje (brak większej niwelacji), a w najbliższym
sąsiedztwie możemy z tym zjawiskiem się spotkać na skłonach do ww. zatorfionych obniżeń.
Roślinność rezerwatu korzysta wyłącznie z wód pochodzących z opadów atmosferycznych.
Wody gruntowe występują bardzo głęboko i nie maja wpływu na fitocenozy leśne.
Wody podziemne
W pasie Borów Tucholskich, gdzie położony jest rezerwat, brak określonych głównych
zbiorników wód podziemnych. Na południowy zachód zlokalizowany jest w odległości 10 km zbiornik
GZWP-121 a na północny wschód wodległości około 14 km – GZWP-116.
Ryc. 15 Mapa położenia rezerwatu na tle zbiorników wód podziemnych
35
2.7. STAN ATMOSFERY
Położenie rezerwatu Krwawe Doły w stosunku do większych aglomeracji miejskich jest
szczególnie korzystne ze względu na dominujący kierunek wiatrów (zwłaszcza w okresie w okresie
grzewczym). W zasadzie jedynie zanieczyszczenia z indywidualnych źródeł ciepła pobliskich
miejscowości, w tym głównie Wdzydz Kiszewskich i Tucholskich, mogą niekorzystnie wpływać na stan
powietrza w rezerwacie. Istniejące na terenie gminy Stara Kiszewa niewielkie zakłady przemysłowe
takie jak gorzelnia we wsi Góra czy tartaki w Nowych Polaszkach, Bartoszym Lesie, Rudzie, Pałubinie,
Kobylach, Dolnych Malikach, Wygoninie i Starej Kiszewie położone są na wschód od rezerwatu – poza
strefą oddziaływania na rezerwat. Nasilenie występowania zanieczyszczeń dotyczy głównie sezonu
grzewczego. Jednak ze względu na położenie w środku kompleksu leśnego nie będzie to miało w
praktyce znaczenia.
Istotny wpływ na stan atmosfery może mieć ruch samochodowy w okresie wakacyjnym.
Natężenie ruchu w okresie letnim powoduje okresowy wzrost emisji zanieczyszczeń, głównie metali
ciężkich, dwutlenku siarki, tlenku azotu oraz pyłów. Zanieczyszczenia motoryzacyjne mogą
powodować osłabienie fotosyntezy, degradację chlorofilu, zakłócenia w oddychaniu i transpiracji,
przebarwienia, chlorozę, nekrozę liści, szybsze ich starzenie, upośledzenie wzrostu oraz zmniejszenie
odporności na choroby i szkodniki. W odległości 1150 m na północ zlokalizowana jest droga
asfaltowa łącząca Olpuch i Wdzydze Tucholskie. Wpływ na stan rezerwatu będzie miał również
nielegalny ruch samochodowy wewnątrz kompleksu leśnego. Nie jest to jednak skala w istotny
sposób wpływająca na stan atmosfery. Niewielki wpływ może mieć również położona na wschód od
rezerwatu niezelektryfikowana jednotorowa linia kolejowa Gdynia – Kościerzyna – Maksymilianowo.
Na terenie powiatu kościerskiego WIOŚ przeprowadza pasywny monitoring powietrza
atmosferycznego na stacji w Kościerzynie przy ul. Staszica. Według wyników za rok 2010 cała strefa
pomorska, w tym powiat kościerski, zostały zaliczone do strefy C, w której nie były dotrzymane
poziomy pod kątem ochrony zdrowia dla pył u zawieszonego PM10 i benzo(a). Klasa C oznacza iż
poziom co najmniej jednej substancji spośród 13 monitorowanych, przekroczył poziom dopuszczalny
zwiększony o margines tolerancji.
W powiecie kościerskim do głównych emitentów zaliczamy:

indywidualne źródła ciepła zabudowy zagrodowej i jednorodzinnej;

lokalne kotłownie ogrzewające obiekty przemysłowe, zakłady obsługi rolnictwa, obiekty
użyteczności publicznej, obiekty usługowe oraz osiedla zabudowy wielorodzinnej;

procesy technologiczne w zakładach przemysłowych;

zanieczyszczenia komunikacyjne (emisja liniowa, wzdłuż ciągów komunikacji
samochodowej);

emisja niezorganizowana pyłu z terenów pozbawionych roślinności i z terenów o
utwardzonej nawierzchni;

emisje niezorganizowane pochodzące z ferm hodowlanych, głównie w zakresie tlenków
azotu i odorów;

napływ zanieczyszczeń z terenów sąsiednich gmin.
36
Przekroczenia poziomu docelowego (normy) benzo(a)piranu notowane są tylko w okresie
grzewczym (latem spadają niemal do zera). Głównym tego źródłem są przestarzałe, małowydajne
paleniska domowe zasilane paliwami stałymi. Z roku na rok zwiększa się niestety jego poziom
odnotowywany na wszystkich stacjach. Również pomiar pyłu PM10 śrenioroczny i max. 24 h
przekroczył w Kościerzynie w 2010 roku normy. Ze względu na lokalizację rezerwatu względem
Kościerzyny (głównego emitenta w powiecie) i kierunek dominujących wiatrów (północno zachodni)
nie jest to zagrożenie istotne – mogące mieć bezpośredni wpływ na stan środowiska. Nadleśnictwo
Kościerzyna (w tym obszar rezerwatu) zaliczono do I strefy uszkodzeń (obręb Bąk charakteryzuje się
mniejszym stopniem uszkodzenia). W oddziale 262a obrębu Kościerzyna znajduje się stała
powierzchnia monitoringu biologicznego, będąca częścią Krajowego Monitoringu Środowiska,
powiązanego z międzynarodowym programem oceny stanu zdrowotnego lasu w Europie.
Powierzchnia ta służy do corocznej oceny stanu zdrowotnego drzew w oparciu o cechy morfologiczne
koron. Odporność biologiczna omawianych lasów jest niewielka. Wynika to z ubogiego składu
gatunkowego, struktury pionowej, słabych siedlisk.
W województwie pomorskim realizowany jest program Regionalna strategia energetyki ze
szczególnym uwzględnieniem źródeł odnawialnych, który do roku 2025 ma obniżyć emisje dwutlenku
węgla o 53,6% (w stosunku do stanu na rok 2005), dwutlenku siarki o 69,7%, tlenków azotu o 75,8%
oraz pyłu o 74,7. W trosce o czystość powietrza modernizowane są kotłownie koksowe, a
finansowanie zmiany ogrzewania wspomaga Fundusz Ochrony Środowiska.
Podsumowując: Stan atmosfery na terenach na których zlokalizowany jest rezerwat, pomimo
okresowych wzrostów zanieczyszczeń, należy określić jako zadowalający. Obszar ten został zaliczony
do strefy C, brak tu dużych emitentów zanieczyszczeń. Problem wpływu hałasu na terenie rezerwatu
nie występuje, brak tu również emitentów promieniowania jonizującego.
37
3. CHARAKTERYSTYKA PRZYRODNICZA REZERWATU
3.1. CHARAKTERYSTYKA FIZJOGRAFICZNA
3.1.1. Rzeźba terenu
Rzeźba terenu jest mało zróżnicowana – obszar rezerwatu jast płaski, położony około 145 m
n.p.m.. Deniwelacja w rezerwacie nie przekracza 2 m. Podobnie kształtuje się teren w bezpośrednim
sąsiedztwie. Jedynie od strony północnej występują obniżenia i teren obniża się o około 6 m – jest to
rynna w której położone jest jezioro Chądzie oraz wytopiskowe obniżenia (dawniej krwawe doły). Jest
to typowy krajobraz sandrowy, charakterystyczny dla całego obszaru Borów Tucholskich.
3.1.2. Klimat
Tereny na których położony jest rezerwat Krwawe Doły leży w strefie ekoklimatycznej II
Środkowoeuropejskiej - w makroregionie Pojezierza Pomorskiego Południowego.
Pogoda kształtuje się głównie pod wpływem niżów atlantyckich, którym przeciwstawiają się
masy powietrza kontynentalnego Europy Wschodniej. Występująca na powyższym terenie zmienność
klimatyczna wynika również z rzeźby terenu, w tym głównie położeniu w stosunku do barier
wysoczyznowych na północy i równin na południu. W omawianym regionie najniższe średnie
miesięczne temperatury powietrza występują w styczniu, lutym, najwyższe w lipcu, ale również w
sierpniu i rzadziej w czerwcu. Istotnym wskaźnikiem agroklimatycznym jest liczba dni z temperaturą
maksymalną poniżej 0C (prawdopodobieństwo wystąpienia 50%), która dla omawianego obiektu
waha się pomiędzy 60 – 100 dni w ciągu roku. Okres bezprzymrozkowy jest krótki i wynosi w
zależności od roku od 120 do 210 dni. Ważnym z punktu widzenia hodowli lasu jest długość okresu
wegetacyjnego wynosząca średnio 201 dni w roku. Lokalne warunki termiczne są w znacznym stopniu
zmodyfikowane przez rzeźbę terenu. Stąd liczne powstające zmrozowiska i znaczne zróżnicowanie
temperatur w zależności od ekspozycji terenu. Dominującymi wiatrami są wiatry z kierunku
zachodniego. Jednak w miesiącach wiosennych obserwuje się wzrost częstości wiatrów z sektora
południowego. Wiatry wschodnie zimą powodują dość silne ochłodzenie, a latem upały. Późną
wiosną wzmaga się napływ powietrza z południa.
Cechą charakterystyczną opadów na tym terenie jest mała roczna amplituda, występowanie
największej ilości opadów w czerwcu, lipcu i sierpniu oraz przewaga opadów jesiennych nad opadami
okresu wiosny. Przeważają opady ciągłe związane z frontami ciepłymi lub wewnątrz masowymi.
Znaczna część opadów przypada na czas trwania okresu wegetacyjnego, z tym że początek okresu
wegetacyjnego wiąże się z najniższymi opadami w ciągu roku. Suma opadów w okresie od marca do
maja wynosi 120 – 140 mm, a w okresie od czerwca do sierpnia 200 – 250 mm.
38
Tab. 2. Syntetyczna charakterystyka miejscowego klimatu na podstawie danych stacji
meteorologicznej w Kościerzynie
Okres
Miesiąc
I
II
III
Temperatura powietrza [C]
1969-1998 -2,5 -2,1 1,0
1989-1998 -0,8 -0,1 ˛2,0
1996-2000 –1,8 –0,5 1,2
2006
-7,2 -3,1 -3,0
Opady atmosferyczne [mm]
1969-1998 39,0 28,9 37,9
1989-1998 39,3 39,1 49,1
1996-2000 36,6 54,0 47,4
2006
5,0 13,0 33,0
Rok
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
5,6
6,7
7,1
5,6
11,5
11,6
11,6
11,7
14,6
14,8
15,3
16,1
16,5
16,9
16,3
21,4
16,1
16,7
16,9
16,6
11,7
11,8
12,5
15,9
7,2
7,2
8,3
10,8
2,3
1,7
2,9
6,0
-0,9
-0,9
–0,8
4,7
6,8
7,1
7,4
8,0
37,3
36,0
45,8
62,0
58,4
61,1
81,8
60,0
67,8
77,1
67,2
36,0
71,2
62,4
79,0
5,0
61,4
69,4
73,8
99,0
60,0
66,5
51,0
47,0
54,4
59,1
80,4
68,0
56,6
47,4
40,0
109,0
49,0
50,6
51,8
43,0
621,9
657,1
708
580
Zwraca uwagę wzrost przeciętnej temperatury w ubiegłym 10-leciu (szczególnie w roku 2006wykres) w stosunku do danych wieloletnich, przy czym tendencję taką zaobserwowano również w
sąsiednich stacjach meteorologicznych. Wartość współczynnika trendu liniowego wynosi 0,0376C
rocznie, co wskazuje na przyrost omawianego elementu o około 1,5C w rozważanym
czterdziestoleciu. Warto w tym miejscu wspomnieć o dość częstych anomaliach pogodowych, jakie
zaobserwowano w ostatnich latach, takich jak „ciepłe zimy”, huraganowe wiatry, bardzo gwałtowne
ulewy i inne zjawiska. Rok 2006 jest takim przykładem gdzie przy wysokich temperaturach opady były
bardzo niskie.
Ryc. 16 Graficzna ilustracja średnich miesięcznych temperatur w poszczególnych okresach
Jeśli chodzi o termiczne pory roku obliczone na podstawie średnich miesięcznych wartości
temperatury powietrza, to daty rozpoczęcia tych pór są następujące:
 Zima
9.12.
39





Przedwiośnie
Wiosna
Lato
Jesień
Przedzimie
13.03.
11.04.
19.06.
24.08.
01.11.
Tab. 3. Średnie wieloletnie (1970 – 2000) temperatury powietrza oraz opady atmosferyczne dla stacji
Chojnice (na podstawie Biuletynów Państwowej Służby Hydrologiczno-Meteorologicznej)
Miesiąc
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
Rok
temperatura
powietrza [C]
-2,1
-1,4
1,8
6,5
12,2
15,0
16,8
16,6
12,2
7,6
2,5
-0,5
7,3
opady
atmosferyczne
[mm]
33
25
36
32
49
69
70
57
51
43
42
40
547
I
II
X
XI
XII
800
700
600
opady [mm]
500
400
300
200
100
0
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
-100
1969-1998
1989-1998
1996-2000
2006
Ryc. 17 Graficzna ilustracja sumy opadów w okresach w poszczególnych miesiącach oraz średnie
roczne
Według podziału klimatycznego Wosia (1994) omawiany obszar położony jest w regionie
klimatycznym Wschodniopomorskim VIII. K. Kwiecień i S. Tarnowska (1974) zaliczają obszar
rezerwatu do pomorskiej dzielnicy klimatycznej.
40
3.1.3. Budowa geologiczna
Rezerwat w całości położony jest na rozległym sandrze rzeki Wdy, który ukształtował w czasie
wielokrotnych zlodowaceń lądolód skandynawski i jego wody roztopowe. Wierzchnia warstwa
osadów plejstoceńskich ostatecznie ukształtowała się podczas ostatniego – bałtyckiego
zlodowacenia w stadiale pomorskim. Lodowiec fazy pomorskiej zanikał stopniowo w kierunku
północno-zachodnim, zaś wody roztopowe kierowały się na południowy wschód doliną rzeki Wdy
oraz na wschód doliną rzeki Wierzycy. Miąższość osadów plejstoceńskich, zalegających na osadach
trzeciorzędowych (piaski i mułki mioceńskie i oligoceńskie), a głębiej na osadach kredowych, wynosi
od kilkudziesięciu do ponad 200m i jest największa w centralnej części Pojezierza Kaszubskiego.
Wierzchnie utwory geologiczne zbudowane są tu z różnoziarnistych piasków
fluwioglacjalnych o składzie mechanicznym piasków luźnych średnio i gruboziarnistych. Wyraźna jest
tu budowa warstwowa. Warstwy żwirowate występujące w spągu charakteryzują się zawartością
węglanów, które nie występują w formie wyraźnych i ciągłych poziomów, ale tworzą nieregularne
warstewki i gniazda.
Ważnym elementem fizjografii terenu są obniżenia wytopiskowe i rynny glacjalne –
sąsiedztwo rezerwatu od północy. Wypełniają je utwory holoceńskie, w tym głównie torfy o
miąższości od 0,5m do około 3m. Formy te (na omawianym terenie 10-40 wytopisk na 1km2)
powstały z wytopienia brył martwego lodu zagrzebanego pod osadami akumulacji glacjalnej i
fluwioglacjalnej. Przeważają tu formy drobne od kilkudziesięciu arów do 4ha o dużej różnorodności
kształtu. Ich głębokość wynosi od 5m do 15m a wyjątkowo do 30m. Rzeźba młodoglacjalna tego
terenu cechuje się dużą świeżością i proces jej kształtowania nie został jeszcze zakończony.
Pod względem litologicznym teren rezerwatu budują piaski drobnoziarniste przesegregowane przez wody lodowca.
3.1.4. Charakterystyka gleb
Opracowanie glebowo-siedliskowe rezerwatu wykonane zostało w trakcie wykonywania
poprzedniego planu ochrony na lata 2000 – 2019. Na potrzeby niniejszego opracowania dane te
zaktualizowano zgodnie z zasadami zawartymi w:
 Instrukcji urządzania lasu cz. II - ,,Instrukcja wyróżniania i kartowania siedlisk leśnych” CILP-2003;
 Klasyfikacji gleb leśnych Polski CILP - 2000;
 Siedliskowych podstawach hodowli lasu - załącznik do „Zasad hodowli lasu” Ośrodek Badawczo
Rozwojowy w Bedoniu 2004.
 Typy siedliskowe lasu w Polsce” pod redakcją L. Mroczkiewicz i T. Tramplera (Prace IBL nr 250,
PWRiL1964.
Gleby występujące na terenie rezerwatu przyporządkować należy do następującego podziału
systematycznego:
41
Dział
Rząd
Typ
Podtyp
Dział II
Nazwa
Gleby autogeniczne
Rząd
Gleby bielicoziemne
Typ
Gleby bielicowe (B)
Podtyp
Typ
Gleby bielicowe właściwe (Bw)
Gleby rdzawe
Podtyp
Gleby bielicowo - rdzawe (RDb)
W rezerwacie powierzchniowo dominują gleby bielicowo - rdzawe (RDb) 89,9%, gleby
bielicowe właściwe (Bw) występują w dwóch niewielkich płatach i zajmują tylko 10,1%.
Tab. 4. Zestawienie powierzchni i udziału procentowego podtypów gleb w rezerwacie
Podtyp gleby
Pow [ha]
Udział %
RDb
11,71
89,9%
Bw
1,31
10,1%
100,0%
RDb
Bw
Ryc. 18 Udział procentowy poszczególnych podtypów gleb w rezerwacie
Gleby bielicowe (B)
Gleby typu bielicowego należą do najuboższych pod względem troficznym spośród gleb
mineralnych o w pełni wykształconym profilu. Mniej żyzne mogą być tylko gleby typu arenosoli.
Gleby bielicowe występują na piaszczystych substratach glebowych o zdecydowanie przemywnym
typie gospodarki wodnej takich jak m.in. sandry (Qfgp) na których zlokalizowany jest rezerwat. Nad
glebą mineralną tworzy się tu kwaśna ektopróchnica typu mor miejscami rozbudowana do trzech
poziomów surowinowego Ol, butwinowego Of, epihumusowego Oh, zbudowana na bazie roślinności
borowej ze szczątków acydofilnego runa oraz igliwia i gałązek. W wyniku rozkładu kwaśnej
42
ektopróchnicy powstają kwasy próchniczne, w tym głównie kwasy fulwowe, stymulujące proces
bielicowania. Mechanizm procesu bielicowania, datowany na schyłek plejstocenu i początek
holocenu, polega na rozkładzie minerałów pierwotnych i wtórnych w stropie mineralnej gleby i
selektywnym wymywaniu produktów tego rozkładu wraz z ruchomymi substancjami próchnicznymi
do części środkowej profilu, gdzie tworzą iluwialny poziom wmywania. Intensywne wytrącanie się
związków żelazisto- próchnicznych i próchniczno- glinowych następuje gdy zostaje przekroczona
wartość graniczna Corg: Al+Fe ≤ 25. Istotniejszą rolę w procesie bielicowania odgrywa glin ruchomy
ponieważ najczęściej gleby bielicowe są silnie kwaśne. Kwasy próchniczne w trakcie przemieszczania
się w głąb wzbogacają się w żelazo i glin, tworząc rozpuszczalne kompleksy próchniczno– żelaziste i
próchniczno– glinowe. Wytrącanie tych kompleksów następuje w poziomie iluwialnym (spodic). W
wyniku procesu bielicowania (wymywanie i wytrącanie) wykształcają się charakterystyczne poziomy
diagnostyczne gleb bielicowych: powierzchniowy eluwialny „albic” barwy jasno szarej z licznymi
ziarnami kwarcu i bezpośrednio pod nim ciemno– rdzawy poziom iluwialny w którym osadzają się
głównie związki żelaza i próchnicy- „spodic”.
W typie gleb bielicowych na terenie rezerwatu wyróżniono jeden podtyp:

gleby bielicowe właściwe
Bw
Gleby bielicowe właściwe (Bw)
Ten podtyp gleby występuje w dwóch fragmentach na terenie rezerwatu. Gleby bielicowe
właściwe wytworzyły się z utworów piaszczystych bez domieszek części ilastych i pyłowych w
warunkach wpływu silnie przemywnego typu gospodarki wodnej. Powstały prawdopodobnie z
dawnych gleb bielicowo- rdzawych. Miejscową glebę bielicową charakteryzuje profil glebowy i
wiercenie. W badanej glebie występuje następująca sekwencja poziomów:
O-AEes-ApEes-ApBfe-Bfe-Bv-BvC-C
Nad glebą mineralną tworzy się ektopróchnica (O) w formie butwiny. Próchnica ta to mor
świeży lub wilgotny o miąższości nawet do kilkunastu centymetrów, o zdecydowanej przewadze
procesów akumulacji nad rozkładem. Znaczny udział acydofilnego runa oraz części roślin
zawierających żywice w kwaśnym środowisku nie sprzyja procesom intensywniejszego rozkładu. W
stropowej części występuje wyraźny poziom płużny Ap, w którym występują inicjalne podpoziomy
eluwialne Ees albic i iluwialne Bfe. Pod poziomem płużnym występuje poziom iluwialny spodic Bfe
nałożony na stary poziom rdzawy –Bv. Poziom iluwialny często dzieli się na dwa podpoziomy:
iluwialno– próchniczny Bhfe i iluwialny żelazisty Bfe. Typowy poziom spodic charakteryzuje się
niejednolitą barwą, występuje tu dość charakterystyczna plamistość w całym poziomie, odróżniająca
ten podtyp od gleb rdzawych, w których barwa jest jednolita. Podpoziomy akumulacyjno- iluwialne
sięgają głębokości 40 cm i przechodzą zaciekami w skałę macierzystą C. Gleby bielicowe należą do
gleb silnie kwaśnych, odczyn pHKCl w partiach górnych może spaść nawet poniżej 3,0. Bardzo niskie
jest także wysycenie kompleksu sorpcyjnego zasadami, nie przekracza zwykle 20%.
W miejscowych warunkach fragmenty gleb bielicowych właściwych wiążą się z
zdegradowanymi oligotroficznymi siedliskami boru świeżego i zbiorowiskiem Leucobryo- Pinetum.
43
Gleby rdzawe (RD)
Na badanym terenie jest to powierzchniowo dominujący typ gleb należący do rzędu gleb
bielicoziemnych. Budowa profilowa gleb rdzawych, wykształconych na piaszczystych substratach
glebowych, jest następująca: O-A-Bv-BvC-C (lub CCa). Z reguły są to osady pozbawione węglanów lub
rzadko z węglanami w spągu profilu. W glebach rdzawych zachowały się cechy środowiska
peryglacjalnego zaznaczone w jednolitym, jasnordzawym poziomie diagnostycznym, sideric– Bv.
Poziom ten charakteryzuje się jednolitym uziarnieniem oraz często warstewką drobnych kamyków w
spągu. Podstawowym procesem glebotwórczym w tych glebach jest proces rdzawienia. Polega on na
powstawaniu nieruchliwych kompleksów próchnicy z półtoratlenkami, które wraz z tlenkami żelaza i
glinu nie ulegają przemieszczeniu w głąb, lecz pozostają w miejscu i tworzą rdzawe otoczki na
ziarnach pyłu oraz iłu. Cechą charakterystyczną gleb rdzawych jest stosunek molowy węgla
organicznego do sumy żelaza i glinu. Oznacza się go w wyciągu pirofosforanowym
w powierzchniowych poziomach mineralnych- nie powinien przekraczać 25. Poziom organiczny- O
jest zwykle rozbudowany, reprezentowany najczęściej przez wszystkie podpoziomy, głównie w
podtypach rdzawych właściwych i bielicowych, co świadczy o słabych procesach rozkładu i przewadze
akumulacji nad procesami rozkładu. Na glebach rdzawych spotyka się zwykle moder i mor lub modermor, znacznie rzadziej moder-mull i mull. Te dwa ostatnie typy wyłącznie na glebach rdzawych
brunatnych.

W typie gleb rdzawych wyróżniono na terenie rezerwatu jeden podtyp:
gleby bielicowo - rdzawe (oligotroficzne i mezotroficzne)
Gleby bielicowo - rdzawe (RDb)
Gleba bielicowo- rdzawa jest dominującym podtypem na terenie rezerwatu. Badana gleba
jest glebą porolną co znajduje potwierdzenie w sekwencji poziomów genetycznych:
O-ApEes-ApBfe-Bfe-Bv-BvC-C
Nad glebą mineralną tworzy się ektopróchnica (O) w formie butwiny włóknistej. Warstwa
płużna sięga głębokości 20 cm i są w niej zaznaczone inicjalne poziomy: eluwialny (Ees) i iluwialny
(Bfe). Pod poziomem płużnym występuje poziom iluwialny (Bfe) dawnej gleby leśnej, który
stopniowo przechodzi w poziom rdzawy (syderic) z nagromadzonym w środowisku peryglacjalnym
nieiluwialnym żelazem, glinem i manganem. Poziomy iluwialno- rdzawe BfeBv przechodzą stopniowo
(od około 45 - 70 cm) w skałę macierzystą C. W spągu skały macierzystej występują nieregularnie
węglany wapnia. Odczyn pH w KCl badanej gleby wynosi 2,7-2,9 w poziomie O; 3,2-3,3 w poziomie
Bfe; 4,4-4,6 w poziomach Bv, BvC oraz 5,1-5,7 w poziomie C i CCa.
Gleba bielicowo- rdzawa jest glebą dość ubogą w składniki odżywcze; stopień nasycenia
kompleksu sorpcyjnego kationami zasadowymi wynosi od 3,5-6,5% w poziomie O do 31,5% w spągu
profilu. Udział węgla organicznego w warstwie ektopróchnicy (O) wynosi 34,77%, a azotu ogólnego
1,330-1,505%. Stosunek węgla do azotu wynosi w poziomie O 23-26, a w poziomie Ap 23.
Gleby bielicowo- rdzawe wytworzyły się prawdopodobnie z gleb rdzawych właściwych w
warunkach decydującego wpływu acidofilnej roślinności leśnej i przemywnego typu gospodarki
wodnej.
Na terenie rezerwatu gleby bielicowo- rdzawe wiążą się z siedliskami boru świeżego i
zbiorowiskiem roślinnym suboceanicznego boru sosnowego - Leucobryo- Pinetum.
44
Poniżej zamieszczono opisy profili glebowych, wyniki analiz chemicznych oraz opisy wierceń
glebowych wykonanych na potrzeby opracowania planu ochrony rezerwatu Krwawe Doły 2000 –
2019. W opisie tym zweryfikowano porolność drzewostanów (porolność pozostała jedynie jako cecha
gleby), zaktualizowano symbole oraz określono na nowo stan siedliska. Jednolity geomorfologicznie
obszar rezerwatu jest nieznacznie zróżnicowany pod kątem intensywności zachodzących procesów
bielicowania. Uwarunkowania terenowe, obecność świerka, zróżnicowanie pokrywy zielnej i inne
mniej znane czynniki powodują w tym obszarze mocne zróżnicowanie przestrzenne rozmieszczenia
powyżej opisanych podtypów gleb. Należy ogólnie przyjąć (tak też zrobiono w poprzednim planie) iż
powierzchnia rezerwatu to kompleks glebowy gdzie gleby bielicowo – rdzawe i bielicowe właściwe
mieszają się powierzchniowo tworząc obraz mozaiki.
45
Nadleśnictwo: KOŚCIERZYNA
Obręb: BĄK
Rezerwat: Krwawe Doły
==============================================================================================
|
OPIS POWIERZCHNI TYPOLOGICZNEJ - PODSTAWOWEJ NR:
1
Oddział: 572b
|
|
|
| I. DANE OGÓLNE:
|
|
Rzeźba terenu: nizinny równy
|
|
Położenie:
płaskie
|
| II. GLEBA:
|
| II.1.) MORFOLOGIA PROFILU:
Forma rozkładu próchnicy: buw
|
|=================================================================================
|
||
Poziom
|Głęb.||Przej| Skład
|
Barwa
|Stan|Stru-|Uko-|
|
|| genetyczny |(cm) ||ście | gran.
|wg Mansel'a| słownie |wilg|ktura|rzen|
|
|--------------------------------------------------------------------------------|
||
O
|
5 || ostr|
|
|
|
|
|
|
|
||
ApEes
|
8 || wyr |
ps
|7.5YR/6.0/1|
br-sz
|swie| r |++ |
|
||
ApBfe
| 20 || wyr |
pl
|7.5YR/4.0/2| sz-cze
|swie| r |++ |
|
||
Bv
| 40 || wyr |
pl
|7.5YR/5.0/6| j.ś.br
|swie| r |+
|
|
||
BvC
| 65 || wyr |
pl
|2.5Y/7.0/4 |
j.ż
|swie| r |+
|
|
||
C
| 200 ||
|
pl
| 5YR/8.0/1 |
j.sz
|swie| r |
|
|
|--------------------------------------------------------------------------------|
|| Podtyp gleby: RDb
rodzaj: Qfgp
gatunek: pl
|
|============================================================================================|
| Diagn.wg trwałych elem.gleby: Bśw
Diagn.wg d_stanu: Bśw
DIAGNOZA SYNTETYCZNA: |
| Diagn.wg elem.łatwo zm.:
Bśw
Diagn.wg runa:
Bśw
Bśw1-N2-RDbp-Qfgp-pl |
|
Wariant siedliska:
Bśw1
|
==============================================================================================
Obręb: BĄK
==============================================================================================
|
2
Oddział: 572b
|
|
|
| I. DANE OGÓLNE:
|
|
Rzeźba terenu: nizinny równy
|
|
Położenie:
płaskie
|
| II. GLEBA:
|
| II.1.) MORFOLOGIA PROFILU:
Forma rozkładu próchnicy: buw
|
|================================================================================
|
|
Poziom
|Głęb.||Przej| Skład
|
Barwa
|Stan|Stru-|Uko-|
|
| genetyczny |(cm) ||ście | gran.
|wg Mansel'a| słownie |wilg|ktura|rzen|
|
|-------------------------------------------------------------------------------|
|
O
|
4 || wyr |
|
|
|
|
|
|
|
|
AEes
|
8 || wyr |
pl
|7.5YR/6.0/1|
br-sz
|swie| r |++ |
|
|
ApBfe
| 15 || ostr|
ps
|7.5YR/4.0/2|
sz-br
|swie| r |++ |
|
|
Bfe
| 30 || wyr |
pl
|7.5YR/5.0/6| j.ś.br
|swie| r |++ |
|
|
BfeBv
| 45 || wyr |
pl
|2.5Y/7.0/4 |
j.ż
|swie| r |++ |
|
|
C1
| 70 || wyr |
pl
|2.5Y/7.0/3 |
j.ż
|swie| r |
|
|
|
C2
| 120 || ostr|
pl
|7.5YR/6.0/4|
m.po
|swie| r |
|
|
|
C3
| 170 || ostr|
pl
|2.5Y/7.0/2 |
sz-ż
|swie| r |
|
|
|
Cca
| 200 ||
|
pl
|2.5Y/7.0/3 |
j.ż
|swie| r |
|
|
|------------------------------------------------------------------------------------------- |
|| Podtyp gleby: Bw
rodzaj: Qfgp
gatunek: pl
|
|============================================================================================|
|============================================================================================|
| Diagn.wg trwałych elem.gleby: Bśw
Diagn.wg d_stanu: Bśw
DIAGNOZA SYNTETYCZNA: |
| Diagn.wg elem.łatwo zm.:
Bśw
Diagn.wg runa:
Bśw
Bśw1-N2-Bwp-Qfgp-pl
|
|
Wariant siedliska:
Bśw1
|
==============================================================================================
47
Obręb: BĄK
====================================================================================================================================
|
1
Oddział: 572b
|
|
|
| II.2.) WYNIKI SKŁADU GRANULOMETRYCZNEGO PROFILU (w %):
|
|============================================================================================
|
||
Poziom
|Głęb.||Pias.|Pias.|Pias.| Pył | Pył | Ił | Ił | Ił || R-m | R-m | R-m |
|
|| genetyczny |(cm) ||grub.|śred.|drob.|grub.|drob.|grub.|drob.|kolo.||PIASKI| PYŁY | IŁY |
|
|-------------------------------------------------------------------------------------------|
||
O
|
5 ||
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
||
ApEes
|
8 || 25 | 40 | 24 |
2 |
3 |
2 |
2 |
2 ||
89 |
5 |
6 |
|
||
Bv
| 40 || 33 | 46 | 15 |
2 |
3 |
1 |
|
||
94 |
5 |
1 |
|
||
C
| 200 || 38 | 39 | 19 |
1 |
3 |
|
|
||
96 |
4 |
|
|
|============================================================================================
|
|
|
| II.3) WYNIKI ANALIZ CHEMICZNYCH GLEBY:
|
|===============================================================================================================================
|
||
Poziom
|Głęb.|| pH w| pH w|Kwas.h.|CaCO3|Węgiel|Próchn|Azot-o| C/N | Zawart.kationów wymiennych (me/100g gl)
|Vs kat|
|
|| genetyczny |(cm) || H2O | KCl |
Hh | (%) | (%) |*1.724| (%) |
| K+ | Na+ | Ca++ | Mg++ |Sum.kat|Th kat| (%) |
|
|------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------|
||
O
|
5 || 3.8 | 2.9 |
|
|34.77 |59.94 |
|
|0.600 |0.390 | 4.740 |0.990 | 6.720 | 6.72 | 100 |
|
||
ApEes
|
8 || 4.0 | 3.2 |
|
| 4.83 | 8.33 |
|
|0.070 |0.050 | 0.250 |0.130 | 0.500 | 0.50 | 100 |
|
||
Bv
| 40 || 4.6 | 4.6 |
|
|
|
|
|
|0.010 |0.020 | 0.150 |0.060 | 0.240 | 0.24 | 100 |
|
||
C
| 200 || 5.6 | 5.1 |
|
|
|
|
|
|0.020 |0.030 | 0.250 |0.070 | 0.370 | 0.37 | 100 |
|
|===============================================================================================================================
|
====================================================================================================================================
48
Obręb: BĄK
====================================================================================================================================
|
2
Oddział: 572b
|
|
|
| II.2.) WYNIKI SKŁADU GRANULOMETRYCZNEGO PROFILU (w %):
|
|============================================================================================
|
||
Poziom
|Głęb.||Pias.|Pias.|Pias.| Pył | Pył | Ił | Ił | Ił || R-m | R-m | R-m |
|
|| genetyczny |(cm) ||grub.|śred.|drob.|grub.|drob.|grub.|drob.|kolo.||PIASKI| PYŁY | IŁY |
|
|-------------------------------------------------------------------------------------------|
||
O
|
4 ||
|
|
|
|
|
|
|
||
|
|
|
|
||
AEes
|
8 || 21 | 45 | 25 |
2 |
2 |
2 |
3 |
||
91 |
4 |
5 |
|
||
Bfe
| 30 || 21 | 49 | 23 |
2 |
4 |
1 |
|
||
93 |
6 |
1 |
|
||
Cca
| 200 || 36 | 21 | 40 |
|
3 |
|
|
||
97 |
3 |
|
|
|============================================================================================
|
|
|
| II.3) WYNIKI ANALIZ CHEMICZNYCH GLEBY:
|
|===============================================================================================================================
|
||
Poziom
|Głęb.|| pH w| pH w|Kwas.h.|CaCO3|Węgiel|Próchn|Azot-o| C/N | Zawart.kationów wymiennych (me/100g gl)
|Vs kat|
|
|| genetyczny |(cm) || H2O | KCl |
Hh | (%) | (%) |*1.724| (%) |
| K+ | Na+ | Ca++ | Mg++ |Sum.kat|Th kat| (%) |
|
|------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------|
||
O
|
4 || 4.2 | 2.7 |
|
|34.77 |59.94 |
|
|1.060 |0.280 | 1.250 |0.990 | 3.580 | 3.58 | 100 |
|
||
AEes
|
8 || 3.6 | 3.3 |
|
| 8.20 |14.14 |
|
|0.050 |0.040 | 0.150 |0.070 | 0.310 | 0.31 | 100 |
|
||
Bfe
| 30 || 4.1 | 4.4 |
|
|
|
|
|
|0.020 |0.020 | 0.150 |0.030 | 0.220 | 0.22 | 100 |
|
||
Cca
| 200 || 7.2 | 7.6 |
| 0.3 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|===============================================================================================================================
|
====================================================================================================================================
49
Nr
wiercenia
1
2
Rzeźba terenu, Formacja i
utwór geolog., Stopień uwilg.
Podtyp
gleby,
Diagnoza
typologiczna
T. równy
Qfgp
g6
Bwp
Bśw 1
Z1b
T. równy
Qfgp
g6
RDbp
Bśw 1
N2
Poziom Miąższość
Skład
mechaniczny
O
A Ees
Ap Bfe
Bfe Bv
Bv C
C1
C2
C3
O
A Ees
Bfe
Ap
Bv
Bv C
C1
C2
C3
C4
but
pl
ps
pl
pl(pk)
pl(pk)
pl(pk)
pl(ż,pk)
but
ps
ps
pl
pl
pl
pl
pl
pl(pk)
pl
4
6
15
30
40
90
150
200
6
8
15
20
40
65
90
130
150
200
50
Barwa
Aktualna
wilg.
szcz.
rdz- br.
rdz- ż.
j. rdz- ż.
sz- ż.
rdz- sz- ż.
rdz- sz.
św.
św.
św.
św.
św.
św.
św.
szcz.
sz- rdz- br.
sz- br.
rdz- ż.
j. rdz- ż.
sz- rdz.
sz.
c. -rdz.
sz.
św.
św.
św.
św.
św.
św.
św.
św.
św.
3.2. CHARAKTERYSTYKA DRZEWOSTANÓW
Drzewostan sosnowy został wprowadzony sztucznie (jednorazowo) na grunt poprzednio
wylesiony i użytkowany rolniczo. Obecnie starodrzew sosnowy w wieku 113 lat ma zwarcie
umiarkowane. Zadrzewienie wynikające z opisu taksacyjnego uaktualnionego w SILP na dzień
01.01.2012 wynosi 1,0 i wymaga weryfikacji. Wartość ta wynika z automatycznego wyliczenia masy
drzewostanu dla całego obrębu równaniem transgresji. Na terenie rezerwatu występują, niewielkie
powierzchniowo, nieregularne przerzedzenia i luki, powstałe w wyniku wydzielania się drzew
powodowanego przez choroby grzybowe, w tym hubę korzeniową. Aktualnie owocników huby
korzeniowej w rezerwacie nie stwierdzono.
Na przeważającej części rezerwatu sosna osiąga III i III,5 bonitację, jedynie w części
południowej na siedlisku dość silnie zdegradowanym w pododdziale c sosna osiąga bonitację IV. W
obu wydzieleniach odnotowano uszkodzenie od owadów na poziomie 15%. Omawiane drzewostany
są jednogatunkowe, skład gatunkowy jest zgodny z typem lasu a powierzchnia znajduje się w
gospodarstwie specjalnym.
Analiza przyrostów sosny wskazuje na okresowe zahamowanie wzrostu począwszy od
stadium drągowiny. Prawdopodobną przyczyną zahamowania wzrostu było płytkie ukorzenianie się
sosny sięgające tylko poziomów Ap i Bv (do 50 cm) oraz okresowe przesuszenie wierzchnich warstw
gleby. Przerzedzenia i luki wypełniają naloty i podrosty sosny.
W całym rezerwacie ma miejsce intensywny proces odnawiania się sosny. Wartościowe
naloty i podrosty sosny pokrywają 30% powierzchni. Formy podszytowe sosny (zdegenerowane
naloty i podrosty) występują na około 15% powierzchni. Ponadto w warstwie podszytów ciągle w
niewielkich ilościach występuje sztucznie podsadzony świerk. Świerk został podsadzony w regularnej
więźbie i obecnie pokrywa maksymalnie 5% powierzchni. Ilość ta znacząco spadła wskutek zabiegów
przeprowadzonych przez Nadleśnictwo Kościerzyna w roku 2009 (28,75 m3). W warstwie podszytu
pojedynczo występuje jałowiec. Warstwa runa wzbogacona jest o sporadyczne samosiewy dębu,
buka i brzozy.
W trakcie prac urządzeniowych w roku 2008 określono w rezerwacie zasobność
drzewostanów w poszczególnych wyłączeniach. Czynność ta została wykonana metodą pomiaru
drzew na powierzchniach próbnych. W wyniku pomiaru drzew określono elementy taksacyjne
drzewostanów, które w bazie SILP zostały zaktualizowane wg stanu 01.01.2012. W pododdziale b
sosna osiąga przeciętnie wysokość 21 m; przeciętną pierśnicę 32 cm; przeciętną bonitację III oraz
miąższość grubizny 305 m3/ha. W pododdziale c przeciętna wysokość wynosi 18m; przeciętna
pierśnica 32 cm; przeciętna bonitacja –IV oraz miąższość grubizny 204 m3/ha. Największe sosny w
rezerwacie osiągają maksymalne pierśnice 42 cm i wysokość 20-22 m. Ogólny zapas grubizny sosny w
rezerwacie wynosi 3905 m3.
Na terenie rezerwatu dominuje zbliżony do naturalnego bór świeży w wariancie
wilgotnościowym – 1. Ponadto w części południowej wyróżniono dwa płaty boru świeżego
zniekształconego. Porolność opisywana w poprzednim planie ochrony jest już niewidoczna w
drzewostanie w związku z tym cecha ta pozostała tylko w opisie gleby.
Opis taksacyjny zamieszczony poniżej został zaktualizowany na dzień 01.01.2012 r. i wymaga
aktualizacji pod kątem zadrzewienia, stanu siedliska w wydzieleniu „c” oraz obecności podrostów i
podszytów.
Tab. 5. Opis taksacyjny drzewostanów w rezerwacie
Powierzchnia: 12,23
Siedlisko: BŚW, Ś, N2
Teren:
NIZ RÓW
Gleba: RDb
Zespół roślinny:
Siedlisko przyr.:
Typ pokrywy: MSZ
Nr dz.ewid.: 512 Pow.ewiden.: 12,23
Typ drzewsotanu (TD): SO
Funkcja lasu: REZ CZ
Zgodność z TD: ZG
Kategoria ochronności:
Procent i główna przyczyna uszkodzeń: 15% OWADY Gospodarstwo: S
Wiek rębności: 100
PODSZ
Okres odn,uprząt,przebud:
13
0,5
52
2
23
14
3730
Pozysk.
grub. (%)
13
305
na całej
pow.
na 1 ha
Jakość
12
Pow. w
ha
11
1,0
0,3
Liczba
cięć lub
nawrotów
10
21 III
6
4
12
Rodzaj
czynności i
pilność
zabiegu
9
32
Zadrzewienie
Bonitacja
Wysokość
Pierśnica
8
Wskazania gospodarcze
Nr działki
manip.
7
UM PRZ
Przyrost
bieżący roczny
na całej
pow.
6
UM
Miąższość
grubizny m3
na 1 ha
5
Zagęszczenie
4
113
23
18
33
Zwarcie
3
10
5
3
2
Zmieszanie
Budowa pionowa: DRZEW
Wiek
2
SO
ŚW
ŚW
SO
ŚW
SO
JAŁ
Rodzaj powierzchni: D-STAN
Płaty roślinności (chr.spe)
Udział
1
DRZEW
PODRII
Gatunek
Adres administracyjny: 22-06-082-0014
Warstwa
Adres leśny: 15-07-1-12-572 -b -00
15
16
17
18
19
20
21
Powierzchnia: 0,79
Siedlisko: BŚW, Ś, N2
Teren:
NIZ RÓW
Gleba: RDb
Zespół roślinny:
Siedlisko przyr.:
Typ pokrywy: MSZ
Nr dz.ewid.: 512 Pow.ewiden.: 0,79
Typ drzewsotanu (TD): SO
Funkcja lasu: REZ CZ
Zgodność z TD: ZG
Kategoria ochronności:
Procent i główna przyczyna uszkodzeń: 15% OWADY Gospodarstwo: S
Wiek rębności: 100
PODSZ
Okres odn,uprząt,przebud:
0,2
0,6
53
2
4
33
14
160
15
Pozysk.
grub. (%)
13
204
22
na całej
pow.
na 1 ha
Jakość
12
Pow. w
ha
11
1,0
Liczba
cięć lub
nawrotów
10
18 IV
15 III
3
2
Rodzaj
czynności i
pilność
zabiegu
9
32
19
Zadrzewienie
Bonitacja
Wysokość
Pierśnica
8
Wskazania gospodarcze
Nr działki
manip.
7
UM PRZ
Przyrost
bieżący roczny
na całej
pow.
6
UM
Miąższość
grubizny m3
na 1 ha
5
GRP
Zagęszczenie
4
113
58
18
13
Zwarcie
3
9
1
5
5
Zmieszanie
Budowa pionowa: DRZEW
Wiek
PODRII
2
SO
SO
SO
SO
SO
ŚW
JAŁ
DB
Rodzaj powierzchni: D-STAN
Płaty roślinności (chr.spe)
Udział
1
DRZEW
Gatunek
Adres administracyjny: 22-06-082-0014
Warstwa
Adres leśny: 15-07-1-12-572 -c -00
15
16
17
18
19
20
21
4. SZCZEGÓŁOWY OPIS FLORY I FAUNY REZERWATU
4.1. PRZEBIEG PRAC INWENTARYZACYJNYCH
Prace nad niniejszym projektem planu ochrony rezerwatu prowadzono w trzech zasadniczych
etapach.
W etapie pierwszym pracownicy BULiGL O.Gdynia przygotowali materiały kartograficzne oraz
zebrali dostępne dane literaturowe na temat rezerwatu. Materiały te posłużyły wykonawcom i
podwykonawcom jako punkt wyjścia do dalszych etapów pracy.
W etapie drugim - właściwych prac terenowych – specjaliści z poszczególnych dziedzin
przeprowadzili inwentaryzacje i badania terenowe na obszarze rezerwatu, w celu określenia aktualnego
stanu warunków przyrodniczych i przedmiotów ochrony. Prace te prowadzono w ciągu całego sezonu
wegetacyjnego, ze szcególnym uwzględnieiem okresów newralgicznych dla wykrycia i oceny
poszczególnych grup organizmów.
W trzecim etapie – kameralnym - Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej O.Gdynia zebrało dane
uzyskane w terenie i opracowane przez poszczególnych specjalistów w formę Projektu Planu Ochrony.
Dane i opracowania eksperckie połączono z pozostałymi elementami wiedzy wymaganymi w tego typu
opracowaniach. W trakcie wszystkich etapów prac na bieżąco prowadzono uzgodnienia analizowanych
kwestii z przedstawicielami instytucji, które sprawują nadzór administracyjny i gospodarczy na
omawianym terenie.
Poniższe rozdziały szczegółowo opisują przyjęte metody, sposób wykonania oraz wyniki końcowe
prac terenowych, w odniesieniu do poszczególnych badanych zagadnień.
4.2. INWENTARYZACJA I ZASADY OCHRONY FLORY
Zbiór materiału w terenie do niniejszego opracowania prowadzono w sezonie wegetacyjnym
2012 r. od maja do października ogólnie przyjętymi metodami w badaniach naukowych z zakresu
florystyki, fitosocjologii i ekologii roślin. Cały teren rezerwatu został dokładnie przeszukany.
Nazewnictwo łacińskie i polskie roślin naczyniowych przyjęto według „Flowering plants and
pteridophytes of Poland. A checklist” (Mirek i in. 2002).
Gatunki roślin naczyniowych odnotowane przez Fałtynowicza (1984) oraz Markowskiego i in.
(2003), których nie udało się odnaleźć w 2012 r. oznaczono gwiazdką (*), zaś taksony odnotowane
obecnie a nie występujące w opracowaniach z roku 1984 i 2003 dwoma gwiazdkami (**).
Kategorie antropofitów przyjęto za Kornasiem (1968) oraz Zając i Zającem (1975).
Listę gatunków chronionych zestawiono w oparciu o Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 5
stycznia 2012 r. (Rozporządzenie… 2012).
Zagrożone gatunki roślin naczyniowych w różnej skali przestrzennej przyjęto za opracowaniami:
Zarzyckiego i Szeląga (2006), Żukowskiego i Jackowiaka (1995) oraz Markowskiego i Bulińskiego (2004).
Wykorzystano kategorie opracowane przez IUCN z szeregiem modyfikacji:
Mszaki oznaczano kluczami, florami i monografiami: Rejment-Grochowskiej (1950); Nyholm
(1954, 1956, 1958, 1960, 1965, 1987, 1990, 1993, 1998); Szafrana (1957, 1961); Koponena (1980); Smitha
(1991, 2004) oraz Schumackera i Váňi (2005).
Nazwy stwierdzonych w rezerwacie taksonów mchów podano według Ochyry i in. (2003).
54
Gatunki objęte ochroną prawną podano według Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 5
stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. Nr 0 poz. 81 z 2012 r.).
Dokładne położenie stanowisk określano tylko w przypadku gatunków rzadkich i interesujących
(np. objętych ochroną prawną, umieszczonych na czerwonych listach etc.). W takich przypadkach w
terenie notowano asygnaty pozycji geograficznej odczytane z urządzenia GPS. Za odrębne stanowiska
uznawano skupienia danego gatunku rosnące co najmniej 100 m od siebie. Do geobazy danych
wprowadzone zostaną jedynie stanowiska gatunków objętych ochroną ścisłą i rzadkich.
Dla wszystkich gatunków mchów stwierdzonych w rezerwacie określono częstość występowania,
według względnej 5 stopniowej skali:
1. Gatunki pospolite — mszaki pospolicie rosnące na całym terenie rezerwatu albo pospolicie
rozprzestrzenione na odpowiednim typie siedliska, obficie reprezentowanym w rezerwacie. Na ogół
rosnące na ponad 15 stanowiskach.
2. Gatunki częste — mszaki stwierdzone na 11-15 stanowiskach w rezerwacie.
3. Gatunki dość częste — mszaki zanotowane na 6-10 stanowiskach w rezerwacie.
4. Gatunki rzadkie — mszaki zanotowane na 3-5 stanowiskach w rezerwacie.
5. Gatunki bardzo rzadkie — mszaki stwierdzone w rezerwacie tylko na 1-2 stanowiskach.
Dla wszystkich gatunków opisano także zajmowane siedliska oraz określono względną obfitość
roślin na tych siedliskach. Bardziej szczegółowe informacje zamieszczano tylko w przypadku gatunków
chronionych, rzadkich lub interesujących. Florystyczne spisy terenowe posłużyły do sporządzenia ogólnej
charakterystyki brioflory w rezerwacie Krwawe Doły.
Kategorie zagrożenia gatunków
Wg IUCN (How to Use the IUCN Red Data
Wg IUCN (IUCN Red List Categories
Book Categories. 1980) z uwzględnieniem uwag i 1994, 2001); w dostosowaniu do regionalnej
sugestii Olaczka (1985) oraz Zarzyckiego i Szeląga skali czerwonej listy (Gärdenfors i in. 2001);
(2006)1:
por. także Czyżewska 1998).
1
E – wymierające – krytycznie zagrożone
[E] – wymierające – krytycznie zagrożone – gatunki
silnie zagrożone wymarciem na izolowanych
stanowiskach, poza głównym obszarem
występowania1
VU – narażony;
V – narażone;
NT – bliskie zagrożenia;
[V] – narażone – gatunki zagrożone na izolowanych
stanowiskach, poza głównym obszarem
występowania1
R – rzadkie;
I – gatunki o nieokreślonym zagrożeniu
Wykaz gatunków roślin naczyniowych stwierdzonych w rezerwacie
Listę gatunków roślin kwiatowych i paprotników odnotowanych w latach 1984-2012 na terenie
rezerwatu „Krwawe Doły” zestawiono w Tab. 6.
Objaśnienia symboli i skrótów w tabeli:
55
* – gatunek, którego nie udało się odnaleźć w 2012 r., a który był wymieniany we wcześniejszych
opracowaniach (Fałtynowicz W. 1984, BULiGL O.Gdynia 1998)
kategorie antropofitów:
Agr – agriofit,
Arch – archeofit,
Epek – epekofit,
Erg – ergazjofit.
gatunki prawnie chronione:
OŚ – gatunek pod ochroną ścisłą,
OC – gatunek pod ochroną częściową.
kategorie zagrożenia:
E – wymierające – krytycznie zagrożone,
[E] – wymierające – krytycznie zagrożone – gatunki silnie zagrożone wymarciem na izolowanych
stanowiskach, poza głównym obszarem występowania,
I – o nieokreślonym zagrożeniu,
NT – bliski zagrożenia,
R – rzadki,
V, VU – narażony (umiarkowanie zagrożony),
[V] – narażone – gatunki zagrożone na izolowanych stanowiskach, poza głównym obszarem
występowania.
Tab. 6. Wykaz gatunków roślin naczyniowych odnotowanych na terenie rezerwatu Krwawe Doły w latach:
1984 r., 1998 r. i 2012 r.
.
.
.
2.
Agrostis stolonifera L. – Mietlica rozłogowa
.
.
.
.
.
3.
Anthoxanthum odoratum L. s. str. – Tomka wonna*
.
.
.
.
.
4.
Betula pendula Roth – Brzoza brodawkowata
.
.
.
.
.
5.
Betula pubescens Ehrh. – Brzoza omszona*
.
.
.
.
.
6.
Calamagrostis epigejos L. Roth – Trzcinnik piaskowy
.
.
.
.
.
7.
Calluna vulgaris L. Hull – Wrzos pospolity (W. zwyczajny)
.
.
.
.
.
8.
Corynephorus cansecens L. P. Beauv. – Szczotlicha siwa
.
.
.
.
.
9.
Deschampsia flexuosa L. Trin. – Śmiałek pogięty
.
.
.
.
.
10.
Diphasiastrum complanatum L. Holub– Widlicz (widłak) spłaszczony
.
OŚ
.
.
.
56
Polska
Agrostis capillaris L. – Mietlica pospolita
Pomorze
Zachodnie
Gatunki chronione
1.
Lista gatunków roślin naczyniowych
Pomorze
Gdańskie
Kategoria antropofita
Gatunki ginące
i zagrożone
Czerwone listy
Kategorie
.
.
.
.
.
12.
Fagus sylvatica L. – Buk pospolity (B. zwyczajny)
.
.
.
.
.
13.
Frangula alnus Mill. – Kruszyna pospolita
.
OC
.
.
.
14.
Helichrysum arenarium L. Moench – Kocanki piaskowe*
.
OC
.
.
.
15.
Jasione montana L. – Jasieniec piaskowy*
.
.
.
.
.
16.
Juniperus communis L. – Jałowiec pospolity
.
.
.
.
.
17.
Luzula multiflora (Retz.) Lej. – Kosmatka licznokwiatowa*
.
.
.
.
.
18.
Lycopodium annotinum L. – Widłak jałowcowaty
.
OŚ
.
.
.
19.
Monotropa hypopitys L. s. str. – Korzeniówka pospolita
.
.
.
.
.
20.
Nardus stricta L. – Bliźniczka psia trawka*
.
.
.
.
.
21.
Picea abies (L.) H. Karst. – Świerk pospolity
Agr
.
.
.
.
22.
Pinus sylvestris L. – Sosna zwyczajna
.
.
.
.
.
23.
Poa pratensis L. s. str. – Wiechlina (Wyklina) łąkowa*
.
.
.
.
.
24.
Quercus petraea (Matt.) Liebl. – Dąb bezszypułkowy
.
.
.
.
.
25.
Quercus robur L. – Dąb szypułkowy*
.
.
.
.
.
26.
Populus tremula L. – topola osika
.
.
.
.
.
27.
Rumex acetosella L. – Szczaw polny*
.
.
.
.
.
28.
Senecio sylvaticus L. – Starzec leśny*
.
.
.
.
.
29.
Spergula morisonii Boreau – Sporek wiosenny
.
.
.
.
.
30.
Vaccinium myrtillus L. – Borówka czarna
.
.
.
.
.
31.
Vaccinium vitis-idaea L. – Borówka brusznica (B. czarna)
.
.
.
.
.
32.
Viola canina L. – Fiołek psi*
.
.
.
.
.
Polska
Dryopteris carthusiana Vill. H. P. Fuchs – Nerecznica krótkoostna
Pomorze
Zachodnie
Gatunki chronione
11.
Lista gatunków roślin naczyniowych
Pomorze
Gdańskie
Kategoria antropofita
Gatunki ginące
i zagrożone
Czerwone listy
Kategorie
.
.
Flora roślin naczyniowych rezerwatu jest bardzo uboga – co jest cechą charakterystyczną dla
siedlisk borowych. Wynika to wprost z dominacji przestrzennej ubogich siedlisk borowych. Łącznie z
terenu rezerwatu, za lata 1984-2012, stwierdzono występowanie 32 gatunków roślin naczyniowych.
Obecnie inwentaryzacja florystyczna tego obiektu wykazała obecność tylko 19 gatunków roślin
kwiatowych i paprotników. Nie udało się odnaleźć 12 gatunków figurujących w opracowaniu Fałtynowicza
57
(1984) i Planie ochrony na lata 2000-2019. Dość istotne zubożenie w porównaniu ze stanem sprzed 12 i 28
lat jest przede wszystkim skutkiem doprecyzowania granic rezerwatu (w trakcie inwentaryzacji 2012 nie
brano pod uwagę pasa wydzielenia „a” oraz dróg), stąd eliminacja z listy florystycznej gatunków
nieswoistych dla naturalnej roślinności rezerwatu. W niewielkim zakresie, różnice w składzie flory
związane są także przypuszczalnie ze zmianami sukcesyjnymi roślinności, jakie zaszły w przeciągu
ostatnich lat. Wzrost zwarcia drzewostanu mógł wyeliminować niektóre światłolubne gatunki.
Charakterystycznym procesem na gruntach porolnych w ubogich siedliskach jest również ekspansja
śmiałka pogiętego, który w wyniku konkurencji zadarniając powierzchnię zubaża skład florystyczny
fitocenozy. Lokalizacje na mapach podano tylko dla gatunków objętych ochroną ścisłą.
Wykaz gatunków brioflory stwierdzonych w rezerwacie
Lista stwierdzonych mszaków (mchów i wątrobowców) została uporządkowana alfabetycznie. Po
nazwie taksonu podano częstość jego występowania w rezerwacie, scharakteryzowano jego preferencje
względem zajmowanych siedlisk oraz względną obfitość ich zasiedlenia. Następnie podano informacje
dodatkowe w przypadku taksonów rzadkich, interesujących i objętych ochroną prawną.
1. Brachythecium rutabulum (Hedw.) Schimp. (krótkosz pospolity) — gatunek częsty. Występuje
głównie na martwym drewnie (pniaki). Miejscami rośnie dość obficie.
2.
Ceratodon purpureus (Hedw.) Brid. (zęboróg purpurowy) — gatunek dość częsty. Rośnie na podłożu
piaszczystym. Mech ten jest szeroko rozprzestrzeniony w całym rezerwacie, jednak na ogół
występuję z niewielką obfitością, często jako domieszka wśród skupień innych mchów.
3.
Dicranum polysetum Sw. ex anon. (widłoząb kędzierzawy) — gatunek pospolity. Jest to jeden z
głównych składników runa w rezerwacie. Wszędzie rośnie z dużą lub bardzo dużą obfitością, często
stanowiąc jeden z dominujących składników warstwy mszystej. Status ochronny: ochrona częściowa.
4.
Dicranum scoparium Hedw. (widłoząb miotłowy) — gatunek dość częsty. Występuje mniej licznie niż
D. polysetum. Wszędzie rośnie w pojedynczych skupiskach ze średnią obfitością. Status ochronny:
ochrona częściowa.
5.
Hylocomium splendens (Hedw.) Schimp. (gajnik lśniący) — gatunek dość częsty. Mech ten występuje
na kilku stanowiskach (z reguły w miejscach gdzie wcześniej rósł świerk), nigdzie nie ma charakteru
dominującego — stanowi jedynie domieszkę wśród innych pospolitych mszaków borowych takich jak
Pleurozium schreberi, Pseudoscleropodium purum, Dicranum polysetum. Status ochronny: ochrona
częściowa.
6.
Hypnum cupressiforme Hedw. (rokiet cyprysowaty) — gatunek rzadki. Ubikwistyczny mech
stanowiący jedynie składnik domieszkowy w brioflorze runa mszystego w rezerwacie. Wszędzie
występuje z małą obfitością.
7.
Niphotrichum canescens (Hedw.) (szroniak siwy) - gatunek dość częsty. Występuje mniej licznie w
pojedynczych skupiskach w miejscach bardziej nasłonecznionych ze średnią obfitością.
8.
Plagiothecium curvifolium Schlieph. ex Limpr. (dwustronek zgiętolistny) — gatunek rzadki. Mech ten
jest jednym z głównych składników pokrywy mszystej martwego drewna iglastego, ponadto rośnie w
rozproszeniu w runie borowym, czasami także u podstawy pni sosen. W miejscu występowania
średnio liczny.
58
9.
Pleurozium schreberi (Willd. ex Brid.) Mitt. (rokietnik pospolity) — gatunek pospolity. Jest jednym z
dominujących składników runa mszystego w borach rezerwatu. Wszędzie występuje bardzo obficie.
Status ochronny: ochrona częściowa.
10. Pohlia nutans (Hedw.) Lindb. (borześlad zwisły) — gatunek częsty, bardzo szeroko rozpowszechniony
w całym rezerwacie. Zwykle stanowi on tylko niewielką domieszkę w runie wśród innych dużych
mchów plagiotropowych.
11. Polytrichum commune Hedw. (płonnik pospolity) — gatunek niezbyt częsty. Występuje on w
wilgotniejszych miejscach w lokalnych obniżeniach terenu. Na swoich stanowiskach rośnie on zwykle
obficie. Status ochronny: ochrona częściowa.
12. Polytrichum juniperinum Hedw. (płonnik jałowcowaty) — gatunek częsty. Mech ten występuje w
miejscach z zaburzoną pokrywą roślinną i odsłoniętą powierzchnią gleby, najliczniej w południowej
części rezerwatu, gdzie rośnie z umiarkowaną obfitością.
13. Polytrichum piliferum Hedw. (płonnik włosisty) — gatunek dość częsty. Jego występowanie w
rezerwacie związane jest z miejscami z odsłoniętą powierzchnią gleby oraz z miejscami o mało
zwartej pokrywie roślinnej. Populacje na stanowiskach są umiarkowanie obfite.
14. Polytrichastrum formosum (HEDW.) G. L. SM. (złotowłos strojny) – gatunek niezbyt liczny. W
rezerwacie rośnie w luźnych darniach częściowo na rozkładających się pniakach.
15. Pseudoscleropodium purum (Hedw.) M.Fleisch. ex Broth. (nibybrodawkowiec czysty) — gatunek
sporadycznie występujący w środkowej części rezerwatu. Status ochronny: ochrona częściowa.
16. Ptilium crista-castrensis (Hedw.) De Not. (piórosz pierzasty) — gatunek rzadki w rezerwacie, obfitość
jest na ogół niewielka. Status ochronny: ochrona częściowa.
W rezerwacie przyrody Krwawe Doły zanotowano 16 gatunków mszaków. Większość powierzchni
badanego terenu porastają ponad 100 letnie drzewostany sosnowe na siedlisku boru świeżego Leucobryo
- Pinetum, stąd przestrzennie dominują w nim mszaki związane z runem takich lasów. Poniżej
scharakteryzowano brioflorę głównych typów siedlisk zajmowanych przez mszaki w rezerwacie.
Brioflora runa. Pokrywa mszysta siedlisk borowych rezerwatu jest na ogół bardzo dobrze
wykształcona. Składają się na nią głównie pospolite duże mchy borowe. Charakter współdominantów
mają trzy gatunki: Pleurozium schreberi, Dicranum scoparium oraz Dicranum polysetum. Często
towarzyszą im także Pseudoscleropodium purum oraz Hypnum cupressiforme. Do częstych gatunków
mchów domieszkowych należy zaliczyć: Hylocomium splendens i Pohlia nutans. Pozostałe mszaki związane
z runem borowym występują dużo rzadziej. Runo w północnej części rezerwatu zdominowane jest przez
mszaki i śmiałka pogiętego; część środkowa zajęta jest głównie przez mszaki, natomiast w części
południowej dominują mszaki i porosty.
Brioflora epifityczna. Kora starych sosen jest bardzo słabo porośnięta przez mchy. Jej jedynym
częstym i stosunkowo stałym elementem w dolnych partiach pni są drobne kępki Dicranum scoparium.
Sporadycznie w brioflorze epifitycznej pojawia się Hypnum cupressiforme.
Brioflora epiksyliczna. Rozkładające się drewno iglaste w rezerwacie na ogół jest obficie zasiedlone
przez mszaki. Najczęściej na siedlisku tym rosną pospolite gatunki ubikwistyczne: Hypnum cupressiforme i
Dicranum scoparium. Na silnie rozłożonym drewnie licznie osiedlają się także pospolite składniki runa
mszystego: Pleurozium schreberi, Pseudoscleropodium purum i Dicranum polysetum. Wśród niewielkich
mchów domieszkowych na uwagę zasługuje Pohlia nutans.
59
Interesujące elementy brioflory
W brioflorze rezerwatu Krwawe Doły zanotowano 7 gatunków objętych ochroną częściową:
Dicranum polysetum
Dicranum scoparium
Hylocomium splendens
Pleurozium schreberi
Pseudoscleropodium purum
Ptilium crista-castrensis
Polytrichum commune
Wszystkie powyższe gatunki reprezentują duże mszaki charakterystyczne dla runa borowego,
pospolite, częste lub co najmniej dość częste w rezerwacie. W Regionie Gdańskim, podobnie jak w całej
Polsce niżowej, należą one do mszaków pospolitych.
Nie są to zatem gatunki na tyle rzadkie lub cenne, by stanowiska ich występowania należało
obejmować monitoringiem. Stanowisk tych nie oznaczano również na mapie ze względu na status
ochronny jak też występowanie na całej powierzchni rezerwatu.
Określenie struktury ekologicznej flory
Grupa leśnych gatunków roślin naczyniowych stwierdzonych dotychczas na terenie rezerwatu
stanowi ponad 53% ogólnego składu flory. Najliczniejsze są rośliny z klasy Vaccinio-Piceetea – 8 taksonów
oraz z grupy leśnych składników o szerokiej skali fitocenotycznej – 8. Niewielki udział jakościowy mają
natomiast składniki z Querco-Fagetea – 1. Związane jest to z występowaniem na terenie rezerwatu
jedynie zbiorowisk o charakterze borowym.
Z nieleśnych składników, stanowiących ok. 47% flory naczyniowej, w rezerwacie pojawiają się
sporadycznie rośliny łąkowe (Molinio-Arrhenatheretea - 2). Liczniejsze grupy taksonów to rośliny
kserofilnych muraw napiaskowych (Koelerio-Corynephoretea - 5) oraz rośliny wrzosowiskowe (NardoCallunetea - 5). Dwa taksony reprezentują na terenie rezerwatu rośliny porębowe (Epilobietea) oraz 1 –
rośliny nieleśne o szerokiej skali fitocenotycznej.
Ocena stopnia naturalności flory
Flora rezerwatu wykazuje wysoki stopień naturalności. Obecnie odnotowano tu jedynie 1 gatunek
antropofita, co stanowi 3,2% całej flory. Antropofitem tym jest fanerofit – świerk. Świerk na terenie
rezerwatu był usuwany i aktualnie stanowi najczęściej niewielką domieszkę w podszycie.
Dość dużą grupę stanowią (ok. 47% całej flory) taksony siedliskowo obce (głównie łąkowe,
kserofilnych muraw napiaskowych i wrzosowiskowe) nieswoiste dla zbiorowisk rezerwatu. Ich stanowiska
koncentrują się niemal wyłącznie na obrzeżach rezerwatu. Obecność tych gatunków jest tu przypadkowa,
związana głównie z brzegową strefą fitocenoz borowych i drobnymi zaburzeniami w runie. Nie wykazują
one jakichkolwiek tendencji do rozprzestrzeniania się w płatach boru.
Charakterystyka flory pod względem udziału gatunków szczególnej troski
Na terenie rezerwatu „Krwawe Doły” stwierdzono do tej pory występowanie 4 gatunków roślin
naczyniowych tzw. szczególnej troski (prawnie chronione oraz zagrożone w różnym stopniu i w różnej
skali przestrzennej), przy czym tylko jednego z nich nie odnotowano ostatnio (zaznaczono gwiazdką) oraz
60
7 gatunków mchów objętych ochroną częściową. Chronione rośliny naczyniowe stanowią obecnie 12,9%
współczesnej flory rezerwatu zaś mchy 43,7% brioflory chronionego obiektu. Ogółem chronione składniki
flory stanowią 23% wszystkich gatunków odnotowanych w rezerwacie.
2 taksony objęte są ochroną ścisłą, tj.: Lycopodium annotinum i Diphasiastrum complanatum oraz
2 częściową (w tym 1 niepotwierdzony) – Frangula alnus i Helichrysum arenarium. 7 gatunków mchów
stwierdzonych w rezerwacie podlega ochronie częściowej.
Na terenie rezerwatu brak jest gatunków roślin naczyniowych zagrożonych w skali Polski, w skali
Pomorza Gdańskiego czy też w skali Pomorza Zachodniego.
Rozmieszczenie stanowisk wybranych gatunków szczególnej troski przedstawia mapa 7.
Naniesiono na nią tylko gatunki pod ochroną ścisłą.
Określenie lokalnych zasobów populacji i najcenniejszych składników flory
Spośród roślin chronionych relatywnie największą częstością występowania i obfitością zasobów
populacyjnych charakteryzuje się Frangula alnus. Występuje ona pojedynczo w części środkowej i
północnej badanego obiektu. Nie są to jednak zasoby które pozwalałyby nazwać rezerwat ich lokalną
ostoją. Pozostałe taksony szczególnej troski występujące w rezerwacie odgrywają znacznie mniejszą rolę
przestrzenną – ich stanowiska i populacje są stosunkowo nieliczne i cechują się bardzo małą liczebnością.
Widłaki występują w zasadzie w dwóch płatach w części środkowej rezerwatu. Kocanek piaskowych w
trakcie inwentaryzacji w roku 2012 nie odnaleziono. Mszaki podlegające ochronie odnotowane w
rezerwacie to gatunki pospolite zarówno w rozpatrywanym obiekcie jak też w skali Borów Tucholskich
oraz Polski.
Określenie zagrożeń flory i sposoby eliminacji lub ograniczenia tych zagrożeń
Obecnie nie dostrzega się istotnych i realnych zagrożeń flory. Dotyczy to zarówno czynników o
charakterze naturalnym jak i antropogenicznym.
Najważniejszym czynnikiem w skali rezerwatu, który może mieć wpływ na zmiany we florze
rezerwatu są procesy sukcesyjne. Zmiana warunków świetlnych wynikająca z naturalnego kształtowania
się struktury drzewostanu i rozwoju młodego pokolenia sosnowego z odnowienia naturalnego będzie
bezpośrednio wpływać na stan runa. Jednak są to procesy naturalne i pomimo wahań liczebności
niektórych gatunków (nawet ich zanikania) nie jest to kwalifikowane jako zagrożenie.
Oddziaływanie antropogeniczne związane jest głównie z ruchem turystycznym i rekreacją oraz
skutkami dawnej gospodarki leśnej. Najsilniejszej antropopresji poddane są okolice dróg przebiegających
wokół rezerwatu, czego konsekwencją jest pojawienie się roślin obcych siedliskowo. Jednak bufor jaki
stanowi pas wydzielenia „a” skutecznie blokuje wnikanie tych gatunków do wewnątrz rezerwatu. Ruch
turystyczny i zbieranie grzybów, przy obecnym natężeniu, nie stanowią istotnego, realnego zagrożenia dla
flory rezerwatu.
Do zagrożeń antropogenicznych, które wpływają na obecny stan siedlisk w rezerwacie, zaliczamy
porolność oraz odnowienie sztuczne drzew na tej powierzchni. Okres jaki upłynął od zalesienia porolnego
terenu jest na tyle długi (ponad jedno pokolenie drzewostanu) że ślady po tym we florze są już
niewidoczne. Zasobność i specyfika poziomu płużnego została przez ponad 100 letni okres wyczerpana i
siedlisko w sposób naturalny nabrało cech zbiorowiska leśnego. Pewnymi śladami po zalesieniu roli są
pokrój drzewostanu oraz duży udział śmiałka pogiętego, jednak proces spontanicznej sukcesji wtórnej
skutecznie umożliwi pełne unaturalnienie się siedlisk, flory i roślinności.
61
Podsumowanie: jedynym aktualnie odnotowanym zagrożeniem w rezerwacie Krwawe Doły jest
antropopresja. Ograniczenie tego zagrożenia osiągnąć można poprzez lepsze oznakowanie granic
rezerwatu oraz zamieszczenie informacji o zakazach obowiązujących w rezerwacie i egzekwowanie ich
Pozwoli to osiągnąć cel jakim jest zachowanie zbiorowisk leśnych typowych dla Borów Tucholskich.
4.3. INWENTARYZACJA I ZASADY OCHRONY ZBIOROWISK ROŚLINNYCH ORAZ SIEDLISK PRZYRODNICZYCH
Systematyka zbiorowisk roślinnych i nazewnictwo syntaksonów zostały przyjęte według
Matuszkiewicza (2005). Nazewnictwo roślin naczyniowych w tabelach fitosocjologicznych przyjęto według
Mirka i in. (2002), mchów według Ochyry i in. (2003), porostów według Fałtynowicza (2003).
Rozpoznanie obecnego zróżnicowania roślinności rezerwatu opiera się na materiale złożonym z
wykonanych 4 zdjęć fitosocjologicznych ogólnie przyjętą metodą w badaniach fitosocjologicznych.
Lokalizację zdjęć, w powiązaniu z rozmieszczeniem poszczególnych jednostek roślinności, przedstawiono
na załączonych mapach (mapa 4. Mapa roślinności rzeczywistej wraz z lokalizacją zdjęć fitosocjologicznych
1:5 000).
Wykaz zespołów i zbiorowisk roślinnych w rezerwacie
Syntaksonomiczna pozycja jednostki roślinności występującej w rezerwacie „Krwawe Doły”:
Klasa: Vaccinio-Piceetea Br.-Bl. 1939
Rząd: Vaccinio-Picetalia Br.-Bl. 1939
Związek: Dicrano-Pinion Libb. 1933
Zespół: Leucobryo-Pinetum. Mat. (1962) 1973
Charakterystyka wyróżnionych syntaksonów
Suboceaniczny bór świeży Leucobryo-Pinetum
W rezerwacie wykształcił się on na całej powierzchni 13,02 ha (100% pow. rezerwatu). W
zbiorowisku tym w drzewostanie panuje sosna, warstwę krzewów zaś tworzy sporadycznie jałowiec
zwyczajny oraz podrost sosny. W runie gatunkiem dominującym jest śmiałek pogięty (Deschampsia
flexuosa). Warstwę "d" tworzą dość liczne mchy: widłoząb miotlasty, widłoząb falisty, rokietnik pospolity
oraz rokiet cyprysowaty. W zespole tym obecność porostów jest nieliczna, jedynie w części południowej
rezerwatu (płat określony jako zniekształcenie) pojawiają się one dość licznie w bardziej odsłoniętych
miejscach.
Suboceaniczny bór świeży porasta tu stosunkowo płaski teren. Są to dojrzałe postaci boru, o
drzewostanach sosnowych w wieku 113 lat, powstałe z zalesień terenów wcześniej użytkowanych
rolniczo. Licznie na powierzchni całego rezerwatu występuje odnowienie naturalne sosny. Jej wiek
zawiera się w przedziale 1 – 30 lat a wysokość nie przekracza 10 metrów.
62
Omawiany zespół wykazuje w granicach rezerwatu brak zróżnicowania lokalno–siedliskowego. Brak
zmienności glebowej, warunków wilgotnościowych czy sposobów gospodarowania w latach przed
utworzeniem rezerwatu powoduje dużą jednolitość tego zbiorowiska. Jedynie w części południowej
występuje tu z nieustalonych powodów modyfikacja warunków siedliskowych objawiająca się
zdegenerowaną postacią Leucobryo – Pinetum. Zniekształcenie to polega m.in. na licznym występowaniu
bioty porostowej (w tym gatunków objętych ochroną) co należy ocenić jako walor.
Tab. 7. Suboceaniczny bór świeży Leucobryo-Pinetum
Numer kolejny
1
Numer roboczy
Data: dzień, miesiąc
rok
Rezerwat
Nadleśnictwo
Leśnictwo
Oddział, pododdział
Wysokość warstwy drzew
“
“
drzew
Zwarcie warstwy drzew
“
“
drzew
Zwarcie warstwy krzewów
Pokrycie warstwy zielnej
“
“
mszystej
Ekspozycja
Nachylenie
Powierzchnia zdjęcia
Drzewa i krzewy
Pinus sylvestris
“
“
“
“
“
“
“
“
Picea abies
“
“
“
“
Betula pendula
Quercus robur
Populus tremula
1
2
3
4
10.07. 10.07 10.07 10.07
2012 2012 2012 2012
„Krwawe Doły”
Kościerzyna
Zabrody
572b 572b 572b 572c
20
21
21
16
10
15
10
65
50
55
50
<5
<5
10
<5
5
5
5
20
20
<5
<5
90
90
100 70
500 400 400 300
Ch. Leucobryo - Pinetum
Deschampsia flexuosa
Dicranum polysetum
Inne
Ch. Vaccinio-Piceetea
Vaccinium myrtillus
a, a1
a2
a, a1
a2
b (b1 i b2)
c%
d%
m2
2
3
4
a1
a2
b1
b2
c
a2
b1
b2
c
c
c
4
+
.
+
+
.
.
.
+
.
.
4
.
+
1
1
+
1
+
.
.
.
4
.
1
+
1
.
.
+
.
.
+
4
1
+
+
1
.
.
.
.
+
.
c
d
2
3
2
4
+
3
+
3
c
+
1
+
.
63
Numer kolejny
Vaccinium vitis-idaea
Pleurozium schreberi
Dicranum scoparium
d
Pozostałe
Calluna vulgaris
c
Polytrichum juniperinum
d
Ceratodon purpureus
Niphotrichum canescens
Polytrichum commune
Polytrichastrum formosum
Hylocomium splendens
Pseudoscleropodium purum
Pholia nutans
Hypnum cupressiformae
Plagiothecium curvifolium
Ptilium crista-castrensis
Cladonia arbuscula subsp. mitis
Cladonia rangiferina
Cladonia arbuscula subsp. beringiana
Cladonia furcata
Cladonia gracilis
Cladonia ciliata
Cladonia glauca
Cladonia coniocraea
Cladonia cornuta
Cladonia portentosa
Cladonia deformis
Cladonia macilenta
Cladonia uncialis subsp. biuncialis
1
2
3
4
1
4
+
+
3
+
.
4
+
.
2
+
1
+
+
+
.
.
.
.
.
.
.
.
+
+
+
+
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1
+
+
.
+
+
+
+
+
.
.
.
+
+
.
.
+
+
.
.
.
.
.
.
.
1
+
.
+
+
+
+
+
.
+
+
+
+
+
+
+
+
.
+
+
+
+
.
.
.
1
+
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1
1
+
1
1
+
+
+
+
.
+
+
+
Określenie stopnia naturalności oraz tendencji dynamicznych zbiorowisk roślinnych
Analiza uwarunkowań siedliskowych oraz specyfiki lokalnej roślinności i tendencji dynamicznorozwojowych fitocenoz w rezerwacie i otoczeniu sugeruje, że pierwotnie dominowały tu: względnie żyzna
postać boru świeżego a prawdopodobnie miejscami również bór mieszany świeży.
Występujące w rezerwacie fitocenozy suboceanicznego boru świeżego wykazują na przeważającej
powierzchni względnie dobry stan zachowania (mapa 4 i mapa 8), jednak nie stanowi to o wysokich
walorach szaty roślinnej tego obiektu (mapa 9). Leucobryo – Pinetum to zbiorowisko bardzo
rozpowszechnione na obszarze Borów Tucholskich i omawiany obiekt należy traktować w kategorii
reprezentanta. Teren rezerwatu zlokalizowany na gruncie porolnym, jak też użytkowany gospodarczo do
lat 90 – tych, jest aktualnie na etapie unaturalniania się. W aspekcie dynamiczno-rozwojowym fitocenozy
64
boru świeżego reprezentują zaawansowany etap sukcesji wtórnej rekreatywnej (odtwarzającej, zwanej
także regeneracyjną). Intensywne, naturalne odnawianie się sosny, powoduje tworzenie się rozbudowanej
struktury warstwowej i wiekowej fitocenoz. W wielu miejscach sosna tworzy zróżnicowaną wysokościowo
warstwę podszytu oraz zaczątki drugiego piętra drzewostanu. Skład florystyczny runa jak też struktura
drzewostanu aktualnie zbliżają się do stanu naturalnego. Lista gatunków odnotowanych w runie
rezerwatu straciła już cechy porolności, a drzewostan na części powierzchni charakteryzuje się
odnowieniem naturalnym (zarówno w drugim piętrze jak i w niższych warstwach). W runie boru świeżego,
o silnie rozwiniętej warstwie mszystej, wzrasta rola powierzchniowa krzewinek - Vaccinium vitis-idaea i V.
myrtillus oraz najbardziej ekspansywnego śmiałka pogiętego. W porównaniu ze stanem sprzed około 12
lat znacząco zmniejszył się udział ilościowy porostów, które z różną częstością i obfitością współtworzą
warstwę przyziemną. Jest to trwała tendencja spadkowa odnotowana już w poprzednim planie. Na
większości obszaru obserwuje się wyraźny proces stopniowego przekształcania się fitocenoz o charakterze
przejściowym w postać boru świeżego. Wskazuje na to m. in. stopniowy zanik porostów przy stałym
wzroście roli mszaków i krzewinek. Wciąż jednak można zaobserwować ślady antropogenicznej przeszłości
tego obszaru (porolność, lasy gospodarcze) oraz cechy niedojrzałości fitocenoz: ciągle mały udział
krzewinek, miejscami silne zadarnienie (cespityzacja) oraz nadmierny udział mszaków w runie
(bryofityzacja). W procesie regeneracji boru, jako siedliska leśnego, przejawy te uważa się za cechy
świadczące o degeneracji zbiorowiska. Do przejawów zniekształceń zaliczyć można:







uproszczoną w dużym stopniu strukturę wiekową i warstwową drzewostanu,
bardzo słabo rozwiniętą warstwę zielną runa, która odznacza się zubożałym jakościowo-ilościowym
składem florystycznym; świadczy to także o utrzymującej się jeszcze degradacji siedliska,
ciągle niewielką rolę przewodnich dla boru świeżego krzewinek: Vaccinium vitis-idaea i V. myrtillus,
przy bezwzględnej dominacji mszaków,
obecność, miejscami dość znaczna, regionalnie i siedliskowo obcego świerka,
brak niektórych przewodnich składników w charakterystycznych kombinacjach gatunków obu
zespołów,
zubożenie warstwy krzewów w niektóre gatunki i brak jak na razie przejawów ich osiedlania się,
zahamowany proces osiedlania się dębu bezszypułkowego, zamiast którego podsadzany był
niezgodnie z wymaganiami siedliskowym dąb szypułkowy (aktualnie niemal w zaniku).
Inne jeszcze przejawy zniekształcenia fitocenozy obserwuje się w południowej części rezerwatu i
dotyczą one stosunkowo niewielkich fragmentów. Podstawowym wyrazem degeneracji siedliska leśnego
typu bór świeży (jako zbiorowiska leśnego) jest tu zniekształcenie formy próchnicy (mor włóknisty) oraz
liczne występowanie porostów w runie. W rezultacie mamy w tym miejscu sporo stanowisk chronionych
gatunków porostów.
Aktualny obraz rezerwatu reprezentuje cechy fitocenoz typowe dla typu monokultury leśnej charakterystyczne dla tego typu siedliskowego oraz dla Borów Tucholskich.
Dla oceny stanu zachowania zbiorowisk leśnych przyjęto 4-stopniową skalę zniekształceń
fitocenoz leśnych (Markowski 2008). Używano jej m.in. do oceny naturalności zbiorowisk leśnych w
pracach nad planem ochrony Wolińskiego Parku Narodowego, a także lasów Nadleśnictwa Osie i Dąbrowa
w Borach Tucholskich, leśnego kompleksu promocyjnego „Lasy Oliwsko-Darżlubskie” oraz roślinności
leśnej w planach ochrony wielu rezerwatów przyrody.
65
Zastosowane stopnie zniekształceń:
1 - fitocenozy naturalne i zbliżone do naturalnych
Ta kategoria stanu zachowania obejmuje płaty roślinności leśnej bez wyraźnych cech
antropogenicznych zniekształceń oraz nieznacznie zmienione, zdolne do samorzutnego osiągnięcia stanu
naturalności, bez jakiejkolwiek ingerencji. Jakościowy skład florystyczny fitocenozy jest w pełni zgodny z
charakterystyczną kombinacją gatunków zespołu.
Do najczęstszych przejawów odkształceń należą, m.in.:
- jednostkowy udział (do 10%) obcych siedliskowo i geograficznie drzew w drzewostanie i wysokim
podszycie,
- uproszczona struktura wiekowa (jednowiekowość drzewostanu) jako przejaw monotypizacji oraz
częściowy brak niektórych składników domieszkowych, a także związany z tym nieco zubożony udział
ilościowy składników warstwy krzewów i runa (dość często nadmiernie zwartych).
Do grupy leśnych fitocenoz naturalnych i prawie naturalnych zalicza się płaty zarówno o
drzewostanach dojrzałych jak i dojrzewających (około 50-80 lat), a w przypadku olsów także postacie
względnie młode, o nie w pełni wykształconej strukturze kępowo-mozaikowej runa i charakterystycznej
kombinacji gatunków w aspekcie ilościowym.
2 - fitocenozy umiarkowanie zniekształcone
W płatach zachowane są podstawowe cechy strukturalne i florystyczne zespołu. Obecne są
wszystkie lub prawie wszystkie regularnie występujące w nim gatunki. Drzewostany zawierają domieszkę,
w granicach od 11 do 30%, siedliskowo i geograficznie obcych drzew, które powodują już zaburzenia w
proporcjach ilościowych składników podszytu i runa oraz częściowe zmiany ich składu gatunkowego. W
tego typu płatach mogą, w umiarkowanym zakresie, zaznaczać się różne formy degeneracji, jak np.:
borowienie na siedliskach lasów liściastych (pojaw typowych składników borów sosnowych), cespityzacja
(zadarnienie), fruticetyzacja (zakrzewienie) oraz rubetyzacja (pojawienie się jeżyn).
Do tej kategorii zaliczane są przede wszystkim młode drzewostany typu drągowiny oraz starsze
tyczkowiny, o składzie gatunkowym zgodnym w dużej mierze z siedliskiem, ale o nietypowo
wykształconym jeszcze jakościowo-ilościowym składzie florystycznym.
W celu zahamowania procesu degradacji siedlisk, uzasadnione jest jednorazowe lub stopniowe
usuwanie z fitocenoz umiarkowanie zniekształconych obcych gatunków drzew, a niekiedy tylko redukcja
ich udziału.
3 - fitocenozy silnie zniekształcone
Cechy florystyczne zespołu są słabo uchwytne, możliwa jest jednak jego identyfikacja na
podstawie fragmentarycznie zachowanej, charakterystycznej kombinacji gatunków.
Najczęstszymi przejawami zniekształceń są: silnie zmieniony skład gatunkowy drzewostanu
(często wręcz drzewostan zastępczy), przy jednoczesnym występowaniu w runie i podszycie odnowienia
właściwych dla danego zespołu gatunków drzew i krzewów. Zwykle obserwuje się silne zubożenie
warstwy zielnej, zwłaszcza przy dużym udziale świerka. Rozpowszechnionym zjawiskiem przy tym stopniu
zniekształcenia jest również silna rubetyzacja (zwłaszcza na siedliskach grądów) oraz silne zadarnienie,
najczęściej w lasach na gruntach porolnych.
Unaturalnianie fitocenoz silnie zniekształconych wymaga zazwyczaj umiarkowanej przebudowy
drzewostanu oraz sztucznego wprowadzania gatunków lasotwórczych właściwych dla danego
zbiorowiska.
66
4 - leśne zbiorowiska zastępcze (fitocenozy bardzo silnie zdegenerowane)
Są to wtórne zbiorowiska leśne o drzewostanach najczęściej sztucznie wprowadzonych,
niezgodnych z siedliskiem (np. typu monokultur drzew szpilkowych, brzezin, dębin, olszyn, itp.).
Pierwotna, charakterystyczna kombinacja gatunków jest silnie zatarta lub całkowicie zniszczona i zupełnie
nieczytelna. Bardzo często są to nasadzenia drzew na gruntach porolnych lub po użytkowaniu
pastwiskowym. Do tej kategorii zalicza się także starsze płaty z samosiewami drzew lekkonasiennych,
będące często stadiami regeneracyjnymi (lub degeneracyjnymi) dawnych zbiorowisk leśnych.
Powierzchnie z leśnymi zbiorowiskami zastępczymi wymagają zwykle całkowitej przebudowy
drzewostanu.
W rezerwacie „Krwawe Doły” stosunkowo najlepszym stanem zachowania odznaczają się
fitocenozy boru świeżego, zajmujące większość terenu rezerwatu. Jedynie niewielkie półenklawy płatów
tego zbiorowiska, usytuowane w południowej części rezerwatu, wykazują cechy degeneracji. Zbiorowiska
te, relatywnie najsilniej zniekształcone (stop. 3), to fitocenozy z sosnowym drzewostanem, pochodzącym
ze sztucznego zalesienia.
W dalszym rozwoju dojrzałych fitocenoz omawianych zbiorowisk będzie następowało stopniowe
wydzielanie się drzew, co w konsekwencji powinno prowadzić do samorzutnej naturalizacji ich struktury
oraz jakościowego i ilościowego składu florystycznego.
Stan zbliżony do naturalnego (stop. 1) wykazuje swoista lokalna postać suboceanicznego boru
świeżego, który dominuje powierzchniowo na omawianym obszarze. We wszystkich płatach głównym
składnikiem drzewostanu jest sosna, dość dynamicznie odnawiająca się. Ponadto trafiają się tu drzewa
obumarłe jak również obumierające.
W pełni naturalnych zbiorowisk na terenie rezerwatu nie ma, jednak proces naturalizacji jest
mocno zaawansowany. Zanikającym składnikiem roślinności rezerwatu jest biota porostów. Wskutek
wzrostu zwarcia drzewostanów porosty ustępują roślinom z klasy Vaccinio-Piceetea. Przyczyną są tu
spontaniczne przemiany sukcesyjne.
4.4. TYPY SIEDLISK Z ZAŁĄCZNIKA I DYREKTYWY SIEDLISKOWEJ
Na terenie rezerwatu „Krwawe Doły” nie stwierdzono obecności siedlisk przyrodniczych
chronionych na mocy Dyrektywy Siedliskowej i zamieszczonych w załączniku I (por. także Rozporządzenie
Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r.). W poprzednich opracowaniach dotyczących tego obiektu
podawano występowanie w części południowej siedliska: śródlądowy bór suchy – Cladonio-Pinetum.
Mając na względzie wyniki analizy składu florystycznego fitocenoz, ich obecne tendencje dynamiczno –
rozwojowe, warunki glebowe, charakter tego terenu i otoczenia oraz doświadczenia związane z
klasyfikacją tego typu siedliska, fragment boru identyfikowany uprzednio z zespołem Cladonio – Pinetum
określono jako postać degeneracyjną suboceanicznego boru świeżego - Leucobryo-Pinetum.
4.5. INWENTARYZACJA I ZASADY OCHRONY POROSTÓW
Prace terenowe przeprowadzone zostały w sezonie wegetacyjnym 2012. W ich trakcie
spenetrowano wszystkie potencjalne podłoża dostępne dla porostów w rezerwacie. Dla gatunków
porostów rzadkich zapisywano współrzędne geograficzne przy pomocy GPSMap.
Nazewnictwo łacińskie i polskie, poza nielicznymi przypadkami, przyjęto za Fałtynowiczem (2003)
oraz Fałtynowiczem i Kukwą (2006).
67
Status ochrony prawnej gatunków podano zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska (2004).
Stopień zagrożenia gatunków w skali Polski i Pomorza Gdańskiego przyjęto odpowiednio za Cieślińskim i
in. (2006) oraz Fałtynowiczem i Kukwą (2003).
Wykaz gatunków porostów stwierdzonych w rezerwacie
Pomorze
Gdańskie
1. Cetraria aculeata (Schreb.) Ach. –
płucnica kolczasta
2. Cetraria chlorophylla (Willd.) Vain. –
płucnica
zielonawa
[syn.
Tuckermannopsis chlorophylla (Willd.)
Hale]
3. Cetraria sepincola (Ehrh.) Ach. –
płucnica płotowa
4. Cladonia arbuscula (Wallr.) Flot. em.
Ruoss subsp. mitis (Sandst.) Ruoss –
chrobotek leśny łagodny
5. Cladonia arbuscula (Wallr.) Flot. em.
Ruoss subsp. beringiana Ahti [syn. C.
arbuscula subsp. squarrosa (Wallr.)
Ruoss] – chrobotek leśny właściwy
6. Cladonia cenotea (Ach.) Schaer. –
chrobotek otwarty
7. Cladonia cervicornis (Ach.) Flot. –
chrobotek okółkowy
8. Cladonia ciliata (Stirt.) Harm. –
chrobotek smukły
9. Cladonia coniocraea (Flörke) Spreng.
– chrobotek szydlasty
Polska
Taksony
chronione
Objaśnienia do tabeli:
OŚ – gatunek objęty ochroną ścisłą
OC – gatunek objęty ochroną częściową
PG – Pomorze Gdańskie
Kategorie zagrożenia (zamieszczono wybrane kategorie):
EN - Wymierające
VU - Narażone
NT - Bliskie zagrożenia
DD - Niedostateczne dane
# – przy nazwie polskiej oznacza nazwę stosowaną jedynie w opracowaniach niepublikowanych (tym, lub
wcześniejszych)
Tab. 8. Lista gatunków porostów w rezerwacie
Gatunki
ginące i
Gatunki regionalnie
zagrożone
rzadkie
Taksony
i lub od niedawna
wyróżniane
OŚ
VU
VU
OŚ
EN
EN
OC
OC
OC
OC
68
gatunek ginący
10. Cladonia cornuta (L.) Hoffm.
chrobotek rożkowaty
11. Cladonia deformis (L.) Hoffm.
chrobotek niekształtny
12. Cladonia digitata (L.) Hoffm.
chrobotek palczasty
13. Cladonia
diversa
Asperges
chrobotek zmienny #
Pomorze
Gdańskie
Taksony
Gatunki
ginące i
zagrożone
Polska
Taksony
chronione
Gatunki regionalnie
rzadkie
i lub od niedawna
wyróżniane
–
–
–
–
14. Cladonia fimbriata (L.) Fr. – chrobotek
strzępiasty
15. Cladonia floerkeana (Fr.) Flörke [syn.
C. macilenta subsp. floerkeana (Fr.)
V.Wirth] – chrobotek Floerkego
16. Cladonia furcata (Huds.) Schrad. –
chrobotek widlasty
17. Cladonia glauca Flörke – chrobotek
siwy
18. Cladonia gracilis (L.) Willd. –
chrobotek wysmukły
19. Cladonia
macilenta
Hoffm.
–
chrobotek cienki
20. Cladonia merochlorophaea Asahina –
chrobotek pozorny
21. Cladonia phyllophora Hoffm. –
chrobotek zwyrodniały
22. Cladonia portentosa (Dufour) Coem. –
chrobotek najeżony
23. Cladonia rangiferina (L.) Weber –
chrobotek reniferowy
24. Cladonia squamosa (Scop.) Hoffm. –
chrobotek łuskowaty
25. Cladonia uncialis (L.) F.H. Wigg.
subsp. biuncialis (Hoffm.) M. Choisy –
chrobotek gwiazdkowaty dwudzielny
#
26. Hypocenomyce scalaris (Ach.) Choisy
– paznokietnik ostrygowy
27. Hypogymnia physodes (L.) Nyl. –
pustułka pęcherzykowata
28. Hypogymnia tubulosa (Schaer.) Hav. –
pustułka rurkowata
29. Imschaugia aleurites (Ach.) S.L.F.
Meyer – popielak pylasty
takson od niedawna
wyróżniany w Polsce
OC
OC
takson od niedawna
wyróżniany w Polsce
OŚ
OŚ
69
NT
30. Lecanora
conizaeoides
Nyl.
–
misecznica proszkowata
31. Lecanora filamentosa (Stirt.) Elix &
Palice [syn. L. ramulicola (H. Magn.)
Printzen & P. May] – misecznica
drobna
32. Lecidea nylanderi (Anzi) Th.Fr. –
krążniczka Nylandera
33. Lepraria elobata Tønsberg – liszajec
bezłatkowy
34. Lepraria jackii Tønsberg – liszajec
Jacka
35. Micarea misella (Nyl.) Hedl. –
krużynka półkulista
36. Micarea prasina Fr. s.l. – krużynka
ziarenkowata
37. Parmeliopsis ambigua (Wulfen) Nyl. –
płaskotka rozlana
38. Parmeliopsis hyperopta (Ach.) Arnold
– płaskotka reglowa
39. Placynthiella dasaea (Stirt.) Tønsberg
– ziarniak malutki
40. Placynthiella oligotropha (Vain.)
Coppins & P.James – ziarniak
próchnicowy
41. Pseudevernia furfuracea (L.) Zopf –
mąklik otrębiasty
42. Pycnora sorophora (Vain.) Hafellner –
pykniczka sorediowana
43. Trapeliopsis flexuosa(Fr.) Coppins &
P.James – szarek pogięty
44. Trapeliopsis
granulosa
(Hoffm.)
Lumbsch – szarek gruzełkowaty
45. Usnea hirta (L.) Weber ex F.H.Wigg. –
brodaczka kępkowa
46. Violella fucata (Stirt.) T. Sprib. [syn.
Mycoblastus fucatus (Stirt.) Zahlbr.] –
pseudogrzybik płonny #
47. Vulpicida
pinastri
(Scop.)
J.E.Mattsson & M.J.Lai – złotlinka
jaskrawa
Pomorze
Gdańskie
Gatunki
ginące i
zagrożone
Polska
Taksony
Taksony
chronione
Gatunki regionalnie
rzadkie
i lub od niedawna
wyróżniane
DD
OŚ
OŚ
VU
DD
gatunek bardzo rzadki
na PG
OŚ
OŚ
OŚ
70
VU
wymaga stref ochrony
NT
gatunek występuje na
stanowiskach na PG
najczęściej w postaci
pojedynczych plech
VU
Wykaz gatunków grzybów naporostowych stwierdzonych w rezerwacie
# – przy nazwie polskiej oznacza nazwę zastosowaną w tym opracowaniu
Tab. 9. Wykaz gatunków grzybów naporostowych
1. Clypeococcum hypocenomycis D. Hawksw. – grzyb pasożytujący na Hypocenomyce
klypeokokum paznokietnikowe
scalaris
2. Roselliniella cladoniae (Anzi) Matzer & Hafellner – grzyb pasożytujący na Cladonia spp., w
roselliniella chrobotkowa#
rezerwacie na C. rangiferina
3. Taeniolella beschiana Diederich – tasiemnica grzyb pasożytujący na Cladonia spp., w
Beschiana
rezerwacie na C. merochlorophaea
Tab. 10. Wykaz gatunków grzybów niezlichenizowanych, które są umieszczane często w wykazach biot
porostów
1. Thelocarpon lichenicola (Fuckel) Poelt & Hafellner saprobiont na drewnie
– siarczynka naporostowa
Określenie lokalnych zasobów populacji i najcenniejszych składników bioty porostowej
Na terenie rezerwatu stwierdzono 47 taksonów porostów, 3 grzyby naporostowe oraz jeden
gatunek blisko spokrewnionego z porostami grzyba niezlichenizowanego. Skład bioty tego terenu, choć
ubogi gatunkowo, jest w pełni naturalny i typowy dla zbiorowisk borowych.
Porosty naziemne są reprezentowane przede wszystkim przez różne gatunki rodzaju chrobotek
Cladonia, które występują licznie w miejscach prześwietlonych boru (szczególnie w części południowej) i
na obrzeżach rezerwatu. W tych miejscach nadają one zbiorowiskom swoisty porostowy charakter. Wśród
tych gatunków na uwagę zasługują chronione Cladonia arbuscula s.l., C. ciliata, C. portentosa oraz C.
rangiferina.
Spośród gatunków epifitycznych na szczególną uwagę zasługuje Parmeliopsis hyperopta, który jest
gatunkiem bardzo rzadkim na Pomorzu Gdańskim, znanym z niewielkiej liczby stanowisk (Fałtynowicz,
Kukwa 2006). W rezerwacie stwierdzono tylko jedną plechę na korze sosny. Ponadto gatunkiem
zasługującym na uwagę jest Cetraria sepincola. Porost ten posiada dość liczne stanowiska na Pomorzu
Gdańskim (Fałtynowicz, Kukwa 2006), jednak zawsze występuje z niewielką częstością (1 do kilku plech).
Porostem godnym uwagi jest też Vulpidia pinastri, którą stwierdzono tylko na jednej drewnianej
kłodzie (jedna plecha). Na Pomorzu Gdańskim gatunek ten został uznany za narażony na wymarcie
(kategoria VU). Pozostałe porosty nie posiadają dużego waloru przyrodniczego i są częste w regionie
gdańskim.
Lokalne zasoby populacji najcenniejszych składników bioty porostowej
1. Cetraria aculeata – płucnica kolczasta – porost objęty ochroną częściową. Częsty na terenach
wydmowych, w borach sosnowych i murawach w Polsce; na terenie rezerwatu znaleziono
tylko jedna plechę tego gatunku.
2. Cetraria chlorophylla – płucnica zielonawa – porost objęty ochroną ścisłą, narażony na
wymarcie (kategoria VU) w Polsce i na Pomorzu Gdańskim. Jest to gatunek dość częsty na
północy Polski; na terenie rezerwatu znaleziono tylko jedną plechę na drewnie kłody
(współrzędne GPS 53 59'12.7"N, 18 00'39.3"E).
71
3. Cetraria sepincola – płucnica płotowa – gatunek objęty ochroną ścisłą, uznany za wymierający
(kategoria EN) w Polsce i na Pomorzu Gdańskim. Jest to gatunek generalnie rzadki,
występujący zwykle bardzo nielicznie na stanowiskach (do kilku plech tylko); na terenie
rezerwatu znaleziono tylko dwie plechy na gałązkach brzozy (współrzędne GPS 53 59'12.7"N,
18 00'39.3"E).
4. Cladonia arbuscula subsp. beringiana – chrobotek leśny właściwy – takson objęty ochroną
częściową. Porost występuje licznie na terenie rezerwatu, w miejscach widnych
(prześwietlony bór sosnowy, obrzeża rezerwatu).
5. Cladonia arbuscula subsp. mitis – chrobotek leśny łagodny – takson objęty ochroną
częściową. Porost występuje licznie na terenie rezerwatu, w miejscach widnych
(prześwietlony bór sosnowy, obrzeża rezerwatu).
6. Cladonia ciliata – chrobotek smukły – gatunek objęty ochroną częściową. Porost rozproszony
na terenie rezerwatu, głównie na obrzeżach rezerwatu.
7. Cladonia portentosa – chrobotek najeżony – gatunek objęty ochroną częściową. Porost
rozproszony na terenie rezerwatu, głównie na obrzeżach rezerwatu.
8. Cladonia rangiferina – chrobotek reniferowy – gatunek objęty ochroną częściową. Porost
rozproszony na terenie rezerwatu, głównie na obrzeżach rezerwatu.
9. Hypogymnia tubulosa – pustułka rurkowata – gatunek objęty ochroną ścisłą, bliski zagrożenia
(NT) w kraju. Na terenie rezerwatu stwierdzono jedną plechę na korze brzozy w NE części
rezerwatu.
10. Imschaugia aleurites – popielak pylasty – takson objęty ochroną ścisłą. Porost rozproszony na
terenie rezerwatu, głównie na korze sosen.
11. Micarea misella – krużynka półkulista – porost umieszczony w kategorii DD (niedostateczne
dane) na czerwonej liście porostów Pomorza Gdańskiego, jednak, jak wskazują nowsze dane,
jest to porost niezagrożony. Na terenie rezerwatu znaleziony raz.
12. Parmeliopsis ambigua – płaskotka rozlana – gatunek objęty ochroną ścisłą. Jest to gatunek
częsty na Pomorzu Gdańskim; w rezerwacie rozproszony, głównie na korze Pinus sylvestris.
13. Parmeliopsis hyperopta – płaskotka reglowa – gatunek objęty ochroną ścisłą, uznawany za
narażony na wymarcie (kategoria VU) w Polsce; na czerwonej liście porostów Pomorza
Gdańskiego umieszczony w kategorii DD (niedostateczne dane), jednak wydaje się być
gatunkiem bardzo rzadkim i skrajnie zagrożonym. Na terenie rezerwatu stwierdzono jedną
niewielką plechę na korze sosny w NE części rezerwatu.
14. Pseudevernia furfuracea – mąklik otrębiasty – gatunek objęty ochroną ścisłą. Porost ciągle
częsty na Pomorzu Gdańskim, jak i w większości regionówa. Polski.; na terenie rezerwatu
stwierdzony na obrzeżach rezerwatu na korze drzew.
15. Usnea hirta – brodaczka kępkowa – gatunek objęty ochroną ścisłą i uznawany za porost
narażony na wymarcie (kategoria VU) w skali Polski, jednak częsty na Pomorzu Gdańskim. W
rezerwacie stwierdzono kilku plech tego gatunku na korze Betula pendula (współrzędne GPS
53 59'12.7"N, 18 00'39.3"E).
72
16. Vulpicida pinastri – złotlinka jaskrawa – gatunek objęty ochroną ścisłą; porost uznawany za
bliski zagrożenia (kategoria NT) na terenie kraju jednak na Pomorzu Gdańskim został uznany
za narażony na wymarcie (kategoria VU). W rezerwacie odkryto tylko jedną plechę na drewnie
kłody (współrzędne GPS 53 59'12.7"N, 18 00'39.3"E).
UDZIAŁ GATUNKÓW SPECJALNEJ TROSKI
9 gatunków objętych ochroną ścisłą
Cetraria sepincola – płucnica płotowa
Cetraria chlorophylla – płucnica zielonawa
Hypogymnia tubulosa – pustułka rurkowata
Imschaugia aleurites – popielak pylasty
Parmeliopsis ambigua – płaskotka rozlana
Parmeliopsis hyperopta – płaskotka reglowa
Pseudevernia furfuracea – mąklik otrębiasty
Usnea hirta – brodaczka kępkowa
Vulpicida pinastri – złotlinka jaskrawa
6 taksonów objętych ochroną częściową
Cetraria aculeata – płucnica kolczasta
Cladonia arbuscula subsp. mitis – chrobotek leśny łagodny
Cladonia arbuscula subsp. beringiana – chrobotek leśny właściwy
Cladonia ciliata – chrobotek smukły
Cladonia portentosa – chrobotek najeżony
Cladonia rangiferina – chrobotek reniferowy
1 gatunek wymagający wyznaczenia stref ochrony stanowisk
Usnea hirta – brodaczka kępkowa
6 gatunków porostów znajdujących się na czerwonej liście porostów Polski (Cieśliński i in.
2006)
Cetraria chlorophylla – płucnica zielonawa [VU]
Cetraria sepincola – płucnica płotowa [EN]
Hypogymnia tubulosa – pustułka rurkowata [NT]
73
Parmeliopsis hyperopta – płaskotka reglowa [VU]
Usnea hirta – brodaczka kępkowa [VU]
Vulpicida pinastri – złotlinka jaskrawa [NT]
5 gatunków porostów znajdujących się na czerwonej liście porostów Pomorza Gdańskiego
(Fałtynowicz & Kukwa 2003)
Cetraria chlorophylla – płucnica zielonawa [VU]
Cetraria sepincola – płucnica płotowa [EN]
Micarea misella – krużynka półkulista [DD]
Parmeliopsis hyperopta – płaskotka reglowa [DD]
Vulpicida pinastri – złotlinka jaskrawa [VU]
Na mapach naniesiono wybrane stanowiska porostów występujących punktowo i nielicznie
(objętych ochroną ścisłą i częściową oraz odnotowanych w PCK). Pozostałe występują w dużym
rozproszeniu na terenie całego rezerwatu w widnych i prześwietlonych miejscach.
Określenie zagrożeń bioty porostów i sposoby eliminacji lub ograniczenia tych zagrożeń
Biota porostów na terenie rezerwatu Krwawe Doły rozwija się aktualnie w sposób naturalny. Są to
procesy naturalne w dojrzałym drzewostanie na gruncie porolnym: wzrost zwarcia koron, pojawienie się
licznie śmiałka pogiętego. Skutkiem tych naturalnych procesów jest wycofywanie się części gatunków
porostów. Nienaturalnych zagrożeń aktualnie brak. Nie planuje się w związku z tym eliminacji lub
ograniczania zagrożeń.
4.6. INWENTARYZACJA I ZASADY OCHRONY GRZYBÓW WIELKOOWOCNIKOWYCH
Grzyby jeszcze w latach 80. XX wieku zaliczano do roślin (Archaeplastida = Plantae). Badania
genetyczne wykazały, że było to błędne podejście, jako że linie rozwojowe tych organizmów rozeszły się
dość dawno. Grzyby miały wspólnych przodków z glonami i jednokomórkowymi zwierzętami. Ich
samodzielny rozwój trwa od około dwóch miliardów lat, lecz zachowało się niewiele śladów obecności
tych organizmów w minionych okresach geologicznych, np. stwierdzono ślady strzępek oraz zarodniki
grzybów wyższych w warstwach geologicznych sprzed 400 milionów lat (Pegler 2003).
Obecnie organizmy te zaliczane są albo do własnego królestwa (Fungi, Mycota), albo do
podkrólestwa Mycobionta w królestwie jądrowców (Eucaryota). Grzyby wyższe: workowe i podstawkowe
(Asco- i Basidiomycota) rozmnażają się poprzez zarodniki generatywne i wegetatywne. O ile
występowanie form wegetatywnych (anamorf) jest regułą u Ascomycota, grzyby podstawkowe tworzą
głównie teleomorfy (formy generatywne).
Obecnie, w celu ustalenia zagrożeń bioty grzybów w postulowanych i już powołanych
rezerwatach, prowadzi się przede wszystkim obserwacje gatunków makroskopijnych (makrogrzybów =
grzybów wielkoowocnikowych), tj. takich taksonów, które wytwarzają owocniki bądź podkładki (stromy)
większe od ok. 0,5 cm.
74
Liczbę współcześnie występujących gatunków makrogrzybów szacuje się od 75 tysięcy (ORŁOŚ
1966) do 250-300 tysięcy (GRZYWACZ 1988). W Polsce stwierdzono 2650 gatunków Basidiomycota
(WOJEWODA 2003) oraz ok. 800 gatunków Ascomycota (CHMIEL 2006). Prawdopodobnie w naszym kraju
występuje ok. 4 tysięcy makrogrzybów i ok. 6 tysięcy mikrogrzybów.
Grzyby należą głównie do organizmów higrofilnych. Dlatego ich prawidłowy rozwój jest silnie
uzależniony od warunków pogodowych i szerzej – mikroklimatycznych. W latach z niewielkimi opadami
deszczu (m.in. kwiecień-czerwiec 2012 r.) mamy do czynienia z ubóstwem ich owocników, które są
podstawą do oznaczenia gatunku. Stąd dla prawidłowego rozeznania bogactwa bioty grzybów na
wybranym obszarze, należy prowadzić badania wieloletnie (3-5 lat). Zaś dla zaobserwowania pewnych
tendencji w liczebności populacji (sukcesywne ustępowanie, ekspansja) okres ten należy wydłużyć do
kilku-kilkunastu lat. W dłuższym okresie jest większe prawdopodobieństwo napotkania gatunków
efemerycznych, których pojawienie się odbywa się w wyjątkowo sprzyjających warunkach pogodowych
(temperatura, opady deszczu itp.). Również trwałość produkowanych przez nie owocników na ogół jest
nieduża (nie dotyczy to gatunków wieloletnich, np. tzw. hub). Wynosi ona od kilku godzin do kilku dni.
Stąd obserwacje powinny być prowadzone wielokrotnie, i to o różnych porach roku, aby zaobserwować
pojawianie się także taksonów wiosennych (np. smardzów Morchella spp., piestrzenicy kasztanowatej
Gyromitra esculenta i olbrzymiej G. gigas, czarki szkarłatnej Sarcoscypha coccinea i austriackiej S.
austriaca, urny diabła Urnula craterium, czareczki czarniutkiej Pseudoplectania nigrella itp.) oraz
późnojesiennych i zimowych (np. płomiennicy zimowej Flammulina velutipes, grzybówki dzwoneczkowatej
Mycena tintinabulum i in.).
Warto również zauważyć, że w rezerwatach, oprócz gatunków zagrożonych, tj. umieszczonych na
polskiej „czerwonej liście”, oraz prawnie chronionych, szczególnej ochronie powinny podlegać także
niektóre gatunki pospolite. Niektóre z nich są żywicielem mykopasożytów, np. pewne mleczaje (Lactarius)
i gołąbki (Russula) z sekcji Compactae, na których występują rzadkie grzybolubki – lepka Asterophora
parasitica i purchawkowata (A. lycoperdoides) oraz tęgoskór cytrynowy Scleroderma citrinum – gospodarz
podgrzybka pasożytniczego Xerocomus parasiticus. A. lycoperdoides zaliczono do kategorii „rzadkie” – [R],
a A. parasitica do „narażone” – [V] na Czerwonej Liście (WOJEWODA i ŁAWRYNOWICZ 2006), zaś podgrzybek
pasożytniczy ma status [R] oraz wpisano go na listę grzybów pod ochroną ścisłą (ROZPORZĄDZENIE 2004).
Ogólnie można stwierdzić, że bogactwo gatunkowe i obfitość grzybów oraz leśnej flory, zwłaszcza
dendroflory, są ze sobą ściśle powiązane. Im więcej gatunków roślin występuje w rezerwacie, tym
prawdopodobieństwo natrafienia na odmienne taksony jest większa (dotyczy to także grzybów
szczególnej troski). Wynika to z większej ilości potencjalnych podłoży (substratów) dla grzybowych
pasożytów i saprotrofów, a także z liczebniejszych rodzajów i gatunków dendroflory, z którymi
symbiotroficzne ryzobionty wchodzą w związki symbiotyczne (mykoryza ektotroficzna z korzeniami drzew,
krzewów). Stwierdzono, że najobfitsze pojawianie się niektórych gatunków mykoryzowych ma miejsce na
etapie młodnika w drzewostanach. Natomiast bogactwo i obfitość saproksylobiontów są większe na
obszarach z dojrzałymi drzewostanami i starodrzewem, zwłaszcza w miejscach zalegania posuszu. Z kolei
większa obfitość saprotrofów ułatwia rozpad martwej materii i powstawanie rozpuszczanych w wodzie
soli pierwiastków, niezbędnych do prawidłowego rozwoju flory. Wpływa to pozytywnie na lepszy wzrost
drzewostanów, roślin runa leśnego oraz podszytu.
Badania terenowe prowadzono metodą marszrutową, polegającą na obserwacji występującej
mykobioty w trakcie przemieszczania się po wyznaczonych trajektoriach (szlakach) na obszarze rezerwatu.
W pierwszej kolejności korzystano ze ścieżek wydeptanych przez zwierzęta. Okazuje się, że takie miejsca
75
zwykle obfitują w przedstawicieli mykobioty. Okres maj-lipiec 2012 r. charakteryzował się skąpymi
opadami deszczu, stąd bardzo niewiele gatunków grzybów stwierdzono w trakcie badań w tym czasie.
Dopiero od połowy sierpnia pojawiło się znacznie więcej przedstawicieli badanej grupy organizmów.
Zatem praktycznie okres badań skurczył się do ok. 40…45 dni, kiedy można było napotkać grzyby w
znacznej obfitości i różnorodności gatunkowej. W rezerwacie Krwawe Doły przeprowadzono poszukiwania
w okresie21.06.2012 - 10.10.2012 r.
Jak wspomniano wcześniej, zbadano biotę grzybów wyższych reprezentowaną przez gatunki
makroskopijne; uwzględniono także przy okazji kilka taksonów z grupy micromycetes. Nazwy taksonów w
poszczególnych wykazach, należących do Basidiomycota podano za WOJEWODĄ (2003), a do Ascomycota
za CHMIEL (2006). Listę mykobiotyczną uzupełniono nazwami taksonów wytwarzającymi duże stromy
(podkładki) i uznanymi przez MUŁENKĘ et. al. (2008) za micromycetes (np. rodzaj Xylaria, Cordyceps,
Elaphomyces).
Nazwy kategorii zagrożenia przytoczono za WOJEWODĄ i ŁAWRYNOWICZ (2006): Ex – gatunek
wymarły, E – gatunek wymierający, V – gatunek narażony na wyginięcie, R – gatunek rzadki, I – o
nieokreślonym statusie zagrożenia.
Prowadzono także dokumentację fotograficzną dotyczącą ciekawszych i cenniejszych grzybowych
taksonów. W wykazie gatunków chronionych i z czerwonej listy podano także położenie geograficzne
stanowisk. Zgodnie ze „standardem GIS” do bazy danych wprowadzone zostaną jedynie lokalizacje
gatunków wymienionych w załączniku 1 i 2 rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w
sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną (Dz. U Nr 168, poz. 1765) oraz na
czerwonej liście roślin i grzybów Polski (Wojewoda W., Ławrynowicz M. 2006. Red list of the macrofungi in
Poland [In]: Mirek Z., Zarzycki K., Wojewoda W., Szeląg Z. [Eds.] Red list of plants and fungi in Poland.
Instytute of Botany PAS, Kraków, Poland: 53-70). Na podstawie tych lokalizacji przygotowano również
mapę stanowisk rzadkich i chronionych gatunków w rezerwacie.
Grzybnia (plecha) jest ukryta w substracie (gleba, ściółka) i jej wymiary są nieznane. Np. w Anglii
stwierdzono, że opieńka wytworzyła grzybnię na obszarze 10 ha i był to pojedynczy organizm. W latach
masowego pojawu może to być kika-kilkanaście owocników i odwrotnie - w latach mało sprzyjających
nawet brak owocnikowania. Stąd oceny stanu grzybów na konkretnym siedlisku należy dokonywać w
okresie wielu lat i najlepiej oceniając jakość siedliska. Zanik grzybów w konkretnym miejscu może mieć
przyczyny naturalne, nie musi oznaczać, że naruszono siedlisko. Z uwagi na powyższe przesłanki,
pojedynczy namiar GPS oznaczał będzie jedno stanowisko, czyli miejsce znalezienia owocników,
niezależnie od ich liczby.
Identyfikacji gatunków dokonywano na podstawie budowy anatomiczno-morfologicznej
owocników i podkładek, charakterystycznego zapachu lub jego braku, konsystencji, przebarwiania się
miejsc uszkodzonych w owocnikach, lokalizacji występowania: substrat – żywe drzewo, martwe drewno,
gleba. Dodatkowo załączono spisy napotkanych śluzowców (Myxomycetes), które dawniej zaliczano do
grzybów, a obecnie zostały one włączone do grupy pierwotniaków (Protozoa) w królestwie Protista.
Wykaz gatunków Macromycetes stwierdzonych w rezerwacie
Objaśnienie: Ch. – gatunek pod ścisłą ochroną, Ch.cz. – gatunek pod ochroną częściową, E –
gatunek wymierający, V – gatunek narażony na wyginięcie, R – gatunek rzadki, I – o nieokreślonym
statusie zagrożenia – wg Wojewody i Ławrynowicz (2006).
Stwierdzono następujące taksony macromycetes:
76
PODSTAWCZAKI BASIDIOMYCOTA
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
Gołąbek wymiotny Russula emetica (Schaeff.) Pers.
Goryczak żółciowy Tylopilus felleus (Bull.: Fr) P. Karst.
Hełmówka mszarowa Galerina cf. hypnorum (Schrank.: Fr.) Kühner
Kolczak obłączasty Hydnum repandum L.: Fr.
Korzeniowiec wieloletni Heterobasidion annosum (Fr.) Bref. ss. lato
Koźlarz pomarańczowożółty Leccinum versipelle (Fr.) Snell
Krowiak podwinięty Paxillus involutus (Batsch: Fr.) Fr. ss. lato
Krowiak bocznotrzonowy Tapinella panuoides (BATSCH) E.-J. GILBERT
Lisówka pomarańczowa Hygrophoropsis aurantiaca (Wulfen) Maire
Łysiczka trująca Psilocibe fascicularis (Huds.: Fr.) Noordel.
Łzawnik rozciekliwy Dacrymyces stillatus Fr.
Maślak pstry Suillus variegatus (SWARTZ: FR.) KUNTZE
Maślak sitarz Suillus bovinus (L.: FR.) KUNTZE
Maczużnik główkowaty Cordyceps cf. capitata (Holmsk.) Link. cf. – [R]
Monetnica maślana Rhodocollybia butyracea (BULL.) ANTONÍN & NOORDEL.
Pieprznik jadalny Cantharellus cibarius Fr.
Pięknoróg największy (p. lepki) Calocera viscosa (Pers.: Fr.) Fr.
Płachetka kołpakowata Rozites caperatus (Pers.; Fr.) P. Karst.
Pniarek obrzeżony Fomitopsis pinicola (Swartz: Fr.) P. Karst.
Podgrzybek brunatny Xerocomus badius (Fr.: Fr.) Kühner ex Gilbert
Podgrzybek zajączek odm. typowa Xerocomus subtomentosus (L.: Fr.) Quél. var. subtomentosus
Podgrzybek złotopory (p. złotawy) X. pascuus (Pers.) Krombh.
Sarniak świerkowy (sarniak dachówkowaty) Sarcodon imbricatus (L.) P. KARST
Siedzuń sosnowy (szmaciak gałęzisty) Sparassis crispa (Wulf.): Fr. – [Ch., R]
Tęgoskór pospolity (t. cytrynowy) Scleroderma citrinum Pers.
Wrośniak szorstki Trametes hirsuta (Wulf.: Fr.) Pilát
Zasłonak kleisty Cortinarius mucosus (BULL.: FR.) KICKX
Ziarnówka ochrowożółta Cystoderma amianthinum (SCOP.: FR.) FAY.
ŚLUZOWCE MYXOMYCETES
1. Gładysz kruchy Leocarpus fragilis (Dicks.) Rostaf.
2. Rulik nadrzewny Lycogala epidendrum (Fr.)
3. Rulik groniasty Lycogala epidendrum (L.) Fr. s.l.
Ponadto w trakcie inwentaryzacji na potrzeby planu ochrony 2000-2019 stwierdzono Exobasidium
vaccinii - grzyb, pasożyt borówki brusznicy, deformujący pędy i liście, które pokrywa grubą warstwą
białaworóżowej grzybni oraz Lichenoconium lecanorae - grzyb, pasożyt porostu Lecanora
conizaeoides, rosnący na owocnikach; widoczny w postaci czarnych plamek na ich górnej
powierzchni.
GATUNKI POD OCHRONĄ
Siedzuń sosnowy (szmaciak gałęzisty) Sparassis crispa (Wulf.): Fr. – ochrona ścisła
77
GATUNKI Z CZERWONEJ LISTY
Wymierające – E Nie stwierdzono
Narażone – V Nie stwierdzono
Rzadkie – R
Siedzuń sosnowy (szmaciak gałęzisty) Sparassis crispa (Wulf.): Fr. – ochrona ścisła
Maczużnik główkowaty Cordyceps cf. capitata (Holmsk.) Link.
O nieokreślonym statusie zagrożenia
Nie stwierdzono
Tab. 11. Zestawienie gatunków grzybów stwierdzonych w rezerwacie Krwawe Doły
Kategorie zagrożenia /liczba gatunków
Gromada/liczba gat.
E
V
R
I
Ch.
Ascomycota
0
Basidiomycota
28
2
1
Chcz.
-
Określenie lokalnych zasobów populacji i najcenniejszych składników Macromycetes
Rezerwat położony jest w strefie Borów Tucholskich i został utworzony celem zachowania ze
względów naukowych i dydaktycznych zbiorowisk leśnych typowych dla Borów Tucholskich oraz porostów i
innych rzadkich i chronionych roślin. Porasta go las sosnowy w wieku 113 lat. Przeprowadzone badania
wykazały obraz typowy dla Borów - ubogi stan gatunkowy macromycetes (28 gatunków), w szczególności
brak grzybów chronionych prawnie. Stwierdzono tylko dwa taksony z kategorii „rzadki” – [R]: siedzuń
sosnowy (szmaciak gałęzisty) Sparassis crispa i maczużnik główkowaty Cordyceps cf. capitata, a tylko
jeden z nich jest objęty ochroną ścisłą (siedzuń). Maczużnika podano jako cf. - oznaczenie niepewne.
Workowców Ascomycota – nie stwierdzono. Odnotowano ponadto 3 gatunki śluzowców. Na mapach
zamieszczono jedynie gatunki objęte ochroną ścisłą oraz wymienione w czerwonej liście roślin i grzybów
Polski.
Określenie zagrożeń Macromycetes i sposoby eliminacji lub ograniczenia tych zagrożeń
W omawianym rezerwacie nie stwierdzono zagrożenia środowiska, w którym rozwijają się grzyby.
Dotychczasowe krótkotrwałe badania grzybów pozwoliły jedynie na wstępne sformułowanie celów
„ochrony rezerwatowej” tych organizmów. Otóż celem ochrony jest m.in. zachowanie bioty grzybów, w
tym zwłaszcza gatunków szczególnej troski: pod ochroną prawną (ROZPORZĄDZENIE 2004) i umieszczonych
na czerwonej liście (WOJEWODA I ŁAWRYNOWICZ 2006). Wykorzystanie rezerwatu w celach ochronnych
polega na stworzeniu optymalnych warunków przetrwania puli genowej wszystkich organizmów (roślin,
zwierząt i grzybów), które są ze sobą powiązane łańcuchami troficznymi itp. oraz skuteczną ochronę
tamtejszych biocenoz. Można to realizować poprzez zachowanie biotopów i siedlisk (możliwie w stanie
zbliżonym do naturalnego). Zatem należy ograniczyć w stopniu maksymalnym czyszczenie obszaru
rezerwatu z tzw. posuszu. Dopuszcza się usuwanie martwego drewna tylko w szczególnych przypadkach, i
to w ograniczonym stopniu, ze względu na wysokie potencjalne zagrożenie pożarowe (zwłaszcza w
monokulturach sosnowych) i ze względów bezpieczeństwa. W szczególności ochrona powinna polegać, o
czym wspomniano powyżej, na nieingerowaniu w naturalne procesy sukcesyjne w środowisku, poprzez
m.in. zaniechanie eliminacji podłoży dla saproksylobiontów (zjawisko takie ma miejsce w lasach
gospodarczych), tworzenie tu ostoi dla zwierząt (dziki, sarny, jelenie), które uczestniczą w procesach
78
egzystencji grzybów, m.in. przyczyniają się do dyspersji zarodników oraz „produkują” bazę pokarmową dla
gatunków koprofilnych grzybów.
Ogólnie stan środowiska na obszarze rezerwatu należy ocenić jako dobry. Grzybożerne ssaki są
odpowiedzialne za roznoszenie zarodników grzybów, w szczególności należących do hypogeicznych
(podziemnych) jeleniaków (Elaphomyces sp.). Odchody zwierząt stanowią podłoże rozwoju gatunków
koprofilnych grzybów, np. z rodzaju Coprinus. Jednym z czynników negatywnie wpływającym na grzyby
jest przedeptywanie gleby i odsłanianie ściółki jak też zaśmiecanie. Ilość wyprodukowanych przez grzyby
owocników, bezpośrednio nie przekłada się na stan siedliska. Dokonując wstępnej oceny różnorodności
oraz obfitości grzybów, należy wziąć pod uwagę grupę ekologiczną oraz typ biologiczny poszczególnych
taksonów, tj. sposób rozmnażania (anemochoria, zoochoria), relacje z innymi organizmami na siedlisku
itd. A zatem dla prawidłowej oceny stanu bioty grzybów należy prowadzić obserwacje wieloletnie, biorąc
pod uwagę warunki pogodowe. Dobrym sposobem w tej ocenie jest porównanie obfitości grzybów w
badanym rejonie z analogicznymi taksonami na innych obszarach.
W stosunku do grzybów na ocenę pomyślności ich rozwoju powinny mieć wpływ różnorodność
gatunkowa zwłaszcza dendroflory i jej stan zdrowotny oraz zróżnicowanie wiekowe. Istotne cechy
siedliska to obecność starodrzewów, obecność martwego drewna, obfitość opadłych liści lub igieł,
występowanie leśnej zwierzyny (zoochoria, substraty dla gatunków koprofilnych) oraz przedstawicieli
owadów (Insecta), m.in. nocnych motyli itd. Ponadto istotnym czynnikiem wpływającym na świat grzybów
jest działalność gospodarcza i ogólnie cywilizacyjna człowieka.
Poza wytycznymi dotyczącymi martwego drewna oraz ruchu turystycznego nie planuje się
eliminacji lub ograniczania zagrożeń.
79
4.7. INWENTARYZACJA I ZASADY OCHRONY FAUNY
Zwierzęta badano w trakcie wizyt w terminie 18 – 24 czerwiec 2012 r. i 15 – 16 sierpień 2012 r.
Dodatkowo obserwacje i nasłuchy ptaków przeprowadzone zostały również w trakcie wcześniejszych
wizyt kontrolnych 23.03.2012, 30.04.2012 i 06.10.2012r. Nasłuchy detektorowe nietoperzy na obszarze
rezerwatu Krwawe Doły oraz w promieniu 1 km (w kierunku jeziora i miejscowości Olpuch) wykonano
trzykrotnie na przełomie lata i jesieni skupiając się na zidentyfikowaniu jak najszerszego garnituru
gatunków występujących w tym terenie.
Ptaki:
Obserwacje i nasłuchy przeprowadzono w okresie marzec – sierpień 2012 roku wykonując 4
poranne i 2 wieczorno-nocne kontrole obszaru rezerwatu połączone ze stymulacją magnetofonową.
Inwentaryzacja odbywała się metodą obchodów kontrolnych, cenzusu lęgowych gatunków rzadkich i
średniolicznych oraz obserwacji z punktów nasłuchowych. Ptaki oznaczano na podstawie głosów oraz
obserwacji bezpośrednich. Na mapach zaznaczano tylko pewne stwierdzenia gniazdowe ptaków.
Obserwacje dzienne prowadzono niezależnie od pogody, a dla obserwacji nocnych wybierano sprzyjające
warunki (bezwietrznie, bezchmurnie).
Płazy
Z uwagi na to, iż na terenie rezerwatu nie ma oczek wodnych bądź śródleśnych jeziorek,
poszukiwania płazów prowadzono „na upatrzonego” każdego dnia kontroli, poszukiwano migrujących
osobników, jak również nasłuchiwano odgłosów samców.
Gady
Poszukiwania gadów prowadzono w słoneczne dni, w godzinach południowych i wieczornych
podczas wszystkich wyjazdów terenowych.
Ssaki
Obecność ssaków w terenie rejestrowano na podstawie bezpośredniej obserwacji zwierząt oraz
na podstawie znalezionych śladów, m.in. odcisków stóp, odchodów, śladów żerowania, nor i gniazd
budowanych na ziemi oraz innych śladów. Przynależność znalezionych śladów do gatunków oznaczano na
podstawie opracowania Bouchnera (1992) oraz Romanowskiego (2007).
W celu zidentyfikowania nietoperzy przeprowadzono rejestrację sygnałów echolokacyjnych za
pomocą detektora ultradźwięków Anabat SD2 o typie detekcji Zero-crossing (+ wyjście High Frequency)
oraz polskiego zestawu do bioakustycznego monitoringu przyrodniczego SKU 204 LUNA-BASIC-2 (z
mikrofonem Pettersen) z rejestratorem cyfrowym ZOOM H1. Zarejestrowane głosy analizowano
następnie za pomocą programu AnalookW oraz CoolEdit z rejestratora ZOOM, celem oznaczenia
przynależności gatunkowej nagranych zwierząt. Nagrania przeprowadzono w godzinach wieczornych (po
zachodzie słońca) na transektach liniowych przecinających różne ekosystemy rezerwatu, oraz na dwóch
20-25 minutowych nasłuchach punktowych umieszczonych nad brzegiem jeziora Chądzie oraz na
skrzyżowaniu linii oddziałowych w północno zachodniej części rezerwatu.
Owady
Schwytane okazy oznaczano przyżyciowo przy użyciu lupy i binokularu, czasem fotografowano do
badań porównawczych w pracowni. Owady wypuszczano na wolność. Imaginalne okazy ważek i motyli
były odławiane za pomocą siatki i czerpaka entomologicznego. Chrząszcze odławiano do pułapek
lejkowych, bądź też pułapek glebowych (Barbera) które były sprawdzane codziennie tak, by nie narazić na
śmierć odłowionych okazów owadów. Poszukiwano również charakterystycznych żerowisk chrząszczy.
Prowadzono również poszukiwania owadów „na upatrzonego”. W przypadku owadów latających i
80
aktywnych nocą (motyle, chrząszcze, muchówki, pluskwiaki, sieciarki) wykorzystano lampę żarowortęciową o mocy 125W, rzucającą światło na biały płócienny ekran, zasilaną prądem wytwarzanym przez
agregat prądotwórczy.
Wykaz gatunków awifauny lęgowej stwierdzonych w rezerwacie
Na podstawie obchodów kontrolnych, cenzusu lęgowych gatunków rzadkich i średniolicznych oraz
obserwacji z punktów nasłuchowych stworzono listę gatunków stwierdzonych na powierzchni wraz z ich
statutem, gdzie:
L – gatunek lęgowy na powierzchni – podano tu kategorie gniazdowania według Polskiego Atlasu
Ornitologicznego (Sikora i in. 2007): A – gniazdowanie możliwe, B – gniazdowanie prawdopodobne, C –
gniazdowanie pewne (tabela kryteriów lęgowości i kategorii gniazdowania według PAO);
W – gatunek występujący w rezerwacie, w sezonie lęgowym nie spełniający kryteriów lęgowości dla
przyznania mu którejś z kategorii gniazdowania, lecz korzystający w jakiś sposób z powierzchni (np.
żerujący, polujący, fragment powierzchni jest tylko częścią terytorium); korzystający z powierzchni
również w trakcie wędrówki (np. odpoczywający, tworzący koncentracje w rezerwacie);
P – gatunek przelotny;
Z – gatunek zimujący lub stwierdzony zimą w rezerwacie.
W tabeli podano także status ochronny gatunków przy uwzględnieniu:
1) statusu ochronnego gatunków w Polsce (PL) na podstawie:
a) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej
zwierząt ( Dz.U. 2011 nr 237 poz. 1419.):
OŚ – gatunek objęty ochroną ścisłą; OŚ1 – gatunek objęty ochroną ścisłą, wymagający ochrony czynnej;
OŚS – gatunek wymagający ustalenia strefy ochronnej wokół miejsc rozrodu i regularnego przebywania;
OCZ – gatunek objęty ochroną częściową;
b) Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 11 marca 2005 r. w sprawie ustalenia listy gatunków
zwierząt łownych (Dz. U. Nr 45, poz. 433):
Ł – gatunek łowny;
c) stopnia zagrożenia gatunków według Czerwonej listy zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce
(Głowaciński 2001): EXP – gatunki zanikłe lub prawdopodobnie zanikłe w Polsce, EN – gatunki bardzo
wysokiego ryzyka, silnie zagrożone, VU – gatunki wysokiego ryzyka, narażone na wyginięcie, NT – gatunki
niższego ryzyka, ale bliskie zagrożenia, LC – gatunki niezagrożone.
2) statusu ochronnego gatunków w Unii Europejskiej (UE):
a) DP – gatunki wymienione w Załączniku I Dyrektywy Ptasiej (EWG 79/409/EWG z 2 kwietnia 1979 r. o
ochronie dziko żyjących ptaków)
b) Gatunki SPEC w kategorii 1–3 (BirdLife International 2004), gdzie:
SPEC 1 – gatunki zagrożone w skali globalnej;
SPEC 2 – gatunki zagrożone, których europejska populacja przekracza 50% populacji światowej i których
stan zachowania uznano za niekorzystny;
SPEC 3 – gatunki zagrożone, których europejska populacja nie przekracza 50% populacji światowej i
których stan zachowania uznano za niekorzystny;
81
Tab. 12. Gatunki ptaków stwierdzone w rezerwacie Krwawe Doły w 2012 roku
Polska
Rodz.
Zał. I
czerw.
ochrony
DP
lista
SPEC
Liczba
par
Kat.
Lęg.
DP I
NonSPEC
1
B
-
-
NonSPEC
1-2
C
Ł
-
-
NonSPEC
2
B
Wróblowe
OŚ
-
-
NonSPEC
1
B
Parus major
Wróblowe
OŚ
-
-
NonSPEC
3-4
C
Czarnogłówka
Poecile montanus
Wróblowe
OŚ
-
-
NonSPEC
1-3
C
7.
Czubatka
Lophophanes cristatus
Wróblowe
OŚ
-
-
SPEC 2
1-2
C
8.
Czyż (zwyczajny)
Carduelis spinus
Wróblowe
OŚ
-
-
NonSPEC
2-6
P
9.
Gil (zwyczajny)
Pyrrhula pyrrhula
Wróblowe
OŚ
-
-
NonSPEC
1
A
10. Kos
Turdus merula
Wróblowe
OŚ
-
-
NonSPEC
1
B
11. Kowalik (zwyczajny)
Sitta europaea
Wróblowe
OŚ
-
-
NonSPEC
1
C
12. Kulczyk
Serinus serinus
Wróblowe
OŚ
-
-
NonSPEC
1-2
B
13. Modraszka
Cyanistes caeruleus
Wróblowe
OŚ
-
-
NonSPEC
2-3
B
Regulus regulus
Wróblowe
OŚ
-
-
NonSPEC
2-3
B
15. Pełzacz leśny
Certhia familiaris
Wróblowe
OŚ
-
-
NonSPEC
1-2
B
16. Rudzik (zwyczajny)
Erithacus rubecula
Wróblowe
OŚ
-
-
NonSPEC
1-2
B
17. Sikora uboga
Poecile palustris
Wróblowe
OŚ
-
-
NonSPEC
2-3
B
18. Sosnówka
Periparus ater
Wróblowe
OŚ
-
-
NonSPEC
1-2
C
19. Sójka (zwyczajna)
Garrulus glandarius
Wróblowe
OŚ
-
-
NonSPEC
1
B
20. Strzyżyk (zwyczajny)
Troglodytes troglodytes
Wróblowe
OŚ
-
-
NonSPEC
2
B
21. Świergotek drzewny
Anthus trivialis
Wróblowe
OŚ
-
-
NonSPEC
1
B
22. Zięba (zwyczajna)
Fringilla coelebs
Wróblowe
OŚ
-
-
NonSPEC
4-6
C
23. Zniczek
Regulus ignicapilla
Wróblowe
OŚ
-
-
NonSPEC
1-2
B
Lp. Nazwa polska
Nazwa łacińska
1.
Dzięcioł czarny
Dryocopus martius
Dzięciołowe
OŚ
-
2.
Dzięcioł duży
Dendrocopos major
Dzięciołowe
OŚ
3.
Grzywacz
Columba palumbus
Gołębiowe
4.
(Drozd) Śpiewak
Turdus philomelos
5.
Bogatka
6.
14.
Mysikrólik
(zwyczajny)
Rząd
W okresie prowadzonej inwentaryzacji stwierdzono na terenie rezerwatu 23 gatunków ptaków,
spośród których 22 uznano za lęgowe. W przypadku 7 gatunków stwierdzono gniazdowanie pewne, 14
gatunków gniazdowanie prawdopodobne i dla 1 gatunku wykazano możliwość gniazdowania (Tab. 12).
Zgodnie ze „Standardem danych GIS w ochronie przyrody” należy wprowadzać do bazy danych
jedynie stanowiska gatunków wymienionych w załączniku 1 Dyrektywy 79/409/EWG w sprawie ochrony
82
dzikich ptaków oraz na czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (Głowaciński Z. [Red.]
2002. Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków).
Równocześnie do bazy danych należy wprowadzać jedynie te z pośród obserwacji, które można
zaklasyfikować do kategorii B – gniazdowanie prawdopodobne lub C – gniazdowanie pewne (zgodnie z
kategoriami „lęgowości” według Polskiego Atlasu Ornitologicznego). W związku z powyższym, tylko dla
tych stanowisk istnieje możliwość, jak i celowość nanoszenia ich na mapę.
Wykaz gatunków awifauny migrującej i zimującej stwierdzonych w rezerwacie
Z uwagi na ograniczenia czasowe wynikające z krótkiego okresu realizacji projektu planu nie było
możliwości przeprowadzenia inwentaryzacji gatunków zimujących w rezerwacie. Można jedynie założyć, z
uwagi na małe zróżnicowanie siedlisk, iż przebywają tu głównie pospolite gatunki leśne, zimujące na
terenie Borów Tucholskich, a stwierdzone również jako lęgowe w granicach rezerwatu.
Poza pospolitymi gatunkami drobnych ptaków migrujących (wróblowych) rezerwat nie stwarza
dogodnych warunków do żerowania i postoju na trasie ptasich wędrówek.
Określenie lokalnych zasobów populacji i najcenniejszych składników awifauny
Brak jest danych wyjściowych pozwalających na określenie zmian liczebności poszczególnych
gatunków w obrębie rezerwatu. W poprzednim planie ochrony zinwentaryzowano tylko 5 gatunków
ptaków bez podania liczby par. Także mając na uwadze iż występują tu tylko pospolite gatunki ptaków
leśnych, adekwatne będą tu trendy obserwowane w skali regionu i kraju.
Rzadkim gatunkiem z załącznika 1 Dyrektywy Ptasiej, stwierdzonym w rezerwacie w kategorii B –
gniazdowanie prawdopodobne, jest dzięcioł czarny, jednakże rezerwat ten nie ma znaczenia dla ochrony
tego gatunku w skali regionu, czy kraju. Gatunek ten jako jedyny z awifauny został oznaczony na mapach.
Określenie zagrożeń awifauny i sposoby eliminacji lub ograniczenia tych zagrożeń
Na terenie rezerwatu Krwawe Doły brak zidentyfikowanych zagrożeń dla awifauny. W świetle
unaturalniających się antropogenicznych fitocenoz borowych, braku istotnych zabiegów ochrony czynnej
jak też stanu jakościowego awifauny jedynym zagrożeniem jest płoszenie w sezonie lęgowym przez
turystów. Właściwe oznakowanie rezerwatu jest sposobem ograniczenia tego niekorzystnego czynnika.
Wykaz gatunków ssaków, gadów, płazów i bezkręgowców stwierdzonych w rezerwacie
Gatunki chronione występujące w rezerwacie oznaczono: OCZ – ochrona częściowa, OŚ – ochrona
ścisła, Ł- gatunki („łowne”) objęte Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 11 marca 2005 r. w
sprawie ustalenia listy gatunków zwierząt łownych (Dz.U. 2005 nr 45 poz. 433).
Zgodnie ze „Standardem danych GIS w ochronie przyrody” należy wprowadzać do bazy danych
jedynie stanowiska gatunków wymienionych obecnie w załączniku 1 i 2 Rozporządzenia Ministra
Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. 2011 nr 237 poz.
1419) i załączniku 2 dyrektywy 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i
flory a także na czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce (Głowaciński Z. [Red.] 2002.
Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków).
83
Dla gatunków ssaków do bazy danych należy wprowadzać jedynie obserwacje gatunku w miejscu
rozrodu lub zimowania. W przypadku płazów, do bazy danych należy wprowadzać jedynie obserwacje
gatunku w miejscu godowania lub rozrodu, a w przypadku gadów jedynie obserwacje gatunku w miejscu
rozrodu. Dla gatunków ślimaków i owadów, do bazy danych należy wprowadzać miejsca obserwacji lub
schwytania gatunku. W związku z powyższym, tylko dla stanowisk spełniających te kryteria istnieje
możliwość, jak i zasadność nanoszenia ich na mapę gatunków rzadkich i chronionych w rezerwacie.
Pulmonata - Płucodyszne:
Świdrzyk lśniący – Cochlodina laminata (M.)
Ślinik wielki – Arion rufus (L.)
Ślinik leśny – Arion silvaticus (Loh.)
Pomrów wielki – Limax maximus (L.)
Arenaria – Pajęczaki:
Araneae – Pająki:
Krzyżak ogrodowy – Araneus diadematus (C.)
Krzyżak zielony – Araneus cucurbitinus (C.&I.)
Kołosz wielobarwny – Aculepeira ceropegia (W.)
Skakun – Salticus sp. (B.)
Opiliones – Kosarze:
Kosarz zwyczajny – Phalangium opilio (L.)
Acari – Roztocza:
Kleszcz – Ixodida sp. (Leach)
Myriapoda – Wije:
Wij drewniak - Lithobius forficatus (L.)
--- - Julus scandinavius (Lat.)
Insecta – Owady:
Collembola – Skoczogonki:
--- - Orchesella sp. (R. Tem.)
Odonata - Ważki:
Szablak żółty - Sympetrum flaveolum (L.)
Coleoptera – Chrząszcze:
Cerambycidae – Kózkowate:
Ściga filetowa – Callidium violaceum (L.)
Ściga matowa – Tetropium fuscum (F.)
Ściga lśniąca – Tetropium castaneum (L.)
Kłopotek czarny – Spondylis buprestoides (L.)
Dyląż garbarz – Prionus coriarius (L.)
Rębacz pstry – Rhagium inquisitor (L.)
Zmorsznik czerwony – Stictoleptura rubra (L.)
Strangalia czarna – Stenurella nigra (L.)
Strangalia przepasana – Stenurella bifasciata (M.)
84
Szczapówka sosnowa – Arhopalus rusticus (L.)
Żerdzianka sosnowa – Monochamus galloprovincialis (O.)
Tycz cieśla – Acanthocinus aedilis (L.)
Borodziej próchnik – Ergates faber (L.) OŚ – stwierdzony poza granicami rezerwatu w karpinach
wyciętych sosen.
Buprestidae – Bogatkowate:
Miedziak sosnowiec – Chalcophora mariana (L.)
Przypłaszczek granatek – Phaenops cyanea (F.)
Elateridae – Sprężykowate:
--- - Ampedus pomorum (H.)
--- - Ampedus sanguineus (L.)
Osiewnik rolowiec – Agriotes lineatus (L.)
Cocinellidae – Biedronkowate:
Biedronka oczatka – Anatis ocellata (L.)
Carabidae – Biegaczowate:
Biegacz wręgaty – Carabus cancellatus (Ill.) – OŚ
Biegacz granulowany – Carabus granulatus (L.) – OŚ
Biegacz gajowy – Carabus nemoralis (M.) – OŚ
Biegacz fioletowy – Carabus violaceus (L.) – OŚ
Szykoń czarny – Pterostichus niger (Sch.)
Skoropędek – Agonum sp. (B.)
Trzyszcz leśny – Cicindela sylvaticum (L.)
Trzyszcz piaskowy – Cicindela hybryda (L.)
Cleridae – Przekraskowate:
Przekrasek mróweczka – Thanasimus formicarius (L.)
Curculionidae – Ryjkowcowate:
Szeliniak sosnowiec – Hylobius abietis (L.)
Słonik orzechowiec - Curculio nucum (L.)
Scarabaeidae – Żukowate:
Żuk wiosenny – Geotrupes vernalis (L.)
Żuk gnojowy – Geotrupes stercorarius (L.)
Chrabąszcz majowy – Melolontha melolontha (L.)
Guniak czerwczyk – Amphimallon solstitiale (L.)
Ogrodnica niszczylistka - Phyllopertha horticola (L.)
Lepidoptera – Motyle:
Bielinek rzepnik - Pieris rapae (L.)
Bielinek bytomkowiec - Pieris napi (L.)
Latolistek cytrynek - Gonepteryx rhamni (L.)
Wietek gorczycznik - Leptidea sinapis (L.)
Zieleńczyk ostrężynie - Callophrys rubi (L.)
Czerwończyk uroczek - Lycaena tityrus (P.)
Modraszek wieszczek - Celastrina argiolus (L.)
Rusałka żałobnik - Nymphalis antiopa (L.)
Rusałka pawik - Inachis io (L.)
85
Rusałka ceik - Polygonia c-album (L.)
Dostojka malinowiec - Argynnis paphia (L.)
Dostojka aglaja - Argynnis aglaja (L.)
Dostojka latonia - Issoria lathonia (L.)
Dostojka selene - Boloria selene (D&S.)
Przeplatka atalia - Melitaea athalia (R.)
Przestrojnik jurtina - Maniola jurtina (L.)
Przestrojnik trawnik - Aphantopus hyperantus (L.)
Strzępotek perełkowiec - Coenonympha arcania (L.)
Powszelatek brunetek - Erynnis tages (L.)
Karłątek ryska - Thymelicus lineola (O.)
Karlątek kniejnik - Ochlodes sylvanus (B. & G.)
Lasiocampidae - Barczatki
Barczatka malinówka - Macrothylacia rubi (L.)
Barczatka sosnówka - Dendrolimus pini (L.)
Barczatka pierścieniówka - Malacosoma neustria (L.)
Sphingidae - Zawisaki
Zawisak borowiec - Sphinx pinastri (L.)
Nastrosz Lipowiec - Mimas tiliae (L.)
Zmierzchnik pazik - Deilephila porcellus (L.)
Notodontidae - Garbatki
Widłogonka dwurożka - Furcula furcula (C.)
Garbatka brzozówka - Pheosia gnoma (F.)
Garbatka dromaderka - Notodonta dromedarius (L.)
Garbatka karbica - Gluphisia crenata (E.)
Dąbrówka dodona - Drymonia dodonaea (D&S.)
Lymantridae - Brudnice
Szczotecznica szarawka - Calliteara pudibunda (L.)
Kuprówka złotnica - Euproctis similis (Fues.)
Brudnica mniszka - Lymantria monacha (L.)
Brudnica nieparka - Lymantria dispar (L.)
Artidae - Niedźwiedziówki
Fałdówka glinawica - Eilema lutarella (L.)
Fałdówka porostówka - Eilema complana (L.)
Niedźwiedziówka kaja - Arctia caja (L.)
Powrózka dwuplamka - Lithosia quadra (L.)
Powrózka rudoszyjka - Atolmis rubricollis (L.)
Szewnica miętówka - Spilosoma lubricipeda (L.)
Szewnica bzówka - Spilosoma lutea (H.)
Sadzawka rumienica - Phragmatobia fuliginosa (L.)
Krasopani poziomówka - Callimorpha dominula (L.)
Thyatridae - Falice
Plamówka malinówka - Thyatira batis (L.)
Pluszówka agatka - Habrosyne pyritoides (H.)
86
Przestrożnica żółtorożka - Achlya flavicornis (L.)
Geometridae - Miernikowce
Plamiec trzmieliniak - Ligdia adustata (D&S.)
Witalnik zmiennik - Macaria alternata (D&S.)
Witalnik choiniak - Macaria signaria (Hüb.)
Witalnik sosnowiak - Macaria liturata (C.)
Witalnik naostrzak - Chiasmia clathrata (L.)
Witalnik rdzawiak - Itame brunneata (Th.)
Skrzytek bezksiężyczak - Selenia tetralunaria (H.)
Skrzytek dereniak - Selenia dentaria (F.)
Rączyk leszczyniak - Angerona prunaria (L.)
Zimowek ogołotniak - Erannis defoliaria (C.
Przylepek świerczyniak - Deileptenia ribeata (C.)
Przylepek nagrabek - Alcis repandata (L.)
Przylepek moczarek - Arichanna melanaria (L.)
Poproch pylinkowiak - Ematurga atomaria (L.)
Poproch cetyniak - Bupalus piniaria (L.)
Ciemnokres wierzbowiec - Cabera pusaria (L.)
Ostrolot kreskowiak - Hylaea fasciaria (L.)
Nierównik kasztaniak - Alsophila aescularia (D&S.)
Miernik borówczak - Jodis putata (L.)
Wątlak nawrzosak - Scopula immorata (L.)
Wątlak czarnokropek - Scopula nigropunctata (H.)
Wątlak trójpasek - Scopula ternata (Sch.)
Krocznik odwrotnik - Idaea aversata (L.)
Krocznik wycinek - Idaea emarginata (L.)
Paśnik komosiak - Scotopteryx chenopodiata (L.)
Pomiernik siniec - Scotopteryx luridata (H.)
Paśnik posmutek - Epirrhoe tristata (L.)
Paśnik zmiennik - Epirrhoe alternata (M.)
Paśnik znacznik - Xanthorhoe designata (H.)
Paśnik posmutek - Epirrhoe tristata (L.)
Paśnik chrzaniak - Xanthorhoe fluctuata (L.)
Paśnik dwuziernik - Cosmorhoe ocellata (L.)
Paśnik trwalnik - Pennithera firmata (Hüb.)
Paśnik przekrasek - Thera variata (D&S.)
Paśnik juniperata - Thera juniperata (L.)
Paśnik sosnowiec - Thera obeliscata (Hüb.)
Paśnik grabowiak - Epirrita christyi (A.)
Paśnik jesieniak - Epirrita autumnaria (D.)
Piędzik przedzimek - Operophtera brumata (L.)
Platynka zielonka - Acasis viretata (Hüb.)
Noctuidae - Sówkowate
Pyszałek orion - Moma alpium (O.)
87
Wieczernica strzałówka - Acronicta psi (L.)
Wieczernica górolubka - Acronicta auricoma (D&S.)
--- - Craniophora ligustri (D&S.1775)
Błyszczka kroplówka - Macdunnoughia confusa (St.)
Błyszczka jarzynówka - Autographa gamma (L.)
Rozszczepka śnicianka - Hypena proboscidalis (L.)
Kotarnica jagodnica - Hypena crassalis (F.)
Kapturnica mleczówka - Cucullia umbratica (L.)
Światłówka babczarka - Hoplodrina ambigua (D&S.)
--- - Hoplodrina blanda (D&S.)
--- - Hoplodrina octogenaria (G.)
--- - Charanyca trigrammica (H.)
--- - Rusina ferruginea (E.)
Ponurzyca źralica - Thalpophila matura (H.)
Agatówka łobodnica - Trachea atriplicis (L.)
Brzaskówka ogorzałka - Euplexia lucipara (L.)
--- - Cosmia trapezina (L.)
--- - Xanthia togata (E.)
--- - Xanthia icteritia (H.)
Źrenicówka pistacjówka - Agrochola lychnidis (D&S.)
Źrenicówka czerwienica - Agrochola helvola (L.)
--- - Agrochola macilenta (Hüb.)
Porożnica jagodówka - Conistra vaccinii (L.)
--- - Luperina testacea (D&S.)
--- - Hydraecia micacea (E.)
--- - Apamea monoglypha (H.)
--- - Apamea crenata (H.)
--- - Apamea scolopacina (E.)
--- - Apamea remissa (Hüb.)
--- - Mesapamea secalis (L.)
Piętnówka brukiewka - Lacanobia oleracea (L.)
--- - Lacanobia w-latinum (H.)
Piętnówka zmienna - Lacanobia suasa (D&S.)
--- - Melanchra pisi (L.)
Piętnówka rdestówka - Melanchra persicariae (L.)
Piętnówka kapustnica - Mamestra brassicae (L.)
--- - Leucania obsoleta (Hüb.)
--- - Leucania comma (L.)
Mokradlica miedzianka - Mythimna turca (L.)
--- - Mythimna pudorina (D&S.)
Mokradlica - Mythimna pallens (L.)
--- - Orthosia cruda (D&S.)
Piętnówka zmiennica - Orthosia incerta (H.)
Piętnówka wiciokrzewka - Orthosia gothica (L.)
88
Strzygonia choinówka - Panolis flammea (D&S.)
Piętnówka perzanka - Tholera decimalis (P.)
Rolnica zbutewka - Axylia putris (L.)
Rolnica boćwinówka - Ochropleura plecta (L.)
--- - Diarsia rubi (V.)
Rolnica tasiemka - Noctua pronuba (L.)
Rolnica trójkątówka - Xestia triangulum (H.)
--- - Xestia ditrapezium (D&S.)
--- - Agrotis clavis (H.)
Rolnica czopówka - Agrotis exclamationis (L.)
Rolnica zbożówka - Agrotis segetum (D&S.)
Światowidka samotnica - Panthea coenobita (E.)
Połacica leszczynówka - Colocasia coryli (L.)
Zielonka niekreślanka - Earias clorana (L.)
Diptera – Muchówki:
Łowik – Machimus sp. (M.)
Komarnica – Tipula sp. (L.)
Komar brzęczący – Culex pipiens (L.)
Bzygi – Syrphidae (Lat.)
Hymenoptera – Błonkoskrzydłe:
Formicidae – Mrówkowate:
Mrówka rudnica – Formica rufa (L.) OCZ
Hurtnica – Lasius sp. (L.)
Wścieklica zwyczajna – Myrmica rubra (L.)
Amphibia – Płazy:
Ropucha szara (Bufo bufo L.) OŚ
Żaba trawna (Rana temporaria L.) OŚ
Reptilia – Gady:
Zaskroniec – Natrix natrix (L.) OŚ
Jaszczurka zwinka - Lacerta agilis (L.) OŚ
Żmija zygzakowata – Vipera berus (L.) OŚ – zachodzące z południa, stwierdzona poza granicami
rezerwatu.
Mammalia – Ssaki:
Mysz leśna – Apodemus flavicollis (Mel.)
Mysz polna - Apodemus agrariusz (Pall.)
Kret – Talpa europea (L.) – OCZ
Wiewiórka pospolita – Sciurus vulgaris (L.) – OŚ
Zając szarak – Lepus europaeus (Pall.) – Ł
Dzik – Sus scrofa (L.) – stwierdzone buchtowiska – Ł
Lis rudy – Vulpes vulpes (L.) – stwierdzono odchody – Ł
Sarna – Capreolus capreolus (L.) – stwierdzono tropy migrujących osobników – Ł
89
Nocek rudy Myotis daubentonii (Kuhl, 1817) – OŚ (15 nasłuchów)
Nocek Natterera Myotis nattereri (Kuhl, 1817) – OŚ (5 nasłuchów)
Karlik malutki Pipistrellus pipistrellus (Schreber, 1774) – OŚ (6 nasłuchów)
Karlik większy Pipistrellus nathusii (Keyserling & Blasius, 1839) – OŚ (18 nasłuchów)
Borowiec wielki Nyctalus noctula (Schreber, 1774) – OŚ (12 nasłuchów)
Gacek brunatny Plecotus auritus (Linnaeus, 1758) – OŚ (gatunek liczny na Pomorzu,
najprawdopodobniej występujący w okolicach miejscowości Olpuch, identyfikacja detektorowa
jest bardzo trudna, jego niezwykle słaby sygnał echolokacyjny czyni tego nietoperza trudnym do
obserwacji detektorowych).
Wszystkie stwierdzone gatunki nietoperzy są objęte ścisłą ochroną, zapisami Konwencji
Berneńskiej (załącznik III – karlik malutki, załącznik II – pozostałe gatunki), Konwencji Bońskiej,
Załącznikiem IV Dyrektywy Siedliskowej Unii Europejskiej oraz ratyfikowanym przez Polskę
Porozumieniem o Ochronie Nietoperzy w Europie (EUROBATS).
Określenie lokalnych zasobów populacji i najcenniejszych składników ssaków, gadów, płazów i
bezkręgowców
Zasoby faunistyczne rezerwatu pod kątem występowania ssaków, gadów, płazów i bezkręgowców
przedstawiają typowy układ dla tego regionu. W rezerwacie odnotowano występowanie 5 gatunków
owadów pod ochroną ścisłą (w tym jeden poza granicami rezerwatu), 1 owad pod ochroną częściową, 2
płazy pod ochroną ścisłą, 3 gady pod ochroną ścisłą, oraz 6 gatunków ssaków pod ochroną ścisłą i 1 pod
częściową. Brak tu gatunków zagrożonych w skali kraju czy regionu. Jako niewątpliwy walor należy zaliczyć
występowanie aż pięciu gatunków nietoperzy – wszystkie objęte ochroną ścisłą. Lokalizacje na mapach
wyżej wymienionych gatunków objętych ochroną nie zostały odnotowane z powodu nie spełniania
przesłanek zgodnych ze „Standardem danych GIS w ochronie przyrody”. Zaznaczono jedynie stanowiska
bezkręgowców pod ochroną ścisłą.
W stosunku do nietoperzy zamieszczono poniżej mapę użytkowania obszaru przez
chiropterofaunę. W obszarze rezerwatu ani w jego bezpośredniej bliskości nie stwierdzono kolonii letnich
ani kryjówek godowych. Omawiany obszar wykorzystywany jest, jako żerowisko (szczególnie cieki
śródleśne i bagienka) a znajdujący się w północno wschodniej części zbiornik także jako wodopój. Z uwagi
na położenie rezerwatu w pasie uznawanym przez chiropterologów za jeden z głównych korytarzy
migracyjnych nietoperzy, w rejonie tym może pojawiać się w okresie przelotów maksymalnie do 17
gatunków.
90
Ryc. 19 Mapa wykorzystania terenu przez chiropterofaunę
91
Krótka charakterystyka stwierdzonych gatunków nietoperzy
1.
Nocek rudy Myotis daubentoni – zamieszkuje całą Europę, sięgając daleko na północ oraz
środkową Azję. W Polsce można go spotkać w całym kraju, liczny na Pomorzu. Nietoperz ten najchętniej
osiedla się w pobliżu wody. Latem jego kryjówki mieszczą się w dziuplach, szczelinach, na strychach, pod
mostami, a nawet w gniazdach jaskółek brzegówek. Zazwyczaj tworzy niewielkie kolonie. W sen zimowy
zapada pod koniec października i trwa on do początku marca. Zimę spędza przeważnie w rożnego rodzaju
fortyfikacjach, piwnicach i podziemiach wybudowanych przez człowieka, w jaskiniach mniej liczny. Zimuje
pojedynczo lub w koloniach tworzonych często wraz z innymi gatunkami nietoperzy. Jego lot jest szybki, o
nieregularnej linii.
Nocek rudy wyrusza na żer wkrótce po zachodzie słońca. Poluje najczęściej nad wodami, czasami
w dużej odległości od kryjówki. Z łowów wraca o świcie. Pokarm chwyta w locie. Stanowią go przede
wszystkim komary i jętki, ale także inne owady, a bywa, że małe rybki lub skorupiaki.
Nocek rudy jest stosunkowo często obserwowanym gatunkiem na Pomorzu i w okolicach rezerwatu.
Odsłuchany na żerowiskach 15 krotnie. W obszarze badań stwierdzono żerowanie nad jeziorem w pobliżu
rezerwatu. Schronień nie zlokalizowano.
Sonogram nasłuchu – Nocka rudego Myotis daubentoni
2.
Nocek Natterera - Myotis nattereri – występuje niemal w całej Europie z wyjątkiem środkowej i
północnej Skandynawii, skrajnie osiadły. W Polsce notowany z terenu całego kraju. Latem nocek Natterera
jest związany z obszarami leśnymi. Jego letnimi kryjówkami są dziuple drzew i budki, chociaż kilkakrotnie
obserwowano je w szczelinach budynków. Żerowiska znajdują się średnio 2 - 3 km (maksymalnie do 6 km)
od kryjówki dziennej. Zimuje licznie w różnego rodzaju podziemiach naturalnych i sztucznych - np. małych
piwnicach przydomowych. Gatunek ten jest osiadły. Najdłuższy stwierdzony przelot to 176 km
(Sachanowicz i Ciechanowski 2005). Uznany jest za gatunek mniej zagrożony, co wynika z różnorodności
kryjówek letnich i zimowych. W rezerwacie Krwawe Doły stwierdzany 5 krotnie - na żerowiskach i w
miejscu przelotów. Schronień nie zlokalizowano występują prawdopodobnie w otoczeniu rezerwatu.
92
Sonogram nasłuchu - Nocek Natterera- Myotis nattereri
3.
Karlik malutki Pipistrellus pipistrellus zamieszkuje prawie całą Europę, za wyjątkiem północnej
części Skandynawii. W Polsce występuje bardzo nieregularnie. Rozmnaża się powszechnie w północnej i
północno-zachodniej części kraju. Z innych rejonów doniesienia o rozrodzie są nieliczne lub ich brak. Ściśle
synantropijny, zasiedla przede wszystkim budynki, również zupełnie nowe. Jest to jeden z najmniejszych
nietoperzy w Polsce. Występuje na obszarach leśnych i blisko człowieka. Żeruje na terenach półotwartych,
nad rzekami, jeziorami, terenami podmokłymi, także w parkach, nad łąkami i na obrzeżach lasów oraz przy
zabudowaniach wiejskich. Wiosną samice tworzą kolonie liczące 20 - 230 osobników, często łączone z
karlikiem większym oraz mroczkiem posrebrzanym. Ich kryjówki letnie mieszczą się na strychach, w
dziuplach, budkach dla ptaków, szczelinach w budynkach. Zimą spotykane są w szczelinach budynków,
dziuplach i jaskiniach (Sachanowicz i Ciechanowski 2005). Karlik malutki należy do gatunku osiadłego,
przemieszcza się zazwyczaj na odległości do 10 - 20 (do 50) km. Populacje w północnej i wschodniej
Europie są wędrowne i pokonują odległości do 1150 km (Sachanowicz i Ciechanowski 2005).
Obserwowany na żerowiskach 18 krotnie. W obszarze badań stwierdzono żerowanie w pobliżu rezerwatu
na terenach otwartych oraz wzdłuż torów. Schronień nie zlokalizowano występują prawdopodobnie w
otoczeniu rezerwatu.
93
Sonogram nasłuchu - Karlik malutki Pipistrellus pipistrellus
4.
Borowiec wielki Nyctalus noctula – jeden z największych krajowych gatunków nietoperzy.
Występuje w całej Europie z wyjątkiem Półwyspu Iberyjskiego i większej części Irlandii. W kraju znany jest
z całego obszaru, uważany za gatunek typowo leśny, ale polujący na otwartej przestrzeni. Zamieszkuje
wysoko położone dziuple drzew, rzadko skrzynki lęgowe, w ostatnich latach coraz częściej budynki, w tym
wielkopłytowe bloki mieszkalne. Zimę spędza w zachodniej i południowej Europie, dokąd odbywa
długodystansowe wędrówki. Z Polski znane są jednak przypadki hibernacji tego nietoperza z dziupli drzew
i szczelin w ścianach budynków.
Sonogram nasłuchu - Borowiec wielki Nyctalus noctula
5.
Karlik większy - Pipistrellus nathusii występuje w całej Europie z wyjątkiem Półwyspu
Iberyjskiego, na północ sięgając Wysp Brytyjskich i południowej części Skandynawii. W Polsce
94
rozmieszczony jest bardzo nieregularnie. Rozmnaża się powszechnie na Pomorzu ponieważ region gdański
leży na trasie jego migracji wzdłuż wybrzeży Bałtyku (prowadzącej aż do Holandii, Francji i Włoch).
Preferuje lasy szpilkowe, licznie występuje we wszystkich badanych parkach krajobrazowych gdzie
miejscami należy do najliczniejszych i najpospolitszych gatunków nietoperzy. W okresie wędrówek i
godów może pojawiać się jednak w dużej liczbie np. w dolinach rzecznych na południu kraju.
Związany jest z terenami leśnymi, obfitującymi w wody powierzchniowe. Kolonie rozrodcze
spotykano w budynkach, skrzynkach lęgowych dla ptaków i nietoperzy, jak również w dziuplach. Często
osobniki tego gatunku tworzą kolonie mieszane z karlikiem malutkim, lokalnie również z mroczkiem
posrebrzanym, wykorzystuje także wspólne schronienia z mroczkiem późnym. Zimowymi kryjówkami są
m.in. dziuple drzew, nadziemne części budynków, stosy składowanego drewna opałowego, zaś w
ostatnich latach również fortyfikacje.
Sonogram nasłuchu - Karlik większy - Pipistrellus nathusii
Określenie zagrożeń ssaków, gadów, płazów i bezkręgowców i sposoby eliminacji lub
ograniczenia tych zagrożeń
Rezerwat Krwawe Doły z uwagi na niewielką powierzchnię i ukształtowanie terenu nie jest
atrakcyjny faunistycznie. Znacznie ciekawsze są obszary leżące w bezpośrednim sąsiedztwie rezerwatu, na
których prowadzona jest normalna gospodarka leśna. Zwierzyna czarna i płowa odwiedza teren
rezerwatu, jednakże nie stwierdzono jej ostoi. Przy granicach rezerwatu (wydzielenie 572a) teren okalają
młode brzozy, które są cennym czynnikiem zwiększającym bioróżnorodność badanego obiektu. Ponadto
na badanym obszarze stwierdzono znikome ilości martwego drewna.
W perspektywie 20 lat obowiązywania planu ochrony rezerwatu czyli zapewnionej naturalnej
sukcesji lasu zmierzającej dynamicznie do odbudowy pierwotnego zbiorowiska przetrwanie siedlisk i
populacji wymienionych powyżej gatunków wydaje się być zapewnionym. Ilość martwego drewna
zwiększy się, ruch turystyczny zostanie uregulowany.
Fauna zamieszkująca rezerwat jest typowa dla regionu Borów Tucholskich. W trakcie badań nie
stwierdzono przedstawicieli gatunków zagrożonych wyginięciem (w skali kraju czy regionu), dla których
konieczne byłoby formułowanie specjalnych zaleceń ochronnych. Mając jednak na uwadze liczne
95
występowanie nietoperzy (grupy zwierząt wyjątkowo wrażliwych na zagrożenia) oraz małą ilość
starodrzewi (liściastych – brak) w bezpośrednim sąsiedztwie rezerwatu w ramach eliminacji zagrożenia
braku odpowiednich siedlisk dla rozrodu lub kolonii letnich zaplanowano rozwieszenie 10 skrzynek
rozrodczych i systematyczną kontrolę ich stanu. Przyczyny, dla których nietoperze są wrażliwą na
zagrożenia grupą zwierząt, to: niska rozrodczość (1-2 młode), uzależnienie od dostępności kryjówek
letnich i zimowych, wysoka pozycja w piramidzie pokarmowej (konsumenci II i III rzędu) oraz niewielka
obecnie liczebność i zagęszczenie. Im wyższa pozycja w piramidzie pokarmowej, tym większa akumulacja
w organizmie toksycznych substancji zawartych w ciele ofiar. Największym zagrożeniem jest stopniowe
zmniejszanie się liczby i dostępności kryjówek, a w lasach cięcie starych, dziuplastych drzew, będących
naturalnym schronieniem dla leśnych gatunków nietoperzy. Równie niebezpieczny jest również zanik w
krajobrazie starych zabudowań, gdzie od stuleci nietoperze znajdowały dogodne miejsca do zakładania
kolonii rozrodczych i zimowych (strychy, piwnice, stare ceglane studnie). Duże zagrożenie stanowi
niepokojenie zwierząt w ich letnich i zimowych schronieniach. Nietoperze podczas hibernacji są całkowicie
bezbronne, a niepokojone przez człowieka tracą cenne zapasy energii, często nie dożywając wiosny. Na
nietoperze szkodliwie wpływa także oddziaływanie toksycznych środków służących do konserwacji
drewna, stosowanych powszechnie do zabezpieczania konstrukcji drewnianych na strychach i w
pomieszczeniach gdzie występują.
4.8. ZNACZENIE REZERWATU PRZYRODY W KRAJOWYM SYSTEMIE OCHRONY PRZYRODY
Rezerwat „Krwawe Doły” jest jednym z nielicznych obiektów chronionych w Polsce, gdzie
przedmiotem ochrony jest wykształcony na siedliskach porolnych bór świeży. Przed objęciem ochroną był
to las użytkowany gospodarczo, nie mający większych walorów różniących go od otaczających setek
hektarów zbiorowisk borowych. Roślinność rezerwatu jest reprezentatywna dla dużych obszarów Borów
Tucholskich. Rezerwat jest miejscem, gdzie można obserwować spontanicznie zachodzące zmiany w
unaturalniających się antropogenicznych fitocenozach borowych po zaprzestaniu ingerencji człowieka.
Flora rezerwatu nie przedstawia wysokiej wartość ze względu na udział cennych gatunków roślin.
Pomimo iż, stwierdzono tu występowanie 11 taksonów objętych ochroną ścisłą lub częściową, 2 taksony
grzybów ze statusem – rzadki w tym jeden pod ochroną ścisłą oraz liczną grupę porostów chronionych lub
rzadkich (9 gatunków objętych ochroną ścisłą, 6 taksonów objętych ochroną częściową, 1 gatunek
wymagający wyznaczenia stref ochrony stanowisk, 6 gatunków porostów znajdujących się na czerwonej
liście porostów Polski, 5 gatunków porostów znajdujących się na czerwonej liście porostów Pomorza
Gdańskiego) jest to typowy obraz szaty roślinnej regionalnie przyporządkowany Borom Tucholskim.
Siedlisk przyrodniczych brak.
Stwierdzono tu również szereg gatunków fauny podlegającej ochronie ścisłej lub częściowej. 22
gatunki ptaków pod ochroną ścisłą (w tym 7 lęgowych), 5 gatunków owadów pod ochroną ścisłą (w tym
jeden poza granicami rezerwatu), 1 owad pod ochroną częściową, 2 płazy pod ochroną ścisłą, 3 gady pod
ochroną ścisłą oraz 6 gatunków ssaków pod ochroną ścisłą i 1 pod częściową. Brak tu gatunków
zagrożonych w skali kraju czy regionu. Jako niewątpliwy walor należy zaliczyć występowanie aż pięciu
gatunków nietoperzy.
Gatunki te również są pospolite w skali kompleksu Borów Tucholskich i nie wyróżniają się ponad
przeciętny obraz tego obszaru.
96
Podsumowując: rezerwat ma istotne znaczenie w krajowym systemie ochrony głównie z powodu
zachodzących w nim procesów renaturyzacyjnych. Z punktu widzenia cennych składników rodzimej flory i
fauny Krwawe Doły obejmują listę taksonów charakterystycznych dla Borów Tucholskich i jest to również
pewna wartość. Na uwagę zasługuje występowanie pięciu gatunków nietoperzy.
97
5. OCENA ZAGROŻEŃ PRZYRODY
5.1. ZAGROŻENIA
EKOSYSTEMÓW LEŚNYCH I NIELEŚNYCH ORAZ SPOSOBY ELIMINACJI LUB OGRANICZENIA TYCH
ZAGROŻEŃ
W odniesieniu do ekosystemów leśnych rezerwatu Krwawe Doły nie dostrzega się obecnie istotnych
i realnych zagrożeń, zarówno zewnętrznych jak wewnętrznych, które by radykalnie zmieniały aktualny,
względnie dobry stan występujących tu biotopów i biocenoz.
Zbiorowiska borowe w rezerwacie są pochodzenia antropogenicznego. Powstały w wyniku
nasadzenia sosny na opuszczonych polach uprawnych. Świadczy o tym wyraźnie zachowany poziom
płużny. Mimo posadzonego drzewostanu, tak struktura fitocenoz, jak i ich skład florystyczny nie odbiegają
w istotny sposób od postaci naturalnych zespołu. Decydujące znaczenie miała tutaj zgodność składu
gatunkowego drzewostanu z siedliskiem. Zarówno w rezerwacie, jak i w jego sąsiedztwie, nie zachowały
się fitocenozy dawnej roślinności leśnej. Na podstawie analizy uwarunkowań siedliskowych oraz specyfiki
lokalnej roślinności i tendencji dynamiczno - rozwojowych fitocenoz można przyjąć, że pierwotnie
dominowała tu względnie żyzna postać boru świeżego, którego drzewostany budowała sosna. Odlesienia,
użytkowanie rolne i pastwiskowe terenu oraz monokulturowa uprawa sosny doprowadziły nie tylko do
degradacji gleb, ale także do lokalnego zubożenia florystycznego oraz do rozwoju bioty porostowej.
Aktualnie z powodu wzrostu zadrzewienia oraz procesów renaturyzacyjnych siedliska borowego - porosty
wycofują się z rezerwatu. Lokalnie występuje tu również obcy geograficznie świerk. Większość
egzemplarzy została usunięta od momentu powołania rezerwatu jednak na dzień dzisiejszy pozostało
około 5 m3 w warstwie drzewostanu oraz nieliczne egzemplarze w podszycie. Niniejszy projekt planu
ochrony planuje definitywne usunięcie świerka.
Presja turystyczna i rekreacyjna jest tu słabo zaznaczona ale nasila się latem i jesienią. Rezerwat
położony jest śródleśnie, w pewnym oddaleniu od zabudowań i uczęszczanych szlaków, w wyniku czego
przemieszczanie i przebywanie wczasowiczów jest tu znacznie mniejsze. Ruch odbywa się po drogach
gruntowych otaczających rezerwat. Negatywnego wpływu tego czynnika na ekosystemy rezerwatu nie
można jednak wykluczyć w przyszłości. Ponadto w rezerwacie odnotowano niewielką ilość śmieci.
Zagrożenia wewnętrzne rezerwatu wiążą się przede wszystkim z przemianami sukcesyjnymi
ekosystemu i dotyczą tylko niektórych jego składników w niewielkim zakresie przestrzennym. Odnosi się
to przede wszystkim do bioty porostowej - wzrost zwarcia koron drzew. Istotnym zagrożeniem jest
również niewielka ilość martwego drewna – siedliska wielu rzadkich grzybów.
Podsumowanie: obecnie nie stwierdza się żadnych istotnych zagrożeń dla rezerwatu, które
mogłyby zaburzyć samorzutny przebieg sukcesji. Zagrożenie w postaci obcego geograficznie świerka
zostanie wyeliminowane poprzez usunięcie go poza teren rezerwatu. Mała ilość martwego drewna będzie
systematycznie wzrastała wraz z postępującymi procesami renaturyzacji.
5.2. STOPIEŃ ZAGROŻENIA ZBIOROWISK ROŚLINNYCH W SKALI REGIONALNEJ I OGÓLNOKRAJOWEJ
Występująca na terenie rezerwatu roślinność obejmuje zbiorowisko Leucobryo-Pinetum, którego
występowanie w skali kraju jest powszechne w strefie wpływu klimatu oceanicznego (poza Polską
północno – wschodnią). Jest to najczęściej spotykany zespół leśny w Polsce i stanowi dominującą część
98
wszystkich borów sosnowych Polski. W skali Borów Tucholskich jest to również dominujący typ
zbiorowiska.
Presja turystyczna, rekreacyjna, oraz grzybiarstwo w kontekście rozpowszechnienia
rozpatrywanego zbiorowiska roślinnego sprawia, że nie należą one do zagrożonych składników
regionalnej i krajowej szaty roślinnej. Gospodarka leśna opierająca się na sośnie szczególnie na typie
siedliskowym boru świeżego który występuje na zbiorowisku Leucobryo-Pinetum również nie pogarsza
stanu tego zespołu.
Podsumowanie: brak zagrożeń dla zbiorowisk roślinnych w rezerwacie.
5.3. ZAGROŻENIA DLA FAUNY REZERWATU
Rezerwat Krwawe Doły pod względem faunistycznym jest stosunkowo ubogi. Wynika to
bezpośrednio z położenia rezerwatu w dużym kompleksie monokultur sosnowych. Ze względu na dość
duży ruch turystyczny i grzybiarstwo często dochodzi tu do płoszenia zwierzyny. Istotnym problemem
rezerwatu jest również jego zaśmiecanie, co często prowadzi bezpośrednio i pośrednio do redukcji
populacji drobnych zwierząt. Mała ilość martwego drewna może także w pewnym stopniu ograniczać
bioróżnorodność. Rozkładające się drewno jest siedliskiem wielu cennych gatunków owadów.
Oddzielna kategoria zagrożenia dotyczy grupy zwierząt wyjątkowo wrażliwych - nietoperzy. Mała
ilość starodrzewi w bezpośrednim sąsiedztwie rezerwatu (całkowity brak starodrzewi liściastych) może
powodować brak odpowiednich siedlisk dla rozrodu lub kolonii letnich występujących tu gatunków.
Podsumowanie: odnotowano następujące zagrożenia dla fauny rezerwatu: antropopresja, śmieci,
mała ilość martwego drewna, mała ilość siedlisk dla rozrodu lub kolonii letnich nietoperzy. Poprzez lepsze
oznakowanie rezerwatu zmaleje antropopresja oraz ilość śmieci w rezerwacie. Mała ilość martwego
drewna będzie systematycznie wzrastała wraz z postępującymi procesami renaturyzacji. Siedliska dla
rozrodu lub kolonii letnich nietoperzy powstaną wskutek wywieszenia 10 skrzynek rozrodczych.
99
6. ZASADY OCHRONY, ZADANIA KONSERWATORSKIE ORAZ PRZEWIDYWANE
SKUTKI REALIZACJI PROJEKTU PLANU
Jednym z głównych celów ochrony w rezerwacie Krwawe Doły powinno być osiągnięcie stanu
naturalnego przez występującą tu fitocenozę antropogenicznie zniekształconego zbiorowiska roślinnego.
Wszelkie czynności konserwatorskie powinny jedynie wspierać, a w miarę potrzeby przyspieszać naturalny
proces przemian. Niewskazane są jakiekolwiek radykalne działania, które powodowałyby obniżenie
walorów krajobrazowych rezerwatu w długim przedziale czasowym.
Zadania konserwatorskie mają także na celu kompleksowe zapewnienie właściwego stanu ochrony i
możliwości przetrwania pozostałym grupom organizmów występujących w rezerwacie
W ramach czynności konserwatorskich planuje się następujące zasady postępowania:
1. Usunięcie świerka ze wszystkich warstw, jednorazowymi cięciami, z biochory nr 1, w której
aktualnie jest go już nie dużo (max. 5 m3), jako gatunku występującego tu poza naturalnym
zasięgiem i degenerującego fitocenozy borowe. Powierzchnie po usunięciu świerka pozostawić do
samorzutnej regeneracji fitocenozy borowej. Wycięte drzewa należy całkowicie usunąć z terenu
rezerwatu.
2. Nie przewiduje się w lasach rezerwatu potrzeby wykonywania cięć sanitarnych. Wszelkie procesy
zamierania drzew z przyczyn biotycznych lub abiotycznych powinny zostać pozostawione
naturalnym procesom sukcesyjnym.
3. W dojrzałym drzewostanie w rezerwacie, dość zwartym, nie przewiduje się stosowania
jakichkolwiek cięć. Rozluźnianie zwarcia drzewostanu i pojawianie się naturalnego odnowienia
będzie następowało w miarę naturalnego wydzielania się drzew, co dodatkowo podniesie ilość
martwego drewna w rezerwacie.
4. Nie przewiduje się usuwania z powierzchni leśnej wywrotów, złomów jak również martwych
drzew stojących. Ich pozostawianie ma na celu wzbogacanie ekosystemu w martwe drewno.
5. Dopuszcza się obalanie jedynie drzew zagrażających bezpieczeństwu i przejezdności dróg
otaczających rezerwat w pasie 30 m od krawędzi dróg. Drzewa te ze względów przecipożarowych
należy usuwać poza rezerwat.
6. Założenie jednego skupiska rozrodczego dla nietoperzy. Rozwieszenie 10 skrzynek rozrodczych
(np. atestowanych Pro Theria z trocinobetonu) i systematyczna kontrola stanu. Skrzynki powinny
być wieszane od południowej, nasłonecznionej strony, a ponadto osłoniętej od wiatru, ale tak,
aby umożliwić nietoperzom swobodny wlot i wylot. Najlepiej umieszczać je na drzewach
tworzących „ścianę lasu”, przy granicy z przestrzeniami otwartymi (np. tuż przy zrębach,
wiatrołomach itp.). Można również wieszać je wzdłuż dróg leśnych, przecinek, linii oddziałowych.
Budki należy montować na wysokości około 3-4 metrów nad ziemią (wysokość ta nie jest ściśle
określona). Skrzynki wieszane są na tyle wysoko, by uniemożliwić dostęp do nich osobom
przypadkowym, ale nietoperze zasiedlają również skrzynki wiszące niżej. Skrzynki powinny być
wieszane w grupach (na pobliskich drzewach), bowiem kolonie nietoperzy zajmują często więcej
niż jedno schronienie i przemieszczają się między nimi.
7. Oznakowanie rezerwatu tablicami urzędowymi oraz informacyjnymi.
100
Ad. 6 Szczegółowe wytyczne założenia jednego skupiska rozrodczego dla nietoperzy
1.
Rozmieszczenie 1 skupiska rozrodczego dla nietoperzy i systematyczna kontrola stanu.
Proponowaną lokalizację skupiska rozrodczego wskazuje mapa nr 19.
2.
Jako fakultatywne działanie ochronne wokół rezerwatu wskazane jest także pozostawianie jak
największej liczby drzew dziuplastych oraz rozwieszanie specjalnych skrzynek dla nietoperzy na budynkach
(zwłaszcza w lasach – na ambonach, leśniczówkach i in.).
3.
Drugim z działań fakultatywnych mogą być czynności edukacyjne. Szczególnie ważna jest tu
edukacja dzieci i młodzieży oraz tych grup zawodowych, które mają styczność z nietoperzami, a więc
leśników, rolników, pracowników firm budowlanych, księży itp. W tym celu mogą być stosowane różne
formy: prelekcje, publikacje nt. nietoperzy (ulotki, artykuły w prasie, strony internetowe itp.), audycje
radiowe i telewizyjne, przyrodnicze obozy terenowe i in.
Rozwieszanie skrzynek dla nietoperzy wskazane jest w drzewostanach ubogich (zwłaszcza
jednowiekowych monokulturach sosnowych), bądź pozbawionych naturalnych kryjówek w postaci starych
drzew dziuplastych. Sytuacja taka ma miejsce na całej powierzchni rezerwatu. Ze względu na specyfikę
biologii nietoperzy budki zaleca się wieszać w skupiskach. Kolonie nietoperzy często zajmują więcej niż
jedno schronienie i przemieszczają się między nimi. W skład skupiska wchodzą budki małe, średnie i duże
w liczbie odpowiednio 6, 3, 1. Budki w obrębie placówki rozmieszczone powinny być w sposób
umożliwiający nietoperzom swobodny dolot, zalecana jest bliskość linii oddziałowych, upraw, otwartych
terenów np.: łąk, dróg (z wyłączeniem dróg o dużym natężeniu ruchu), cieków i zbiorników. W celu
właściwego ich rozmieszczenia, instalacji budek powinien dokonać chirpterolog z udokumentowanym
doświadczeniem w tym zakresie. Schronienia zawiesza się na wysokości > 3m, bez użycia wysięgników
mechanicznych, np. z drabiny.
Zalecane budki dla nietoperzy mają kształt cylindryczny i wykonane są bez udziału kruszyw
mineralnych, z trocinobetonu lub trocinostyrobetonu. Całość konstrukcji jest jednorodna, bez łączeń i
spoin. Otwór wlotowy w postaci szczeliny poziomej o wysokości nie przekracza 16 mm. Budki takie są
otwieralne i umożliwiają kontrolę zasiedlenia. Sposób otwierania powinien minimalizować inwazyjność
kontroli. Z tego względu zaleca się tu zastosowanie budek otwieranych/zamykanych deklem schowanym
wewnątrz dna budki i stosowanie do kontroli endoskopu.
101
Widok poglądowy na budkę typu Pro Theria
Budki tworzące skupisko rozrodcze są tego samego typu konstrukcyjnego, ale występują w trzech
rozmiarach. Zróżnicowanie rozmiarów powinno wyrażać się zróżnicowaną kubaturą i grubością ścian tj:
budki małe, cienkościenne o średnicy wewnętrznej w przedziale 100 – 120 mm; budki średnie,
cienkościenne o średnicy wewnętrznej w przedziale 150 – 170 mm; budki duże o grubości ścian min 50
mm. Żróżnicowanie parametrów i rozmieszczenia budek zapewnia różnym gatunkom nietoperzy
możliwość wyboru optymalnych warunków bytowania w okresie całego sezonu. Mocowanie budek do
drzewa nie może doprowadzać do naprężeń w budce w wyniku przyrostu drzewa na grubość. Elementy
mocujące tj.: linki, druty gwoździe etc. wykonane powinny być ze stali odpornej na korozję lub
zabezpieczone przed nią z uwzględnieniem min. 20-letniego okresu funkcjonowania budek. Zastosowane
budki powinny być bezobsługowe – nie wymagające regularnych czyszczeń. Zastosowanie budek z
ruchomym dnem zapewnia infiltracje pokładów odchodów tym samym przyspiesza proces ich
mineralizacji. Zapobiega to długotrwałemu zaleganiu odchodów i poprawia ogólne warunki sanitarne w
budkach. Mając na względzie jak najszybsze osiągnięcie efektu ekologicznego (reakcji środowiska) zaleca
się instalację schronień w okresie od stycznia do kwietnia, tj.: przed rozpoczęciem okresu rozrodczego w
danym sezonie.
Dla ochrony flory roślin naczyniowych rezerwatu nie jest konieczne podejmowanie specjalnych
działań ochronnych. Nie występują tu gatunki roślin z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Inne
102
cenne składniki flory naczyniowej, tj. objęte ochroną gatunkową oraz zagrożone w różnej skali i rzadkie
mają tu w większości dość liczne populacje, albo też są rozpowszechnione w skali regionu. Szczególnych
działań ochronnych nie wymagają też występujące w rezerwacie mszaki, porosty i grzyby. Dla zachowania
ich populacji wystarczające jest przestrzeganie i egzekwowanie ogólnie obowiązujących w rezerwatach
zakazów.
Szczegółowe czynności konserwatorskie w odniesieniu do poszczególnych biochor przedstawiono w
Tab. 13; granice i usytuowanie biochor ilustruje załączona mapa 6.
Podsumowanie: efektem wdrożenia projektu planu będzie umożliwienie i zapewnienie
spontanicznego rozwoju ekosystemu, w tym samoczynnej regeneracji fitocenozy. W obszarze ochrony
czynnej warunki w trakcie obowiązywania planu powinny być stabilne. Miejscowa eliminacja świerka
pozwoli przywrócić szczególnie w warstwie runa, warunki typowe dla zbiorowiska Leucobryo - Pinetum.
Projekt planu przyczyni się do podniesienia stopnia naturalności omawianego zbiorowiska roślinnego.
Modernizacja infrastruktury technicznej (tablic) pozwoli ograniczyć penetrację rezerwatu.
Przestrzeganie zasad zmniejszy presję turystyczną na rzadkie i chronione gatunki roślin, porostów i
grzybów oraz na chronione gatunki zwierząt. Zawieszenie skrzynek dla nietoperzy uatrakcyjni ten teren
pod kątem miejsc rozrodu oraz schronień dla tej grupy ssaków. Ogólnie skutki projektu planu powinny w
efekcie zachować układ florystyczny zbiorowiska na terenie rezerwatu z jego szatą roślinną, która w
trakcie kolejnych 20 lat będzie systematycznie ulegać renaturyzacji. Jednym ze skutków naturalnych
procesów będzie wydzialnie się martwego drewna – siedliska grzybów i owadów.
6.1 ZASADY UDOSTĘPNIENIA REZERWATU
Rezerwat udostępnia się na następujących zasadach:
1.
2.
3.
Udostępnia się cały teren rezerwatu dla celów naukowych po uzyskaniu zgody Regionalnego
Dyrektora Ochrony Środowiska w Gdańsku, na wniosek zainteresowanego.
Udostępnia się cały teren rezerwatu dla pracowników Nadleśnictwa Kościerzyna, Straży Leśnej,
Straży Łowieckiej, Służb Pomorskiego Zespołu Parków Krajobrazowych oraz służb ratowniczych - w
okresie całego roku, w przypadku wykonywania czynności służbowych przez te jednostki.
Udostępnia się cały teren rezerwatu w celu wykonania zaplanowanych zabiegów ochronnych i
działań konserwatorskich w wyznaczonych terminach.
Podsumowując: wstęp do rezerwatu w celach turystycznych i rekreacyjnych jest zabroniony i
obowiązuje całorocznie.
103
7. SYNTETYCZNY OPIS BIOCHOR
Objaśnienia do tabeli poniżej: stopień zniekształcenia fitocenoz leśnych: 1 – naturalne i zbliżone do naturalnych, 2 – umiarkowanie zniekształcone, 3 –
silnie zniekształcone, 4 – bardzo silnie zniekształcone (=leśne zbiorowisko zastępcze) (por. rozdz. 4,3); Zdj. fitosocj. – zdjęcie fitosocjologiczne; ocena stanu
ochrony siedliska przyrodniczego – parametry: 1 – powierzchnia siedliska w obszarze, 2 – specyficzna struktura i funkcja, 3 – perspektywy ochrony siedliska;.
Typ biochory
Pododdziały
lub
ich części
Powierzchnia
[ha]
Nr biochory
Tab. 13. Wykaz biochor wyróżnionych w rezerwacie Krwawe Doły wraz z proponowanymi czynnościami konserwatorskimi
Opis stanu obecnego:
fitocenoza,
siedlisko przyrodnicze
Leucobryo-Pinetum
1
572b
12,23
leśna
Stopień zniekształcenia 2
Zdj. fitosocj. 1, 2, 3
2
572c
0,79
leśna
Leucobryo-Pinetum
Stopień zniekształcenia 2
Czynności konserwatorskie
Typ ochrony
Przyspieszenie naturalizacji
ekosystemu przez
wyeliminowanie świerka z
poszczególnych warstw, jako
czynnika degenerującego
fitocenozę. Jednorazowe
usunięcie świerka i pozostawienie
zmienionej fitocenozy
samorzutnej regeneracji.
Umożliwienie
spontanicznej
sukcesji
Ochrona czynna i Monitoring: roczny monitoring skupiska
rozrodczego dla nietoperzy
zachowawcza
Zdj. fitosocj. 4
104
Szczegółowy opis zadań
Jednorazowe usunięcie w roku 2014
pojedynczo rosnącego w drzewostanie i
podszycie świerka z usunięciem masy poza
rezerwat, pow. – 12,23 ha, ilość około 5m3,
powstałe gniazda i luki pozostawić do
spontanicznej sukcesji
Ochrona
zachowawcza
8 MONITORING DZIAŁAŃ OCHRONNYCH ORAZ STANU PRZEDMIOTÓW
OCHRONY
Rośliny naczyniowe
Dla ochrony flory roślin naczyniowych rezerwatu nie jest konieczne podejmowanie specjalnych
działań ochronnych. Nie występują tu gatunki roślin z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Inne
cenne składniki flory naczyniowej, tj. objęte ochroną gatunkową mają tu stabilne populacje oraz są
rozpowszechnione w skali regionu. W związku z powyższym brak w omawianym przypadku uzasadnienia
dla wprowadzania monitoringu, generującego dodatkowe koszty ochrony rezerwatu. Gatunki mchów
będące pod ochroną częściową, a występujące w rezerwacie, reprezentują duże mszaki
charakterystyczne dla runa borowego, pospolite, częste lub co najmniej dość częste. W skali regionu
Gdańskiego, podobnie jak w całej Polsce niżowej, należą do mszaków pospolitych. Nie są to zatem
gatunki na tyle rzadkie lub cenne, by stanowiska ich występowania należało obejmować monitoringiem.
Siedliska przyrodnicze
Na terenie rezerwatu Krwawe Doły brak zinwentaryzowanych siedlisk przyrodniczych.
Grzyby wielkoowocnikowe i śluzowce
W przypadku rezerwatu Krwawe Doły, nie stwierdzono występowania gatunków, które
należałoby objąć stosownym monitoringiem.
Porosty i grzyby naporostowe
W przypadku rezerwatu Krwawe Doły, nie stwierdzono występowania gatunków, które
należałoby objąć stosownym monitoringiem.
Ptaki, ssaki, gady, płazy, bezkręgowce
Na terenie rezerwatu nie stwierdzono występowania gatunków, które wymagałyby
wprowadzenia monitoringu działań ochronnych lub stanu ochrony. Faunę zamieszkującą rezerwat
możemy określić mianem typowej dla regionu. W trakcie badań nie stwierdzono przedstawicieli
gatunków zagrożonych wyginięciem (w skali kraju lub rejonu), dla których konieczne byłoby
formułowanie specjalnych zaleceń ochronnych.
Wprowadzenie monitoringu działań ochronnych w granicach rezerwatu, uznano za zasadne i
celowe jedynie w przypadku nietoperzy. Szczegóły przedstawiono w poniższej tabeli.
105
Tab. 14. Zestawienie kosztów realizacji projektu planu ochrony według zadań
Lp.
1
Przedmiot
monitoringu
Cel wprowadzenia
monitoringu
Podmiot
Monitorowany wskaźnik
Metoda monitoringu, termin i zakres prac odpowiedzialny
za wykonanie
Ocena skuteczności
utworzenia skupiska
rozrodczego.
Potwierdzenie
Monitorowane w czasie kontroli będą:
zasiedlenia. Pozyskanie
- przynależność gatunkowa
informacji o efektach
stwierdzanych osobników,
działań ochronnych.
Chiropterofauna
- zasiedlenie poszczególnych
Śledzenie tendencji
budek w obrębie skupiska,
wieloletnich zmian
- ilość osobników w
lokalnych zasobów
poszczególnych budkach.
chiropterofauny.
Określenie potrzeb
zwiększenia kolonii lub
wykonania kolejnej.
106
1. Monitoring zasiedlenia skupisk zalecany
jest corocznie.
2. Każdorazowo w trakcie kontroli należy
sprawdzić wszystkie budki rozrodcze w
skupisku.
3. Jako podstawową metodę badawczą
zaleca się kontrolę przy użyciu
endoskopu.
4. Każdorazowo po kontroli należy dokonać
oceny potrzeby zwiększenia liczby
schronień.
5. Termin kontroli: co roku, w lipcu
(ekspert-wykonawca decyduje o
dokładnym terminie).
RDOŚ w
Gdańsku
9. KOSZTY REALIZACJI PROJEKTU PLANU
Tab. 15. Zestawienie kosztów realizacji projektu planu ochrony według zadań
Zadanie
Usunięcie świerka ze wszystkich warstw jednorazowymi cięciami
biochora nr 1
Przygotowanie i ustawienie tablic informacyjno-edukacyjnych
3 szt
Przygotowanie i ustawienie tablic urzędowych 5 szt.
Przelicznik
1000
zł/ha
ok 1200
zł /szt
ok 150 zł
/szt
Przygotowanie i ustawienie tablic informujących o zakazach w ok 150 zł
rezerwacie 5 szt.
/szt
Konserwacja tablic różnego typu (średnio 1x/5 lat)
-
Rok obowiązywania planu
2
1
1
1
-wg .potrzeb
Utworzenia skupiska rozrodczego „małego” dla nietoperzy 2500 zł/ 1
(zakup
budek,
dostawa,
zaplanowanie
optymalnego zestaw
rozmieszczenia budek przez chiropterologa, instalacja)
Monitoring stanu i zasiedlenia skupisk rozrodczych nietoperzy
co roku
Fakultatywne opracowanie folderów edukacyjnych, materiaów -wg .potrzeb
promocyjnych
Sprzątanie rezerwatu (2x/rok)
500
co roku
zł/1usł.
Obalanie drzew zagrażających bezpieczeństwu i przejezdności 60 zł/m3 -wg .potrzeb
dróg wokół rezerwatu. Usuwanie drewna poza teren rezerwatu z
pasa 30 m od krawędzi dróg.
przewidywane koszty
107
Podmiot
odpowiedzialny za
wykonanie zadania
Nadleśnictwo
Kościerzyna
RDOŚ
w Gdańsku
RDOŚ
w Gdańsku
RDOŚ
w Gdańsku
RDOŚ
w Gdańsku
RDOŚ w Gdańsku
(wynajęty
specjalista)
RDOŚ w Gdańsku
(wynajęty
specjalista)
RDOŚ w Gdańsku
Nadleśnictwo
Kościerzyna
Nadleśnictwo
Kościerzyna
Koszt
jednorazowy [zł]
Przybliżony 20letni koszt
całkowity [zł]
12230
12230
3600
3600
750
750
750
750
1500
6000
2500
2500
2000
40000
2 000
2000
500
20000
-
-
87 830 zł
Środki
Nadleśnictwo
Kościerzyna po
uzyskaniu
środków,
RDOŚ
w
Gdańsku,
Wdzydzki Park
Krajobrazowy,
WFOŚiGW
w
Gdańsku, źródła
zewnętrzne
Po wykonaniu zabiegów w postaci budowy różnego typu infrastruktury oraz działań jednorazowych – stały coroczny koszt utrzymania rezerwatu
razem z monitoringiem powinien wynosić wg obecnych stawek ok. 3 000 zł na rok. Całkowity szacowany koszt wykonania działań konserwatorskich na okres
obowiązywania niniejszego projektu Planu wyniesie przypuszczalnie 87 830 zł.
108
10. WNIOSKI DO MIEJSCOWEGO PLANU ZAGOSPODAROWANIA
PRZESTRZENNEGO
Gmina Stara Kiszewa, na terenie której położony jest rezerwat nie posiada i w najbliższych latach
nie przewiduje sporządzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dla terenów
bezpośrednio otaczających rezerwat, gdyż są to tereny leśne użytkowane gospodarczo przez
Nadleśnictwo Kościerzyna. Sposoby zagospodarowania terenu poza obszarami leśnymi określa na
poziomie ogólnym studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Stara
Kiszewa.
Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Stara Kiszewa dla
obszaru Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego oraz otuliny „przenosi i przetransponuje” do rozdziału
kierunki zagospodarowania przestrzennego zapisy Działu IV Rozdział 4 (Zasady gospodarki WPK,
Leśnictwo) Planu ochrony WPK. Poniżej przytoczono rozdz. 4 w całości:
1. Ustala się następujące zasady gospodarowania w lasach:
1) należy przywracać możliwie naturalną, pełną strukturę gatunkową, warstwową (piętrową) i
wiekową drzewostanów i całych fitocenoz leśnych,
2) przy przebudowie drzewostanów należy kierować się zasadą wyboru takiej rębni, która w
maksymalny sposób pozwala na naturalne odnawianie się lasu i rozwój wielowarstwowej struktury
drzewostanu,
3) należy dążyć do ograniczania stosowania zrębów zupełnych i zastępowania ich innymi typami rębni,
4) należy wzbogacać istniejące drzewostany przez stosowanie podsadzeń produkcyjnych i
wprowadzanie podszytów,
5) do nasadzeń należy stosować gatunki rodzime, miejscowego pochodzenia zgodnie z obowiązującą
regionalizacją szkółkarsko - nasienną, odpowiednie dla danych warunków siedliskowych, w jak
najszerszym zakresie wykorzystywać odnowienia naturalne,
6) należy dążyć do zwiększania udziału dębów, brzóz buka i innych gatunków liściastych,
7) w przebudowie drzewostanów na siedliskach lasowych i borów mieszanych należy preferować
dęby, z rozróżnieniem dębu szypułkowego i bezszypułkowego oraz wprowadzać je na
odpowiadające im siedliska,
8) umożliwienie pełnego odtwarzania się bogatych zbiorowisk leśnych w dolinach rzecznych i nad
jeziorami, z pełnym zestawem krzewów podszytu i bogactwem runa, typowym dla siedlisk tych
terenów, rzadkich i przez to cennych w obszarze lasów WPK,
9) należy zrezygnować z wprowadzania gatunków obcych geograficznie,
10)w drzewostanach sosnowych na siedliskach borów mieszanych i lasów mieszanych oraz na
siedliskach boru świeżego zdegradowanego, można stosować jako podszyty dąb szypułkowy, lub
dąb bezszypułkowy, buk, jarząb i kruszynę, na siedliskach lasowych – trzmielinę, szakłak, czeremchę
itp. oraz gatunki drzew naturalnie występujących na tych siedliskach (oprócz dęba i buka również
lipę, klona, graba i in.),
11)konieczne jest zachowanie wybranych, starszych drzewostanów sosnowych, stanowiących osłonę
dla stanowisk rzadkich gatunków borowych oraz ochrona wszystkich drzewostanów liściastych,
zwłaszcza nasiennych, jako bazy dla przebudowy drzewostanów Parku,
109
12)na zalesianych gruntach porolnych wskazane wydaje się wprowadzanie lub umożliwienie rozwoju
lekkonasiennych gatunków drzew przedplonowych, jak brzozy, osika, a następnie wprowadzanie
gatunków docelowych zgodnych z siedliskiem,
13)wstrzymanie osuszania wszystkich śródleśnych torfowisk i zabagnień oraz zahamowanie działań na
rzecz przyspieszenia odpływu wód z obszarów leśnych,
14)wstrzymanie zalesiania torfowisk oraz dążenie do jak najpełniejszego odtworzenia ich roli
retencyjnej, jako korzystnej dla przylegających fitocenoz leśnych,
15)nie prowadzić zalesień do skraju torfowisk, oczek wodnych i jezior, lecz zostawiać strefy
bezdrzewne, umożliwiające powrót i utrzymanie się naturalnej roślinności na jałowym mokrym
piasku oraz półnaturalnych zbiorowisk roślinnych (wrzosowisk, psiar, muraw napiaskowych),
16)zachować ekstensywnie użytkowane murawy napiaskowe, psiary i wrzosowiska poprzez zachowanie
dotychczasowego sposobu ich wykorzystywania, co wymaga ograniczeń w zalesianiu tzw.
"nieużytków" na gruntach piaszczystych, o zróżnicowanym stopniu uwilgocenia,
17)obszary leśne zniszczone w wyniku nadmiernej penetracji pieszej należy okresowo obejmować
zakazem wstępu do lasu i tworzyć warunki do regeneracji runa i podszytu; do decyzji administracji
leśnej należy wybór sposobu i metody prowadzenia odnowień i wprowadzania podszytu na
terenach zniszczonych, w kosztach regeneracji lasu powinny partycypować gminy,
18)należy maksymalnie ograniczyć stosowanie środków chemicznych do zwalczania gradacji owadów,
zaleca się stosowanie biologicznych form ochrony lasu,
19)stosować sortymentową metodę pozyskiwania drewna, polegającą na wyróbce drewna przy pniu,
ze zrywką surowca ciągnikami nasiębiernymi, a nawet sprzężajem konnym, przy odpowiednio
zaplanowanych i wykonanych szlakach zrywkowych,
20)dostosować okres pozyskiwania drewna do terminów najmniejszego zagrożenia lasu od owadów i
patogenów grzybowych, wiatru i śniegu oraz możliwości wykorzystania przez zwierzynę kopytną
cienkiej kory na leżących drzewach,
21) w szerszym zakresie należy pozostawiać drzewa dziuplaste, pomnikowe, z gniazdami ptaków oraz
martwe do ich biologicznego rozkładu,
22)pozostawienie części materii organicznej na dnie lasu, w tym starych, martwych drzew,
stanowiących ostoje dla wielu organizmów leśnych, m. in. rzadkich gatunków roślin i zwierząt
„puszczańskich”, tj. związanych z dużymi, starymi kompleksami leśnymi,
23)stosować środki techniczne chroniące pozostające w lesie drzewa przed uszkodzeniami
powstającymi podczas zrywki,
24)stosowanie maszyn i urządzeń napędzanych przez silniki spalinowe z katalizatorami, a także biodei
jako smary silnikowe,
25)stosowanie do remontu dróg leśnych jedynie materiału miejscowego pochodzenia, a wykluczenie
materiałów wprowadzających obcy substrat oraz gatunki organizmów nieleśnych do lasów WPK
(np. gruz z gatunkami roślin ruderalnych),
26)należy zlikwidować i oczyścić ze zgromadzonych odpadów wszystkie śródleśne wysypiska
odpadów,
27)stopień rekreacyjnego udostępnienia terenów leśnych powinien zabezpieczać ich dalszą
egzystencję zgodnie z zasadą, że im wyższe walory przyrodnicze i im mniej odporna biocenoza tym
większe powinny być ograniczenia,
28)ograniczenie wydawania pozwoleń na lokalizowanie obozów w lasach WPK,
110
29)zamknięcie nie urządzonych pól biwakowych na terenach leśnych, a utworzenie zainwestowanych
w ten sposób, aby zabezpieczyć ekosystemy leśne i obrzeża jezior przed dewastacją,
30)ograniczenie swobodnej penetracji pojazdami mechanicznymi kompleksów leśnych WPK po drogach
leśnych i kontrola respektowania tych zakazów,
31)na terenach leśnych dążyć do objęcie ochroną enklaw z ekosystemami nieleśnymi, szczególnie z
wysokim poziomem wód gruntowych (bagna, mokradła), przez tworzenie użytków ekologicznych
oraz podejmowanie działań ochrony czynnej dla ich utrzymania z zakazem zalesiania tych gruntów,
32)należy rozważyć możliwość nie zalesiania niektórych halizn i płazowin, i pozostawienia ich
naturalnej sukcesji (docelowo objąć je ochroną )
33)w czasie wszelkich prac gospodarczych dążyć do takiego zagospodarowania strefy ekotonowej, aby
wytworzyć strefę lasu o szerokości 10 – 50 m, ograniczającą wnikanie niekorzystnych bodźców
zewnętrznych do lasu,
34)w trakcie cięć pielęgnacyjnych na obrzeżach lasu stosować silniejsze zabiegi, umożliwiające
wnikanie światła do wnętrza lasu, co stworzy warunki dla rozwoju warstwy krzewiastej, silniejszego
ukorzenienia i ugałęzienia drzew,
35)przy zalesieniach i odnowieniach w tej strefie stosować luźniejszą więźbę sadzenia, wprowadzać
możliwie dużą gamę gatunków, w tym także o walorach estetycznych,
36)promowanie wśród właścicieli lasów prywatnych oraz udzielanie pomocy w podejmowaniu
gospodarki leśnej opartej na nowoczesnych, naturalnych zasadach,
37)włączenie się służb leśnych w ochronę przyrody na terenie WPK, poprzez wynajdywanie i
zgłaszanie do ochrony cennych powierzchni leśnych, drzew pomnikowych, stanowisk chronionych
oraz rzadkich gatunków roślin, zwierząt i grzybów.
Powyższe zapisy uwzględnione w studium trwale zabezpieczają środowisko rezerwatu wraz z
otoczeniem.
Poniżej zamieszczono wyrys ze studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
gminy Stara Kiszewa we fragmencie dotyczącym rezerwatu Krwawe Doły. Teren rezerwatu został na
mapie oznaczony jako rezerwat, uwzględniono ponadto potrzebę wyznaczenia otuliny (zgodnie z Planem
ochrony WPK – zagadnienie opisano w niniejszym projekcie planu). Bezpośrednie sąsiedztwo rezerwatu
zlokalizowane jest w strefie C Polityki przestrzennej gminy a od wschodu przylega obszar zaliczony do
strefy A wg mapy ogólnej oraz do strefy B wg mapy Urbanistyka. Strefa C to obszar gdzie gmina nie
wspiera zabudowy innej niż związanej z obsługą turystyki. W strefie tej dopuszcza się zabudowę
mieszkaniowo – usługową jedynie w bezpośrednim sąsiedztwie istniejących wsi. Strefa A jest to obszar
wzmożonego rozwoju gminy a strefa B to obszar dalszego, perspektywicznego rozwoju terenów
zabudowanych.
Z uwagi na izolację przestrzenną terenu rezerwatu od terenów objętych potencjalnym
zagospodarowaniem innym niż gospodarka leśna oraz położeniem na terenie Wdzydzkiego Parku
Krajobrazowego rezerwat nie jest zagrożony zapisami studium lub powstałych miejscowych planów
zagospodarowania przestrzennego.
Autorzy wnoszą poniższe uwagi do studium (i ewentualnie mpzp):
1. obszary leśne podlegające Administracji Lasów Państwowych powiny być ujęte w studium jako
tereny nieinwestycyjne;
2. teren oznaczony jako postulowane poszerzenie rezerwatu powinien być usunięty;
111
3. należy wprowadzić zakaz realizacji przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać lub
potencjalnie oddziaływać na środowisko w rozumieniu przepisów odrębnych w odległości do
500 metrów od granic rezerwatu:
a) zakaz zabudowy kubaturowej,
b) zakaz realizacji zbiorników wodnych, stawów hodowlanych, itp.,
c) zakaz prowadzenia prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu.
4. na działkach ewidencyjnych numer 160, 161, 163, 164, 166, 498, 499, 500, 511, 512, 513, 514,
527, 528, 529, 530, 556 utrzymać użytkowanie leśne;
5. na wszystkich działkach na których utrzymane zostanie użytkowanie leśne należy prowadzić
gospodarkę leśną w sposób nie pogarszający stanu siedlisk przyrodniczych znajdujących się w
obszarze rezerwatu przyrody;
6. zalecenia powyższe nie dotyczą inwestycji celu publicznego.
Ryc. 20 Położenie rezerwatu Krwawe Doły wg studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego gminy Stara Kiszewa
112
Na północ od rezerwatu znajduje się obszar gminy Kościerzyna obręb Wdzydze. Teren ten
posiada miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego zatwierdzony Uchwałą Nr V/44/07 Rady
Gminy Kościerzyna z dnia 27 marca 2007 roku. Według ww. planu jest to teren oznaczony jako ZL – co
oznacza podstawowe przeznaczenie terenu – tereny lasów. Karta terenu 113.ZL dopuszcza tu lokalizację
urządzeń i obiektów infrastruktury technicznej oraz dróg wewnętrznych. Obowiązuje tu zakaz lokalizacji
budynków oraz zakaz podziału terenu na działki budowlane. Obszar jeziora Chądzie opisuje karta terenu
114.WS. Jest to teren o przeznaczeniu podstawowym: tereny wód powierzchniowych śródlądowych.
Zakazy takie same jak przy karcie 113.ZL z dopuszczeniem lokalizacji urządzeń służących rekreacji, takich
jak pomosty, przystanie wodne, urządzenia plaży, itp. Do powyższych zapisów nie wnosi się uwag.
Należy zwrócić natomiast uwagę na pas na zachodnim brzegu jeziora Chądzie oraz południową
część samego jeziora. Teren ten wg studium gminy Stara Kiszewa oraz mpzp obrębu Wdzydze gminy
Kościerzyna nie należy do żadnej z gmin.
Ryc. 21 Fragment mpzp obrębu Wdzydze gminy Kościerzyna, obszar w sąsiedztwie rezerwatu
113
11. WNIOSKI DOTYCZĄCE OTOCZENIA REZERWATU I POTRZEBY WYZNACZENIA
OTULINY
Rezerwat przyrody „Krwawe Doły” jest jednym z nielicznych obiektów w Polsce, gdzie oprócz
porostów i innych rzadkich i chronionych roślin, przedmiotem ochrony jest bór świeży na siedlisku
porolnym, a w nim „sukcesja” kreatywna zbiorowiska leśnego na gruntach w przeszłości odlesionych. W
badanym rezerwacie sukcesja lasu zmierzająca od odbudowy pierwotnego zbiorowiska przebiega
wyjątkowo dynamicznie. Obecnie rezerwat zajmuje część oddziału 572. Funkcję osłony wnętrza lasu
tego niewielkiego rezerwatu pełni wydzielenie 572a porośnięte młodszym drzewostanem. W
wydzieleniu tym należy w ciągu najbliższych 20 lat prowadzić standardowe zabiegi trzebieży.
Zabezpieczy to w zupełności procesy renaturyzacji zbiorowiska leśnego w rezerwacie, procesy które są
reprezentatywne dla kompleksu leśnego Obrębu Bąk jak również dla dużych obszarów Borów
Tucholskich.
Rezerwat w całości położony jest również we Wdzydzkim Parku Krajobrazowego. Załącznik nr 1
do Rozporządzenia nr 6/2001 Wojewody Pomorskiego z dnia 7 sierpnia 2001 r. w Dziale III Formy i
Zasady Trójochrony w WPK, Rozdział 1 Ochrona przyrody w punkcie pierwszym formułuje poniższy
postulat:
1. Dla zwiększenia skuteczności ochrony przyrody w ustanowionym rezerwacie „Krwawe Doły”
(rezerwat florystyczno-leśny, gm. częściowo Stara Kiszewa, częściowo Kościerzyna, Nadl.
Kościerzyna, Leśn. Cięgardło, Obręb Bąk, pododdział 572 b.) postuluje się powiększenie
rezerwatu o sąsiednie tereny porośnięte starodrzewem (pododdziały 572 c, d, f oraz
pododdział 557a tereny porośnięte starodrzewem (pododdziały 572 c,d,f oraz 557a
fragment na południe od drogi).
Jak opisano powyżej prowadzenie standardowej gospodarki leśnej w najbliższym otoczeniu
rezerwatu nie stanowi zagrożenia dla celów ochrony rezerwatu Krwawe Doły. Doświadczenie pokazuje
że gospodarka leśna (w tym użytkowanie przedrębne i rębne) wzbogaca zarówno krajobraz jak i
bioróżnorodność oraz w szerszej perspektywie zapewnia lasom trwałość oraz własciwą strukturę
wiekową. Uprawy i młodniki są miejscem licznego występowania porostów oraz niektórych rzadkich
zwierząt (np. borodziej próchnik).
W związku z powyższym nie postuluje się powiększania rezerwatu.
Tereny bezpośrednio sąsiadujące z rezerwatem (oddziały 557, 558, 567A, 571, 572, 573, 593,
594) będące w administracji Lasów Państwowych Nadleśnictwa Kościerzyna stanowią gwarancję
zabezpieczenia warunków siedliskowych dla rezerwatu oraz ich trwałości. Z uwagi na przepisy
wewnętrzne LP i sposób prowadzenia gospodarki leśnej oraz trwały charakter użytkowania, lasy te
stanowią doskonałą osłonę dla rezerwatu i działania gospodarcze w nich prowadzone nie będą miały
wpływu na rezerwat Krwawe Doły.
W związku z powyższymi przesłankami utworzenie otuliny rezerwatu nie jest celowe.
W bezpośrednim sąsiedztwie rezerwatu (południowy narożnik) znajduje się zakręt drogi przeciw
pożarowej. Dopuszcza się możliwość bieżącej konserwacji na odcinku przyległym do rezerwatu oraz w
odległości do 100 m od granic rezerwatu jedynie przy wykorzystaniu kruszyw naturalnych. W bliskim
sąsiedztwie znajdują się dwie działki ewidencyjne będące prywatną własnością: 160 i 163. Teren ten
porasta las i taki charakter należy utrzymać dla tego gruntu. Ponadto na terenie Nadleśnictwa
114
Kościerzyna nad jeziorem Chądzie znajduje się baza harcerska. Należy zadbać o przyrodniczą edukację
młodzieży również w kwesti poszanowania formy ochrony jaką jest rezerwat.
Podsumowując: zasady gospodarowania w Lasach Państwowych, zapisy Ustaleń Planu Ochrony
WPK, oraz akty prawne dotyczące ochrony środowiska skutecznie zabezpieczają rezerwat przed
możliwością wystąpienia negatywnych oddziaływań lub ewentualnymi negatywnymi skutkami
oddziaływania przedsięwzieć planowanych w bezpośrednim sąsiedztwie. Nie celowe jest powiększanie
rezerwatu. Ustalenia studiów i planów na wyższym szczeblu administracyjnym, nie kolidują z celami
ochronnymi rezerwatu i stanowią uzupełnienie ochrony rezerwatu poza jego granicami, poprzez
uregulowanie kwestii mających na celu poprawę stanu ochrony środowiska i krajobrazu na tym
obszarze.
115
12. LITERATURA
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
Abromeit J. 1898-1940. Flora Von Ost-Und Westpreussen. Berlin-Knigsberg.
Augustowski B., 1974, Rzeźba terenu, [w:]
Studium geograficzno-przyrodnicze i ekonomiczne
województwa gdańskiego (Moniak red.), Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Gdańsk
Augustowski B., 1977, Pomorze, PWN, Warszawa
Błaszkowska B., Gerstmann E. i inni., 1983 mnscr. Ekologiczny System Obszarów Chronionych woj.
gdańskiego. IKŚ, Gdańsk
Brożek S., Zwydak M., 2003, „Atlas gleb leśnych Polski” Centrum Informacyjne Lasów Państwowych,
Warszawa.
Brzeziński W., Dulinicz M., Kobyliński Z., 1983, Zawartość fosforu w glebie jako wskaźnik dawnej
działalności ludzkiej. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 31, s: 277 – 297
BUL i GL Oddz. Gdynia. Plan Urządzenia Lasu Nadleśnictwa Kościerzyna 1999r.
BUL i GL Oddz. Gdynia. Plan Urządzenia Lasu Nadleśnictwa Kościerzyna 2009r.
BUL i GL Oddz. Gdynia. Program Ochrony Przyrody Nadleśnictwa Kościerzyna 2009r.
Chmiel M. A. 2006. Checklist of Polish larger Acomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów
workowych Polski. – W: Z. Mirek (red.), Biodiversity of Poland. Różnorodność biologiczna Polski. 8: 1-152.
W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków.
Cierlik G. red. 2011. Opracowanie tekstów przewodników metodycznych dla gatunków i siedlisk
przyrodniczych. Instytut Ochrony Przyrody PAN. Kraków
Cieśliński S., Czyżewska K., Fabiszewski J. 2003. Czerwona lista porostów wymarłych i zagrożonych w
Polsce. – W: Czyżewska K. (red.), Zagrożenie porostów w Polsce. – Monogr. Bot. 91: 13-49.
Cieśliński S., Czyżewska K., Fabiszewski J. 2006. Czerwona lista porostów w Polsce. – W: Mirek Z., Zarzycki
K., Wojewoda W., Szeląg Z. (red.), Czerwona lista roślin i grzybów Polski. – Instytut Botaniki im. W.
Szafera, PAN, Kraków, s.13-55.
Cieśliński S., Czyżewska K., Faliński J.B., Klama Ii, Mułenko W., Żarnowiec J. 1996. Relicts Of The Primeval
(Virgin) Forest. Relict Phenomena. - W: Faliński J.B., Mułenko W. (Red.), Cryptogamous Plants In The
Forest Communities Of Białowieża National Park. Phytocoenosis 8 (N.S.), Archivum Geobotanicum 6: 197215
Czyżewska K. 1998. Kategorie czerwonej listy. – W: Czyżewska K. (red.), Różnorodność biologiczna
porostów. Wyd. UŁ, Łódź, s. 29-43.
Drozdowicz A., Ronikier A., Stojanowska W., Panek E. 2003. Myxomycetes of Poland. A Checklist.
Krytyczna lista śluzowców Polski. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences. Kraków. 104.
Dyduch-Falniowska A., Kaźmierczakowa R., Makomaska-Juchiewicz M., Perzanowska-Sucharska J., Zając K.
Ostoje przyrody w Polsce. IOP PAN Kraków 1999
Fałtynowicz W. 1984(mscr.). Projektowany rezerwat florystyczno-leśny “Kaszebskie Liszaje” w Białogórze.
Fałtynowicz W. 1992. The lichens of Western Pomerania (NW Poland). An ecogeographical study. - Polish
Bot. Stud. 4: 1-182.
Fałtynowicz W. 1998a. Porosty regionu gdańskiego - specyfika, zagrożenia i problemy ochrony. - W:
Herbich J., Herbichowa M. (red.), Przewodnik Sesji Terenowych 51. Zjazdu PTB, 15-19 IX 1998. Wyd. UG,
Gdańsk: 293-303.
Fałtynowicz W. 2003. The lichens, lichenicolous and allied fungi of Poland. An annotated checklist.
Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski. – W: Z. Mirek (red.), Biodiversity of Poland.
Różnorodność biologiczna Polski. 6: 1-435. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences,
Kraków.
Fałtynowicz W., Kukwa M. 2003. Czerwona lista porostów zagrożonych na Pomorzu Gdańskim. – W:
Czyżewska K. (red.). Zagrożenia porostów w Polsce. – Monogr. Bot. 91: 63-77.
116
23. Fałtynowicz W., Kukwa M. 2006. Lista porostów i grzybów naporostowych Pomorza Gdańskiego. – Acta
Bot. Cass. Monogr. 2: 1–98.
24. Gärdenfors U., Hilton-Taylor C., Mace G. M., Rodriguez J. P. 2001. The aplication of IUCN red list criteria at
region level. – Conserv. Biol. 15(5): 1206-1212.
25. Gärdenfors U., Hilton-Taylor C., Mace G. M., Rodriguez J. P. 2001. The aplication of IUCN red list criteria at
region level. – Conserv. Biol. 15(5): 1206-1212.
26. Gerhardt, E., 2006, Grzyby. Wielki ilustrowany przewodnik. KDC, Warszawa
27. Gilly, 1789. Karte des Koenigl. Preuss, Herzgt. Vor- und Hinterpommern. Berlin.
28. GŁAŻEWSKA M., MAKURAT J., STACHOWIAK B. 1984. Rzadsze gatunki roślin naczyniowych okolic jeziora
Wdzydze. - Zesz. Nauk. Wydz. BGiO UG, Biol. 5: 125-127.
29. GOS K., SĄGIN P., WIKTOROWICZ G. 1993. Rośliny naczyniowe okolic Ocypla (Bory Tucholskie). - Zesz.
Nauk. Wydz. BGiO UG, Biol. 9: 73-95.
30. Herbich J. (red.). 2004. Lasy i bory. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik
metodyczny. Ministerstwo Środowiska, Warszawa. Tom 5, s. 344.
31. Horppila J., Nurminen L. 2003. Effects of submerged macrophytes on sediment resuspension and internal
phosphorus loading in Lake Hidenvesi (southern Finland). Water Research 37, 326-337.
32. Inwentaryzacja I waloryzacja przyrodnicza gminy Stara Kiszewa BDiOP w Gdańsku. 1998 r.
33. IUCN 1980. How to Use the IUCN Red Data Book Categories. IUCN, Royal Botanic Gardens, Kew.
34. IUCN 1994. IUCN Red List Categories. IUCN Species Survival Commission, Gland.
35. IUCN 2001. IUCN Red List Categories and Criteria: version 3.1. IUCN Species Survival Commission, IUCN,
Gland-Cambridge.
36. Jeppesen E., Jensen J.P., Sondergaard M., Lauridsen T., Pedersen L.J., Jensen L. 1997. Top-down control in
freshwater lakes: The role of nutrient state, submerged macrophytes and water depth. Hydrobiologia
342, 151-164.
37. Kaźmierczakowa R., Zarzycki K. (red.) 2001. Polska czerwona księga roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe.
Wyd. 2. Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, Instytut Ochrony Przyrody, Kraków, 664 ss.
38. Klasyfikacja gleb leśnych Polski. CLIP, Warszawa 2000
39. Klimaszewski M., 1978, Geomorfologia, PWN, Warszawa
40. Kondracki J., 1994., "Geografia Polski. Mezoregiony fizycznogeograficzne", PWN, Warszawa.
41. Kondracki J., 2002, Geografia regionalna Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa
42. Koponen T. 1980: A synopsis of Mniaceae, IV, Taxa in Europe, Macronesia, NW Africa and the Near East.
Ann. Bot. Fenn. 17: 125–162.
43. Kornaś J. 1968. Prowizoryczna lista nowszych przybyszów synantropijnych (kenofitów) zadomowionych w
Polsce. – W: Faliński J. B. (red.), Synantropizacja szaty roślinnej. I. Neofityzm i apofityzm w szacie roślinnej
Polski. – Mat. Zakł. Fit. Stos. UW 25: 43-53.
44. Kubiak D., Kukwa M. 2011. Chromatografia cienkowarstwowa (TLC) w lichenologii. – W: Dynowska M.,
Ejdys E. (red.). Mikologia laboratoryjna. Przygotowanie materiału badawczego i diagnostyka.
Wydawnictwo Uiwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, s. 176–190.
45. Kuczyński L., Chylarecki P. 2012. Atlas Pospolitych Ptaków Lęgowych Polski. Rozmieszczenie, Wybiórczość
Siedliskowa Trendy. Gioś. Warszawa. Chmiel M.A. 2006. Checklist Of Polish Larger Ascomycetes. Krytyczna
Lista Wielkoowocnikowych Grzybów Workowych Polski. In: Mirek Z. (Ed.). Biodiversity Of Poland.
Różnorodność Biologiczna Polski.Vol. 8. W. Szafer Institute Of Botany, Polish Academy Of Sciences,
Kraków.
46. Lipnicki L. 2001. "Polskie nazewnictwo rodzajów porostów".
47. Mapa geologiczna Polski, arkusz Gdańsk, skala 1:200 000, Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa 1981r.
48. Mapa geologiczna utworów powierzchniowych 1:50 000
49. Markowski R. 2008 (mscr.). Skala oceny stopnia naturalności zbiorowisk leśnych. – W: Markowski R.,
Żółkoś K., Bloch-Orłowska J., Afranowicz R., Olszewski T. S., Szostko T., Charakterystyka roślinności
117
50.
51.
52.
53.
54.
55.
56.
57.
58.
59.
60.
61.
62.
63.
64.
65.
66.
67.
68.
69.
70.
71.
72.
73.
rzeczywistej oraz współczesnej potencjalnej roślinności naturalnej Leśnego Kompleksu Promocyjnego
,,Lasy Oliwsko-Darżlubskie”. Nadleśnictwo Gdańsk, wg stanu na 01.01.2008. BULiGL, Oddział Gdynia.
Markowski R., Buliński M. 2004. Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe Pomorza Gdańskiego. Endangered
and threatened vascular plants of Gdańskie Pomerania. – Acta Bot. Cassub., Monogr. 1: 1-75.
Matuszkiewicz J. M. 2005. Zespoły leśne Polski. PWN, Warszawa.
Matuszkiewicz J. M., 2001, Zespoły leśne Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 358 ss.
Matuszkiewicz J. M., 2007 (red.), Geobotaniczne rozpoznanie tendencji rozwojowych zbiorowisk leśnych
w wybranych regionach Polski. IGiPZ PAN. Monografie 8, Warszawa, 977 ss.
Matuszkiewicz J.M., 2008, Potencjalna roślinność naturalna Polski, IGiPZ PAN, Warszawa
Matuszkiewicz J.M., 2008a, Regionalizacja geobotaniczna Polski. IGiPZ PAN, Warszawa
Matuszkiewicz W. 1984. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. - Wyd. II, PWN,
Warszawa, 298pp.
Matuszkiewicz W. 2001. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. – W: Faliński J.B. (red.).
Vademecum Geobotanicum 3: 8-537, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.
Matuszkiewicz W. 2008. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa, 538 ss.
Matuszkiewicz W., Matuszkiewicz J. 1973. Przegląd fitosocjologiczny zbiorowisk leśnych Polski. Cz. 2. Bory
sosnowe. – Phytocoenosis 2(4): 273-356.
Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla obrębu geodezyjnego Wdzydze. 2007.
Przedsiębiorstwo Projektowo – Realizacyjne DOM sp. z o.o.
Milde J. 1869. Bryologia Silesiaca, Laubmoos-Flora von Nord – und Mittel-Deutschland, unter besonderer
Berücksichtigung Schlesiens und mit Hinzunahame der Floren von Jütland, Holland, der Rheinpfalz, von
Baden, Franken, Böhmen, Mähren und der Umgegend von München. Arthur Felix, Leipzig.
Mirek Z., Piekoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M., 2002, Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut
Botaniki PAN im. W. Szafera, Kraków, 442 ss.
Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M. 2002. Flowering plants and pteridophytes of Poland. A
checklist. Krytyczna lista roślin kwiatowych i paprotników Polski. – W: Z. Mirek (red.), Biodiversity of
Poland. Różnorodność biologiczna Polski. 1: 1-442. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of
Sciences, Kraków.
Mułenko W., Majewski T., Ruszkiewicz-Michalska M. 2008. A Preliminary Checklist Of Micromycetes In
Poland. Wstępna Lista Grzybów Mikroskopijnych Polski. In: Mirek Z. (Ed). Biodiversity Of Poland.
Różnorodność Biologiczna Polski. Vol. 9. W. Szafer Institute Of Botany, Polish Academy Of Sciences,
Kraków.
Narodowy Atlas Polski, Polska Akademia Nauk, Instytut Geografii.
Nyholm E. 1954: Illustrated moss flora of Fennoscandia, II, Musci, Fasc. 1. Lund, CWK Gleerup: ss. 1–85.
Nyholm E. 1956: Illustrated moss flora of Fennoscandia, II, Musci, Fasc. 2. Lund, CWK Gleerup: ss. 85–189.
Nyholm E. 1958: Illustrated moss flora of Fennoscandia, II, Musci, Fasc. 3. Lund, CWK Gleerup: ss. 189–
288.
408.
647.
Nyholm E. 1987: Illustrated flora of Nordic mosses, Fasc. 1, Fissientaceae — Seligeriaceae. Copenhagen &
Lund, Nordic Bryological Society: ss. 1–72.
Nyholm E. 1990: Illustrated flora of Nordic mosses, Fasc. 2, Pottiaceae — Splachnaceae —
Schistostegaceae. Copenhagen & Lund, Nordic Bryological Society: ss. 75–141.
Nyholm E. 1993: Illustrated flora of Nordic mosses, Fasc. 3, Bryaceae — Rhodobryaceae — Mniaceae —
Cinclidiaceae. Copenhagen & Lund, Nordic Bryological Society: ss. 145–244.
118
74. Nyholm E. 1998: Illustrated flora of Nordic mosses. Fasc. 4, Aulacomniaceae — Meesiaceae —
Catoscopiaceae — Bartramiaceae — Timmiaceae — Encalyptaceae — Grimmiaceae — Ptychomitriaceae
— Hedwigiaceae — Orthotrichaceae. Copenhagen & Lund, Nordic Bryological Society: ss. 249–405.
75. Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 25 sierpnia 2009 r. w sprawie ogłoszenia
jednolitego tekstu ustawy o ochronie przyrody (Dz.U. 2009 nr 151 poz. 1220)
76. Ochyra R. 1992. Czerwona lista mchów zagrożonych w Polsce, s. 79-85 [W:] Zarzycki K., Wojewoda W.,
Heinrich Z. 1992. Lista roślin zagrożonych w Polsce. Instytut Botaniki PAN, Kraków
77. Ochyra R., Żarnowiec J., Bednarek-Ochyra H. 2003. Census catalogue of Polish mosses.Katalog mchów
Polski. – W: Mirek Z. (red.), Biodiversity of Poland. Różnorodność biologiczna Polski. 3: 1-372.
PolishAcademy of Sciences, Institute of Botany, Kraków.
78. Olaczek R. 1985. Kategorie zagrożenia roślin i zwierząt opracowane przez Międzynarodową Unię Ochrony
Przyrody i jej Zasobów. – Chrońmy Przyr. Ojcz. 41(6): 5-21.
79. Pawlaczyk P. (red.). 2008. Natura 2008 - Niezbędnik leśnika. Świebodzin
80. Pawłowski B. 1977. Skład i budowa zbiorowisk roślinnych oraz metody ich badania. – W: Szafer W.,
Zarzycki K. (red.), Szata roślinna Polski. 1: 237-269. Wyd. 3. PWN, Warszawa.
81. Pawłowski B., 1972.,"Systematyka polskich zbiorowisk roślinnych". [W:] Szafer W. i Zarzycki K., Szata
roślinna Polski. T. 1. PWN, Warszawa: 269-279.
82. Pawłowski B., Szafer W., 1977., „Szata roślinna Polski” T. I i II, PWN, Warszawa.
83. Pegler D. 2003. Grzyby Polski I Europy. Wyd. Larousse, Wrocław, 191 Pp.
84. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego. Uchwała nr 1004/XXXIX/2009
Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 26 października 2009 r. Urząd Marszałkowski Województwa
Pomorskiego 2009 r. (Dz. Urz. Woj. Pom. Nr 172, poz. 3361)
85. Polska czerwona księga zwierząt. Kręgowce. PWRiL, Warszawa: 58-59.
86. Program Ochrony Środowiska Województwa pomorskiego na lata 2007-2010 z uwzględnieniem
perspektywy 20011-2014, którego część stanowi projekt Planu Gospodarki Odpadami dla województwa
Pomorskiego 2010 (Uchwała Sejmiku Województwa Pomorskiego Nr 191/XII/07).2007
87. Raport o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2010 r. Inspekcja Ochrony Środowiska.
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gdańsku. Gdańsk 2011.
88. Raport z wykonania Programu Ochrony Środowiska Województwa Pomorskiego na lata 2007-2010 z
uwzględnieniem perspektywy na lata 2011-14 obejmujący lata 2007-2008. Departament Środowiska,
Rolnictwa i Zasobów Naturalnych 2009.
89. Rejment-Grochowska I. 1950: Wątrobowce. Warszawa, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych: 178
ss.
90. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz
gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów
kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000. – Dz. U. Nr 77, poz. 510 z dnia
10 maja 2010 r.
91. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin. – Dz.
U. Nr 14, poz. 81 z dnia 20 stycznia 2012 r.
92. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących
grzybów objętych ochroną. (Dz. U. Nr 168, poz. 1764 i 1765 z dnia 28 lipca 2004 r.).
93. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 maja 2005 r. w sprawie sporządzania projektu planu
ochrony dla parku narodowego, rezerwatu przyrody i parku krajobrazowego, dokonywania zmian w tym
planie oraz ochrony zasobów, tworów i składników przyrody (Dz.U. 2005 nr 94 poz. 794).
94. Rutkowski L. 2004. Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. ss. 814. Wyd. Nauk. PWN.
Warszawa.
95. Sachanowicz K, Ciechanowski M. 2005. Nietoperze Polski. Warszawa. Mulico Oficyna Wydawnicza.
96. Sand-Jensen K. 1998. Influence of submerged macrophytes on sediment composition and near-bed flow in
lowland streams. Freshwater Biology 39, 663-679.
119
97. Schumacker R., Váňa J. 2005: Identification Keys to The Liverworts and Hornworts of Europe and
Macronesia (Distribution & Status). Poznań, Sorus: 269 ss.
98. Smith A.J.E. 1991: The liverworts of Britain and Ireland. Cambridge, Cambridge University Press: 372 ss.
99. Smith A.J.E. 2004: The moss flora of Britain and Ireland. Second Edition. Oxford, Oxford University Press:
xii + 1012 ss.
100. Sprawozdanie z realizacji Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Pomorskiego 2010, obejmujący
lata 2007-2008. Departament Środowiska, Rolnictwa i Zasobów Naturalnych 2009.
101. Stansfield J.H., Perrow M.R., Tench L.D., Jowitt A.J.D., Taylor A.A.L. 1997. Submerged macrophytes as
refuges for grazing Cladocera against fish predation: Observations on seasonal changes in relation to
macrophyte cover and predation pressure. Hydrobiologia 342, 229-240.
102. Strategia działania Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku na
lata 2009 – 2012.
103. Strategia Rozwoju Województwa Pomorskiego.
104. Studium ekofizjograficzne województwa pomorskiego. J. T. Czochański, M. Hałuzo, G. Kubicz, H.
Wojcieszyk. Pomorskie Studia Regionalne. Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego. SłupskGdańsk 2006.
105. Studium uwarunkowań i kierunków rozwoju przestrzennego gminy Stara Kiszewa. Glob Przedsiębiorstwo
Powierniczo – Wykonawcze Gdańsk 2003
106. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Kościerzyna
107. Sudnik-Wójcikowska B., Werblan-Jakubiec H. (red.) 2004. Gatunki roślin. Poradnik ochrony siedlisk i
gatunków Natura 2000 - podręcznik metodyczny. Tom 9. Ministerstwo Środowiska, Warszawa, 228 ss.
108. Systematyka gleb Polski"., 1989. W. "Roczniki Gleboznawcze" Tom XL, PWN, Warszawa.
109. Szafer W., Zarzycki K., 1972., "Szata roślinna Polski", PWN, Warszawa.
110. Szafran B. 1957: Mchy (Musci), 1. — W: Czubiński Z., Kochman J., Krzemieniewska H., Motyka J., Skirgiełło
A., Starmach K., Rejment-Grochowska I., Szafran B. (red.), Flora Polska, Rośliny zarodnikowe Polski i ziem
ościennych. Warszawa, PWN: 449 ss.
111. Szafran B. 1961: Mchy (Musci), 2. — W: Czubiński Z., Kochman J., Krzemieniewska H., Motyka J., Skirgiełło
A., Starmach K., Rejment-Grochowska I., Szafran B. (red.), Flora Polska, Rośliny zarodnikowe Polski i ziem
ościennych. Warszawa, PWN: 407 ss.
112. Szweykowski J. 2006. An annotated checklist of Polish liverworts and hornworts. Krytyczna lista
wątrobowców i glewików Polski. – W: Z. Mirek (red.), Biodiversity of Poland. Różnorodność biologiczna
Polski. 4: 1-114. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków.
113. Tokarska-Guzik B. 2005. The establishment and spread of alien plant species (kenophytes) in the flora of
Poland. Prace Nauk. Uniw. Śląskiego, 2372: 1-192 + załączniki, Katowice.
114. Tomiałojć L. 1980a. Kombinowana odmiana metody kartograficznej do liczeń ptaków lęgowych. Not. Orn.
21:33-54.
115. Tomiałojć L. 1980b. Podstawowe informacje o sposobie prowadzenia cenzusów zastosowaniem
kombinowanej metody kartograficznej. Not. Orn. 21:55-62.
116. Trampler T., Kliczkowska A., Sierpińska A., 1990; „Regionalizacja przyrodniczo-leśna na podstawach
ekologiczno-fizjograficznych”. PWRiL, Warszawa.
117. Ustalenia Planu Ochrony Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego Załącznik nr 1 do rozporządzenia nr 6/2001
Wojewody Pomorskiego z dnia 7 sierpnia 2001 r.
118. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. (Dz.U. 2004 nr 92 poz. 880 ze zm.)
119. Wojewoda W. 2003. Checklist of Polish larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych
grzybów podstawkowych Polski. – W: Z. Mirek (red.), Biodiversity of Poland. Różnorodność biologiczna
Polski. 7: 1-812. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków.
120. Wojewoda W., Ławrynowicz M. 2006. Red List Of The Macrofungi In Poland. Czerwona Lista Grzybów
Wielkoowocnikowych W Polsce. In: Mirek Z., Zarzycki K., Wojewoda W., Szeląg Z. (Eds.). Red List Of Plants
120
121.
122.
123.
124.
125.
126.
127.
128.
129.
And Fungi In Poland. Czerwona Lista Roślin I Grzybów Polski. W. Szafer Institute Of Botany, Polish
Academy Of Sciences, Kraków: 53-70.
Wytyczne wykonywania zabiegów ochronnych w różnych typach rezerwatów przyrody. Departament
Ochrony Przyrody MOŚZNiL, Warszawa 1997 r.
Zając A., Zając M. (red.). 2001. Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Distribution Atlas of
Vascular Plants in Poland. Nakładem Pracowni Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu
Jagiellońskiego, Kraków, ss. 714.
Zając E. U., Zając A. 1975. Lista archeofitów występujących w Polsce. – Zesz. Nauk. UJ, Prace Bot. 3: 7-16.
Zając E. U., Zając A., Tokarska-Guzik B. 1998. Kenophytes in the flora of Poland: list, status and origin. –
Phytocoenosis 10(N.S.), Suppl. Cartogr. Geobot. 9: 107-116.
Zarzycki K. Mirek Z.(red.). 2006.: Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Red list of plants and fungi in
Poland. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN
Zarzycki K., Szeląg Z. 2006. Red list of the vascular plants in Poland.Czerwona lista roślin naczyniowych w
Polsce. – W: Mirek Z., Zarzycki K., Wojewoda W., Szeląg Z. (red.), Red list of plants and fungi in Poland.
Czerwona lista roślin i grzybów Polski. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków,
s. 9-20.
Zarzycki K., Wojewoda W., Heinrich Z. 1992. Lista roślin zagrożonych w Polsce. Instytut Botaniki PAN,
Kraków
Żarnowiec J., Stebel A., Ochyra R. 2004. Threatened moss species in the Polish Carpathians in the light of a
new red-list of mosses in Poland. – W: Stebel A., Ochyra R. (red.), Bryological studies in the Western
Carpathians. ss. 9-28. Sorus, Poznań.
Żukowski W., Jackowiak B. 1995. Lista roślin naczyniowych ginących i zagrożonych na Pomorzu Zachodnim
i w Wielkopolsce. – W: Żukowski W., Jackowiak B. (red.), Ginące i zagrożone rośliny naczyniowe Pomorza
Zachodniego i Wielkopolski. - Prace Zakł. Taksonomii Roślin UAM w Poznaniu 3: 9-96.
121
13. DOKUMENTACJA FOTOGRFICZNA
Fot. 1 Północny narożnik rezerwatu (tab. urzędowe, informacyjne oraz edukacyjne WPK) (ML)
Fot. 2 113 letni drzeowstan sosnowy (ML)
122
Fot. 3 Środek rezerwatu (ML)
Fot. 4 Widok na wydzielenie 572a – naturalną otulinę rezerwatu (ML)
123
Fot. 5 Część południowa rezerwatu, wydzielenie 572c – samosiew sosny i licznyc udział porostów (ML)
Fot. 6 Nieliczne martwe drewno w rezerwacie (ML)
124
Fot. 7 Cladonia digitata (ML)
Fot. 8 Cladonia gracilis (ML)
125
Fot. 9 Cladonia uncialis (ML)
Fot. 10. Hypogymnia tubulosa (ML)
126
Fot. 11 Cladonia cornuta (ML)
Fot. 12 Cladonia cervicornis (ML)
127
Fot. 13 Cladonia arbusscula s.l. (MK)
Fot. 14 Cladonia rangiferina (MK)
128
Fot. 15 Cladonia uncialis (MK)
Fot. 16 Hypogymnia tubulosa (MK)
129
Fot. 17 Parmeliopsis ambigua (ML)
Fot. 18 Cladonia portentosa (MK)
130
Fot. 19 Maczużnik główkowaty Cordyceps capitata (WB)
Fot. 20 Siedzuń sosnowy Sparassis crispa (WB)
131
Fot. 21 Pozostałe w rezerwacie egzemplarze świerka (WB)
Fot. 22 Odnowienie naturalne sosny (ML)
132
14. KRONIKA REZERWATU
133
134
135
136
15. ZAŁĄCZNIKI
15.1. WSPÓŁRZĘDNE PUNKTÓW ZAŁAMANIA GRANICY REZERWATU
Tab. 16. Współrzędne punktów załamania granicy rezerwatu
Nr
X- długość geograficzna
wschodnia
Y- szerokośc geograficzna
północna
1
2
3
4
5
6
18º 0,585' E
18º 0,279' E
18º 0,527' E
18º 0,550' E
18º 0,635' E
18º 0,666' E
53º 59,226' N
53º 59,464' N
53º 59,572' N
53º 59,567' N
53º 59,272' N
53º 59,164' N
137
15.2. WYPIS Z REJESTRU GRUNTÓW
138
15.3. OPINIE I UZGODNIENIA
Opinie ekspertów stanowią części składowe niniejszego planu.
Uzgodnienia dotyczące rezerwatu prowadzone były w trakcie konsultacji społecznych i
spotkań z udziałem zainteresowanych instytucji oraz osób prywatnych. Notatki ze spotkań i
konsultacji zamieszczono poniżej wraz z adnotacją sposobu ich uwzględnienia w niniejszym projekcie.
139
140
141
Adnotacje do punktów powyżej:
1. – uwzględniono w projekcie planu,
6. – zdaniem autorów opracowania florystyczno-fitosocjologicznego w rezerwatowych
dojrzałych drzewostanach najistotniejsze są naturalne procesy, w związku z tym nie
znajduje się podstaw do stosowania jakichkolwiek cięć, poza cięciami w strefie 30 m
od dróg otaczających rezerwat. Rozluźnianie zwarcia drzewostanów i pojawianie się
naturalnego odnawiania składników drzewostanów będzie następowało w miarę
naturalnego wydzielania się drzew, co dodatkowo podniesie ilość martwego drewna
w siedlisku przyrodniczym i w rezerwacie. Próba utrzymywania populacji
chrobotków w dobrym ilościowo stanie z góry skazana jest na niepowodzenie na
siedlisku porolnego boru świeżego. Okresowe pojawianie się większych ilości
porostów na takim siedlisku związane jest z gospodarką leśną a nie z potencjałem
zbiorowiska roślinnego.
142
143
Adnotacje do punktów powyżej:
1. – uwzględniono w projekcie planu częściowo, powody dla których nie planuje
się przerzedzania drzewostanu zostały szeroko opisane w niniejszym
dokumencie,
2. – ze względu na brak walorów turystycznych, brak infrastruktury w postaci
dróg wewnątrz rezerwatu oraz dobrą widoczność z dróg przylegających do
rezerwatu (można śmiało powiedzieć że z dróg widać niemal cały rezerwat)
rezerwatu do celów turystycznych nie przewiduje się.
15.4. UWAGI DO STANDARDU DANYCH GIS W RAMACH PROJEKTU PLANU OCHRONY
Z uwagi, iż niniejsze opracowanie dotyczy obszaru w granicach rezerwatu, w geobazie
„sdgis_3_03” uzupełniono jedynie podstawowe dane dotyczące obszarów natura 2000 w
klasach obiektów „oson2k_aft” oraz „soon2k_aft”, niezbędne w celu podstawowej
wizualizacji projektów map. Ustalenie dokładnych parametrów danych geoprzestrzennych
poszczególnych obszarów Natura 2000 leży poza zakresem niniejszego opracowania.
W geobazie plikowej „sdgis_3_03” w klasie obiektów dla gatunków porostów
poro_pft, nie ma możliwości edycji i wprowadzenie aktualnie obowiązujących nazw, przez co
niektóre gatunki dodano pod nazwą starszą niż używana w tekście opracowania.
W projekcie planu ze względu na brak zawartości (brak przedmiotowego obiektu) nie
zamieszczono map: Mapa typów siedlisk przyrodniczych oraz Mapa zadań ochronnych w odniesieniu
do siedlisk i gatunków Natura 2000.
144
15.5. PROJEKT ZARZĄDZENIA REGIONALNEGO DYREKTORA OCHRONY ŚRODOWISKA W GDAŃSKU
Projekt
ZARZĄDZENIE
REGIONALNEGO DYREKTORA
OCHRONY ŚRODOWISKA W GDAŃSKU
z dnia....................................2018 r.
w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody
„Krwawe Doły”
Na podstawie art. 19 ust. 6 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody (Dz.U.
2004 nr 92 poz. 880. ze zm.) w związku z art. 20 ust. 3 i 5 oraz art. 28 ust. 10 powyższej ustawy,
zarządza się, co następuje:
§ 1. Ustanawia się plan ochrony dla rezerwatu przyrody „Krwawe Doły”, zwanego dalej
„rezerwatem”.
§ 2.
1. Celem ochrony rezerwatu jest zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych zbiorowisk
leśnych typowych dla Borów Tucholskich oraz porostów i innych rzadkich i chronionych roślin.
2. Przyrodniczymi i społecznymi uwarunkowaniami realizacji celu, o którym mowa w ust. 1, są:
1) zachowanie typowego dla Borów Tuchoskich zbiorowiska suboceanicznego boru świeżego
(Leucobryo - Pinetum), wykształconego na gruntach porolnych,
2) zachowanie stanowisk rzadkich i chronionych gatunków porostów, roślin naczyniowych,
mszaków i grzybów wielkoowocnikowych,
3) położenie rezerwatu na obszarze Natura 2000 Bory Tucholski PLB220009.
§ 3.
1. Mapę rezerwatu w skali 1: 10 000 określa załącznik nr 1 do zarządzenia.
2. Opis granic rezerwatu określa załącznik nr 2 do zarządzenia.
§ 4. Identyfikację oraz określenie sposobów eliminacji lub ograniczania istniejących i potencjalnych
zagrożeń zewnętrznych i wewnętrznych oraz ich skutków określa załącznik nr 3 do zarządzenia.
§ 5. Obszar rezerwatu objęty jest ochroną czynną.
§ 6. Cele działań ochronnych w stosunku do poszczególnych elementów przyrody rezerwatu określa
załącznik nr 4 do zarządzenia.
145
§ 7. Działania ochronne na obszarze ochrony czynnej, z podaniem rodzaju, zakresu, lokalizacji oraz
podmiotów odpowiedzialnych za wykonanie tych działań określa załącznik nr 5 do zarządzenia.
§ 8. Wskazanie obszarów i miejsc udostępnianych oraz określenie sposobów ich udostępniania:
1. Dla celów naukowych udostępnia się obszar całego rezerwatu, po uzyskaniu zgody
Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Gdańsku, na wniosek zainteresowanego.
2. Udostępnia się cały teren rezerwatu dla pracowników Nadleśnictwa Kościerzyna, Straży
Leśnej, Straży Łowieckiej, Służb Pomorskiego Zespołu Parków Krajobrazowych oraz służb
ratowniczych - w okresie całego roku, w przypadku wykonywania czynności służbowych przez
te jednostki.
3. Udostępnia się cały teren rezerwatu w celu wykonania zaplanowanych zabiegów
konserwatorskich w wyznaczonych terminach.
§ 9. Działania dotyczące monitoringu stanu przedmiotów ochrony oraz realizacji celów działań
ochronnych określa załącznik nr 6 do zarządzenia.
§ 10. Określa się następujące ustalenia do studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania
przestrzennego gminy Stara Kiszewa, dotyczące eliminacji lub ograniczenia zagrożeń zewnętrznych:
1. Dla wszystkich działek leżących w odległości do 500 m od rezerwatu przyrody:
7. zakaz realizacji przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać lub potencjalnie
oddziaływać na środowisko w rozumieniu przepisów odrębnych,
8. zakaz zabudowy kubaturowej,
9. zakaz realizacji zbiorników wodnych, stawów hodowlanych, itp.,
10. zakaz prowadzenia prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu.
2. Na działkach ewidencyjnych numer 160, 161, 163, 164, 166, 498, 499, 500, 511, 512, 513,
514, 527, 528, 529, 530, 556 utrzymać użytkowanie leśne.
3. Na wszystkich działkach na których utrzymane zostanie użytkowanie leśne należy
prowadzić gospodarkę leśną w sposób nie pogarszający stanu siedlisk przyrodniczych
znajdujących się w obszarze rezerwatu przyrody.
4. Zalecenia powyższe nie dotyczą inwestycji celu publicznego.
§ 11. Zarządzenie wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym
Województwa Pomorskiego.
Załączniki do Zarządzenia nr ........ /18
Regionalnego Dyrektora
Ochrony Środowiska w Gdańsku
z dnia .....................................
146
Załącznik nr 1 Mapa rezerwatu Krwawe Doły, skala 1:10 000
147
Załącznik nr 2
Opis granic rezerwatu Krwawe Doły.
Granice rezerwatu Krwawe Doły mają kształt trójkąta i są czytelne w całym swoim przebiegu.
Ze wszystkich stron teren rezerwatu graniczy z wąskim pasem wydzielenia 572a. Jest to młodszy
drzewostan - prawdopodobnie pozostałość po dawnych szerokich pasach przeciwpożarowych. Od
strony NW granica poprzez wydzielenie 572a opiera się o linie ostępową rozgraniczającą oddziały 572
i 557. Strona SW opiera się poprzez wąski płat młodszego lasu, o linię ostępową rozdzielającą
oddziały 572 i 573. Po stronie wschodniej powierzchnia rezerwatu przylega do nieco szerszego pasa
wydzielenia 572a, przez środek którego biegnie droga gruntowa. W miejscu tym sąsiedztwo stanowią
wydzielenia 572g i 572d.
Współrzędne punktów załamania granicy rezerwatu:
Nr
X- długość geograficzna
wschodnia
Y- szerokośc geograficzna
północna
1
2
3
4
5
6
18º 0,585' E
18º 0,279' E
18º 0,527' E
18º 0,550' E
18º 0,635' E
18º 0,666' E
53º 59,226' N
53º 59,464' N
53º 59,572' N
53º 59,567' N
53º 59,272' N
53º 59,164' N
148
Załącznik nr 3
Identyfikacja oraz określenie sposobów eliminacji lub ograniczania istniejących i potencjalnych
zagrożeń zewnętrznych i wewnętrznych oraz ich skutków w odniesieniu do przedmiotów ochrony w
rezerwacie.
Lp.
Identyfikacja istniejących i
potencjalnych zagrożeń Sposoby eliminacji lub ograniczania istniejących i potencjalnych
wewnętrznych
zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych oraz ich skutków
i zewnętrznych
1.
Gatunek obcy
geograficznie - świerk
Jednorazowe usunięcie ze wszystkich warstw świerka.
2.
Antropopresja i
zaśmiecanie
3.
Mała ilość martwego
drewna
4.
Brak siedlisk rozrodu i
kolonii letnich nietoperzy
1.Zamieszczenie na tablicach informacyjnych treści
uświadamiających o zakazach, obowiązkach i ew. karach za ich
nie przestrzeganie; czytelne oznakowanie terenu rezerwatu
odpowiednimi tablicami urzędowymi i informacyjnymi.
2.Sprzątanie rezerwatu – zebranie i usunięcie śmieci z terenu
rezerwatu.
Brak zabiegów hodowlanych w rezerwacie oraz czynniki
abiotyczne spowodują naturalne wydzielanie się w drzewostanie
martwego drewna.
Rozwieszanie skrzynek dla nietoperzy.
149
Załącznik nr 4
Cele działań ochronnych w stosunku do poszczególnych elementów przyrody rezerwatu.
Lp.
1.
Element przyrody
Fauna rezerwatu
2.
Zbiorowisko roślinne i flora
rezerwatu
Cele działań ochronnych
Zachowanie siedlisk i miejsc lęgowych rzadkich lub cennych
gatunków fuany występujących obecnie w rezerwacie.
Poprawa stanu ilości martwego drewna, stworzenie
możliwości lęgu i miejsc kolonii letnich dla nietoperzy.
Ograniczenie antropopresji.
Stan zbiorowiska Leucobryo - Pinetum powinien w dalszym
ciągu podlegać naturalnym procesom sukcesji naturalnej. W
zbiorowisku tym celem jest również zachowanie stanowisk
cennych gatunków roślin, grzybów i porostów – w garniturze
odpowiednim do postępu procesów renaturyzacyjnych.
Ograniczenie antropopresji.
150
Załącznik nr 5
Działania ochronne na obszarze ochrony czynnej, z podaniem rodzaju, zakresu, lokalizacji oraz podmiotów odpowiedzialnych za wykonanie tych działań.
Lokalizacja
Podmiot
Rodzaj działań
Lp.
Zakres działań ochronnych
działań
odpowiedzialny
ochronnych
ochronnych za wykonanie
1.
Jednorazowe
Wycięcie świerka poza okresem lęgowym (X– II) na powierzchni 12,23 ha. Puste miejsca po świerku
Biochora 1 Nadleśnictwo
wykonanie
pozostawić do samorzutnej regeneracji fitocenozy borowej. Wyciętą masę i gałęzie należy usunąć poza
Kościerzyna po
wycinki świerka
granice rezerwatu.
uzyskaniu
środków
zewnętrznych
we współpracy
z RDOŚ w
Gdańsku
2.
Założenie jednego Rozwieszenie 10 skrzynek rozrodczych i systematyczna kontrola stanu. Budki należy montować na
Biochora 1 RDOŚ w
skupiska
wysokości około 3-4 metrów nad ziemią. Skrzynki wieszane są na tyle wysoko, by uniemożliwić dostęp
Gdańsku
rozrodczego dla
do nich osobom przypadkowym. Skrzynki powinny być wieszane w grupach (na pobliskich drzewach),
(wynajęty
bowiem kolonie nietoperzy zajmują często więcej niż jedno schronienie i przemieszczają się między
nietoperzy
specjalista)
nimi.
3.
Ustawienie tablic Ustawienie 2 nowych tablic edukacyjno informacyjnych wskazujących granice rezerwatu. Trwałe
Granica
RDOŚ w
urzędowych,
oznakowane w terenie nowych granic rezerwatu przy pomocy 5 tablic urzędowych i 5 tablic z
rezerwatu. Gdańsku
informacyjnych i wymienionymi zakazami ustawionych nad sobą.Prace należy wykonać poza okresem lęgowym ptaków
(X– II).
zakazowych
151
Załącznik nr 6
Działania dotyczące monitoringu stanu przedmiotów ochrony oraz realizacji celów działań ochronnych.
Lp. Przedmiot
monitoringu
1.
Chiropterofauna
Cel wprowadzenia
monitoringu
Monitorowany wskaźnik
Metoda monitoringu, termin i zakres prac
Ocena skuteczności
Monitorowane w czasie kontroli będą:
utworzenia skupiska
- przynależność gatunkowa stwierdzanych
rozrodczego.
osobników
Potwierdzenie
- zasiedlenie poszczególnych budek w
zasiedlenia.
obrębie skupiska
Pozyskanie informacji
- ilość osobników w poszczególnych
o efektach działań
budkach
ochronnych.
Śledzenie tendencji
wieloletnich zmian
lokalnych zasobów
chiropterofauny.
152
Podmiot
odpowiedzialny za
wykonanie
1. Monitoring zasiedlenia skupiska zalecany jest RDOŚ w
Gdańsku
corocznie.
2. Każdorazowo w trakcie kontroli należy
sprawdzić wszystkie budki rozrodcze w
skupisku.
3. Jako podstawową metodę badawczą zaleca
się kontrolę przy użyciu endoskopu.
4. Każdorazowo po kontroli należy dokonać
oceny potrzeby zwiększenia liczby schronień.
5. Termin kontroli: co roku, w lipcu (ekspertwykonawca decyduje o dokładnym
terminie).
UZASADNIENIE
Plan ochrony rezerwatu przyrody został opracowany na podstawie art. 19 ust. 6 ustawy z
dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r. Nr 151 poz. 1220 ze zm.), zgodnie z art.
20 ust. 1 i 2 oraz w związku z art. 20 ust. 5 tej ustawy, z dostosowaniem zakresu prac do zasobów,
tworów i składników przyrody, walorów krajobrazowych oraz wartości kulturowych rezerwatu.
Projekt planu sporządzono uwzględniając treść Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 12 maja
2005 r. w sprawie sporządzenia projektu planu ochrony dla parku narodowego, rezerwatu przyrody i
parku krajobrazowego, dokonywania zmian w tym planie oraz ochrony zasobów, tworów i
składników przyrody, w tym uwzględniając zakres planu ochrony rezerwatu przyrody, określony w
art. 20 ust. 3 oraz art. 28 ust. 10 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Plan ochrony
rezerwatu sporządza się na okres 20 lat.
Rezerwat przyrody Krwawe Doły został uznany Zarządzeniem Ministra Ochrony Środowiska,
Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 12 listopada 1996 roku w sprawie uznania za rezerwat
przyrody (Monitor Polski Nr 75 z dnia 9 grudnia 1996 roku poz. 681) Rezerwat objął 13,02 ha
drzewostanu sosnowego. Celem utworzenia rezerwatu było „zachowanie ze względów naukowych i
dydaktycznych zbiorowisk leśnych typowych dla Borów Tucholskich oraz porostów i innych rzadkich i
chronionych roślin”.
Rezerwat Krwawe Doły, wg aktualnego podziału administracyjnego kraju położony jest w
granicach administracyjnych woj. pomorskiego, powiat Kościerzyna, gmina Stara Kiszewa, obręb
ewidencyjny Olpuch [Nr 0014]. Rezerwat położony jest na działce ewidencyjnej oznaczonej numerem
512 o powierzchni 27,81 ha, arkusz nr 5. Łącznie zajmuje on powierzchnię 13,02 ha. Obszar
rezerwatu jest własnością Skarbu Państwa pod zarządem Nadleśnictwa Kościerzyna.
Rezerwat przyrody Krwawe Doły położony jest w granicach Wdzydzkiego Parku
Krajobrazowego. Ponadto teren ten leży bezpośrednio w obszarze Natura 2000 – Bory Tucholskie
PLB220009 oraz zlokalizowany jest na terenie rezerwatu biosfery Bory Tucholskie.
Flora rezerwatu nie przedstawia wysokiej wartość ze względu na udział cennych gatunków
roślin. Pomimo iż, stwierdzono tu występowanie 12 taksonów objętych ochroną ścisłą lub częściową,
2 taksony grzybów ze statusem – rzadki w tym jeden pod ochroną ścisłą oraz liczną grupę porostów
chronionych lub rzadkich (9 gatunków objętych ochroną ścisłą, 6 taksonów objętych ochroną
częściową, 1 gatunek wymagający wyznaczenia stref ochrony stanowisk, 6 gatunków porostów
znajdujących się na czerwonej liście porostów Polski, 5 gatunków porostów znajdujących się na
czerwonej liście porostów Pomorza Gdańskiego) jest to typowy obraz szaty roślinnej regionalnie
przyporządkowany Borom Tucholskim. Siedlisk przyrodniczych brak.
Na terenie rezerwatu stwierdzono szereg gatunków fauny podlegającej ochronie ścisłej lub
częściowej. 22 gatunki ptaków pod ochroną ścisłą (w tym 7 lęgowych), 5 gatunków owadów pod
ochroną ścisłą (w tym jeden poza granicami rezerwatu), 1 owad pod ochroną częściową, 2 płazy pod
ochroną ścisłą, 3 gady pod ochroną ścisłą oraz 6 gatunków ssaków pod ochroną ścisłą i 1 pod
częściową. Brak tu gatunków zagrożonych w skali kraju czy regionu. Jako niewątpliwy walor należy
zaliczyć występowanie aż pięciu gatunków nietoperzy.
Obecnie nie stwierdza się żadnych istotnych zagrożeń dla rezerwatu, które mogłyby zaburzyć
samorzutny przebieg sukcesji. Występująca na terenie rezerwatu roślinność obejmuje zbiorowisko
153
Leucobryo-Pinetum i po usunięciu obcego geograficznie świerka proces renaturyzacji będzie
przebiegał dynamicznie. Mała ilość martwego drewna będzie systematycznie wzrastała wraz z
postępującymi procesami renaturyzacji. W celu ograniczenia antropopresji (rekreacji, zaśmiecania,
płoszenia zwierząt, grzybobrania) teren rezerwatu nie zostaje udostępniony oraz umieszczone będą
tablice urzędowe, z zakazami i informacyjne. Wymagane jest systematyczne sprzątanie rezerwatu ze
śmieci pozostawionych przez turystów.
Zaplanowano również monitoring, który będzie dotyczył efektów wywieszenia budek
lęgowych dla nietoperzy.
Koszty działań ochronnych w ciągu obowiązywania planu wyniosą szacunkowo 87 830 zł i w
większości ponoszone będą ze środków RDOŚ. Środki na ich realizację w większości planuje się
pozyskać z funduszy finansujących ochronę środowiska, np. WFOŚiGW w Gdańsku, NFOŚ, CKPŚ, w
związku z czym wysokość dofinansowania będzie decydować o zakresie i terminie realizacji
zaplanowanych działań. Zatwierdzony plan ochrony będzie stanowił podstawę merytoryczną i
formalną do aplikowania o środki finansowe do funduszy wspierających czynną ochronę przyrody.
Rezerwat udostępnia się do celów edukacyjnych i turystycznych tylko w obrębie szlaku kajakowego.
Ze względu na zagrożenie dla przedmiotów ochrony rezerwatu i przeciwdziałanie antropopresji,
pozostałą część rezerwatu objęto zakazem wstępu.
Na obszarze rezerwatu nie dopuszcza się do prowadzenia działalności wytwórczej, handlowej
i rolniczej ze względu na sprzeczność powyższych form działalności z celami ochrony przyrody
w rezerwacie.
Projekt planu został zaopiniowany przez Regionalną Radę Ochrony Przyrody w Gdańsku
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
Opinię na temat planu wyraziła Rada Gminy w Starej Kiszewie – uchwała
.....................................................................................................................................................
154
Ocena Skutków Regulacji (OSR)
do Zarządzenia Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Gdańsku
w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody
„Krwawe Doły”
1. Cel wprowadzenia zarządzenia
Celem wprowadzenia regulacji jest wypełnienie delegacji ustawowej zawartej w art. 19 ust. 6
ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. 2004 nr 92 poz. 880 ze zm.)
2. Podmioty, na które oddziałuje akt normatywny
Zarządzenia będzie bezpośrednio oddziaływać na Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w
Gdańsku oraz Nadleśnictwo Kościerzyna - zarządzającego terenem, na którym znajduje się
rezerwat.
3. Konsultacje społeczne
W opiniowaniu i konsultacjach społecznych projektu planu ochrony uczestniczyli:, Nadleśnictwo
Kościerzyna, Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Gdańsku, Urząd Gminy w Starej
Kiszewie, Regionalna Rada Ochrony Przyrody, Wdzydzki Park Krajobrazowy, Towarzystwo
Kaszubskie „Centrum”, PTTK O/Kościerzyna, Kaszubski Instytut Rozwoju, Kaszubsko Pomorskie
Forum Ekologiczne oraz społeczeństwo, na zasadach określonych w ustawie z dnia 3 października
2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w
ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199 poz. 1227 ze
zm.).
4. Wpływ regulacji na sektor finansów publicznych, w tym budżet państwa i budżety jednostek
samorządu terytorialnego.
Koszty działań ochronnych w ciągu 20 lat obowiązywania planu szacuje się na 87 830 zł.
Koszty okresowe będą obejmowały remont i konserwację infrastruktury technicznej oraz
sprzątanie rezerwatu. Roczny koszt utrzymania rezerwatu nieuwzględniający zadań z zakresu
monitoringu i zadań okresowych dotyczących infrastruktury będzie wynosił około 1000 zł.
Monitoring kosztował będzie szacunkowo około 40 000 zł w całym okresie obowiązywania
planu.
Większość kosztów związanych z wykonaniem i konserwacją infrastruktury technicznej, a
także sprzątaniem obarczają RDOŚ w Gdańsku.
Koszty tablic, folderów edukacyjnych, materiałów promocyjnych oraz monitoringu również
ponosi RDOŚ w Gdańsku. Środki na ich realizację w większości planuje się pozyskać z funduszy
finansujących ochronę środowiska, np. WFOŚiGW w Gdańsku, NFOŚ, CKPŚ, w związku z czym
wysokość dofinansowania będzie docelowo decydować o zakresie i terminie realizacji
zaplanowanych działań. Zatwierdzony plan ochrony będzie stanowił podstawę merytoryczną i
155
formalną do aplikowania o środki finansowe do funduszy wspierających czynną ochronę
przyrody.
5. Wpływ regulacji na rynek pracy.
Zarządzenie nie będzie miało wpływu na rynek pracy.
6. Wpływ regulacji na konkurencyjność wewnętrzną i zewnętrzną gospodarki.
Zarządzenie nie będzie miało wpływu na konkurencyjność wewnętrzną i zewnętrzną gospodarki.
7. Wpływ regulacji na sytuację i rozwój regionów.
Zarządzenie nie będzie miało wymiernego wpływu na sytuację i rozwój regionu.
156
16. MAPY
Mapy wykonano na różnoskalowych podkładach topograficznych zawierających teren
rezerwatu oraz na podkładzie ortofotomapy. W projekcie planu ze względu na brak zawartości (brak
przedmiotowego obiektu) nie zamieszczono map: Mapa typów siedlisk przyrodniczych oraz Mapa
zadań ochronnych w odniesieniu do siedlisk i gatunków Natura 2000.
mapa 1. Mapa sytuacyjna rezerwatu na podkładzie topograficznym 1:100 000
mapa 2. Mapa rezerwatu na podkładzie topograficznym 1:25 000
mapa 3. Mapa rezerwatu na podkładzie topograficznym 1:10 000
mapa 4. Mapa roślinności rzeczywistej wraz z lokalizacją zdjęć fitosocjologicznych 1:5 000
mapa 5. Mapa roślinności potencjalnej 1:5 000
mapa 6. Mapa biochor 1:5 000
mapa 7. Mapa stanowisk roślin i grzybów dziko występujących objętych ochroną gatunkową i
rzadkich 1:5 000
mapa 8. Mapa stopnia naturalności zbiorowisk roślinnych 1:5 000
mapa 9. Mapa walorów szaty roślinnej 1:5 000
mapa 10. Mapa stanowisk gatunków zwierząt dziko występujących objętych ochroną
gatunkową oraz cennych i rzadkich 1:5 000
mapa 11. Mapa drzewostanowa 1:5 000
mapa 12. Mapa glebowo-siedliskowa 1:5 000
mapa 13. Mapa ewidencji gruntów
mapa 14. Mapa typów ekosystemów 1:5 000
mapa 15. Mapa walorów krajobrazowych i przyrody nieożywionej 1:5 000
mapa 16. Mapa korytarzy ekologicznych 1: 50 000
mapa 17. Mapa zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych oraz zaplanowanych sposobów ich
eliminacji lub ograniczenia 1:10 000
mapa 18. Mapa obszarów objętych ochroną czynną wraz z miejscami udostępnionymi dla
celów naukowych i edukacyjnych oraz z lokalizacją infrastruktury technicznej,
turystycznej i edukacyjnej 1:5000
mapa 19. Mapa projektowanych sposobów ochrony czynnej w tym projektowanych
zabiegów ochronnych 1:5 000
mapa 20. Mapa zadań ochronnych w odniesieniu do siedlisk i gatunków Natura 2000
157

KRWAWE DOŁY - Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej

Transkrypt

Podobne dokumenty

Las Piwnicki - Szkoła Leśna na Barbarce