pełny tekst - Muzealnictwo

digitalizacja w muzeach
Muz.,2013(54): 167-172
Rocznik, ISSN 0464-1086
data przyjęcia – 05.2013
data akceptacji – 06.2013
NODEM PRZESZŁOŚĆ
I PERSPEKTYWY
SKANDYNAWSKIEJ
KONFERENCJI, SIECI
I PLATFORMY WYMIANY
WIEDZY
Halina Go lieb
Interac ve Ins tute/Swedish ICT
Moje zainteresowanie mediami cyfrowymi, jako narzędziami do twórczego badania dziedzictwa kulturowego, sięgają
początków lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku, kiedy
tę nowatorską technikę zaczęły stosować muzea i placówki gromadzące spuściznę kulturową. Jako producentka
przedsięwzięć mul medialnych eksperymentowałam wtedy z prezentacjami łączącymi tradycyjne wystawiennictwo
z nagraniami zarejestrowanymi na płytach CD, rzeczywistością mieszaną/wirtualną/wzbogaconą oraz technikami
wywodzącymi się z internetu. Podczas swoich badań kładłam nacisk na aspekty teoretyczne i metodologiczne dziedzictwa cyfrowego w powiązaniu z muzealnictwem oraz
projektowaniem interakcji z odwiedzającymi muzea (Gottlieb 2002, 2006, 2007, 2011).
Szybko zorientowałam się, że media cyfrowe otwierają
przed muzeami szerokie możliwości, dostrzegłam jednocześnie, iż brakuje forum gromadzącego wiedzę i doświadczenia profesjonalistów, na którym praktycy, badacze oraz
projektanci i producenci mogliby wymieniać informacje
i dzielić się dokonaniami. Forum takie służyłoby za bazę informacyjną, a także źródło inspiracji dla muzeów oraz placówek i organizacji z nimi związanych. Szczególnie było to
widoczne w Skandynawii: mimo przodujących firm z branży
informatycznej i szerokiego rozpowszechnienia w społeczeństwie nowych technik, zrozumienie znaczenia mediów
dla muzealnictwa oraz edukacji nieformalnej i rozrywki
edukacyjnej pozostawało w tyle za innymi krajami.
Brak takiego forum utrudniał szerzenie doświadczeń
w środowisku muzealników skandynawskich i poza nim,
a co za tym idzie hamował rozwój samego muzealnictwa.
Ograniczał także rozeznanie w dostępnych na rynku technikach cyfrowych oraz dostęp do najnowszych badań
muzealniczych. Najskromniejsza była wiedza dotycząca
zastosowania technik cyfrowych w pedagogice, których
rozwój w skali międzynarodowej osiągnął najwyższy poziom.
MUZEALNICTWO 54
167
Z doświadczeń zdobytych dzięki programowi Vision for
Museums, realizowanemu przez sztokholmski istytut badawczo-naukowy Swedish ICT/ Interac ve Ins tute (www.
i.se) zrodziła się potrzeba wsparcia bieżącej działalności
muzeów poprzez stworzenie forum gromadzącego i szeroko propagującego przykłady udanego zastosowania technik
cyfrowych, zarówno skandynawskie, jak i międzynarodowe. Istniejące fora współpracowały ze sobą i wymieniały
doświadczenia w ograniczonym zakresie, kładąc przy tym
nadmierny nacisk na kwes e techniczne. Niektóre z nich
miały ugruntowaną pozycję, lecz pozostawały w izolacji.
Skupiały się na rozległej problematyce wprowadzania technik cyfrowych do muzealnictwa i dziedzictwa kulturowego.
Wyraźnie odczuwalny był także brak współpracy związanej
ze stosowaniem technik cyfrowych między muzeami i placówkami pokrewnymi (jak np. ogrody zoologiczne, obiekty
dziedzictwa kulturowego i trasy turystyczne).
Ponadto w kręgach muzealniczych panowała powszechna nieznajomość walorów estetycznych, pedagogicznych
i interpretacyjnych technik cyfrowych. Nie było także
współpracy z zewnętrznymi instytucjami badawczymi i rozwojowymi. Dlatego muzealnikom i specjalistom zajmującym się dziedzictwem kulturowym należało zaszczepić
zainteresowanie technikami cyfrowymi i ich twórczym wykorzystaniem w działalności wystawienniczej i edukacyjnej
oraz uzmysłowić zalety uczestnictwa w wymianie myśli.
Mając to wszystko na względzie, Instytut Interaktywny
(www. i.se), studio Vision for Museums (www.digitalheritage.se) oraz Stowarzyszenie Muzeów Szwedzkich przy
współpracy z innymi skandynawskimi instytucjami muzeal-
1. Cykl konferencji w latach 2003−2013
1. Conference cycle in 2003–2013
168
MUZEALNICTWO 54
niczymi zainicjowały przedsięwzięcie pod nazwą Nordyckie
Forum Pośrednictwa Cyfrowego (Nordiskt forum för digital
förmedling) jako imprezę objazdową, bez stałej lokalizacji,
składającą się z dwóch części. Pierwszą stanowiłyby interaktywne coroczne spotkania, podczas których wystawcy
przedstawialiby swój dorobek i omawialiby go z użytkownikami. Drugą częścią byłoby przyznanie nagrody „Nordycka
Doskonałość – Najlepsze muzeum w komunikacji cyfrowej”,
wręczanej na zakończenie dorocznych spotkań.
Celem twórców NODEM (Nordycka Doskonałość Cyfrowa
w Muzealnictwie) było zorganizowanie interaktywnej areny
do prezentacji technik cyfrowych, programów dydaktycznych
oraz najświeższych osiągnięć nauki. Program Forum obejmowałby prezentacje, pokazy, odczyty itp., skierowane do muzealników, przedsiębiorców z branży mul medialnej, osób zajmujących się technikami wystawienniczymi, wykładowców,
studentów i naukowców. Dla odwiedzających wstęp na imprezę byłby wolny. Na Forum można by zapoznać się z technikami i rozwiązaniami wdrażanymi w muzeach, z informacjami
o prowadzonych badaniach naukowych i eksperymentach
oraz o doświadczeniach i perspektywach rozwoju muzealnictwa, zarówno w Szwecji, jak i w innych krajach. Forum miało przede wszystkim ujawniać najróżniejsze uwarunkowania
i potrzeby szeroko pojętego muzealnictwa.
Rozwoj NODEM
Pierwszym krokiem prowadzącym do powstania NODEM
było zbliżenie z działającym już centrum Ars Electronica
w Linzu i próba stworzenia forum poświęconego bardziej
perspektywom wykorzystania teleinformatyki w muzealni-
digitalizacja w muzeach
2. Działania i inicjatywy podejmowane przez Competence Centre within Digital Heritage – Ośrodek Kompetencji w Swedish ICT/Interca ve Ins tute
2. Ac vi es and ini a ves pursued by the Competence Centre within Digital Heritage at the Swedish ICT/Interac ve Ins tute
ctwie niż doświadczeniom zwiedzających oraz interpretacji
i ocenie mediów cyfrowych (gestaltung). Dyskusje nad taką
inicjatywą toczyły się w latach 2001–2002, lecz spełzły na
niczym. Dlatego studio Vision for Museums postanowiło
powołać własną inicjatywę. NODEM powstało w 2003 r.
i od tamtego czasu odbyło się sześć konferencji, kilka seminariów, cykli wykładów i warsztatów. Początkowo NODEM
ograniczało swoją działalność do krajów skandynawskich –
jako płaszczyzna współpracy stowarzyszeń muzealniczych
z Norwegii, Danii, Finlandii i Szwecji, przy wsparciu ze strony Komisji Muzealnictwa Rady Nordyckiej.
Oficjalnie NODEM zainicjowało swoją działalność podczas dorocznego Szwedzkiego Tygodnia Muzeów w Helsingborgu. Na imprezie, która odbyła się w dniach 17–19
marca 2003 r., obok nowych projektów zaprezentowano
wystawę przedstawiającą przykłady innowacyjnych mediów muzealnych. Towarzyszyły jej pokazy, prelekcje i merytoryczne dyskusje panelowe.
Założenia i cele nowej inicjatywy wyjaśniono w następujący sposób:
NODEM powstało z jasno postawionym zamiarem nawiązania mul dyscyplinarnej współpracy w zakresie dziedzictwa kulturowego, a dzięki temu propagowania wymiany
wiedzy i doświadczeń między naukowcami prowadzącymi
badania w dziedzinie mediów cyfrowych oraz specjalistami działającymi w sferze kultury (artystami, muzealnikami, wystawcami, projektantami wystaw, producentami
mediów, dydaktykami, inżynierami, teleinformatykami
itd.). Jak można się spodziewać, spotkania takie powinny
pobudzić do nowego spojrzenia i nowatorskich rozwiązań,
co z kolei zaowocuje postępem w dziedzinie muzealnictwa.
Inicjatywy podjęte w studiu badawczo-rozwojowym Vision for Museums ukierunkowały i wzbogaciły tematykę
konferencji. Jak widać na załączonym diagramie, NODEM
realizuje wytyczone cele poprzez różnorakie działania
i inicjatywy, w tym przedsięwzięcia mul dyscyplinarne
i interdyscyplinarne badania metodologiczne, otwieranie
specjalistycznych laboratoriów i grup badawczych, szkolenie akademickie i zawodowe, działalność wystawową
i kuratorską oraz podejmowanie inicjatyw promocyjnych,
a także poprzez organizowanie warsztatów z udziałem zainteresowanych stron oraz stworzenie modelu inkubatora
małych i średnich przedsiębiorstw działających na rzecz
dziedzictwa kulturowego.
NODEM dla networking oraz wymiany
know-how
Pla orma cyfrowa NODEM pełni funkcję skarbnicy wiedzy teoretycznej i praktycznej dokumentującej najlepsze
doświadczenia, innowacje i spostrzeżenia zgromadzone
dzięki współpracy jej uczestników. Dostęp do zasobów
pla ormy jest darmowy pod internetowym adresem nodem.org.; NODEM tworzy wirtualne miejsce spotkań dla
naukowców, przedstawicieli małych i średnich przedsiębiorstw, artystów i profesjonalistów z całego świata, stanowiąc płaszczyznę łączącą z jednej strony fachowców
zajmujących się technikami cyfrowymi, a z drugiej – przedstawicieli świata sztuki i pedagogów.
MUZEALNICTWO 54
169
3. Strona internetowa pla ormy NODEM
3. NODEM digi sa on pla orm
Każda konferencja oferuje przestrzeń wystawową, która
w 2006 r. otrzymała nazwę Salon Interaktywny/Expo. Salon Interaktywny poświęcony jest rozmaitym rozwiązaniom
i prototypom zaprojektowanym specjalnie na potrzeby
wystawowe dziedzictwa kulturowego. Do zaprezentowania swojego najnowszego dorobku zaproszono instytuty
badawcze, uniwersytety, muzea oraz firmy zajmujące się
dziedzictwem cyfrowym. Ekspozycja jest skierowana do
muzealników, badaczy, młodzieży szkolnej, a także zwiedzających. Z czasem Salon Interaktywny przekształcił się
w wystawę objazdową, która odwiedziła dotąd Brighton,
Budapeszt, Pragę, Rzym oraz Neapol.
Uwieńczeniem każdej konferencji jest przyznawanie
nagrody „Nordycka Doskonałość”, która obejmuje cztery
kategorie: muzea sztuki, muzea kultury, muzea naturalne
oraz atrakcje muzealne. Jej wręczenie odbywa się na zakończenie konferencji NODEM. Nagroda ma z jednej strony wyróżniać najlepsze lub najciekawsze przedsięwzięcia
i popularyzować sprawdzone rozwiązania, a z drugiej dopingować do doskonalenia prowadzonych projektów i przyjętych rozwiązań. „Nordycką Doskonałość” po raz pierwszy
przyznano podczas Tygodnia Muzeów w 2003 r., a nagroda
pieniężna w zamyśle twórców ma wspierać inicjowanie kolejnych przedsięwzięć.
170
MUZEALNICTWO 54
Ze Skandynawii na cały świat
W latach 2010–2011 NODEM nabrało aspiracji międzynarodowych w postaci szerszej pla ormy organizującej
cykl spotkań pod hasłem NODEM INTERNATIONAL. W roku
2012 konferencja NODEM odbyła się w Hongkongu, a ogniskowała się wokół zagadnień dziedzictwa niematerialnego,
zwłaszcza w kontekście łączenia rozmaitych mediów i problematyki designu.
Następna konferencja ma się odbyć w Polsce w roku
2014. Jej celem będzie przedstawienie możliwości, jakie
dają współczesne technologie informatyczne i projektowe
w dziedzinie interpretacji zbiorów muzealnych i komunikacji muzeów ze zróżnicowaną publicznością. Konferencja,
która ma łączyć doświadczenia muzeów z poglądami badaczy i teoretyków muzealnictwa oraz propozycjami przedstawicieli firm zajmujących się innowacyjnymi technologiami i wdrożeniami w obszarze cyfrowego dziedzictwa
kulturowego, stanowić będzie bardzo istotne uzupełnienie
prowadzonej ostatnio w środowisku muzealnym w Polsce
dyskusji na temat digitalizacji. Przede wszystkim pozwoli wprowadzić do niej zagadnienia związane z adresatami
procesów digitalizacji. Nie ma wątpliwości co do istoty takich zagadnień, jak standaryzacja, tworzenie cyfrowych repozytoriów zbiorów, opracowywanie tezaurusów, kwes e
digitalizacja w muzeach
prawne związane z udostępnieniem wizerunków obiektów
muzealnych i treści z nimi związanych w internecie. Równie
ważne jest także, aby w większym stopniu skoncentrować
wysiłki na rzecz tego, w jaki sposób można wykorzystać digitalizację w celu wzbogacenia doświadczenia eksponatów
przez widza w muzeum. Udostępnianie zasobów cyfrowych to przecież nie tylko internet, lecz także przestrzeń
instytucji muzealnej (wystawy, sale edukacyjne, recepcyjne
i rekreacyjne), którą zasoby te w połączeniu z innowacyjną technologią mogą wyraźnie wzbogacić. Działania tego
rodzaju podejmowane w Polsce koncentrują się jednak
przede wszystkim na zagadnieniach archiwizacji w celu cyfrowego zabezpieczenia i ochrony wizerunków obiektów
zabytkowych oraz tworzeniu dokumentacji na potrzeby
badań naukowych, natomiast kwes a ich udostępniania ogranicza się do prezentacji w internecie. Tymczasem
kompetentne stosowanie nowoczesnych technologii w obszarze ekspozycji muzealnych, programów edukacyjnych,
działań marke ngowych i promocyjnych pozwala wzbogacić wachlarz strategii interpretacyjnych stosowanych przez
muzea, stwarza możliwości wielokierunkowej komunikacji
ze znacznie szerszym spektrum publiczności. Nowe technologie i digitalizacja stanowią też idealne narzędzie do
partycypacji publiczności w działaniach muzeów, a przez to
większego jej zaangażowania, co bez wątpienia wzmacnia
potencjał edukacyjny tych instytucji.
Konferencja NODEM, koncentrująca się wokół zagadnień interpretacji, komunikacji i edukacji, planowana jest
wspólnie z Forum Edukatorów Muzealnych, które w przygotowanym Raporcie o stanie edukacji muzealnej w Polsce zwraca uwagę na konieczność uwzględnienia potrzeb
edukacyjnych w procesie przygotowywania standardów
związanych z digitalizacją1. Od strony merytorycznej wspomoże ją Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Ze względu na zbieżność celów konferencji z założeniami
przygotowywanej Strategii Rozwoju Muzealnictwa, która podkreśla zarówno znaczenie digitalizacji zbiorów, jak
i edukacji muzealnej, organizatorzy konferencji zwrócili
się z prośbą o rozważenie możliwości jej współorganizacji
przez Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów
w Warszawie.
Słowa – klucze: interakcja, projektowanie, medioznawstwo, komunikacja społeczna.
Przypisy
1 Edukacja muzealna w Polsce. Sytuacja, kontekst, perspektywy rozwoju. Raport o stanie edukacji muzealnej w Polsce, red. M. Szeląg, Narodowy Instytut
Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, Muzeum Pałac w Wilanowie, Warszawa 2012, s. 108.
Bibliografia
Go lieb H., w: Tallon L., Walker K., Interac ve Adventures, AltaMira 2008.
Go lieb H., Know-how books – Museums, The Interac ve Ins tute, Stockholm 2007.
Go lieb H., Visitor Focus in 21st Century Museums, The Interac ve Ins tute, Stockholm 2006.
Go lieb H., Henningsson P., Digitala medier för besökare på museer, Drama ska Ins tutet, Stockholm 2004.
Go lieb H., Simonsson H., Designing narra ve and interpreta ve tools. Engage 18, 2006.
Grantham A., Rodriguez E.K., Kanelou D., Go lieb H., Bridging the gap between cultural heritage and informa on and
communica on technology professionals. CAA 2007, The Network of Exper se 2007.
Go lieb H., Designing engagement for art − exploring interfaces and interpreta ve content of digital heritage ar facts
in museums environments, PhD thesis, University College of Dublin/The Interac ve Ins tute, Stockholm 2011.
Raport o stanie edukacji muzealnej w Polsce, red. M. Szeląg, Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, Muzeum Pałac w Wilanowie, Warszawa 2012.
MUZEALNICTWO 54
171
NODEM THE PAST AND PERSPECTIVES OF THE SCANDINAVIAN
CONFERENCE, NETWORK AND PLATFORM OF KNOWLEDGE
EXCHANGE
Halina Go lieb
The ar cle discusses NODEM (Nordic Digital Excellence in
Museums) – a Scandinavian ini a ve inaugurated in 2002
by Vision for Museums, today: the Digital Cultural Heritage
Centre of Exper se at Interac ve Ins tute in Sweden. This
pioneer network deals with cultural legacy, digital technologies and design. NODEM concentrates research-development ins tu ons, schools of higher learning and cultural
ins tu ons from Nordic countries and beyond Scandinavia.
Today, NODEM concentrates an ac ve milieu composed of
Keywords: interac
more than 4 000 members represen ng assorted research
currents, i.a. interac on and exhibi on projects, museological research, media studies and social communicaon studies, the gathering of digital resources and digital
technologies. The ar cle depicts NODEM in a historical
perspec ve and its plans for the future as a forum for an
exchange of ideas, a body awarding the “Nordic Digital Excellence in Museums” prize, a network involved in design
and digital legacy as well as the digital pla orm nodem.org.
on, design, media studies, social communica on.
dr Halina Go lieb
Założycielka i dyrektorka NODEM (Nordic Digital Excellence in Museums), a także współzałożycielka interdyscyplinarnego
klastru naukowego DIHA (Digital Intangible Heritage of Asia); koordynatorka sieci Knowledge Triangle przy Interac ve
Ins tute /Swedish ICT i Nordyckiej Radzie Ministrów (2011-2014); od 2006 dyrektorka Digital Heritage Center, będącego
spin-off Interac ve Ins tute/Swedish ICT; email: halina.go lieb@ i.se
172
MUZEALNICTWO 54