ZAGADNIENIA DO KONKURSU EKOLOGICZNEGO Szkoła

ZAGADNIENIA DO KONKURSU EKOLOGICZNEGO
Szkoła Podstawowa
1. Wzajemne zależności i relacje między organizmami w ekosystemach
Interakcje między organizmami w środowisku przyjmują często skomplikowaną formę
i są uwarunkowane siecią zależności. Zależności te wywierają wpływ na kształtowanie się
różnorodności biosfery. Ciągłe wzajemne oddziaływanie wpływa w istotny sposób na
proces ewolucji, która nie może ulec zatrzymaniu, jest w ciągłym biegu (hipoteza
Czerwonej Królowej = „...trzeba biec przez cały czas, aby utrzymać się w tym samym
miejscu...”).
Najlepiej poznanymi zależnościami łączącymi gatunki są zależności troficzne
(pokarmowe), które są przedstawiane głównie w postaci piramid, łańcuchów, lub sieci
troficznych. Każda grupa organizmów ma określony status troficzny. Upraszczając
możemy wyróżnić trzy kategorie organizmów:
-producentów,
-konsumentów
-reducentów.
Przepływ energii przedstawia się najczęściej w postaci piramidy troficznej.
Oprócz zależności troficznych wyróżnić można także inne typy oddziaływań miedzy
organizmami. Współzależności te mogą mieć bardzo ścisły charakter, lub przyjmować
formę luźnego związku. Czasami bardzo ciężko jest jednoznacznie zaklasyfikować
obserwowaną zależność. Nadto, w wyniku ewolucji jedna z zależności może przechodzić
w drugą np.: pasożytnictwo w mutualizm. To, w jaki sposób organizmy oddziałują na
siebie bardzo często trudno jest zbadać, co może powodować błędną identyfikację i ocenę
występujących zależności.
Współżycie organizmów określa się terminem symbioza. Może ona przyjmować dla
symbiontów różny charakter i może być obojętna, szkodliwa lub przynosząca korzyści.
Określa, więc wzajemne relacje współżyjących gatunków, utrwalone na drodze ewolucji.
Najczęściej stosowanym podziałem związków występujących w przyrodzie jest podział
na:
- związki antagonistyczne (konkurencja, pasożytnictwo, drapieżnictwo, roślinożerność,
amensalizm),
oraz
- nieantagonistyczne (mutualizm, protokooperacja, komensalizm).
ZWIĄZKI ANTAGONISTYCZNE polegają na niewspółmiernej zależności miedzy
organizmami.
Najstarszym
rodzajem
współzależności
być konkurencja(współzawodnictwo).
Do
antagonistycznej
konkurencji
może
wydaje
dochodzić
się
miedzy
osobnikami tego samego gatunku, mówimy wtedy o konkurencji wewnątrzgatunkowej,
lub między osobnikami różnych gatunków, czyli konkurencji międzygatunkowej. Może
ona mieć charakter bezpośredni lub pośredni. Konkurencja prowadzi do ekologicznej
separacji gatunków (zasada Gausego opisuje konkurencyjne wypieranie, kiedy dwa
gatunki o identycznych wymaganiach względem niszy ekologicznej nie mogą
współistnieć i w konsekwencji jeden wyprze drugi) i jest jednym z mechanizmów selekcji
naturalnej (teoria ewolucji Darwina). Współzawodnictwo zwykle przybiera ostrzejszą
formę miedzy osobnikami tego samego gatunku. Organizmy mają te same wymagania i
konkurują o te same zasoby środowiska.
Konkurencja wewnątrzgatunkowa przybiera na sile wraz ze wzrostem liczebności
populacji, prowadząc do wzrostu śmiertelności i spadku rozrodczości. Jej rezultatem może
być równomierne rozmieszczenie organizmów, terytorializm, lub powstanie hierarchii
wśród osobników, a co za tym idzie jest podstawowym mechanizmem działania doboru
naturalnego.
Konkurencja
międzygatunkowa prowadzić
może
do
podziału
zasobów
między
współzawodniczącymi gatunkami. Może to na długi czas uchronić słabszy gatunek przed
wyparciem z zajmowanej niszy i prowadzi to do wzrostu bioróżnorodności. W skrajnych
wypadkach współzawodnictwo miedzy gatunkami kończy się wyparciem jednego z
gatunków. Ma to miejsce głównie wtedy, gdy nisze obu gatunków są identyczne lub
bardzo zbliżone.
Kolejnym
typem
związku
antagonistycznego
występującego
w
przyrodzie
jest drapieżnictwo, które prowadzi do usunięcia ofiary z populacji i środowiska.
Populacja ofiary jest znacznie liczniejsza od populacji drapieżnika. Drapieżnik atakuje
ofiarę, będąc zarazem od niej uzależnionym. Drapieżcy stanowią ważne ogniwo łańcucha
pokarmowego w ekosystemie, warunkujące sprawny obieg materii. W warunkach
naturalnych powstaje dynamiczna równowaga układu drapieżca-ofiara. Odmianą
drapieżnictwa jest kanibalizm. Drapieżnikiem, w klasycznym rozumieniu, jest zwierzę
mięsożerne, które żywi się innymi zwierzętami. Natomiast w ujęciu funkcjonalnym,
zależności drapieżca - ofiara obejmują wszystkie interakcje, którym towarzyszy transfer
energii od jednego osobnika do drugiego i które stanowią przyczynę śmierci. W takim
ujęciu dotyczy to zarówno heterotroficznych wiciowców, które konsumują bakterie,
również roślinożerców żywiących się glonami, jak również mięsożerców, czy pasożytów.
Drapieżnictwo jest procesem selektywnego wybierania ofiar i jest powszechne w
przyrodzie. Okazuje się, że prawie każdy organizm (przynajmniej w pewnych stadiach
cyklu życiowego) może służyć innemu jako pokarm. Konsumpcja jest więc jedną z
przyczyn śmiertelności organizmów. Drapieżnictwo napędza ewolucję wymuszając
„wyścig zbrojeń” pomiędzy drapieżnikiem a ofiarą. W takich dynamicznych układach
zachodzi szybka koewolucja gatunków powodując powstawanie licznych adaptacji u ofiar
(kolce, pancerze, mimikra, mimetyzm, trucizny itp..) jak i drapieżnika (kły, pazury, jad,
stadne polowanie). Drapieżnictwo prowadzi do ewolucji zachowań społecznych.
Pasożytnictwo jest formą współwystępowania dwóch organizmów, z których jeden
(pasożyt) czerpie korzyści z interakcji, a drugi (żywiciel) ponosi z tego tytułu szkody. W
parazytologii osobnika, który czerpie korzyści z pasożytnictwa nazywamy pasożytem, a
tego który ponosi szkody - żywicielem. Istnieją dwa rodzaje pasożytnictwa pasożytnictwo zewnętrzne i wewnętrzne.
W pasożytnictwie dochodzi najczęściej do wydzielania przez pasożyta metabolitów, które
dla gospodarza niejednokrotnie okazują się toksyczne. Pasożyt, który powoduje chorobę
swojego żywiciela zwany jest patogenem.
Pasożyt przygodny (względny) to organizm, który w pewnych warunkach może
prowadzić pasożytniczy tryb życia, mimo że w pewnych warunkach jest organizmem
wolno żyjącym.
Pasożyt bezwzględny (właściwy, bezwarunkowy) to organizm, który przynajmniej pewną
fazę swojego życia spędza jako pasożyt; jest to warunek niezbędny dla zamknięcia cyklu
rozwojowego.
U pasożytów bezwzględnych obserwuje się szereg przystosowań morfologicznych i
fizjologicznych, które są odpowiedzią na działania obronne organizmu żywicielskiego. W
związku z tym organizmy pasożytnicze wykształcają dość często bardzo skomplikowane
cykle rozwojowe (żywiciele pośredni, przemiana pokoleń) i charakteryzują się ogromną
rozrodczością. Układ pasożyt żywiciel może przekształcić się w inny np.: komensalizm.
Hiperpasożyt, to organizm który pasożytuje na pasożycie. Jest to, więc pasożyt II rzędu.
Roślinożerność to typ zależności polegający na zjadaniu fragmentów lub całych roślin.
Ostatnio ten typ zależności jest coraz częściej łączony z drapieżnictwem ze względu na
podobieństwa (typ relacji konsument – pokarm żywy), oraz wykrycie mechanizmów i
struktur obronnych u roślin.
Amensalizm jest typem zależności, w której obecność pewnych gatunków wpływa na
inny gatunek w sposób niekorzystny, obecność drugiego gatunku jest dla pierwszego
obojętna np.: allelopatia.
ZWIĄZKI NIEANATGONISTYCZNE
Mutualizm jest ścisłą formą kooperacji, charakteryzującą się obopólnymi korzyściami
(symbioza) o takim stopniu, który praktycznie wzajemnie uzależnia istnienie obu
populacji. Przykładami mutualizmu są związki różnych organizmów: przeżuwacze i ich
bakterie jelitowe, mikoryza – współpraca roślin naczyniowych z grzybami, rośliny
strączkowe i bakterie asymilizujące azot, storczyki i grzyby, termity i ich fauna jelitowa..
Komensalizm (współbiesiadnictwo; od łac. commensalis - współbiesiadnik) jest typem
zależności o charakterze symbiozy między dwoma lub więcej gatunkami, przy czym jeden
z gatunków czerpie z tej zależności wyraźne korzyści, nie szkodząc pozostałym (np.rekin
i ryba podnawka). Innym przykładem komensalizmu może być odżywianie się owadów
żyjących w ptasich gniazdach resztkami pokarmu gospodarzy lub znalezionymi w
gnieździe piórami.
Protokooperacja jest oddziaływaniem międzygatunkowym w przyrodzie, polegającym
na współpracy dwóch populacji odnoszących wzajemne korzyści, lecz mogących żyć
także
samodzielnie.
Protokooperacja
jest
rodzajem
symbiozy
przygodnej
(nieprzymusowej). Często występuje okresowo. Przykładem protokooperacji jest związek
jamochłonów z krabami. Na skorupach wielu krabów żyją przytwierdzone różne
jamochłony. Ułatwiają one krabom maskowanie się, otrzymując w zamian niedojedzone
resztki pokarmu kraba. Jednak ani krab, ani jamochłon nie są absolutnie zależne od swego
partnera. Bardzo ciekawa formą protokooperacji jest współżycie drzew z rodzaju Acacia z
mrówkami.
2. Zapobieganie skutkom działalności człowieka w środowisku przyrodniczym.
W celu poprawy jakości środowiska przyrodniczego w Polsce trzeba:

ograniczyć spalanie surowców energetycznych

dbać o świadomość ekologiczną społeczeństwa

wprowadzać recykling

ograniczyć emisje szkodliwych substancji do atmosfery, hydrosfery i biosfery

wprowadzać zasady zrównoważonego rozwoju na co dzień.
Działalność człowieka od samego początku wpływa na środowisko naturalne. Już bowiem
pierwsze społeczności ( jak na przykład społeczności łowców oraz zbieraczy) utrzymywały
się z przyrody, z licznych zasobów środowiska naturalnego. Działalność człowieka w istotny
zatem sposób przez wieki przyczyniała się do przekształcania naturalnych elementów
środowiska. Ich kosztem często też powstawały nowe, bardziej nowoczesne elementy jak na
przykład: domy, osiedla, lotniska, drogi, sztuczne zbiorniki wodne. Te dobrodziejstwa
cywilizacyjne nazywane antropogenicznymi składnikami środowiska geograficznego,
w konsekwencji stawały się zagrożeniem dla środowiska naturalnego. Wiązało się to
z ciągłym rozwojem technologicznym, z rozwojem nauk przyrodniczych oraz z pojawieniem
się nowych wynalazków oraz źródeł energii, w tym energii jądrowej.
Na owe przekształcenia miał wpływ także wzrost liczby ludności ( czynnik o charakterze
demograficznym) oraz procesy uprzemysłowienia i urbanizacji, zwiane z rozwojem miast.
Na skutek działalności człowieka zmianie uległa gospodarka wodna, rzeźba terenu oraz gleba,
środowisko naturalne bowiem posiada zdolność do własnej regeneracji, niemniej jednak jest
ona znacznie ograniczona. Co ważniejsze środowisko naturalne determinuje życie człowieka,
dlatego też niszcząc je człowiek wpływa w sposób negatywny na swoje własne życie
społeczne. Ważnym elementem środowiska naturalnego, które zmieniło się pod wpływem
działalności ludzkiej jest gleba. Gleba jest to powierzchniowa warstwa ziemskiej skorupy.
Gleba powstaje na skutek długotrwałych procesów, które odbywają się na powierzchni ziemi.
Istnieje wiele rodzajów gleb, a na ich powstanie maja wpływ takie czynniki jak: działalność
mikroorganizmów, szata roślinna, rodzaj podłoża, właściwości skał macierzystych, rzeźba
terenu oraz ilości opadów. Człowiek na przestrzeni wieków w zasadniczy sposób wpłyną
na wygląd oraz stan gleby. Najlepszym przykładem jest tutaj erozja gleby. Wyróżnić można
przy tym erozję wodna oraz erozję wietrzną.
Przykładem erozji wodnej jest spowodowane przez wody deszczowe, spłukiwanie cząsteczek
gleby. Ochroną przed tego typu erozją są lasy oraz zbiorowiska trawiaste. Działalność
człowieka polegająca na wycinaniu lasów oraz na niszczeniu naturalnych zespołów
roślinnych, powoduje odsłonięcie gleby i tym samym przyspieszenie procesu erozji.
Szczególnie zagrożone są tu obszary górzyste, gdyż nachylenie zboczy jest czynnikiem
sprzyjającym spłukiwanie oraz przemieszczanie się elementów gleby.
Drugi
typ erozji
czyli
erozja
wietrzna
to zjawisko
polegające
na przenoszeniu
przez wiatr ziaren piasku i próchnicy gleby.
Kolejnym powodem destrukcji gleb są niewłaściwie prowadzone melioracje. Melioracje
prowadzi się w celu odprowadzenia nadmiaru lub w celu nawodnienia terenów, na których
występuje deficyt wody. Melioracje zazwyczaj dotyczą określonych obszarów, nie mniej
jednak ich negatywne skutki dotyczyć mogą rejonów sąsiednich. Melioracje mogą przyczynić
się do obniżenia poziomu wód podziemnych. Ma to szczególnie negatywny skutek
dla gospodarki leśnej, gdyż prowadzi do przesuszenia oraz destrukcji gleb leśnych. Oprócz
tego może dojść do zbytniego odwodnienia jakiegoś terenu albo do wystąpienia zbyt dużej
ilości wody na innym terenie.
Kolejnym czynnikiem, który przyczynia się do niszczenia gleby jest jej wydeptywanie.
Sprawcami zwykle są ludzie. Obecnie na całym świcie dochodzi do bardzo szybkich ubytków
terenu, gdzie podstawowymi zasobami były właśnie żyzne gleby. Ubytki te najczęściej
powstają jako rezultat procesów urbanizacji: powstawania nowych osiedli czy innych budowli
przemysłowych.
Urbanizacja jest to proces, który w naukach społecznych oznacza wzrost rozwoju miast oraz
wzrost liczny miast. Do najważniejszych zjawisk związanych z procesem urbanizacji zalicza
się: przemieszczanie się ludności ze wsi do miasta; przestrzenny rozwój miasta,; stałe
zwiększanie się liczby ludności, która znajduje zatrudnienie poza rolnictwem; zmiana stylu
życia: z życia wiejskiego na styl życia miejskiego. Procesy urbanizacji , w tym jakakolwiek
budowa miasta czy osiedla, powoduje znaczne naruszenie środowiska naturalnego. Procesy
te następują bowiem kosztem najbardziej wartościowych terenów. Najbardziej niepożądane
skutki może tu wywołać niszczenie ziemi uprawnej w celu jej zabudowania w krajach
Trzeciego Świata. W krajach tych, gdzie miasta rozwijają się w ostatnich latach dość często,
wiele z nich nie ma dostatecznie rozwiniętej infrastruktury, przez co przyczynia się do
szybszej degradacji środowiska. Kolejnym skutkiem procesu urbanizacji jest stałe
zmniejszanie się obszarów rolnych oraz leśnych. Rezultatem jest tu niszczenie zespołów
drzew oraz krzewów. Obecność lasów zaś ma wiele pozytywnych stron. Zaliczyć do nich
możemy: zatrzymywanie wód deszczowych w ściółce oraz wolniejsze tempo topnienia
śniegów. Zjawiska te przyczyniają się do zahamowania dość szybkiego, powierzchniowego
spływu wody; ograniczają rozmiary erozji gleby; często zapobiegają powodziom; powodują
wzrost zasobów wód gruntowych oraz sprawiają, że źródła stają się bardziej wydajne.
Obecnie problem zanikania terenów leśnych jest zjawiskiem dość często występującym
w Brazylii, gdzie dochodzi do degradacji lasów tropikalnych na skutek ich wypalani
i niszczenia, głównie dla uzyskania terenu dla hodowli bydła. Działania te w rezultacie stają
się przyczyną erozji gleby oraz pustynnienia terenu.
Kolejnym czynnikiem wpływającym negatywnie na środowisko naturalne jest budowanie
wodnych zapór oraz zbiorników wodnych i retencyjnych. Wywołują one negatywne zmiany
w kształtowaniu się powierzchni ziemi. Kolejne czynniki sprzyjające degradacji naturalnego
środowiska to: budowa dróg, autostrad i innych tras komunikacyjnych. Pod takie inwestycje
najczęściej bowiem karczowane są lasy lub osuszane bywają mokradła, co w konsekwencji
nie ma pozytywnego efektu ekologicznego.
Niszczenie gleby wiąże się przy tym z dwoma procesami: po pierwsze z jej dewastacją,
po drugie z jej degradacją.
Dewastacja oznacza tu całkowite zniszczenie gleby. Takie zjawiska są najczęstsze tam,
gdzie ziemia została zabrana pod zabudowę lub pod budowę dróg i autostrad. Przykładem
dewastacji jest także odkrywkowe pozyskiwanie kopalń, polegające na usuwaniu znad
kopaliny ziemi w celu jej wyeksploatowania. Takie procesy niszczą i glebę i powierzchnię
terenu, co więcej przyczyniają się do dewastacji niektórych warstw geologicznych w głębi
ziemi.
W ten
sposób
zniszczeniu
ulegają
mechanizmy
procesów
o charakterze
glebotwórczym, procesy, które są odpowiedzialne za regulacje wód oraz świat rośli
i zwierząt. W skutek dewastacji zanieczyszczone często zostają także tereny sąsiednie.
Degradacja gleby natomiast to proces pogarszania się właściwości i jakości gleby.
Jej konsekwencją są coraz mniej żyzne gleby. Kiedy degradacja jest znaczna to jest
ona równoznaczna z dewastacją gleby. Stopień degradacji gleb określany jest przez
następujące terminy: gleby zdrowe; gleby chore; gleby martwe. Przy czym gleby martwe
to gleby, które nie posiadają zdolności produkcyjnych. Najczęściej występują one w
okolicach czynnych wulkanów, na obszarach pustynnych albo na skutek ludzkiej działalności
na fałdach przemysłowych czy na kopalnianych usypiskach.
Do głównych przyczyn degradacji gleby zaliczyć możemy: skażenia przemysłowe, skażenia
komunikacyjne, odpady chemiczne jak również niewłaściwe metody uprawy. Różne skażenia
dostają się do gleby za pośrednictwem powietrza oraz wody. Szczególnie dużo szkód czynią
różne zakłady chemiczne, w których w skali rocznej powstaje wiele milionów ton odpadów.
Również rolnictwo jest czynnikiem sprzyjającym degradacji gleby. Dzieje się tak na skutek
nieodpowiedniego użytkowania gleby. Szczególnie szkodliwe dla gleby jest tutaj użycie
chemii, mechanizacja rolnictwa oraz częste używanie nawozów. Skutkiem wzrostu
mechanizacji rolnictwa jest znaczne przesuszanie się gruntów. Dzieje się to, gdyż naturalne
zbiorniki wodne stanowią poważną przeszkodę dla nowoczesnych maszyn rolniczych.
Dlatego
też niweluje
się wszelkie
nierówności
terenu,
a potem
stosuje
się sztuczne nawadnianie tych obszarów. Kolejnym czynnikiem rolniczym sprzyjającym
degradacji jest niewłaściwa orka. Człowiek praktycznie od samego początku ingerował
w przyrodę. Wzrost gospodarczy, rozwój miast oraz osadnictwa miejskiego spowodował
zmiany w środowisku naturalnym: w powietrzu, wodzie, glebie, rzeźbie terenu.
Do podstawowych źródeł zagrożenia zalicza się: zatrucie powietrza, spowodowane emisja
gazów toksycznych,; skażenia wody, która jest podstawowym dla życia społecznego zasobem
naturalnym; wyczerpywanie się zasobów wody, gleby, lasów; globalne ocieplenie, którego
skutkiem może być podnoszenie się poziomu wód oceanicznych oraz rozprzestrzenianie
się różnych chorób; żywność zmodyfikowana genetycznie, gdyż ciągle obecne są spory o to
czy rzeczywiście
jest
ona bezpieczna
dla organizmu
człowieka.
Ciągle
rozwijający
się przemysł, na skutek emitowania do środowiska szkodliwych pierwiastków i związków
chemicznych , powoduje znaczny wzrost zanieczyszczeń. Szczególnym zagrożeniem
dla środowiska są zakłady petrochemiczne, elektrociepłownie oraz huty. W bardzo szybkim
tempie marnuje się różne zasoby naturalne. Na niskim poziomie umiejscowiona jest także
świadomość ekologiczna poszczególnych społeczeństw Europy. Przykładem ekologicznego
kryzysu jest tak zwany efekt cieplarniany, który powoduje, że w atmosferze jest coraz więcej
części promieniowania podczerwonego. Jego konsekwencją może być ogrzewanie się Ziemi,
zaś za bezpośrednią przyczynę przyjmuje się gwałtowny wzrost stężenia dwutlenku węgla.
Kolejny przykład to odkryta w roku 1985 dziura ozonowa. Powstała ona na skutek uwalniania
do atmosfery freonów czyli specyficznych związków chemicznych. Freony rozkładają
cząstki ozonu i powodują tym samym niszczenie warstwy ozonu. W konsekwencji do Ziemi
dociera zbyt duża ilość niebezpiecznego promieniowania ultrafioletowego. Jej rezultatem
są coraz to większe przypadki zachorowania na raka skóry. Kolejnym zjawiskiem
sprzyjającym zanieczyszczeniom są kwaśne deszcze czyli opady, które zawierają szkodliwe
związki
chemiczne.
Przeciwdziałanie
tym kwestiom
stanowi
ważny
problem
ogólnoeuropejski, tym bardziej, że kwaśne deszcze powodują niszczenie fauny i flory, a tym
samym stanowią przyczynę wielu chorób układu oddechowego. Podobnie niszczeniu ulega
powierzchnia ziemi. Wpływ na to maja używane przez człowieka nawozy i inne zabiegi
agrotechniczne. Zanieczyszczone są także wody, przez co maleją zasoby wody zdatnej
do picia.
Większość szkód środowiska ma charakter nieodwracalny, a człowiek i jego działalność
w znacznym stopniu przyczynia się do nich. Ważne jest jednak to, że dostrzegając swoje
błędy człowiek sam powoli zaczął im zapobiegać.
Powstała między innymi ochrona środowiska, powstało także wiele ruchów ekologicznych.
Do najbardziej znanych zalicza się tutaj organizację " Przyjaciele Ziemi" oraz Greenpeace.
Ich działalność ma na celu przede wszystkim zmniejszenie zła wyrządzonego przez człowieka
przyrodzie i zapobieganie kolejnym takim aktom. Państwa europejskie na przykład podejmują
liczne inicjatywy mające na celu zmniejszenie szkód. Ich przykładami są miedzy innymi
budowane oczyszczalnie ścieków oraz instalacje, które wyłapują szkodliwe substancje
emitowane do atmosfery. Coraz częściej odchodzi się także od przemysłu ciężkiego. Ponadto
powstaje coraz więcej dzieł, artykułów, rozpraw poświęconych właśnie zagadnieniom
ochrony przyrody. Organizowane są także różne konferencje. Co więcej istnieje wiele
organizacji, które zajmują się edukacją ekologiczną zwykłych ludzi, w celu zwiększenia
świadomości i wiedzy ekologicznej. Wiele jest zatem działań o charakterze pozytywnym.
Na koniec warto przypomnieć słowa wypowiedziane niegdyś przez greckiego filozofa,
Arystotelesa: "Nadszedł czas, aby zrozumieć, że przyroda bez człowieka będzie istniała,
ale człowiek bez przyrody nie”.
3. Formy ochrony roślin i zwierząt.
Polska podjęła próbę ochrony środowiska przyrodniczego, wprowadzają różne formy
ochrony krajobrazu. Ochroną objęte jest blisko 33 % powierzchni kraju. Składają się na nie
parki narodowe, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, pomniki przyrody,
rezerwaty przyrody, ochrona gatunkowa, rezerwaty biosfery, Obszary Natura 2000. Oto
krótka charakterystyka poszczególnych form ochrony:

rezerwaty biosfery — tworzone w ramach programu UNESCO, na przykład:
Kampinoski, Jeziora Łuknajno, Słowiński, Białowieski

rezerwaty przyrody — powoływane przez Ministra Ochrony Środowiska, chronią
ekosystemy naturalne bądź w niewielkim stopniu zmienione przez człowieka,
zazwyczaj określone gatunki zwierząt lub siedlisk roślinnych; zabroniona jest tutaj
działalność człowieka; przykładem rezerwatów w Polsce są: Jaskinia Niedźwiedzia w
Masywie Śnieżnika, rezerwat Bukowica

parki krajobrazowe — są powoływane przez wojewodę, w celach ochrony przyrody
cennej zwłaszcza z punktu widzenia turysty; zazwyczaj to duże powierzchniowo
obszary, na przykład: Mazurski Park Krajobrazowy, Ślężański Park Krajobrazowy;
spełniają funkcje wypoczynkowe i rekreacyjne dla ludności; obecnie istnieje około
120 parków krajobrazowych w Polsce;

pomniki przyrody — to ochrona pojedynczych obiektów przyrody ożywionej lub
nieożywionej o cennych walorach krajobrazowych; są powoływane przez wojewodę,
na przykład: wąwozy lessowe koło Sandomierza, Jaskinia Raj w Górach
Świętokrzyskich, dęby w Rogalinie, głazy narzutowe w rejonie Białogardu)

obszary chronionego
krajobrazu, tzw. korytarze ekologiczne dla
zwierząt,
powoływane dla utrzymania populacji ginących gatunków;

ochrona gatunkowa roślin i zwierząt — ochronie podlegają pojedyncze gatunki lub
całe siedliska zagrożone wyginięciem; na przykład relikty dawnych epok: wierzba
lapońska, czy endemity: jeże, słowiki oraz liczne gatunki zwierząt, jak: salamandra,
żółwie błotne, traszki, padalce, dzięcioły, kormorany, czapla szara i inne;

stanowiska dokumentacyjne — ochronie podlegają stanowiska geologiczne, czyli
skamieniałości, grupy skała, kamieniołomy;

użytki ekologiczne — stanowiska przyrodnicze dla celów dydaktycznych, na przykład
bagna, torfowiska, grupy skał;

Obszar Natura 2000 — składają się na niego elementy cenne w skali europejskiej a
zagrożone wyginięciem)

zespoły przyrodniczo-krajobrazowe — chronią piękne krajobrazy

parki narodowe — to najwyższa forma ochrony przyrody, stąd na ich obszarze
funkcjonuje zakaz jakiejkolwiek ingerencji człowieka w środowisko przyrodnicze; to
obszary o powierzchni powyżej 1000 ha, ich utworzenie leży w gestii parlamentu;
Obecnie w Polsce parki narodowe stanowią 1 % powierzchni kraju (3145,51 km2),
wyróżniamy następujące parki, z których każdy chroni cenny ekosystem:
Babiogórski Park Narodowy. Utworzony w roku 1955, zajmuje powierzchnię 17,34 km2;
obejmuje masyw Babiej Góry, z puszczą karpacką, piętrowym układem roślinności. Porastają
go lasy jodłowo-bukowe, bór świerkowy, kosodrzewina, tzw. murawy subalpejskie; wśród
zwierząt występuje tutaj wilk, niedźwiedź brunatny, ryś, puchacz; znajduje się w
województwie małopolskim;
Białowieski Park Narodowy. NAJSTARSZY. Utworzony w roku 1932, zajmuje
powierzchnię 54,38 km2; obejmuje staroglacjalne wysoczyzny morenowe. Dominują tutaj
lasy niżu europejskiego —bory, obszary bagienne, łęgowe, grądowe; wśród zwierząt ochroną
objęte są żubry, łosie, rysie, wilki, bobry, bocian czarny; znajduje się w województwie
podlaskim;
Biebrzański Park Narodowy. NAJWIĘKSZY. Utworzony w roku 1993, zajmuje obszar
529, 23 km2, jest największym i najlepiej utrzymanym w skali europejskiej terenem
bagiennym i torfowiskowym; obejmuje tzw. Kotlinę Biebrzańską — siedlisko wielu
gatunków zwierząt i ptactwa wodnego: rybitwa czarna, wodniczka, dubelt, szablodziób;
znajduje się na terenie województwa podlaskiego, w 1995 roku został wpisany na listę
obszarów chronionych RAMSAR;
Bieszczadzki Park Narodowy. Utworzony w roku 1973, zajmuje obszar 270, 64 km2,
obejmuje pasmo Bieszczadów, z połoninami i lasami bukowymi, wśród zwierząt spotykamy:
żbiki, wydry, rysie, wilki, puszczyka uralskiego, niedźwiedzie, orła przedniego; znajduje się
na terenie województwa podkarpackiego;
Park Narodowy Bory Tucholskie. Utworzony w roku 1996, zajmuje obszar 47,89 km2,
obejmuje piaszczystą równinę sandrową, z jeziorami wytopiskowymi i wydmami, bory
sosnowe, torfowiska; Wśród zwierząt zamieszkujących jego obszary wymieniamy bociana
czarnego, żurawia, jenota, żmiję zygzakowatą, bielika;
Drawieński Park Narodowy.Utworzony w roku 1990, zajmuje obszar 87,35 km2; obejmuje
Puszczę Drawską z jeziorami polodowcowymi, lasami mieszanymi, wśród fauny spotykamy:
wilki, kuny, bobry, orła bielika, bociana czarnego, zimorodka;
Gorczański Park Narodowy. Utworzony w roku 1981, zajmuje obszar 67,63 km2, obejmuje
Gorce z buczyną karpacką, borem świerkowy, borem świerkowo-jodłowym; wśród zwierząt
spotykamy niedźwiedzia brunatnego, wilki, żbiki, kruki, dzięcioła, salamandrę plamistą)
Park Narodowy Gór Stołowych. Utworzony w roku 1993, zajmuje obszar 62,80 km2;
obejmuje środkowe Sudety o budowie płytowej z osobliwymi formami rzeźby; liczne
maczugi, ostańce, wieże skalne; dominują tu lasy świerkowe, a z roślinności wawrzynek
wilcze łyko, dziewięćsił bezłodygowy; zwierzęta zamieszkujące park to m.in. żmija
zygzakowata, bocian czarny;
Kampinoski Park Narodowy. Utworzony w roku 1959, zajmuje obszar 356,55 km2;
obejmuje pradolinę Wisły z Puszczą Kampinoską z wydmami, lasami sosnowymi; wśród
zwierząt spotykamy: łosia, rysia, borsuka, bociana czarnego, żurawia;
Karkonoski Park Narodowy. Utworzony w roku 1959, zajmuje obszar 55,78 km2; obejmuje
Karkonosze — kotły polodowcowe, ostańce skalne, torfowiska, wodospady; charakteryzuje
go piętrowość roślinna; wśród zwierząt spotykamy muflona, ryjówkę górską;
Magurski Park Narodowy. Utworzony w roku 1995, zajmuje obszar 190,0 km2; obejmuje
Beskid Niski z buczyną karpacką, wąwozami, borami jodłowymi, łęgami, buczyną; rośliny
występujące na jego obszarze to: storczyki, wilcza jagoda, dziewięćsił bezłodygowy;
zwierzęta to: bocian czarny, ryś, żbik, orzeł przedni, niedźwiedź brunatny;
Narwiański Park Narodowy. Utworzony w roku 1996, zajmuje obszar 73,5 km2, obejmuje
dolinę Narwi; Występuje tu liczne ptactwo wodne: rokitniczka, derkacz, cyranki, brzęczki;
Ssaki reprezentują: wydra, bóbr, łoś)
Ojcowski Park Narodowy NAJMNIEJSZY. Utworzony w roku 1959, zajmuje obszar 15,92
km2; obejmuje część Jury Krakowsko-Częstochowskiej z jej formami krasowymi; flora to
ostnica Jana, storczyk obuwik, zaś fauna: krogulec, pluszcz, borsuk;
Pieniński Park Narodowy. Utworzony w roku 1934, zajmuje 23,46 km2; obejmuje Pieniny i
przełom Dunajca. Porastają go lasy jodłowe, bukowe; Na jego obszarze znajdziemy endemity
— mniszek pieniński, pszonak pieniński, złocień Zawadzkiego, zaś fauna to: bocian czarny,
ryś, dzięcioł czarny;
Poleski Park Narodowy. Utworzony w roku 1990, zajmuje obszar 96,47 km2; Polesie
Lubelskie — tereny torfowo-bagienne; flora: wierzba lapońska, turzyce; fauna- ptaki, m.in.:
orzeł bielik, orlik grubodzioby, ryby: szczupak, węgorz;
Roztoczański Park Narodowy. Utworzony w roku 1974, zajmuje obszar 78,85 km2.
Znajduje się w województwie lubelskim, obejmuje Roztocze — liczne wąwozy lessowe,
buczynę karpacką, bór jodłowy; fauna: konik polski, wąż eskulapa, salamandra plamista;
Słowiński Park Narodowy Utworzony w roku 1967, zajmuje obszar 187, 97 km2; obejmuje
wybrzeże z ruchomymi wydmami w okolicach Łeby i jeziora przybrzeżne; flora nadmorska:
turzyca piaskowa, mikołajek nadmorski; fauna: kruk, orzeł bielik, orlik krzykliwy, puchacz,
kormoran, wydra;
Świętokrzyski Park Narodowy. Utworzony w roku 1950, zajmuje obszar 59,1 km2 na
terenie województwa świętokrzyskiego; obejmuje najwyższe pasmo Gór Świętokrzyskich –
Łysogóry, gołoborza, puszczę jodłową. Jest to stanowisko modrzewia polskiego; fauna:
cietrzew, gniewosz plamisty; flora: kosaniec syberyjski, pełnik europejski;
Tatrzański Park Narodowy. Utworzony w roku 1954, zajmuje powierzchnię 211,64 km2 w
województwie małopolskim; obejmuje najmłodsze polskie góry — Tatry. Cechuje go
krajobraz wysokogórski, wyraźnie zaznaczona piętrowość roślinności, liczne gatunki
chronione: szarotka, dziewięćsił bezłodygowy, limba; fauna: kozica, świstak, niedźwiedź
brunatny, głuszec)
Park Narodowy Ujście Warty. NAJMŁODSZY. Utworzony w roku 2002, zajmuje
powierzchnię 79,0 km2; położony w dolinie rzeki Warty; obejmuje tereny lęgowe ptaków:
wodniczka, derkacz, żuraw, bąk, gęś gęgawa, łabędź niemy; flora typowa dla obszarów
podmokłych)
Wielkopolski Park Narodowy. Utworzony w roku 1957, zajmuje obszar 53,38 km2; to część
Niziny Wielkopolskiej z formami polodowcowymi: kemy, ozy, jeziora, głazy narzutowe; lasy
zdegradowane i powtórnie nasadzane: sosna ,dąb; fauna: zaskroniec, gniewosz, chrząszcze;
Wigierski Park Narodowy. Utworzony w 1989 roku, obejmuje 151,13 km2 terenu
Pojezierza Mazurskiego; charakteryzuje go rzeźba młodoglacjalna, lasy mieszane, torfowiska,
jeziora polodowcowe; fauna to: łoś, wilk, bóbr; flora- brzoza niska, wełnianeczka alpejska,
żurawina drobnolistna, bażyna czarna;
Woliński Park Narodowy. Utworzony w roku 1960, zajmuje obszar 50,01 km2; obejmuje
wyspę Wolin — tereny klifowe, wydmy. Dominuje tu krajobraz polodowcowy; roślinność to:
mikołajek nadmorski, krasnorosty; fauna: orzeł bielik, wodniczka, kobuz, muchołówka mała,
gronostaj, wydra, kormoran.
Do polskich rezerwatów biosfery wpisanych na listę rezerwatów
biosfery UNESCO należą[1]:
Rezerwat Biosfery Babia Góra (1977, stracił swój status w 1997, odzyskał w 2001Babiogórski Park Narodowy
Białowieski Rezerwat Biosfery (1977) - Białowieski Park Narodowy
Rezerwat Biosfery Jezioro Łuknajno (1977) - Rezerwat przyrody Jezioro Łuknajno
Słowiński Rezerwat Biosfery (1977) - Słowiński Park Narodowy
Międzynarodowy Rezerwat Biosfery "Karpaty Wschodnie" (1992, polskosłowacko-ukraiński) : Bieszczadzki Park Narodowy (Polska), Ciśniańsko-Wetliński
Park Krajobrazowy (Polska), Park Krajobrazowy Doliny Sanu (Polska) i Nadsański
Regionalny Park Krajobrazowy (Ukraina)
Tatrzański Rezerwat Biosfery (1992, polsko-słowacki) - Tatrzański Park
Narodowy (Polska) i Tatranský národný park (Słowacja)
Karkonoski Rezerwat Biosfery (1992, polsko-czeski) - Karkonoski Park
Narodowy (Polska) i Krkonošský národní park (KRNAP) (Czechy)
Rezerwat Biosfery Puszcza Kampinoska (2000) - Kampinoski Park
Narodowy z otuliną
Transgraniczny Rezerwat Biosfery "Polesie Zachodnie" (2012, polsko-białoruskoukraiński) - Rezerwat Biosfery Bory Tucholskie (2010)
4. Znaczenie środowiska naturalnego dla zdrowia człowieka.
Od wielu tysięcy lat, a więc od początku istnienia Ziemi, człowiek czerpał i czerpie wiele
ze środowiska przyrodniczego, w którym żyje. Interakcja, czyli sposób oddziaływania na
siebie człowieka i środowiska, w którym żyje jest zależna od wielu czynników.
Coraz
częściej człowiek wykorzystuje środowisko
niekonwencjonalny,
prowadząc
do
nadmiernej
przyrodnicze w sposób
eksploatacji
surowców
naturalnych,
zanieczyszczając środowisko rożnego rodzaju odpadami, niszcząc zielone lasy, wprowadzając
wiele szkodliwych substancji do atmosfery, co w konsekwencji prowadzi do ubożenia świata
flory i fauny. Na przełomie ostatnich dziesięcioleci człowiek stara się naprawiać wszelkie
błędy swojego postępowania względem środowiska, w którym żyje.
Wprowadza nowoczesne technologie produkcyjne, prowadzi szeroko pojętą edukację
ekologiczna wśród dzieci i młodzieży, zakłada nowe formy ochrony przyrody po to, aby
zachować
środowisko
naturalne
w
jak
najmniej
zmienionej
postaci.
Prawdopodobnie najważniejszym elementem środowiska jest klimat, gdyż wpływa na
rozwój wszystkich istot żyjących na Ziemi. Rośliny do wzrostu potrzebują wody, związków
mineralnych i powietrza. Zwierzętom do życia konieczne są: woda, pokarm i tlen. Natomiast
wszystkim organizmom do prawidłowego rozwoju niezbędna jest odpowiednia temperatura
środowiska. Dlatego najmniejsze nawet zachwianie tej kruchej równowagi odbija się w
każdym elemencie ekosystemu, a do zaburzeń tych prowadzi działalność człowieka.
Bardzo długo ludzie nie zdawali sobie sprawy ze skali zmian dokonywanych przez nich w
przyrodzie. Śmieci i odpady przemysłowe, zanieczyszczone i zatrute wody rzek, jezior i mórz
oraz skażone powietrze w wielkich miastach i okręgach przemysłowych to dziś najbardziej
widoczne skutki gospodarowania człowieka. Zatrucie środowiska zagraża naszemu zdrowiu, a
nawet życiu.
CZŁOWIEK A ŚRODOWISKO
Środowisko przyrodnicze, w którym żyje człowiek, jest jego naturalnym miejscem na Ziemi.
Człowiek jako żywy organizm jest częścią przyrody. Jego życie zależy od warunków
panujących w środowisku przyrodniczym. Człowiek wywiera równocześnie na niego znaczny
wpływ. Przyroda dostarcza człowiekowi miejsca do jego bytowania, miejsca do odpoczynku,
pokarmu i pożywienia, wielu surowców naturalnych, z których może korzystać, jak również
wielu zasobów przyrody, dzięki którym może istnieć. W miejscach najbardziej zasobnych
zakłada swoje osady, miasta, ponieważ potrafi wykorzystać różnorodność krajobrazu i
dostosować ja do swoich potrzeb. Człowiek nauczył się z tego korzystać, lecz nie zawsze w
sposób racjonalny i zgodny z naturą istnienia.
Dzisiaj człowiek wpływa na środowisko na wiele sposobów. Przeobraża je wedle
własnych wyobrażeń często niszcząc to, co w nim unikatowe, niepowtarzalne. Buduje osiedla
i fabryki, wydobywa kopaliny, poszukuje złóż ropy i gazu.
HIGIENA I ZDROWIE CZŁOWIEKA
Na stan zdrowia wpływają zmieniające się warunki środowiskowe. W dzisiejszych czasach
dla człowieka jest bardzo ważna higiena układu nerwowego, gdyż jego zaburzenia powodują
wszelkie choroby w organizmie ludzkim. Chorobą jest natomiast reakcja organizmu na
działanie
czynników
chorobotwórczych
(nieprzyjaznych
dla
organizmu).
Higiena psychiczna to działania zmierzające do ochrony zdrowia psychicznego, także nauka
zajmująca się badaniem czynników, które powodują zakłócenia zdrowia psychicznego i
popularyzująca zalecenia przeciwdziałające powstawaniu nerwic i innych zaburzeń
psychiczno-nerwowych. Psychika człowieka podlega nieustannemu działaniu bardzo wielu
bodźców, które często przekraczają jego zdolności adaptacyjne. Powoduje to zaburzenia
równowagi psychicznej, które doprowadza do wzmożonych stanów napięcia emocjonalnego i
narastanie konfliktów wewnętrznych.
Zanieczyszczenie środowiska naturalnego stwarza duże niebezpieczeństwo dla
odporności człowieka. Gdy to działanie zostanie zaburzone np. przez zanieczyszczone
środowisko dochodzi do uszkodzenia mechanizmów obrony – zwiększona jest wtedy
skłonność do zachorowań. Czynniki zmniejszające odporność organizmu, znajdują się w
powietrzu, którym oddychamy, w pokarmach i pożywieniu, które spożywamy, właściwie w
środowisku, w którym żyjemy. Jednak to sam człowiek przyczynił się do tak dużego wzrostu
substancji szkodliwych w przyrodzie. Wiele chorób w obecnym czasie nosi nazwę chorób
środowiskowych lub cywilizacyjnych. Wiele substancji chemicznych (tlenek siarki, tlenek
ołowiu, tlenek węgla, amoniak, siarkowodór) i wiele innych, wnika do organizmu człowieka
różnymi drogami powodując:
-choroby układu krążenia,
-choroby układy oddechowego,
-choroby skóry,
-alergie i uczulenia,
-choroby narządu słuchu i wzroku.
Emisje pyłów i gazów do atmosfery pochodzą z rożnych źródeł, lecz największe zagrożenie
stanowią:
- rozwój motoryzacji,
- rozwój transportu,
- górnictwo i hutnictwo.
Zanieczyszczenia
środowiska
prowadzą
do
powstawania
chorób
człowieka.
Najbardziej narażone są dzieci. Ponieważ są osobami, u których następuje powolny wzrost
odporność, dlatego też wszelkie zanieczyszczenia środowiska mają na nich szczególnie
niebezpieczne działanie.
Środowisko przyrodnicze jest systemem wzajemnie powiązanych elementów. Jeśli
połączenia te, tzn. przypływ energii i obieg materii, funkcjonują w sposób prawidłowy, to
środowisko pozostaje w stanie równowagi. Szczególnym przykładem jest równowaga
chemiczna.
Rozwój przemysłu, rolnictwa, motoryzacji doprowadził do zachwiania równowagi
chemicznej środowiska. Przejawia się to w stałym napływie do środowiska związków
chemicznych szkodliwie działających na żyjące w nim organizmy, w tym i na człowieka.
Szczególnie
niebezpiecznymi
truciznami
środowiskowymi
w
Polsce
są:
- metale ciężkie- Pb, Cd, As, Ni, Hg, Zn, Cu, Mn i ich związki.
- pyły
- związki siarki
- związki azotu
-pestycydy: DDT, HCH.
Działanie każdej z tych substancji na organizm zależy od rodzaju, trucizny, stopnia
toksyczności, dawki, czasu działania, oraz od drogi wprowadzenia jej do organizmu.
Wszystkie te substancje, wprowadzone do środowiska, krążą w przyrodzie, żywności, czyli
tych elementów, z którymi bezpośrednio związany jest człowiek. Obecnie zanieczyszczeniu
uległy już praktycznie wszystkie elementy środowiska, przy czym najwięcej wagi poświęca
się zanieczyszczeniom powietrza i wód, dziurze ozonowej oraz kwaśnym deszczom, gdyż
mają one bezpośredni wpływ na zdrowie i życie ludzi.
PODSUMOWANIE
Od czasów początku Ziemi przyroda utrzymywała planetę w stanie złożonej równowagi.
Każda żywa istota, każda roślina, skała czy kropla rosy, każde zwierze miały swoje miejsce i
przeznaczenie. Świat przyrody rozkwitał długo przed tym, zanim pierwszy człowiek stanął na
planecie Ziemi. Ludzie pierwotni wierzyli, że człowiek stanowi cząstkę życia toczącego się
na Ziemi. Ówcześni ludzie wiedzieli o czymś, o czym współczesny człowiek zapomniał:
Ziemia, przyroda może istnieć bez człowieka, lecz on sam nie przetrwa ani chwili bez
przyrody. Musimy wiedzieć, że środowisko jest dobrem ogólnoludzki. Żyjemy w nim i
powinniśmy je chronić, aby zachować tak cenne dla nas zdrowie. Należy zmniejszyć emisję
zanieczyszczeń, przez zmianę przestarzałych technologii na nowoczesne, mniej szkodliwe dla
środowiska, a także mniej ingerować w stan przyrody naturalnej.
5. Las, woda, powietrze – znaczenie, zanieczyszczeniem ochrona.
LAS jest to wielowarstwowe zwarte zbiorowisko roślinne, w którym dominującą formację
stanowią drzewa. Jest to jeden z odnawialnych zasobów przyrody, powstający w wyniku
procesu lasotwórczego jako kompleks, w którym roślinność, świat zwierzęcy, klimat lokalny,
stosunki wodne i gleba związane są ze sobą wzajemnymi wpływami i współzależnościami.
Proces lasotwórczy może przebiegać samorzutnie lub przy współdziałaniu człowieka, tj.
stosowanych przez niego zabiegów gospodarczych.
W warunkach naturalnych polega on na przemianach szaty roślinnej, świata zwierzęcego i
siedliska, sprzężonych ze sobą i uzależnionych od środowiska przyrodniczego, w
konsekwencji dochodzi do ukształtowania się odpowiednio zorganizowanych i scalonych ekosystemów leśnych. Przemiany te mają zatem charakter sukcesji ekologicznej i prowadzą
do stopniowego opanowywania terenu bezleśnego przez las oraz do przekształcania się
przejściowych form lasu w bardziej trwałe.
W stadium rozwojowym, odpowiadającym w danych warunkach - klimatowi, las osiąga
zwykle najokazalszą postać. Wraz z postępem procesu lasotwórczego dokonują się też
odpowiednie zmiany zarówno w biologicznej, jak i gospodarczej produktywności lasu.
Za las uważa się obszar porośnięty drzewami o powierzchni większej niż 0,10 ha.
Lasy dostarczają drewna, owoców, ziół, grzybów, żywicy, są siedliskiem życia dzikich
zwierząt - są to ich funkcje produkcyjne. Poza tym lasy pełnią ważne funkcje
pozaprodukcyjne. Kształtują i wpływają na warunki środowiska przyrodniczego. Lasy
regulują stosunki wodne, zmniejszają erozję gleb, regulują wahania temperatury, chronią
przed wiatrem. Dzisiaj w naszych lasach przeważają lasy iglaste (ok. 78%).Lasy zachowały
się w górach, na pojezierzach i w Polsce Zachodniej. Przeważają lasy o powierzchni mniej niż
25 ha. Dużych kompleksów leśnych stanowiących fragmenty dawnych puszcz jest zaledwie
50.
W Polsce wyróżnia się 5 zasadniczych typów lasów: bory, grądy, łęgi, olsy i lasy górskie.
Najważniejszym produktem lasu wykorzystywanym przez ludzi jest drewno. Przemysł
drzewny przetwarza i uszlachetnia drewno, wytwarzając z niego wiele wyrobów.
Pozyskiwanie drewna zależy od jego wieku. Drzewa w wieku 40 lat uznawane są jako rębne.
Aby lasy spełniały swe funkcje muszą być zdrowe. Stan zdrowotny lasów zależy od
odporności gatunkowej drzew.
Większość naszych lasów to lasy jednogatunkowe. Są one biologicznie mniej odporne od
lasów wielogatunkowych.
Na obecny stan lasów wpływają czynniki abiotyczne, biotyczne i antropogeniczne. Wzajemne
ich oddziaływanie, w niesprzyjajacych warunkach, powoduje wytworzenie łańcucha
procesów destrukcyjnych. Tylko ok. 10% drzew w naszych lasach jest nieuszkodzonych,
pozostałe to słabszy lub średni stopień uszkodzenia. Najbardziej zniszczone są lasy na
obszarach wysokiego uprzemysłowienia oraz tam, gdzie docierają zanieczyszczenia
przenoszone w atmosferze. Takim obszarem są Sudety, gdzie została zniszczona jodła
głównie przez płyty pochodzące z elektrowni w Turoszowie oraz transgraniczne
zanieczyszczenia przenoszone wiatrem z Niemiec, Czech.
W Polsce występują różne prawne formy ochrony przyrody. Najbardziej chronionymi
zespołami są parki narodowe. W 1998 r. w 22 parkach narodowych, których łączna
powierzchnia wynosiła ok.307 tys. ha chroniono ok. 191 tys. ha lasów. Rezerwatów leśnych
było 639 o powierzchni 48 tys. ha.
Las przyczynił się w znacznym stopniu do osiągnięcia istniejącego poziomu życia w
cywilizowanym świecie. Jego funkcje zmieniały się w czasie, ale zawsze były bardzo ważne
dla rozwoju materialnego i kulturalnego społeczeństwa. produktów, usług i korzyści
dostarczanych przez las.
Wyodrębnia się funkcje:
- gospodarcze
- pośrednio - gospodarcze
- pozagospodarcze
1. Gospodarcze wykorzystanie lasu
Przez pojęcie gospodarcze rozumie się wszystkie użyteczności dostarczane przez las, które są
związane z produkcją drewna i użytków ubocznych (zwierzyna łowna, kora, jagody, zioła,
grzyby itp.) Gospodarcze funkcje lasu nazywa się często funkcjami materialnymi,
produkcyjnymi, surowcowymi jak
i ekonomicznymi.
Jako najważniejsze pośród gospodarczych wymienia się: funkcje majątkowe, funkcje
surowcowe, funkcje dochodowe, funkcje miejsca pracy, funkcje rekultywacji i rezerwy
powierzchni oraz szczególne funkcje gospodarcze lasu. Każdą z nich postaram się omówić
osobno.
a. Majątkowa funkcja lasu
Grunty leśne są bardzo ważnym składnikiem majątku narodowego. Z badań wynika, że 1975
r. wartość wszystkich drzewostanów polskich lasów wynosiła blisko 800 mld zł. Stanowiło to
ponad 1/4 ówczesnej wartości polskich fabryk, budynków, maszyn i urządzeń, które posiadał
nasz kraj.
b. Surowcowe znaczenie lasu
Las dostarcza nam różnorodnych surowców, jednak najważniejszym z nich pozostaje ciągle
drewno. Surowce te warunkują rozwój szeregu przemysłów o podstawowym znaczeniu dla
gospodarki narodowej {budownictwo, przemysł meblarski, celulozowo-papierniczy,
górnictwo, itp.}
c. Dochodowa rola lasu
Gospodarstwo leśne wnosi pewien wkład do dochodu narodowego, od którego wielkości
zależy poziom bytu społeczeństwa oraz możliwości rozwoju gospodarczego naszego kraju.
Ten wkład wyraża się wielkością produkcji czystej leśnictwa, która wynosi około 1%
dochodu narodowego.
d. Las jako miejsce pracy
Las jest swoistym warsztatem pracy. Umożliwia on prace leśnikom, drwalom,
a także społeczeństwu, które może zbierać owoce. Liczba zatrudnionych w polskim leśnictwie
uspołecznionym wynosi około 130 tys. osób.
e. Las jako rezerwa powierzchni i narzędzie rekultywacji
Las pełni także funkcję rezerwy powierzchni. W przypadku uzasadnionej potrzeby
rozbudowania miast, osiedli, domów, zakładów pracy czy też budowy dróg możemy część
gruntów leśnych przeznaczyć na dany cel. w Polsce wielkość rezerwy leśnej wynosi około 2
tys. ha rocznie. Las jest również wykorzystywany jako narzędzie rekultywacji czyli odnowy
biologicznej. Służy nam do przywracania szaty roślinnej w terenach zdewastowanych i
zniekształconych jak np. hałdy czy też tereny przemysłowe.
f. Szczególne funkcje gospodarcze lasu.
W trudnych okresach dziejowych danego kraju np. w okresie powojennym, po pożarach i
powodziach las spełnia część funkcji odbudowy kraju dając np. drewno czyli budulec. Polska
przechodziła ten okres po wojnach światowych.
Szczególnie dużo drewna użyto na naprawę i rozbudowę torów kolejowych.
4.Pośrednio - gospodarcze funkcje lasu
Pojęciem pośrednio - gospodarczych funkcji lasu obejmuje się te rodzaje użyteczności, które
wynikają z korzystnego oddziaływania lasu na środowisko przyrodnicze oraz na warunki
życia społeczeństwa, które zamieszkuje dany teren.
Ta funkcja nazywana jest również funkcją: pośrednio - produkcyjną, ochronną, społeczną jak
i socjalną.
Jako najważniejsze z tej funkcji są: funkcje ochronne przed negatywnymi skutkami
cywilizacji przemysłowej, funkcje regulatora gospodarki wodnej, funkcje ochrony przed
klęskami żywiołowymi.
a. Las regulatorem gospodarki wodnej
W naszym kraju coraz bardziej zaczyna brakować wody. Korzystne oddziaływanie lasu na
gospodarkę wodną będzie dla nas stale przybierać na znaczeniu. W powietrzu zawarte są
pewne ilości wody, które liście i igliwie wyłapują. Następnie skroplona wilgoć spływa po
korze do gleby leśnej. Udział tego typu operacji stanowi niekiedy w górskich lasach aż 70%
procent opadów. Ogromne znaczenie jednak dla ochrony wód jest to, iż gleba razem z
warstwą ściółki leśnej i humusu potrafi tę wilgoć dobrze zmagazynować. Dzięki temu regiony
zalesione mają bardziej wyrównany w ciągu roku poziom nasycenia gleb wilgocią. Regiony te
obchodzą się często bez zapór wodnych, które mają za zadanie wyrównać poziom wody w
ziemi. Las przeciwdziała również zanieczyszczeniu wód. Jest on jedynym, niezastąpionym
filtrem wody źródlanej.
Wielka zalesiona powierzchnia, która nie jest skażona pestycydami ani nawozami
sztucznymi, nie tylko nie zatruwa wody ale także zatrzymuje różnego rodzaju obce substancje
pochodzące z poza las
b. Funkcja ochrony przed negatywnymi skutkami uprzemysłowienia
Ogromna powierzchnia, jaką stanowią gałęzie, liście oraz igły drzew skutecznie ogranicza
różnego rodzaju przemysłowe zanieczyszczenia atmosfery nanoszone przez wiatr. Skażenia te
następnie spłukuje deszcz. Funkcję
oczyszczalni powietrza drzewa pełnią przez całe swoje życie.
Niestety owe ,,filtry leśne" zostały w ostatnich latach przeciążone i odmówiły posłuszeństwa.
Las oczyszcza powietrze atmosferyczne ze szkodliwych substancji, dostarcza tlenu i obniża
stężenie dwutlenku węgla, czyli dostosowuje powietrze atmosferyczne krajów
uprzemysłowionych do potrzeb człowieka. Jako ciekawostkę można podać obliczenia
naukowców, z których wynika, że Ameryka północna zużywa więcej tlenu niż potrafią
wyprodukować rosnące na tym kontynencie rośliny. Jednak przyroda poradziła sobie z tym
problemem i brakujący tlen jest dostarczany jest z nad oceanu oraz z dżungli Ameryki
południowej za pomocą wiatru.
c. Las chroni przed klęskami żywiołowymi
Las chroni ludność, domy, budynki, miasta przed usuwiskami, lawinami oraz powodziami.
Las staje poniekąd na drodze żywiołów, przyjmuje uderzenia i znosi je. Jedynie w skrajnych
przypadkach ulega on niszczycielskim siłom. Te funkcje mają wielkie znaczenie na terenach
górskich, zwłaszcza ze względu na budowanie na tych terenach dróg, ośrodków, mostów czy
też innych budowli służących celom rekreacyjnym i turystycznym.
5.Pozagospodarcze funkcje lasu
Przez pojęcie funkcji pozagospodarczych rozumiemy takie użytkowanie terenów leśnych,
które jest ważne dla społeczeństwa ale nie przynosi dochodów ze sprzedaży produktów
leśnych. Należy tu zaliczyć funkcje ochrony przyrody. Las jest ostoją dla życia roślin i
zwierząt. Zachowanie niezmienionych terenów leśnych w postaci parków narodowych i
rezerwatów umożliwia badania faunyi flory przez naukowców. W Polsce utworzono
kilkanaście parków narodowych o powierzchni około 0,5% kraju. Lasy stanowią 70%
powierzchni kraju. Dla porównania w USA parki stanowią 3,4% kraju.
a. Znaczenie ochrony przyrody
Już od bardzo dawna w Polsce chroniono przyrodę. Wiadomo, że Bolesław Chrobry
ustanowił ochronę bobra ze względu na post i własności lecznicze skromu bobrzego.
Władysław Jagiełło nakazał chronić cis, który w tamtych czasach był drewnem strategicznym
używanym do wyrobu łuków. Król ten ograniczył też polowania na łosie i tury. W naszych
czasach, 1919 roku rozpoczęła działalność Państwowa Rada Ochrony Przyrody, a w 1928
roku działająca do dziś Liga Ochrony Przyrody. W 1934 Sejm uchwalił pierwszą ustawę o
ochronie przyrody.
Ochrona przyrody obejmuje:
1. Obszary o szczególnych wartościach przyrodniczych: parki narodowe, rezerwaty przyrody,
parki krajobrazowe , obszary chronionego krajobrazu
2. Pomniki przyrody: pojedyncze drzewa , grupy drzew, aleje, głazy narzutowe, skały,
jaskinie
Co należy robić, by zapobiec niszczeniu lasów?
- zmniejszyć ilość zanieczyszczeń wydzielanych przez przemysł
- sadzić więcej drzew liściastych bardziej odpornych na szkodniki i zanieczyszczenia;
- rozsądnie prowadzić wyrąb drzew
- w większym stopniu wykorzystywać wtórnie papier i odpady powstałe podczas przeróbki
drewna
- zapobiegać pożarom i zaśmiecaniu lasów przez rozsądne i odpowiedzialne zachowanie się
- zrozumieć, że bez lasów nie będzie życia na Ziemi.
Największym obecnie zagrożeniem dla lasów są różnego rodzaju zanieczyszczenia
emitowane przez przemysł. Polska znajduje się w czołówce państw Europy pod względem
stopnia zanieczyszczenia lasów przez trujące substancje „produkowane” przez przemysł.
Tylko połowę lasów w Polsce można uznać za w miarę zdrowe.
W niektórych częściach kraju stan zdrowotny lasów określa się jako klęskę ekologiczną.
Szczególnie tragiczna jest sytuacja w Karkonoszach i Górach Izerskich(Sudety) – lasy zostały
tam niemal całkowicie zniszczone.
Spośród rożnych gatunków drzew najbardziej wrażliwe na zanieczyszczenia to jodła, świerk,
sosna, a z drzew liściastych dąb i buk. Jeżeli zanieczyszczenie powietrza w nadchodzących
latach nie ulegnie zmniejszeniu, to za niespełna 20 lat nie będzie już prawie w Polsce
zdrowych lasów, a na terenach o szczególnym zanieczyszczeniu przestaną one w ogóle
istnieć. Poważnym zagrożeniem dla lasów są także pożary. Powstają one najczęściej w lecie
podczas suchej i wietrznej pogody. Ogień niszczy całe zbiorowiska roślinne, na których
odrodzenie czekać trzeba nawet kilkadziesiąt lat.
Woda
Znaczenie wody dla środowiska i życia człowieka
Traktujemy wodę, jako rzecz powszechną. Wiemy, że jest niezbędna do życia, ale tak
naprawdę nie zdajemy sobie sprawy z jej ogromnego znaczenia. Woda:
- stanowi środowisko życia,
- jest niezbędnym czynnikiem warunkującym życie,
- jest surowcem wykorzystywanym w prawie każdym procesie produkcyjnym,
- jest elementem krajobrazu spełniającym funkcję rekreacyjną i sportową,
- jest drogą transportu, również na lądach,
- jest źródłem energii
- jest środkiem pozwalającym na utrzymanie czystości i higieny osobistej.
Zasoby wodne
Polska jest jednym z krajów o najmniejszych zasobach wodnych. W Europie średnio
na jednego mieszkańca przypada 4 800 m3 wody rocznie. W Polsce natomiast trzykrotnie
mniej, bo jest to niecałe 1 600 m3 w ciągu roku na jednego mieszkańca. Zatem konieczne
staje się oszczędzanie i racjonalne gospodarowanie tym, jakże ważnym zasobem natury.
Można tego dokonać na wiele sposobów:
-
poprzez
zmniejszenie
zużycia
wody
w gospodarstwach
domowych
i zakładach
produkcyjnych, a w tym ostatnim dodatkowo przez stosowanie zamkniętych obiegów wody,
co znacznie ograniczyłoby jej straty;
- wprowadzać bardziej rygorystyczne przepisy traktujące o jakości i ilości ścieków, które
są wprowadzane do wód i do ziemi, oraz nieodwołalnie je egzekwować.
-Wody podziemne powinno się oszczędzać pozwalając na ich wykorzystanie tylko dla potrzeb
ludności oraz farmaceutycznego i spożywczego przemysłu, a ograniczenie ich użytkowania
przez inne rodzaje przemysłu.
Dobrym rozwiązaniem chroniącym Polskę przez narażeniem na niedostatek wody jest
również zwiększenie jej retencji. Jednakże najlepsze efekty mogą zostać uzyskane,
gdy wszystkie wymienione wyżej wskazówki będą stosowane równocześnie.
Źródła i rodzaje zanieczyszczeń wód
Wody mogą zostać zanieczyszczone przez sztuczne substancje, będące wynikiem działalności
człowieka, oraz wskutek oddziaływania naturalnych procesów.
Takim naturalnym procesem mogą być różnego rodzaju zmywy niosące ze sobą składniki
zanieczyszczające w postaci resztek roślinnych, związków żelaza, części ilastych i pylastych
oraz wiele innych.
O wiele bardziej groźne dla środowiska są jednak zanieczyszczenia spowodowane przez
człowieka. Mogą nimi być substancje ciekłe, ale także gazowe i ciała stałe. Przedostają
się one do wód najczęściej ze ściekami różnego pochodzenia: miejskiego, przemysłowego,
wiejskiego.
Zanieczyszczenia
takie
są zawarte
również
w wodach
pochłodniczych,
zasolonych wodach pokopalnianych, spływach z terenów przemysłowych i użytkowanych
rolniczo, spływach pochodzących ze składowisk odpadów przemysłowych i komunalnych.
Niebezpieczne substancje przedostawać się mogą do wód również za pośrednictwem
powietrza, do którego emitowane są pyły i gazy z różnych gałęzi przemysłu.
W przypadku zanieczyszczeń bezpośrednio trafiających do wód ze względu na sposób
ich dopływu, wyróżnia się trzy rodzaje zanieczyszczeń: punktowe, liniowe i obszarowe.
Pierwsze z nich, zanieczyszczenia punktowe oznaczają, że są one wprowadzane do wód
w dokładnie określonym miejscu (np. zrzuty ścieków komunalnych i przemysłowych).
Zanieczyszczenia liniowe są związane z oddziaływaniem zanieczyszczeń na jakimś ciągu (np.
ulice o wzmożonym ruchu motoryzacyjnym). Ostatnie, zanieczyszczenia obszarowe
są wprowadzane nieregularnie, w różny sposób i w różnych miejscach zbiornika wodnego.
Do tego rodzaju zanieczyszczeń należą te, które przedostają się do wód za pośrednictwem
powietrza.
Zanieczyszczenia wód mogą mieć zróżnicowaną naturę. Mogą one powodować zmiany
fizyczne jak: koloru, zapachu, smaku, mętności i temperatury, również zmiany chemiczne
przez zawartość w zanieczyszczeniach substancji chemicznych pochodzenia organicznego
i nieorganicznego, oraz o naturze biologicznej, czyli mogą to być w tym przypadku bakterie,
wirusy, pierwotniaki itp. Zanieczyszczenia chemiczne mogą być powodowane przez szereg
różnych
związków,
których
nie sposób
tu wymienić.
Warto
jednakże
zaznaczyć,
że najgroźniejszymi zanieczyszczeniami chemicznymi, powodującymi znaczne, negatywne
zmiany w jakości wody są z grupy organicznych: pestycydy, detergenty, fenole oraz
aromatyczne aminy, oraz z grupy związków nieorganicznych: metale ciężkie, związki azotu
i fosforu. Spośród tych ostatnich: związki kadmu, rtęci i ołowiu stanowią niebezpieczeństwo
dla zdrowia (a nieraz i życia) organizmów. Zanieczyszczenia biologiczne powodują takie
choroby jak: tyfus, wirusowe zapalenie wątroby, a nawet paraliż dziecięcy.
Skutki zanieczyszczenia wód
Pierwszym
istotnym
skutkiem
są zmiany
właściwości
fizycznych,
chemicznych
i biologicznych, które oddziałują równie niekorzystnie na organizmy żywe. Drugim
poważnym skutkiem wartym omówienia jest doprowadzenie do procesu eutrofizacji. Proces
ten polega
na tym,
że do
wód dopływa
nadmierna
ilość
związków
organicznych
i mineralnych, co doprowadza do wzrostu składników pokarmowych. Skutkiem, czego jest
bujny
rozwój
wodnej
roślinności,
zwłaszcza
glonów.
To glony nadają
wodzie,
charakterystyczny zielony kolor, a zjawisko to potoczenie jest określane, jako "zakwit wody".
Tlen w zbiorniku wodnym ulega zanikowi (tzw. "przyducha"), ponieważ jest zużywany
do rozkładania nadmiernej ilości materii organicznej. Największymi "sprawcami" eutrofizacji
są: azot i fosfor. Zarastaniu zbiorników wodnych, czyli właśnie eutrofizacji można
przeciwdziałać przez zmniejszenie (albo lepiej - całkowite wyeliminowanie) dopływu do wód
substancji biogennych, stosowanie preparatów chemicznych, przeznaczonych do tego celu
oraz zakładanie wokół jezior pasu oczeretów. Rośliny te stanowią naturalny filtr, który
wychwytuje substancje biogenne.
Oczyszczanie ścieków
Ze wszystkich zanieczyszczeń dostających się do wód, największy problem stanowią ścieki,
gdyż
przedostają
się one do nich
w największych ilościach.
Zasadniczo wyróżnia
się cztery stopnie oczyszczania ścieków.
Pierwszy stopień polega na oczyszczaniu mechanicznym oraz chemicznym. Oczyszczanie
mechaniczne to wychwytywanie zawiesin i ciał znajdujących się w wodzie, które łatwo
ulęgają opadaniu. Procesy, jakie się stosuje na tym etapie to: cedzenie, sedymentacja i
flotacja, a urządzenia wykorzystywane to: kraty, sita, osadniki, piaskowniki, tłuszczowniki.
Oczyszczanie, chemiczne może polegać na koagulacji, wytrąceniu, sorpcji, utlenianiu oraz
stosowaniu innych metod o charakterze chemicznym.
Drugi stopień stanowi oczyszczanie biologiczne i biologiczno - chemiczne. Oczyszczanie
biologiczne w warunkach naturalnych polega na zastosowaniu organizmów roślinnych
jak glony ale też, grzybów i bakterii. Powodują one mineralizację i rozkład substancji, które
zanieczyszczają wodę. Oczyszczanie biologiczne w warunkach sztucznych opiera się na
zastosowaniu specjalnych urządzeń takich jak: metoda złóż biologicznych lub metoda osadu
czynnego. Biologiczno - chemiczne oczyszczanie drugiego stopnia polega na dodatkowym
usuwaniu ze ścieków związków azotu i fosforu.
Trzeci stopień to korzeniowo - gruntowa metoda, wykorzystująca do celów oczyszczania
rośliny bagienne.
Czwartym stopniem jest doczyszczanie wody, inaczej proces jej odnowy, a wykorzystuje
się w nim procesy technologiczne.
Jak widać woda jest istotna dla wszystkich aspektów życia człowieka. Wszystkie procesy
polegające na jej oczyszczaniu są dość skomplikowane. Jednak nie ma lepszej ochrony
niż zapobieganie!
Powietrze
Zanieczyszczenia powietrza
Mogą być one naturalne, bądź sztuczne (antropogeniczne), punktowe lub liniowe: ciągłe
i nieciągłe..
Mogą
być zanieczyszczeniami
pyłowymi,
gazowymi
lub aerozolowymi,
własnymi lub transgenicznymi, pierwotnymi lub wtórnymi. Największe zanieczyszczenia
stanowią dwutlenek siarki i tlenki azotu, ale również dwutlenek i tlenek węgla, amoniak,
kwas fluorowodorowy, ozon, kwas siarkowodorowy, pyły zawierające kadm, ołów, miedź,
cynk, rtęć i inne metale ciężkie oraz azbest. Źródła, które doprowadzają do emitowania
do powietrza
substancji,
które
powodują
jego
zanieczyszczenie
to: technologie
przemysłowe, transport samochodowy, elektrownie i zakłady przemysłowe, w których spala
się węgiel,
gospodarka
komunalna, rolnictwo i
warsztaty
rzemieślnicze.
Skutkami
zanieczyszczeń są bardzo groźne zjawiska takie jak smog, efekt cieplarniany i dziura
ozonowa, stanowiące niebezpieczeństwo dla przyrody oraz dla organizmów żywych.
Smog
Smog jest bardzo gęstą, zanieczyszczoną mgłą, zalegającą nisko nad ziemią. Bezpośrednią
przyczyną jego powstania jest kondensacja gęstej mgły na cząsteczkach dymu oraz obecność
w atmosferze zanieczyszczeń typu pyłowego i gazowego.
Wyróżnia się smog londyński oraz smog typu Los Angeles.
Smog londyński posiada kwaśny odczyn. Powstaje podczas wysokiej emisji zanieczyszczeń
oraz przy zjawisku zwanym inwersją termiczną, (które oznacza, że temperatura wzrasta wraz
z wysokością), które wiąże się z kolei z efektem cieplarnianym.Czynnikiem sprzyjającym
jego powstawaniu jest cisza meteorologiczna (brak wiatru) oraz zaburzenia pionowych
ruchów powietrza. Występuje w okresie jesienno - zimowym, przy dużej wilgotności
powietrza
i temperaturze
+5°C,
w godzinach
rannych
i wieczornych.
Jego
skutki
to zmniejszenie widoczności, podrażnienia dróg oddechowych, bóle w klatce piersiowej,
złe samopoczucie, podrażnienia błon śluzowych, zwłaszcza oczu, spojówek, nasilenie ataków
astmy u osób przewlekle chorych. W 1958 roju na skutek smogu w ciągu trzech dni śmierć
poniosło 4,5 tysiące osób.
Przyczynami smogu typu Los Angeles są te same czynniki, co smogu londyńskiego, ale w
mniejszym
stopniu.
Główną
przyczyną
tego
typu
smogu
zwanego
też smogiem
fotochemicznym jest nasilenie ruchu samochodowego. Skład: gazy powstające w procesie
spalania, większe stężenie tlenków azotu, węglowodory aromatyczne oraz ozon
troposferyczny
(przyziemny).
psychofizycznych,
podrażnienia
Skutki,
które
spojówek,
powoduje
powstawanie
to: obniżenie
nowotworów,
zdolności
ma również
zły wpływ na rozwój roślin. Smog typu Los Angeles występuje w miesiącach letnich w porze
południowej. Jego nasilenie obserwuje się w strefie zwrotnikowej (temperatura 24 - 35°C.
Do działań przeciwdziałających powstawaniu smogu zalicza się: korzystanie z paliw
kopalnych po uprzednim ich oczyszczeniu, związków, które doprowadzają do powstawania
smogu, segregacja śmieci (by nie spalać wszystkiego), zakładanie urządzeń oczyszczających,
zatrzymujące pyły elektrofiltrów oraz zatrzymujących gazy - katalizatorów, stosowanie
technologii z zamkniętymi cyklami produkcji, budowanie kominów o odpowiedniej
wysokości oraz zakładanie stacji monitorowania, które rejestrują zanieczyszczenia powietrza.
Dziura ozonowa
To inaczej ubytek ozony w stratosferze. Powodują ją freony, czyli pochodne chlorowcowe
węglowodorów nasycanych, zawierające w cząsteczce jednocześnie atomy fluoru i chloru,
niekiedy także bromu. Obecnie freony są wycofane właśnie ze względu na niszczące działanie
wywierane
przez
nie na
warstwę
ozonową
w stratosferze,
gdzie
pod wpływem
promieniowania ultrafioletowego zostają z cząsteczki freonu, uwolnione atomy chloru.
Freony znajdowały się w smarach i olejach izolacyjnych, urządzeniach chłodniczych oraz
w gaśnicach i kosmetykach aerozolowych.
Ozonosfera jest warstwą atmosfery ziemskiej, zawierającą szczególnie dużo ozonu,
i znajdującą
się na
wysokości
25-55
km.
Freony
w atmosferze
są narażone
na promieniowanie ultrafioletowe, pod wpływem, którego zostaje z cząsteczki freonu
uwolniony chlor, który pośrednio powoduje zmianę ozonu w tlen, który nie jest w stanie
zatrzymać promieniowania ultrafioletowego. Dziura ozonowa doprowadza do zwiększenia
zachorowań na AIDS, oparzeń skóry, w tym niestety nowotworów tej części ciała, a także
zmniejsza plony upraw. Niszczeniu warstwy ozonowej można zapobiegać przez ograniczanie
i eliminowanie urządzeń, zawierających freony, stosowanie filtrów, bądź przez uwodornianie.
Efekt cieplarniany
Jest to najprościej ujmując wzrost temperatury na ziemi. Wzrost ten jest spowodowany przez
niekontrolowaną emisję do atmosfery dwutlenku węgla, który pochłania promieniowanie
słoneczne. Aby na ziemi temperatura była w miarę stała, musi istnieć równowaga w bilansie
energetycznym ziemi. Oznacza to, że ilość energii, która jest do ziemi dostarczana, musi
być równa ilość energii, która jest z ziemi odprowadzana. Część dopływającej do ziemi
energii promieniowania słonecznego jest odbijana przez chmury w kosmos, a część
przechodzi przez atmosferę i powoduje ogrzanie ziemi. Ziemia oddaje to ciepło w postaci
promieniowania podczerwonego w przestrzeń kosmiczną Jednak pewna ilość tego
promieniowania jest zatrzymywana w atmosferze przez gazy cieplarniane, do których należą:
dwutlenek węgla, metan, tlenki azotu i freony. Nie pozwalają one tym samym ulatniać
się ciepłu
i powodują
wzrost
temperatury
ziemi.
Działania
zapobiegawcze
przed
powiększaniem się efektu cieplarnianego powinny w największym stopniu koncentrować
się na ograniczaniu procesów spalania, w których powstają gazy cieplarniane.
6. Źródła energii oraz zagadnienie energooszczędności.
Źródła energii pozostające do dyspozycji człowieka możemy podzielić na:

źródła nieodnawialne, do których zaliczamy wszystkie surowce kopalne czyli:
węgiel kamienny, węgiel brunatny, torf, ropę naftową, gaz ziemny, łupki i piaski
bitumiczne, asfalt i wosk naturalny, uran i tor;

źródła odnawialne, do których należą: energia spadku wód – „biały węgiel, energia
słoneczna, energia wiatru, energia prądów morskich pływów, energia geotermiczna i
energia biomasy.
W przeszłości człowiek wykorzystywał głównie nieodnawialne źródła energii. Chociaż już od
ponad 2000 lat korzysta on również z węgla kamiennego, to jego zużycie stało się masowe
dopiero od początku XIX wieku. Odchodzenie od odnawialnych źródeł energii wiązało się z
narastaniem koncentracji produkcji przemysłowej i ludności w „erze industrialnej”. Okazało
się bowiem, że energia tych źródeł jest nazbyt rozproszona i często nie występuje w
dostatecznych ilościach w pobliżu szybko rosnących aglomeracji miejskich. Ponadto w XIX
wieku nie znano jeszcze efektywnych metod transformacji siły wiatru czy energii kinetycznej
wód płynących, na formy energii użyteczne np. w hutnictwie żelaza. Współcześnie szersze
wykorzystanie tej energii jest wprawdzie możliwe od strony technicznej, ale często jeszcze
pozostaje nieopłacalne, a więc ekonomicznie nieuzasadnione.
Węgiel kamienny jest najczęściej występującym surowcem energetycznym pochodzenia
organicznego. W niektórych domach do dziś używa się do ogrzewania. Obecnie jednak
większość węgla zużywana jest w przemyśle lub elektrowniach. Zanim zaczęto wydobywać
na szeroką skalę gaz ziemny uzyskiwano go z węgla.
Spadek zużycia węgla kamiennego w krajach rozwiniętych jest rezultatem restrukturyzacji i
modernizacji ich gospodarek. Węgiel kamienny, będący podstawowym źródłem energii ery
industrialnej, w coraz mniejszym stopniu odpowiada współczesnym potrzebom.
Węgiel brunatny - jeden z węgli kopalnych, zawierający 65-78% pierwiastka węgla o barwie
jasnobrunatnej, brązowej do czarnej.
Węgiel brunatny jest szeroko rozpowszechniony na świecie. Węgiel brunatny stosowany jest
głównie jako opał (ze względu na dużą zawartość siarki - 3-4%, i wysoką popielność, do
40%, jego spalanie ma ujemny wpływ na środowisko). Stanowi także surowiec do
chemicznych procesów wytlewania, uwodorniania i zgazowania węgla, stosowany także w
ogrodnictwie (jako podłoże).
Ropa naftowa - to mieszanina różnych węglowodorów. W węglowodorach stałych
rozpuszczone są węglowodory ciekłe i gazowe.
Ropa naftowa jest to ciemną lepką cieczą. Barwa brązowa lub czarna, odznacza się silnym,
specyficznym zapachem. Nie rozpuszcza się w wodzie. Gęstość 11-19 g/cm3.
Ropa naftowa znajduje szerokie zastosowanie. Jest czystsza i wydajniejsza niż węgiel, a w
porównaniu z gazem - łatwiejsza do transportowania. Czasem, podobnie jak węgiel nazywana
jest czarnym złotem. Wytwarza się z niej połowę energii wykorzystywanej na świecie. Jako
surowca energetycznego wytwarza się ropę w transporcie, przemyśle i innych działach
gospodarki.
Ropa
naftowa
wykorzystywana
Bezpośrednio z ropy naftowej powstaje:

asfalt,

oleje napędowe,

oleje i smary,
jest
do
produkcji
wielu
artykułów.

nafta,

różnego rodzaju benzyny.
Ropę naftową używa się do produkcji olejów silnikowych i smarów, gdyż bez nich
niemożliwe by było funkcjonowanie maszyn. Służy również do produkcji całej gamy
produktów, np. kosmetyków, leków, barwników, materiałów wybuchowych, nawozów
sztucznych, włókien sztucznych (nylon), atramentu, środków owadobójczych, plastiku,
syntetycznego kauczuku (opony) itp.
Gaz ziemny - jest paliwem gazowym pochodzenia naturalnego. Rozróżnia się gaz ziemny
wulkaniczny, pochodzenia nieorganicznego, przeważnie niepalny, g.z. błotny, będący
produktem biologicznego rozkładu, składający się przede wszystkim z metanu, oraz g.z.
właściwy. Gaz ziemny właściwy występuje w podziemnych złożach, bardzo często razem z
ropą naftową. W zależności od składu rozróżnia się gaz "chudy", zawierający do 99%
metanu, gaz "mokry", zawierający także węglowodory wyższe, oraz gaz "kwaśny", silnie
zanieczyszczony związkami siarki.
Gaz ziemny w stanie naturalnym jest bezbarwny, bezwonny, lżejszy od powietrza. Aby mógł
być wyczuwalny przez człowieka jest poddawany procesowi nawaniania, który nadaje mu
poprzez zastosowanie odpowiedniego nawaniacza specyficzną woń. W połączeniu z
powietrzem w określonych stężeniach ( 5 % - 15 % ) tworzy mieszaninę wybuchową (
zainicjowanie wybuchu może być spowodowane jakąkolwiek iskrą ). Gaz ziemny jest
paliwem ekologicznym. Podczas jego wydobycia i transportu zachowywane są wszelkie
warunki ochrony środowiska, a przy jego spalaniu emitowane są minimalne ilości
szkodliwych
zanieczyszczeń.
Dzięki
swej
wysokiej
kaloryczności
gaz
ziemny
wykorzystywany jest jako źródło energii w gospodarstwach domowych. Służy do ogrzewania
domów, podgrzewania wody użytkowej i gotowania posiłków. Dostarczany jest siecią
gazociągów bezpośrednio do domu użytkownika niezawodnie, bez przerwy, przez cały rok.
Nie wymaga magazynowania u odbiorcy. Gaz ziemny jest wyjątkowo wygodny w
użytkowaniu. Gazowe urządzenia grzewcze nie wymagają praktycznie żadnej obsługi,
wystarczy nastawić żądaną temperaturę.
Gaz ziemny przeważnie towarzyszy pokładom ropy naftowej , ale również występuje
samodzielnie . Opinie na temat pochodzenia geologicznego gazu ziemnego nie są w pełni
zgodne . Jedna z hipotez głosi , że jego pochodzenie geologiczne jest identyczne jak
pochodzenie złóż ropy naftowej . Taka sama jak dla ropy jest również technika poszukiwań
złóż gazu i wierceń . W złożach gaz znajduje się pod znacznym ciśnieniem , to też sam
wydobywa się odwiertem na powierzchnię ziemi. Po wydobyciu surowy gaz jest przeważnie
zanieczyszczony ciałami stałymi (rozdrobniony piasek lub glina ) i ciekłymi ( resztki ropy
naftowej – węglowodory ciekłe i woda ) . Przed wprowadzeniem go do rurociągu
Walory gazu to łatwość i wygoda transportu (rurociągami), łatwość sterowania i
automatyzacji procesu spalania oraz, co chyba najważniejsze, możliwość osiągnięcia
wyższych wskaźników sprawności energetycznej w porównaniu z urządzeniami zasilanymi
innymi paliwami.
Jak możemy oszczędzać energię?
Istnieje wiele źródeł na stronach www, które mogą dać inspirujące pomysły jak możesz
oszczędzać energię. Tutaj jest kilka takich pomysłów:
Zmień swoje zwyczaje, jeżeli chodzi o podróżowanie i przemieszczanie się, pomyśl
o transporcie publicznym; jeżeli to tylko możliwe, chodź na piechotę lub korzystaj z
roweru, zamiast jeździć samochodem
Obniż temperaturę w domu o 1 stopień C, zamykaj okna kiedy jest włączone
ogrzewanie, ubieraj się ciepło
Wybieraj produkty, które mają lekkie opakowania
Wyłącz światła i inne urządzenia kiedy ich nie używasz, używaj energooszczędnych
żarówek
Ponowne używaj toreb plastikowych w czasie zakupów i do przechowywania
różnych przedmiotów
Używaj kuchenek mikrofalowych zamiast tradycyjnych kiedy chcesz ogrzać posiłek
Używaj akumulatorów zamiast jednorazowych baterii
Jaki wpływ mają materiały na środowisko?
W naszym codziennym życiu bierzemy do ręki różne materiały. Użycie drzewa, metalu,
szkła i plastiku - wszystko to ma swoje konsekwencje dla środowiska. Myślcie o
konsekwencjach każdego użytego przez was produktu. Na przykład, im lżejszy jest dany
produkt, tym mniejsze są koszty jego transportu. Ciężka walizka w bagażniku samochodu
wymaga większego zużycia paliwa w czasie podróży. Ta sama zasada obejmuje wszystkie
produkty. Dlatego też, kupując jedzenie w lekkich opakowaniach pomagamy środowisku.
7. Rola segregacji odpadów i ich wtórnego wykorzystania.
Recykling polega na odzyskiwaniu surowców wtórnych i ich ponownym przetwarzaniu w
procesie produkcyjnym w celu uzyskania materiału o przeznaczeniu pierwotnym lub innym.
Wykorzystywać można w ten sposób, nawet wielokrotnie, substancje zawarte w odpadach lub
poszczególne materiały.
Cel recyklingu
Przetwarzając surowce wtórne ograniczamy wykorzystanie surowców pierwotnych, co
przyczynia się do ochrony naturalnych zasobów. Odzyskiwanie i przetwarzanie redukuje
także ilość odpadów, tym samym ilość miejsca na składowiskach. Wreszcie,
wykorzystywanie surowców, które są nośnikami energii, jest elementem oszczędnego
gospodarowania energią. Podstawową zasadą recyklingu jest maksymalizacja ponownego
wykorzystania tych samych materiałów, przy najmniejszym nakładzie surowcowym i
energetycznym potrzebnym do ich przetworzenia.
Co nadaje się do recyklingu?
Śmieci wytworzone w domach powinny być zbierane w gospodarstwach domowych i
przekazywane do oznakowanych pojemników, z zachowaniem podziału na rodzaj materiałów.
W gminach najczęściej prowadzi się segregację kontenerową. Odpady komunalne nadające
się do przetworzenia można podzielić na 4 podstawowe grupy: papier, plastik, szkło, metale.
Każdy słyszał o tym, że należy segregować odpady. Ale jakie to daje nam korzyści?
Co ja z tego mam? Czy istnieją jakieś wymierne korzyści dla mnie, osoby segregującej
śmieci, poza czystym sumieniem?
Otóż tak. Oto i one:
1. Mniej płacę za wywóz śmieci. Zmniejszając objętość nieposegregowanych odpadów
automatycznie zmniejszam koszty wywozu.
2. Żyję w bardziej czystym środowisku. I to nie jest jedynie sprawa zalegających hałd
odpadów. Rosnące góry śmieci to przykry widok, ale nie jest nam dane go często
doświadczać. Odczuć możemy natomiast:
o
Bardziej czyste powietrze. Ponieważ wytwarzanie szkła ze stłuczki szklanej
wymaga mniejszych nakładów energii w hucie.
o
Piękniejsze lasy, gdyż mniej drzew jest wycinanych jeżeli część papieru
wyprodukujemy z makulatury.
o
Zdrowsze gleby. Jeżeli mniej odpadów rozkłada się (co prawda latami) na
wysypiskach, a trujące związki przedostają się do ekosystemu.
3. Mam poczucie, że nie zostawiam po sobie śmietnika. Że nie zrzucam narastającego
problemu na następne pokolenia. I dzięki temu spokojnie sypiam :)
Dowiedz się jak segregować odpady, warto się także zastanowić w jaki sposóbzmniejszyć
ilość wytwarzanych śmieci.
Recykling
Recykling to ponowne wykorzystanie odpadów jako surowca w cyklu
produkcyjnym. Dzięki ponownemu wykorzystaniu surowca zasoby pierwotne są mniej
eksploatowane i tym samy starczą ludzkości na dłużej. Odpowiednie regulacje prawne
ułatwiają gospodarkę odpadami a niejednokrotnie zobowiązują przedsiębiorstwa do zbiórki
odpadów (np. elektronika) lub nakazują segregacją odpadów powstających w trakcie
działalności
firmy.
Prawo ekologiczne daje niszę w gospodarce do działalności firm zajmujących się
selektywną
zbiórką
odpadów.
Jednak pierwszym ogniwem recyklingu jest segregacja odpadów w przedsiębiorstwach i
gospodarstwach domowych.
8. Styl życia przyjazny środowisku – zasady postępowania ekologicznego.
Ekorozwój, rozwój nie zagrażający środowisku naturalnemu, polityka i działania społeczne o
charakterze proekologicznym, dążenie do równowagi sfery społecznej, gospodarczej i
środowiska naturalnego. W 1973 ONZ powołała wyspecjalizowaną organizację pod nazwą
Program
Środowiskowy
upowszechnianiem
Narodów
nowoczesnych
Zjednoczonych
technologii
(UNEP),
ochrony
która
środowiska,
zajęła
się
inicjowaniem
regionalnych konferencji i organizowaniem międzynarodowego systemu informacji.
W 1987 raport światowej Komisji do spraw Środowiska i Rozwoju przedstawił założenia
“nowej polityki zrównoważonego harmonijnego wzrostu” (sustainable development), która
polegać miała na uwzględnianiu interesów i sytuacji krajów zamożnych i biednych, tak by te
drugie
mogły
również
spełnić
wymogi
ekologicznego
rozwoju.
Polityka ekologiczna Wspólnoty Europejskiej realizowana jest poprzez wdrażanie kolejnych
programów, np. Piąty Program Działania z 1993 “O trwały i nieszkodliwy dla środowiska
rozwój”. Skala tych przedsięwzięć jest jednak zbyt mała aby przeciwdziałać np.
powstawaniu dziury ozonowej czy efektowi cieplarnianemu. Światowy system ochrony
środowiska i wspierania polityki ekorozwoju opiera się na postanowieniach zawartych w
dokumentach międzynarodowych – Deklaracji Szczytu w Rio de Janeiro, Agendzie 21,
Deklaracji
johannesburskiej
w
sprawie
zrównoważonego
rozwoju.
Dążenie do prowadzenia polityki ekorozwoju ujęte jest w dokumentach stanowiących
podstawę polskiego systemu prawnego. Konstytucja z 1997 stwierdza, że Rzeczpospolita
Polska ''zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju'' (art. 5),
ustala także, że ochrona środowiska jest obowiązkiem m.in. władz publicznych, które poprzez
swą politykę powinny zapewnić bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym
pokoleniom
9. Efekt cieplarniany, dziura ozonowa, kwaśne deszcze.
Omówione w zagadnieniu nr 5.
+
Kwaśne deszcze, deszcze zawierające w kroplach tlenki siarki, tlenki azotu oraz produkty ich
reakcji
w atmosferze:
siarkowego(IV) oraz
rozcieńczone
najbardziej
roztwory
szkodliwego kwasu
kwasów
siarki,
siarkowego(VI),
głównie kwasu
a
także kwasu
azotowego(V). Powstają nad obszarami, gdzie atmosfera jest zanieczyszczana długotrwałą
emisją tlenku siarki(IV) i tlenków azotu (ze źródeł naturalnych, jak czynne wulkany, albo
sztucznych, jak spaliny z dużych elektrowni i elektrociepłowni zasilanych zasiarczonym - tzn.
zawierającym siarkę i jej związki - paliwem, zazwyczaj węglem kamiennymlub brunatnym).
Czasami opady (kwaśnego deszczu, a także kwaśnego śniegu) trafiają na obszary bardzo
odległe od źródeł zanieczyszczeń atmosfery, dlatego przeciwdziałanie kwaśnym deszczom
stanowi problem międzynarodowy. Kwaśne deszcze działają niszcząco na florę i faunę, są
przyczyną wielu chorób układu oddechowego, znacznie przyspieszają korozję konstrukcji
metalowych (np. elementów budynków, samochodów) oraz zabytków (np. nie odporność
wielu gatunków kamieni budowlanych na kwaśne deszcze).
Zapobieganie polega na budowaniu instalacji wyłapujących tlenki siarki i azotu ze spalin
emitowanych do atmosfery (odsiarczanie gazu) oraz rezygnacji z paliw o znacznym stopniu
zasiarczenia.
10. Zmiany klimatyczne.
Zmiany klimatyczne są naturalnym zjawiskiem. Klimat jest kształtowany przez wzajemne
oddziaływanie jej powierzchni i atmosfery, które ogrzewane są przez promieniowanie
słoneczne o zmiennym natężeniu. Obecnie żyjemy w okresie interglacjalnym (klimat
umiarkowany),
zwanym
holocenem,
który
trwa
już
ok.
11,5
tys.
lat.
Wiedzy o klimacie w przeszłości dostarczają paleoklimatologom naturalne archiwa – czasze
lodowe Grenlandii czy Antarktydy.
Cykle
Zmiany klimatu zachodzą w nakładających się cyklach. Cykle mają różne długości – dłuższe
są powodowane przez czynniki o astronomicznym charakterze i zmiany parametrów orbity
Ziemi, krótsze zaś przez czynniki regionalne.
Europa skuta lodem
20 tys. lat temu prawie cała Europa była pokryta lądolodem, którego grubość przekraczała 3
km.
Cykliczne zmiany klimatu występują okresie 125–130 tysięcy lat. Przejście z klimatu
chłodnego do klimatu umiarkowanego następowało szybciej niż proces ochładzania klimatu.
Okresy interglacjalne trwające do kilkunastu tysięcy lat charakteryzowały się stabilnym
klimatem, okresy chłodne natomiast dużymi wahaniami parametrów klimatycznych.
Przyczyny zmian klimatycznych nie zostały w pełni wyjaśnione przez naukę.
Na klimat wpływają:
roczny obieg Ziemi wokół Słońca
termika i zmiany przepływu wód krążących w oceanach
ruch mas powietrza
układ masywów górskich
wypiętrzanie, erozja oraz zmiany w rozmieszczeniu kontynentów
Zmiany klimatu mają wymierny wpływ na życie człowieka, przede wszystkim na rolnictwo
szczególnie wrażliwe na warunki pogodowe.
Antropogeniczne
zmiany
klimatu
(tj.
spowodowane
działalnością
człowieka)
Cześć naukowców upatruje źródeł niedawnych zmian klimatu, nie w naturalnych procesach,
ale w działalności człowieka. Przemysł i transport emitują gazy cieplarniane, które
przyczyniają się do zjawiska globalnego ocieplenia (efekt cieplarniany). Możliwe, że w ciągu
najbliższych stu lat wzrost temperatury będzie najwyższy od ostatniej epoki lodowcowej.
11. Podstawowe znaki ekologiczne.
PODSTAWOWE ZNAKI EKOLOGICZNE
OFICJALNY ZNAK EKOLOGICZNY W POLSCE - ZNAK
EKO,
przyznawany przez Polskie Centrum Badań i Certyfikacji dla produktów
przemysłowych. PCBC przyznaje Znak EKO polskim i zagranicznym
produktom, które nie powodują negatywnych skutków dla środowiska
naturalnego oraz spełniają szereg kryteriów odnoszących się do ochrony
zdrowia, środowiska oraz ekonomicznego wykorzystania zasobów.
ECOLABEL
znany także jako Stokrotka lub Margerytka to oficjalny znak, nadawany
produktom spełniającym wymagania uzgodnione przez państwa
członkowskie Unii Europejskiej. Otrzymanie tego znaku jest równoznaczne
ze spełnianiem najostrzejszych norm środowiskowych. Ecolabel przyznaje
się w 24 kategoriach, do których należą między innymi AGD, detergenty,
tekstylia oraz papier. Ecolabel przyznawany jest na podstawie skróconej
analizy cyklu życia produktu. W Polsce Ecolabel przyznawwany jest przez
Polskie Centrum Badań i Certyfikacji.
EKOLAND
to znak ekologiczny nadawany produktom spożywczym, jest jednym z
najlepiej rozpoznawanych znaków towarowych w branży spożywczej w
Polsce. Oznacza, że produkcja odbywała się w sposób przyjazny dla
środowiska, bez użycia nawozów mineralnych, z zachowaniem naturalnego
obiegu substancji w przyrodzie. Gospodarstwa, które chcą się oznaczać tym
symbolem swoje produkty muszą uzyskać atest Polskiego Stowarzyszenia
Producentów Żywności Metodami Ekologicznymi. Certyfikat mogą wydać
jednostki certyfikujące w rolnictwie ekologicznym.
BŁĘKITNY ANIOŁ.
Niemiecki znak ekologiczny, świadczący o znacznie lepszej charakterystyce
środowiskowej oznaczonego produktu od analogicznych artykułów. Ocena
odbywa się na podstawie uproszczonej analizy cyklu życia produktu.
Certyfikacja znakiem Błękitny Anioł obejmuje 75 grup produktów.
BEZPIECZNY DLA OZONU.
Produkt nie zawiera związków CFC (chloro-fluoro-carbon). Oznaczenie może
występować w języku angielskim Ozon Friendly (Przyjazny dla ozonu) lub
jako CFC free (bez chlorofluorowęglowodorów). Nie jest nadawnay przez
żadną z organizacji certyfikujących, stosowność jego użycia może byc
zweryfikowana przez organizacje konsumenckie.
Znak ROLNICTWA EKOLOGICZNEGO Unii
Europejskiej.
Produkty znakowane muszą pochodzić z certyfikowanych gospodarstw
ekologicznych. Użycie tego znaku gwarantuje, że produkt spełnia wymogi
oficjalnego nadzoru, pochodzi bezpośrednio od producenta lub został
przygotowany w zamkniętym opakowaniu oraz zapewnia, że przynajmniej
95% składników produktu zostało wyprodukowane metodami
ekologicznymi.
Znak towarowy ZIELONY PUNKT
to informacja, że producent wniósł wkład finansowy w budowę i
funkcjonowanie systemu recyklingu i odzysku odpadów polskiej organizacji
Rekopol Organizacja Odzysku S.A.
Międzynarodowy znak FAIRTRADE
przyznawany jest przez organizacje zrzeszone w fairtrade Labeling
Organizations International FLO. Umieszczany jest na towarach
importowanych takich jak: banany, kakao, kawę, miód, owoce suszone oraz
świeże, przyprawy, ryż, wino…Celem znakowania jest troska o pracowników
z krajów ubogich. Kupując oznakowane produkty mamy pewność, że
zostały spełnione standardy Międzynarodowej Organizacji Pracy, równe
warunki dla kobiet i mężczyzn, sprawiedliwe wynagrodzenia pracowników
oraz standardy ekologiczne. Certyfikaty wydaje FLO-Cert. Więcej informacji
na temat Sprawiedliwego Handlu: www.fairtrade.org.pl
Opakowanie nadaje się do recyklingu
Produkt nie testowany na zwierzętach. Oznacza, że w fazie badań produkt
nie był testowany na zwierzętach. Umieszczanie tego oznaczenia na
opakowaniach nie jest poprzedzone weryfikacją bądź certyfikacją.
ENERGY STAR.
Energy Star to znak ekologiczny nadawany w ramach programu
prowadzonego przez Amerykańską Agencję Ochrony Środowiska (U.S.
Environmental Protection Agency) oraz Amerykański Departament Energii
(U.S. Department of Energy). Otrzymują je produkty takie jak: RTV, AGD,
sprzęt biurowy, ogrodniczy, urządzenia klimatyzacyjne, wyróżniające się
energooszczędnością. Począwszy od 2006 roku w programie biorą także
udział państwa członkowskie Unii Europejskiej.
ZIELONE PŁUCA POLSKI. Znak ten nadawany jest
przedsiębiorstwom oraz instytucjom prowadzącym działalność na obszarze
"Zielonych Płuc Polski" zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju.
Przyznawany jest towarom, usługom oraz ważnym społecznie inicjatywom
na mocy decyzji Kapituły Znaku Promocyjnego ZPP.
DBAJ O CZYSTOŚĆ.
Symbol przypomina, że opakowanie po zużytym produkcie należy wyrzucić
do kosza, tak aby nie zaśmiecać otoczenia.
OPAKOWANIE BIODEGRADOWALNE, które w czasie
kompostowania nie uwalnia żadnych szkodliwych substancji. Certyfikat
przyznawany jest przez Niemiecki Instytut Standaryzacji DIN CERTCO
OPAKOWANIE DO PONOWNEGO WYKORZYSTANIA.
Symbol ten oznacza, że po wykorzystaniu produktu jego opakowanie nadaje
się do ponownego wykorzystania co najmniej drugii raz - nie staje się
odpadem. Znak można znaleźć na kontenerach, beczkach, pudełkach,
puszkach, kanistrach.
Znak nadawany przez Polskie Centrum Badań i Certyfikacji S.A. Mogą
otrzymać go producenci, którzy respektują europejskie normy ekologiczne,
tj. m.in. nie stosują chemicznych środków ochrony rośli i nawozów
syntetycznych.
EKO-ITB Znak przeznaczony dla produktów budowlanych. Jest
przyznawany przez centrum akredytacji Instytutu Techniki Budowlanej.
O znak EKO-ITB mogą się starać wyroby budowlane o względnie
mniejszej szkodliwości dla środowiska podczas całego cyklu życia produktu.
Początki działania Instytutu sięgają okresu międzywojennego.
W latach 1929-1939 istniała samodzielna jednostka badawcza zajmująca się
problematyką budowlano-drogową. Instytut posiada Zespół Laboratoriów
Badawczych, w skład którego wchodzi 14 akredytowanych w PCA
laboratoriów badawczych, w których prowadzone są specjalistyczne badania
podstawowe materiałów i wyrobów budowlanych.
12. Światowe i krajowe organizacje ekologiczne (najważniejsze)
Wymienione tutaj organizacje ekologiczne są przykładowymi organizacjami działającymi na
świecie, w rzeczywistości jest ich znacznie więcej.
WWF (dawniej World Wildlife Fund) powstał w 1961 roku jako organizacja ekologiczna o
charakterze międzynarodowym. Misją WWF jest powstrzymanie degradacji środowiska
naturalnego naszej planety i stworzenie przyszłości, w której ludzie będą żyli w harmonii z
przyrodą.
Greenpeace – założona w roku 1971 w Kanadzie międzynarodowa organizacja pozarządowa
zajmująca się ochroną środowiska, działająca w 40 krajach w Europie, Azji, Oceanii i obu
Amerykach. Skupia ona ok. 2,8 mln członków z całego świata. Jest finansowana całkowicie przez
indywidualnych członków i sympatyków, nie przyjmuje pieniędzy od firm i rządów, co ma
gwarantować jej niezależność.
Cele najważniejszych kampanii:
- zatrzymanie zmian klimatycznych
- ochrona lasów
- ochrona oceanów
- powstrzymanie wielorybnictwa
- sprzeciw wobec wykorzystywania energii atomowej i popieranie energii odnawialnej
- sprzeciw wobec inżynierii genetycznej
- eliminacja z użycia toksycznych związków chemicznych
Natura 2000 - program utworzenia w krajach Unii Europejskiej wspólnego systemu (sieci)
obszarów objętych ochroną przyrody. Podstawą dla tego programu jest unijna Dyrektywa
Ptasia, Dyrektywa Siedliskowa (Habitatowa) oraz szereg innych rozporządzeń i dokumentów
wykonawczych. Celem programu jest zachowanie określonych typów siedlisk
przyrodniczych oraz gatunków, które uważa się za cenne i zagrożone w skali całej Europy i
wymienia w załącznikach do wyżej wymienionych Dyrektyw. Wspólne działanie na rzecz
zachowania dziedzictwa przyrodniczego Europy w oparciu o jednolite prawo ma na celu
optymalizację kosztów i spotęgowanie korzystnych dla środowiska efektów.
W ramach programu wyznaczone zostają tzw. Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków (Special
Protection Areas - SPA) orazSpecjalne Obszary Ochrony Siedlisk (Special Areas of Conservation
- SAC), na których obowiązują ochronne regulacje prawne. Każde państwo członkowskie musi
opracować i przedstawić Komisji Europejskiej listę leżących na jego terytorium obszarów
najcenniejszych pod względem przyrodniczym, odpowiadających gatunkowo i siedliskowo
wymogom zawartym w Dyrektywach Ptasiej i Habitatowej. Po przedłożeniu listy, następuje proces
ewaluacji i selekcji obszarów na poziomie europejskim a następnie obszar może zostać oficjalnie
zatwierdzony jako składnik sieci.
Natura 2000 w Polsce:
Polska jako członek UE chcąc dostosować się do wymogów programu Natura 2000 wprowadziła
nową formę ochrony przyrody zwaną obszarem Natura 2000. Został on wprowadzony
w Ustawą o ochronie przyrody z 2004 roku. Najważniejsze jej postanowienia mówią:
Art. 25. 1. Sieć obszarów Natura 2000 obejmuje:
1) obszary specjalnej ochrony ptaków
2) specjalne obszary ochrony siedlisk.
2. Obszar Natura 2000 może obejmować część lub całość obszarów i obiektów objętych innymi
formami ochrony przyrody (wymienionych w ustawie).
Zgodnie ustawą, jak dotąd utworzono 124 obszary ptasie oraz 364 obszary siedliskowe
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów, The World Conservation Union lub
International Union for Conservation of Nature and Natural Resources, w skrócie IUCN międzynarodowa organizacja zajmująca się ochroną przyrody.
Misją IUCN jest wpływanie, zachęcanie i pomaganie społeczeństwom całego świata w dziele
ochrony integralności i różnorodności przyrody oraz osiągnięcie sprawiedliwego i ekologicznie
zrównoważonego korzystania z zasobów naturalnych.
Organizacja została założona w 1948 roku pod nazwą International Union for the Protection of
Nature (IUPN) naMiędzynarodowym Kongresie Ochrony Przyrody w Fontainebleau. W 1956.
zmieniła nazwę na International Union for Conservation of Nature and Natural Resources, a w
1990. na The World Conservation Union.
Siedziba IUCN mieści się w miejscowości Gland w Szwajcarii.
Organizacja skupia 83 państwa, 110 agencji rządowych i ponad 800 organizacji pozarządowych
oraz ok. 10 tysięcy ekspertów i naukowców ze 181 krajów.
Czerwona Księga
Jednym z zadań IUCN jest publikacja międzynarodowej Czerwonej Księgi zawierającej listę
gatunków roślin i zwierząt zagrożonych wyginięciem. Zajmuje się tym Komisji Gatunków
Zagrożonych IUCN (IUCN Species Survival Commission - SCC).
Obszary chronione
Światowa Komisja IUCN ds. Obszarów Chronionych (IUCN World Commission on Protected Areas
- WCPA) definiuje następujące kategorie obszarów chronionych:
Ia - Ścisły rezerwat przyrody (Strict Nature Reserve)
Ib - Obszar naturalny (Wilderness Area)
II - Park narodowy (National Park)
III - Pomnik przyrody (Natural Monument)
IV - Obszar ochrony siedliskowej/gatunkowej (Habitat/Species Management Area)
V - Obszar chronionego krajobrazu/morza (Protected Landscape/Seascape)
VI - Obszar chroniony o użytkowanych zasobach (Managed Resource Protected Area)
Friends of the Earth International (Przyjaciele Ziemi, FoEI) - międzynarodowa organizacja
ekologiczna, mająca swoją główną siedzibę w Amsterdamie.
Friends of the Earth International jest federacją niezależnych organizacji ekologicznych,
działających na całym świecie. FoEI zrzesza około 1,5 miliona członków i sympatyków w 70
krajach, którzy prowadzą kampanie dotyczące najważniejszych współczesnych problemów
ekologicznych i społecznych, jednocześnie działając na rzecz lokalnego i
globalnego zrównoważonego rozwoju.
W Polsce organizacją członkowską FoE International jest Polski Klub Ekologiczny.
Liga Ochrony Przyrody - ogólnopolskie stowarzyszenie, którego celem jest ochrona przyrody.
Została założona z inicjatywy Państwowej Rady Ochrony Przyrody w 1928 roku, a pierwszy zjazd
organizacyjny LOP odbył się w dniu 9 stycznia 1928 roku, na którym na prezesa wybrano
prof. Józefa Morozewicza. W Lidze działali wówczas naukowcy i działacze tacy jak: Aleksander
Janowski, Władysław Szafer, Walery Goetel, Jan Gwalbert Pawlikowski, Bolesław
Hryniewiecki oraz Mieczysław Limanowski.
Wojna przerwała działalność Ligi, ale odrodziła się ona 17 lipca 1945 roku w Łodzi, gdzie na
prezesa wybrano prof.Edwarda Potęgę.
Celami Ligi Ochrony Przyrody są:
- prowadzenie działalności edukacyjnej w celu kształtowania stosunku społeczeństwa do
środowiska przyrodniczego
- popularyzowanie wiedzy o przyrodzie i ochronie przyrody
- zachęcanie do podejmowania i wykonywania społecznie prac na rzecz środowiska przyrodniczego
oraz organizowania takich prac
- inicjowanie oraz inspirowanie działań na rzecz środowiska przyrodniczego
- czuwanie nad przestrzeganiem prawa ochrony przyrody oraz interweniowanie w przypadkach
jego naruszenia
Liga Ochrony Przyrody wydaje miesięcznik "Przyroda Polska" z wkładką edukacyjną.
Towarzystwo Przyrodnicze "Bocian" - organizacja pozarządowa pożytku publicznego, której
misją jest ochrona dziko żyjących gatunków roślin i zwierząt.
Formalnie istnieje od roku 1994, ale początki organizacji sięgają pierwszej połowy lat
osiemdziesiątych ubiegłego stulecia. Wówczas grupa ornitologów, pracujących i studiujących w
ówczesnej Wyższej Szkole Rolniczo-Pedagogicznej wSiedlcach (obecnie Akademia Podlaska),
zainicjowała kompleksowe zbieranie informacji na temat awifauny Niziny Mazowieckiej. Bardzo
szybko nawiązane zostały kontakty z ponad 200 osobami, które dostarczały dane o występowaniu
nie tylko ptaków, ale i płazów, gadów i ssaków. Materiały te zostały zdeponowane w Regionalnej
Kartotece Faunistycznej.
Na początku lat dziewięćdziesiątych osoby koordynujące badania faunistyczne utworzyły
Mazowieckie Towarzystwo Ochrony Fauny. Od początku roku 2002 w Towarzystwie funkcjonuje
Sekcja Botaniczna, która postawiła sobie za cel monitoring i ochronę rzadkich gatunków roślin na
Nizinie Mazowieckiej. Dnia 8 marca 2003 r. odbyło się Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie
Członków, na którym została podjęta decyzja o zmianie nazwy Towarzystwa. Nowa, obowiązująca
już nazwa brzmi: Towarzystwo Przyrodnicze "Bocian".
Od roku 2005 TP "Bocian" jest członkiem IUCN - The World Conservation Union
(Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody).
Polski Klub Ekologiczny - stowarzyszenie o zasięgu ogólnopolskim. Istnieje od 1980 r. Jest
pierwszą organizacją w Polsce sprzeciwiającą się polityce traktowania środowiska jako dobra
niczyjego. Zarząd Główny Polski Klubu Ekologicznego znajduje się w Krakowie. Zarząd Główny
ma osobowość prawną, posiadają ją także wszystkie Okręgi, wchodzące w skład tej organizacji
pozarządowej. Polski Klub Ekologiczny posiada status organizacji pożytku publicznego.
Celem działań PKE jest: realizacja idei ekorozwoju; systematyczna poprawa stanu środowiska
przyrodniczego oraz kształtowania poprzez powszechną edukacje ekologiczną świadomości, że
jakość życia zależy od zachowania równowagi między rozwojem cywilizacji technicznej, a
wartościami humanistycznymi.
Front Wyzwolenia Zwierząt (ang. Animal Liberation Front, ALF) - radykalna miedzynarodowa
organizacja walcząca oprawa zwierząt.
Animal Liberation Front jest powstałym w 1976 roku ogólnoświatowym ruchem radykalnych
obrońców zwierząt. Jego aktywiści prowadzą zakonspirowane akcje bezpośrednie na rzecz
zwierząt. Akcje te mają na celu albo natychmiastowe uwolnienie zwierząt z miejsc, w których
dzieje im się krzywda, albo radykalne działanie na szkodę instytucji powodujących to cierpienie.
Stąd pochodzą akcje uwalniania zwierząt z ferm futrzarskich i hodowlanych (wg ALF nie
dochodzi tu do kradzieży, ponieważ uważa się zwierzęta za istoty wolne) oraz niszczenie mienia
laboratoriumwiwisekcyjnych, rzeźni itp. (pojmowanego przez ALF jako akcję uzasadnionej
samoobrony współodczuwających).
Współczesny polski FWZ zrzesza osoby, grupy i stowarzyszenia, które decydują się prowadzić
działania w obronie zwierząt w sposób nieformalny i pokojowy.
Królewskie Towarzystwo Ochrony Ptaków (ang. Royal Society for the Protection of Birds,
RSPB) - brytyjska organizacja pozarządowa zajmująca się ochroną ptaków i ich siedlisk,
zwłaszcza gatunków zagrożonych. Do RSPB należy ponad 1 mln członków, na jego rzecz pracuje ok.
1300 zatrudnionych i 13000 wolontariuszy, co czyni je największą organizacją tego typu w
Europie i jedną z największych na świecie.
RSPB zostało założone w 1889 r. jako stowarzyszenie protestujące przeciw wykorzystywaniu piór
i skóry perkozów dwuczubych w przemyśle futrzarskim (służyły jako substytut dla futra).
Przyczyniło się m.in. do uchwalenia aktów prawnych zakazujących używania piór w przemyśle
odzieżowym. Obecnie również współpracuje z administracją publiczną i rządową, uczestnicząc w
opracowywaniu polityki ochrony przyrody. Ponadto prowadzi różnorodne projekty, służące
zachowaniu siedlisk ptaków i ich ochronie. Do Towarzystwa należy ponad 200 rezerwatów
przyrody w Wielkiej Brytanii.
RSPB jest jedną z organizacji ustalających status ochrony poszczególnych gatunków ptaków
występujących na terenie Wielkiej Brytanii, ogłaszając m.in. czerwoną listę - gatunków
najbardziej zagrożonych.
Siedzibą organizacji jest miasto Sandy w hrabstwie Bedfordshire we wschodniej Anglii. RSPB od
ponad stulecia wydaje czasopismo przeznaczone dla swoich członków, pierwotnie pod tytułem Bird
Notes and News (od 1903 do 1965), następnie Birds (od 1966 do chwili obecnej). Dewizą
organizacji jest for birds, for people, for ever (dla ptaków, dla ludzi, na zawsze).
Living Lakes (ang. "żyjące jeziora") - międzynarodowa sieć jezior i innych zbiorników wodnych,
które charakteryzują się wyjątkowymi walorami przyrodniczymi. Obecnie na liście Living Lakes
znajdują się 24 jeziora, m.in. Bajkał, Morze Martwe,Pantanal, Balaton, Titicaca, Jezioro
Wiktorii oraz "Stawy Milickie". Living Lakes to także międzynarodowe porozumienie
proekologicznych organizacji społecznych chroniących środowisko
przyrodnicze akwenów należących do sieci.
Harcerski Ruch Ochrony Środowiska im. Franciszka z Asyżu (HROŚ) - organizacja
harcerska założona w 1986 przez Dariusza Morsztyna. Organizacja ta działała przez pierwsze
dwa lata działa w ramach Związku Harcerstwa Polskiego, następnie funkcjonowała nieformalnie, a
w 1990 została zarejestrowana jako stowarzyszenie. Jest pozarządowym ruchem ekologicznym w
Polsce.
Jest to jedyna w kraju organizacja harcerska - pacyfistyczna. Nie używa musztry, stroje
organizacyjne nie są nazywane mundurami, zamiast komendantów są wodzowie. HROŚ nawiązuje
do nurtu puszczańskiego, czerpie z kultur tubylczych, zwłaszcza indiańskiej i staropolskiej.
Założyciel tej organizacji otrzymał m.in. nagrodę Zielonego Liścia (1994). HROŚ jest organizacją
lokalną, działa głównie na terenie województwa warmińsko - mazurskiego. Siedziba HROŚ
znajduje się w Ściborkach k. Bań Mazurskich,środowiska ruchu działają m.in.
w Gołdapi i Grudziądzu.
W dzisiejszych czasach konieczne stało się nawiązanie współpracy międzynarodowej w
dziedzinie ochrony środowiska i powołanie specjalnych organizacji. Ich celem jest
koordynacja wysiłków zmierzających do skutecznego przeciwdziałania istniejącym i
rosnącym zagrożeniom. Chodzi tu o gromadzenie odpowiednich funduszy, wymianę
doświadczeń.
Najważniejszymi z nich jest:
WHO – Światowa Organizacja Zdrowia,
FAO – Światowa Agencja do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa,
ILO – Międzynarodowa Organizacja Pracy,
UNESCO – Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury
UNICEF – Międzynarodowy Fundusz Pomocy Dzieciom, a wszystkie te organizacje
zrzeszone są w ONZ