Zrodla i stanowienie prawa UE

Wstęp do prawa europejskiego
Prawo wieczorowe, 2. Rok, r.a. 2016/17
Dr Anna Czaplińska
ŹRÓDŁA I STANOWIENIE PRAWA UE
1. System źródeł prawa UE
1.1. Prawo pierwotne
 Pochodzi od państw członkowskich, moc wiążąca opiera się na ich wspólnej zgodzie,
tylko przez nie może być zmienione.
 Określa cele, strukturę i zasady funkcjonowania Unii  ma charakter konstytucyjny,
stanowi podstawę prawną istnienia i funkcjonowania UE.
 Może określać prawa i obowiązki jednostek (skutek bezpośredni)
Hierarchicznie wyższe od prawa pochodnego (wtórnego):
- normy prawa pierwotnego określają kompetencje do stanowienia aktów prawa
wtórnego
- akty prawa wtórnego muszą być zgodne z prawem pierwotnym (możliwość
kontroli przez ETS).
 Prymat (pierwszeństwo) w stosunku do prawa krajowego.
 ETS dokonuje wykładni prawa pierwotnego (wyłączna kompetencja ETS), ale nie
może kontrolować jego legalności.
1.1.1. Traktaty
 Umowy międzynarodowe zawarte przez państwa członkowskie tworzące Wspólnoty
Europejskie i Unię Europejską, określające ich strukturę i zasady funkcjonowania oraz
dotyczące przyjęcia nowych członków.
 Integralną część traktatów stanowią też protokoły i aneksy; akt końcowy i deklaracje
dołączane do traktatów, a niewiążące prawnie, mają znaczenie dla interpretacji traktatów.
 Możliwy skutek bezpośredni postanowień traktatów, zarówno wertykalny, jak i
horyzontalny.
a) Traktaty założycielskie
- T paryski 1951 r. – Europejska Wspólnota Węgla i Stali (zaw. na 50 lat,
1
wygasł w 2001 r., dorobek EWWiS i jej zadania przejęła WE)
- T rzymskie i Konwencja dotycząca pewnych instytucji wspólnych dla
Wspólnot Europejskich 1957 r. – Europejska Wspólnota Gospodarcza,
Europejska Wspólnota Energii Atomowej (EURATOM)
- T z Maastricht 1992 r. – Unia Europejska, EWG  Wspólnota Europejska
b) Traktaty zmieniające (reformujące)
- T o fuzji instytucji 1965 r.
- Jednolity Akt Europejski (JAE) 1986 r.
- T z Maastricht 1992 r.
- T amsterdamski 1997 r.
- T nicejski 2001 r.
- T lizboński 2007 r.  TUE, TFUE
c) Traktaty akcesyjne (przyjęcie nowych członków) – art. 49 TUE
 TL po raz pierwszy reguluje procedurę wystąpienia P-CZ z UE – art. 50 TUE:
zawarcie umowy o wystąpieniu między UE a występującym P-CZ – czy to prawo
pierwotne?
 Stanowienie prawa pierwotnego: procedury zmiany traktatów – zwykłą i
uproszczone - reguluje art. 48 TUE; w ramach każdej z tych procedur do zmiany
potrzeba zgody wszystkich państw członkowskich.
Artykuł 48
(dawny artykuł 48 TUE)
1.
Traktaty mogą być zmieniane zgodnie ze zwykłą procedurą zmiany. Mogą być też
zmieniane zgodnie z uproszczonymi procedurami zmiany.
Zwykła procedura zmiany
2.
Rząd każdego Państwa Członkowskiego, Parlament Europejski lub Komisja mogą
przedkładać Radzie propozycje zmiany Traktatów. Propozycje te mogą mieć na celu, między
innymi, rozszerzenie lub ograniczenie kompetencji przyznanych Unii w Traktatach. Propozycje
te są przekazywane przez Radę Radzie Europejskiej oraz notyfikowane parlamentom
narodowym.
3.
Jeżeli Rada Europejska, po konsultacji z Parlamentem Europejskim i Komisją, podejmie
zwykłą większością decyzję, w której opowie się za rozpatrzeniem proponowanych zmian,
przewodniczący Rady Europejskiej zwołuje konwent złożony z przedstawicieli
parlamentów narodowych, szefów państw lub rządów Państw
Członkowskich, Parlamentu Europejskiego i Komisji. W przypadku zmian
instytucjonalnych w dziedzinie pieniężnej konsultowany jest również Europejski Bank Centralny.
Konwent rozpatruje propozycje zmian i przyjmuje, w drodze konsensusu, zalecenie dla Konferencji
przedstawicieli rządów Państw Członkowskich przewidzianej w ustępie 4.
2
Rada Europejska może zwykłą większością, po uzyskaniu zgody Parlamentu
Europejskiego, podjąć decyzję o nie zwoływaniu konwentu, jeżeli zakres proponowanych zmian
nie uzasadnia jego zwołania. W takim przypadku Rada Europejska określa mandat Konferencji
przedstawicieli rządów Państw Członkowskich.
4.
Konferencję przedstawicieli rządów Państw Członkowskich zwołuje przewodniczący Rady
w celu uchwalenia za wspólnym porozumieniem zmian, jakie mają zostać dokonane w
Traktatach.
Zmiany wchodzą w życie po ich ratyfikowaniu przez wszystkie
Państwa Członkowskie, zgodnie z ich odpowiednimi wymogami
konstytucyjnymi.
5.
Jeżeli po upływie dwóch lat od podpisania traktatu zmieniającego Traktaty, został on
ratyfikowany przez cztery piąte Państw Członkowskich i gdy jedno lub więcej Państw
Członkowskich napotkało trudności w postępowaniu ratyfikacyjnym, sprawę kieruje się do Rady
Europejskiej.
Uproszczone procedury zmiany
6.
Rząd każdego Państwa Członkowskiego, Parlament Europejski lub Komisja mogą
przedkładać Radzie Europejskiej propozycje dotyczące zmiany wszystkich lub części postanowień
części trzeciej Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, dotyczących wewnętrznych polityk i
działań Unii.
Rada Europejska może przyjąć decyzję zmieniającą wszystkie lub część postanowień części
trzeciej Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Rada Europejska stanowi jednomyślnie
po konsultacji z Parlamentem Europejskim i Komisją oraz z Europejskim Bankiem Centralnym
w przypadkach zmian instytucjonalnych w dziedzinie pieniężnej. Decyzja ta wchodzi w
życie dopiero po jej zatwierdzeniu przez Państwa Członkowskie, zgodnie z
ich odpowiednimi wymogami konstytucyjnymi.
Decyzja, o której mowa w akapicie drugim, nie może zwiększyć kompetencji
przyznanych Unii w Traktatach.
7.
Jeżeli Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej lub tytuł V niniejszego Traktatu
przewiduje, że Rada stanowi jednomyślnie w danej dziedzinie lub w danym przypadku, Rada
Europejska może przyjąć decyzję upoważniającą Radę do stanowienia większością
kwalifikowaną w tej dziedzinie lub w tym przypadku. Niniejszego akapitu nie stosuje się do
decyzji mających wpływ na kwestie wojskowe lub obronne.
Jeżeli Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej przewiduje, że akty ustawodawcze
przyjmowane są przez Radę zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawczą, Rada Europejska
może przyjąć decyzję zezwalającą na przyjęcie takich aktów zgodnie ze zwykłą procedurą
ustawodawczą.
Wszelkie inicjatywy podejmowane przez Radę Europejską na podstawie akapitu
pierwszego lub drugiego są przekazywane parlamentom narodowym. W przypadku
gdy parlament narodowy notyfikuje swój sprzeciw w terminie sześciu
miesięcy od takiego przekazania, decyzja, o której mowa w akapicie pierwszym lub drugim,
3
nie zostaje przyjęta. W przypadku braku sprzeciwu Rada Europejska może przyjąć taką
decyzję.
W celu przyjęcia decyzji, o których mowa w akapicie pierwszym lub drugim, Rada
Europejska stanowi jednomyślnie po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego,
wyrażonej przez większość członków wchodzących w jego skład.
1.1.2. Akty organiczne (konstytucyjne) Rady lub Rady Europejskiej
 Specjalna procedura: Rada UE lub Rada Europejska przyjmuje akt (niekiedy udział PE)
a następnie zaleca jego przyjęcie P-CZ zgodnie z ich wymogami konstytucyjnymi (np.
ratyfikacja).
 Akt wchodzi w życie po przyjęciu przez P-CZ.
 Przyjmowane zawsze na podstawie konkretnego przepisu traktatów:
- art. 25 TFUE - akty Rady w celu uzupełnienia praw obywateli Unii
- art. 223 ust. 1 TFUE (d. art. 190 ust. 4 TWE) - decyzja Rady dotycząca
bezpośrednich wyborów do Parlamentu Europejskiego
- art. 311 TFUE (d. art. 269 TWE) - decyzja Rady o „zasobach własnych”
- art. 218 ust. 8 TFUE - decyzja Rady dotycząca związania umową o przystąpieniu
Unii do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka
- art. 262 TFUE - decyzja Rady dotycząca przyznania właściwości Trybunałowi
Sprawiedliwości UE w odniesieniu do sporów dotyczących europejskich tytułów
prawnych w dziedzinie własności intelektualnej
- art. 42 ust. 2 TUE - decyzja Rady Europejskiej o stworzeniu wspólnej obrony
- art. 48 ust. 6 TUE - decyzja Rady Europejskiej dotycząca uproszczonej zmiany
części trzeciej TFUE.
1.1.3 Ogólne zasady prawa
 Szczególne źródło prawa, złożony charakter.
 Mogą być niepisane lub wyraźnie zawarte w postanowieniach traktatów, czasem może
dojść do „kodyfikacji” wcześniej niepisanej zasady.
 Pewne ogólne, fundamentalne normy, na których opiera się porządek prawny.
 Służą wypełnianiu luk w prawie, interpretacji innych norm prawa UE, ocenie legalności
aktów instytucji i organów UE oraz państw członkowskich wykonujących zobowiązania
unijne.
 Źródła:
- traktaty – wywodzone przez ETS z „litery i ducha” traktatów, czasem wyraźnie
zawarte w przepisach
- porządki prawne państw członkowskich: mogą to być zasady „wspólne
4
porządkom prawnym” („wspólne tradycje konstytucyjne”) P-CZ, mogą też być
wywodzone z porządku konkretnego państwa
- prawo międzynarodowe.
 Przykłady: zasada niedyskryminacji, zasada proporcjonalności, zasada pewności prawa
i zakaz retroakcji, ochrona uprawnionego oczekiwania, prawa podstawowe.
1.2. Prawo pochodne (wtórne)
 Stanowione przez instytucje unijne na podstawie kompetencji zawartych w prawie
pierwotnym – akt musi zawsze wskazywać swoją podstawę prawną.
 Prawo pierwotne określa kompetencję Unii ratione materiae oraz sposób, w jaki ma ona
być wykonana: instytucję, formę aktu, procedurę prawodawczą.
 Wybór formy aktu prawnego, obowiązek uzasadnienia
Artykuł 296
(dawny artykuł 253 TWE)
Jeżeli Traktaty nie przewidują rodzaju przyjmowanego aktu, instytucje
dokonują wyboru, jakiego rodzaju akt ma w danym przypadku zostać przyjęty, w
poszanowaniu obowiązujących procedur oraz zasady proporcjonalności.
Akty prawne są uzasadniane i odnoszą się do propozycji, inicjatyw, zaleceń,
wniosków lub opinii przewidzianych w Traktatach.
Rozpatrując projekt aktu ustawodawczego, Parlament Europejski i Rada
powstrzymują się od przyjmowania aktów nieprzewidzianych przez
procedurę ustawodawczą obowiązującą w danej dziedzinie.
 Kontrola legalności aktów prawa wtórnego przez ETS:
- w procedurze skargi na nieważność aktu – art. 263 TFUE (d. art. 230 TWE)
- w procedurze pytania prejudycjalnego – pytanie o ważność aktu zadawane przez
sąd krajowy – art. 267 TFUE (d. art. 234 TWE)
- Stwierdzenie niezgodności aktu prawa wtórnego z prawem pierwotnym stanowi
podstawę dla uznania tego aktu za nieważny i tym samym bezskuteczny od początku.
Trybunał może jednak uznać pewne skutki aktu, o którego nieważności orzekł, jeśli uzna
to za niezbędne (np. dla ochrony praw jednostek) – art. 264 TFUE (d. art. 231 TWE).
 Prymat (pierwszeństwo) w stosunku do prawa krajowego
 Może określać prawa i obowiązki jednostek (skutek bezpośredni)
5
1.2.1. Umowy międzynarodowe Unii (wzmianka)
 Przed TL:
- wyraźne kompetencje szczególne do zawarcia umów w pewnych dziedzinach
- „doktryna ERTA”  sprawa 22/70 Komisja p. Radzie (ERTA): jeśli Wspólnoty
mają kompetencję regulacyjną w danej dziedzinie wewnątrz WE, to mają ją także w
stosunkach zewnętrznych („równoległa kompetencja zewnętrzna)
 TL: kodyfikacja „doktryny ERTA” – art. 216 TFUE, poza tym inne szczególne
podstawy „rozsiane” w traktatach, np. art. 207 TFUE, (d. art. 133 TWE, wspólna polityka
handlowa), art. 217 TFUE (d. art. 310 TWE, umowy stowarzyszeniowe), art. 219 TFUE
(d. art. 111 ust. 1-3 i 5, umowy dotyczące kursu wymiany euro), art. 37 TUE (d. art. 24
TUE, wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa)
 Procedura zawierania – art. 218 TFUE
 Umowy UE wiążą instytucje UE i P-CZ, ich postanowienia mogą także mieć skutek
bezpośredni – tworzyć prawa i obowiązki dla jednostek
 W hierarchii źródeł prawa UE – wyżej od pozostałych aktów prawa wtórnego, które
muszą być z nimi zgodne.
 Muszą być zgodne z prawem pierwotnym – kontrola ETS:
- prewencyjna – w ramach procedury z art. z art. 218 ust. 11 TFUE
- następcza – poprzez podważenie legalności decyzji o związaniu UE umową (art.
263 lub 267 TFUE).
 Specjalna kategoria – umowy mieszane: kiedy nie da się rozgraniczyć kompetencji UE
i P-CZ, stronami takiej umowy z tym samym partnerem/-ami są i UE, i P-CZ (P-CZ
przyjmują taką umowę zgodnie ze swoimi wymogami konstytucyjnymi, co nie ma miejsca
w przypadku „zwykłych” umów UE) – np. Konwencja NZ o prawie morza z 10 grudnia
1982 r.
1.2.2. Akty ustawodawcze
 Klasyfikacja wprowadzona TL – art. 289 TFUE:
Artykuł 289
1.
Zwykła procedura ustawodawcza polega na przyjęciu rozporządzenia, dyrektywy
lub decyzji wspólnie przez Parlament Europejski i Radę na wniosek Komisji.
Procedurę tę określa artykuł 294.
2.
W szczególnych przypadkach przewidzianych w Traktatach przyjęcie rozporządzenia,
dyrektywy lub decyzji przez Parlament Europejski z udziałem Rady lub przez Radę
z udziałem Parlamentu Europejskiego stanowi specjalną procedurę
ustawodawczą.
3.
Akty prawne przyjmowane w drodze procedury ustawodawczej
stanowią akty ustawodawcze. (…)
6
 O kwalifikacji aktu jako ustawodawczego decyduje przyjęcie go w zwykłej lub specjalnej
procedurze ustawodawczej: w procedurze uczestniczą PE i Rada, inicjatywa prawodawcza
– Komisja, wyjątkowo, kiedy traktaty to przewidują P-CZ, PE, EBC, EBI, ETS.
 Forma aktu: rozporządzenie, dyrektywa, decyzja – akty prawnie wiążące (zob. pkt
1.2.4).
 Określają istotne elementy danej dziedziny (a contrario z art. 290 ust. 1 TFUE).
 Wymagają uzasadnienia (art. 296 TFUE) i publikacji w Dz. Urz. UE (art. 297 ust. 1
TFUE
 Podlegają kontroli parlamentów krajowych co do zgodności z zasadą pomocniczości.
1.2.3. Akty nieustawodawcze
 Forma aktu: rozporządzenie, dyrektywa, decyzja – prawnie wiążące; możliwe też inne
formy
a) Akty delegowane – art. 290 TFUE
Artykuł 290
1.
Akt ustawodawczy może przekazywać Komisji uprawnienia do przyjęcia aktów o
charakterze nieustawodawczym o zasięgu ogólnym, które uzupełniają lub
zmieniają niektóre, inne niż istotne, elementy aktu ustawodawczego.
Akty ustawodawcze wyraźnie określają cele, treść, zakres oraz czas
obowiązywania przekazanych uprawnień. Przekazanie uprawnień nie może
dotyczyć istotnych elementów danej dziedziny, ponieważ są one zastrzeżone dla
aktu ustawodawczego.
2.
Warunki, którym podlega przekazanie uprawnień, są wyraźnie określone w
aktach ustawodawczych i mogą być następujące:
a) Parlament Europejski lub Rada może zadecydować o odwołaniu przekazanych
uprawnień;
b) akt delegowany może wejść w życie tylko wtedy, gdy Parlament Europejski lub Rada
nie wyrażą sprzeciwu w terminie przewidzianym przez akt ustawodawczy.
Do celów litery a) i b) Parlament Europejski stanowi większością głosów wchodzących w jego
skład członków, a Rada większością kwalifikowaną.
3.
W nagłówku aktów delegowanych dodaje się przymiotnik „delegowane” albo
„delegowana”.
 Akt delegowany: akt Komisji, ma zasięg ogólny, reguluje nieistotne elementy danej
dziedziny, uzupełnia lub zmienia niektóre, inne niż istotne postanowienia delegującego
aktu ustawodawczego, musi być zgodny z aktem delegującym (kontrola legalności przez
7
ETS).
 Akt delegujący (ustawodawczy) określa cele, treść, zakres, czas trwania delegowanych
uprawnień oraz warunki przekazania.
 Mechanizm zabezpieczający przed przekroczeniem delegowanych kompetencji.
b) Akty wykonawcze – art. 291 TFUE
Artykuł 291
1.
Państwa Członkowskie przyjmują wszelkie środki prawa krajowego niezbędne do
wprowadzenia w życie prawnie wiążących aktów Unii.
2.
Jeżeli konieczne są jednolite warunki wykonywania prawnie wiążących
aktów Unii, akty te powierzają uprawnienia wykonawcze Komisji lub, w należycie
uzasadnionych przypadkach oraz w przypadkach określonych w artykułach 24 i 26 Traktatu o
Unii Europejskiej, Radzie.
3.
Do celów ustępu 2 Parlament Europejski i Rada, stanowiąc w drodze rozporządzeń
zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą, ustanawiają z wyprzedzeniem przepisy i zasady
ogólne dotyczące trybu kontroli przez Państwa Członkowskie wykonywania uprawnień
wykonawczych przez Komisję.
4.
W nagłówku aktów wykonawczych dodaje się przymiotnik „wykonawcze” albo
„wykonawcza”.
 Akt wykonawczy: akt Komisji albo Rady (uzasadnione wypadki i art. 24 i 26 TUE, tj.
WPZiB)
 Określa jednolite warunki wykonywania prawnie wiążących aktów UE  zarówno
ustawodawczych jak i nieustawodawczych (np. aktów WPZiB).
 Kontrola wykonywania kompetencji przez Komisję  Rozporządzenie PE i R (UE)
182/2011 z 16 lutego 2011 r. ustanawiające przepisy i zasady ogólne dotyczące trybu kontroli przez
państwa członkowskie wykonywania uprawnień wykonawczych przez Komisję.
 Akt wykonawczy musi być zgodny z aktem podstawowym (kontrola legalności ETS)
8
1.2.4. Formy aktów prawnych
1) Akty wymienione w art. 288 TFUE (d. art. 249 TWE)
 Podstawowy katalog form aktów prawnych UE.
 Brak hierarchicznych zależności między poszczególnymi formami aktów, decyduje
treść, ewentualnie ustawodawczy czy nieustawodawczy charakter.
 Obejmuje akty wiążące i niewiążące, nie ma charakteru zamkniętego
Artykuł 288
(dawny artykuł 249 TWE, jd. 189 TEWG)
W celu wykonania kompetencji Unii instytucje przyjmują rozporządzenia,
dyrektywy, decyzje, zalecenia i opinie.
Rozporządzenie ma zasięg ogólny. Wiąże w całości i jest bezpośrednio
stosowane we wszystkich Państwach Członkowskich.
Dyrektywa wiąże każde Państwo Członkowskie, do którego jest kierowana, w
odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom
krajowym swobodę wyboru formy i środków.
Decyzja wiąże w całości. Decyzja, która wskazuje adresatów, wiąże tylko
tych adresatów.
Zalecenia i opinie nie mają mocy wiążącej.
a) Rozporządzenie
 Służy ujednolicaniu prawa: w P-CZ w tym samym czasie obowiązuje ta sama
regulacja prawna.
 „Zasięg ogólny” – akt powszechnie obowiązujący, charakter generalny i
abstrakcyjny: wiąże wszystkich, których potencjalnie dotyczy (instytucje UE, władze
krajowe, jednostki).
 „Wiąże w całości” – od chwili wejścia w życie obowiązuje we wszystkich P-CZ,
staje się częścią ich porządku prawnego:
- nie może być przez P-CZ zmieniane ani uzupełniane
- zastępuje regulację prawa krajowego, P traci kompetencje prawodawcze
odnośnie do spraw uregulowanych rozporządzeniem.
 „Bezpośrednio stosowane”:
- co do zasady nie podlega transpozycji do porządku wewnętrznego za
pomocą krajowych środków prawnych; wyjątkowo transpozycja jest
dopuszczalna, gdy samo rozporządzenie wymaga środków wykonawczych w
prawie krajowym (np. Rozp. 797/85 – definicja „rolnika prowadzącego
działalność rolniczą jako główną działalność zawodową” – szczegółowe
warunki pozostawione do regulacji P-CZ, sprawa C-403/98 Azienda
9
Agricola Monte Arcosu Srl)
- wszystkie organy krajowe mają obowiązek bezpośredniego stosowania
rozporządzeń
- może tworzyć prawa i obowiązki dla jednostek – skutek bezpośredni.
 Dla pełnej skuteczności wymaga publikacji w Dz.Urz. UE
- sprawa C-161/06 Skoma Lux – nie można stosować przeciwko spółce
rozporządzenia, 2454/93 opublikowanego w j. czeskim tylko w wersji
nieoficjalnej w internecie
- sprawa C-345/06 Gottfried Heinrich – nie można stosować wobec
jednostki nieopublikowanego załącznika do rozporządzenia zawierającego
szczegółową listę przedmiotów zakazanych na pokładzie samolotu.
 Wchodzi w życie w dacie w nim określonej lub 20 dni od publikacji w Dzienniku
Urzędowym UE.
b) Dyrektywa
 Służy harmonizacji (zbliżaniu) prawa w P-CZ.
 Skierowana do państw członkowskich; jeśli do wszystkich – musi być
opublikowana w Dz.Urz. UE, jeśli nie do wszystkich – wystarczy notyfikacja Padresatom.
 Wiąże tylko państwa (prawa i obowiązki).
 Określa cel, który ma zostać osiągnięty, państwa członkowskie mają swobodę
wyboru formy i środków osiągnięcia tego celu  dyrektywa wymaga transpozycji
(implementacji) do prawa krajowego:
- terminowa transpozycja to podstawowy obowiązek państwa wynikający z
istoty dyrektywy, ma charakter bezwzględny, P-Cz nie mogą się od niego
uchylić
- zakres swobody pozostawionej państwu bywa zróżnicowany, w zależności
od konkretnej dyrektywy (niektóre są bardzo szczegółowe, inne ustanawiają
tylko minimalne wymogi lub ramy regulacji krajowej)
- wszystkie organy krajowe mają obowiązek zapewnienia pełnej skuteczności
dyrektywie.
 Dyrektywa określa 2 terminy:
- termin wejścia w życie – wskazany w samej dyrektywie lub 20 dni od daty
publikacji albo notyfikacji adresatowi
- termin implementacji – data, do której P-CZ mają przyjąć środki dla
wykonania dyrektywy, zwykle 1-4 lata od daty wejścia w życie
- w okresie implementacji P-CZ mają obowiązek powstrzymania się od
wszelkich działań mogących poważnie zagrozić realizacji celu dyrektywy.
 Jeśli dyrektywa zostaje prawidłowo implementowana, stosuje się prawo krajowe
10
przyjęte w tym celu. Jeśli implementacja nie została przeprowadzona prawidłowo
istnieje możliwość powołania się na samą dyrektywę – możliwe różne warianty
(skutek bezpośredni, pośredni, odpowiedzialność odszkodowawcza – zob. CZ. II).
c) Decyzja
 Wiążący akt prawny, o charakterze konkretnym.
 TL określa 2 rodzaje decyzji:
1. Decyzje niewskazujące adresata
- charakter konkretny, ale nie indywidualny: wywiera skutki wobec
wszystkich, których potencjalnie może dotyczyć – zasięg ogólny?
- publikacja w Dz.Urz. UE
- skutki zależą od treści, możliwy skutek bezpośredni.
2. Decyzje wskazujące adresata
- charakter indywidualny i konkretny – podobnie do krajowych decyzji
administracyjnych
- adresatem mogą być: instytucje unijne, państwa członkowskie (jedno, kilka,
wszystkie), jednostki
- wiążąca w całości w stosunku do adresata, może ustanawiać dla niego prawa
lub obowiązki, nie ma swobody co do sposobu jej wykonania
- decyzja skierowana do P-CZ - możliwe powołanie przez jednostkę
przeciwko P, nie przeciwko innej jednostce.
d) Zalecenie
 Akt niewiążący, przyjmowany przez Radę, Komisję lub Europejski Bank
Centralny.
 Przyjęcie może wynikać wyraźnie z przepisów traktatów (np. art. 60 TFUE – d.
art. 53 TWE).
 TL  po raz pierwszy reguluje kwestie proceduralne dot. przyjmowania zaleceń
– art. 292 TFUE
Artykuł 292
Rada przyjmuje zalecenia. Rada stanowi na wniosek Komisji we
wszystkich przypadkach, gdy Traktaty przewidują przyjmowanie aktów przez Radę na
wniosek Komisji. Rada stanowi jednomyślnie w dziedzinach, w których jednomyślność
wymagana jest do przyjęcia aktu Unii. Komisja, a w szczególnych przypadkach
przewidzianych w Traktatach również Europejski Bank Centralny, przyjmują
zalecenia.
11
 Skutek zalecenia – sprawa C- 322/88 Grimaldi
[Zalecenia] nie mogą być (...) uważane za nieposiadające skutku prawnego. (…)
[S]ądy krajowe są zobowiązane do wzięcia pod uwagę zaleceń w celu
rozstrzygnięcia sporów im przedstawionych, w szczególności gdy rzucają one
światło na interpretację środków krajowych przyjętych w celu implementowania ich lub
gdy mają na celu uzupełnienie wiążących postanowień Wspólnoty.
e) Opinia
 Akt niewiążący, wyraża stanowisko Unii lub poszczególnych instytucji w
określonej sprawie.
 Mogą się z nim wiązać pewne skutki prawne – np. opinia PE w ramach
specjalnych procedur ustawodawczych.
2) Inne akty
a) Porozumienia międzyinstytucjonalne
 Mogą być wyraźnie przewidziane w traktatach, służą regulacji współpracy
między instytucjami i organami UE, możliwy (wskazany?) charakter wiążący
Artykuł 295 TFUE
Parlament Europejski, Rada i Komisja konsultują się wzajemnie oraz za
wspólnym porozumieniem ustalają warunki współpracy. W tym celu mogą one, w
poszanowaniu Traktatów, zawierać porozumienia międzyinstytucjonalne,
które mogą mieć charakter wiążący.
Artykuł 17 TUE
1. Komisja (…) Podejmuje inicjatywy w zakresie rocznego i wieloletniego programowania
Unii w celu osiągnięcia porozumień międzyinstytucjonalnych.
b) Akty nienazwane (sui generis)
 Wszelkie inne akty przyjmowane przez instytucje i organy UE, o różnych
nazwach: uchwały, deklaracje, wyjaśnienia, wytyczne, obwieszczenia, komunikaty,
zawiadomienia, memoranda, kodeksy postępowania, sprawozdania, plany,
programy, podręczniki (manuals), itp.
 Czasem przepisy traktatów wyraźnie przewidują wydanie określonych aktów
tego rodzaju.
 Skutki prawne konkretnego aktu zależą od jego treści – mogą być prawnie
wiążące, jeśli wywołują skutki wobec osób trzecich mogą podlegać kontroli
legalności przez ETS
12
- sprawa C-410/09 Polska Telefonia Cyfrowa sp. z o.o. p. Prezesowi UOKiK
– skutek wytycznych Komisji
Artykuł 58 Aktu dotyczącego warunków przystąpienia Republiki Czeskiej,
Republiki Estońskiej, Republiki Cypryjskiej, Republiki Łotewskiej, Republiki
Litewskiej, Republiki Węgierskiej, Republiki Malty, Rzeczypospolitej Polskiej,
Republiki Słowenii i Republiki Słowackiej oraz dostosowań w traktatach stanowiących
podstawę Unii Europejskiej powinien być interpretowany w ten sposób, że ów przepis nie
sprzeciwia się temu, aby krajowy organ regulacyjny mógł powoływać się na wytyczne
Komisji dotyczące analizy rynku i oceny znacznej pozycji rynkowej w zastosowaniu
wspólnotowych ram regulacyjnych sieci i usług łączności elektronicznej w decyzji, na mocy
której organ ten nakłada na operatora usług łączności elektronicznej określone obowiązki
regulacyjne, pomimo tego, że wytyczne te nie zostały opublikowane w Dzienniku
Urzędowym Unii Europejskiej w języku państwa członkowskiego, którego dotyczy
sprawa, nawet gdy język ten jest językiem urzędowym Unii.
1.2.5. Akty wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (wzmianka)
 Akty w zakresie działań zewnętrznych Unii  Tytuł V TUE, art. 21-46.
 Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa:
- określana i realizowana przez Radę Europejską i Radę stanowiące jednomyślnie,
chyba że Traktaty stanowią inaczej
- wyklucza się przyjmowanie aktów ustawodawczych
- wykonuje ją Wysoki Przedstawiciel Unii oraz P-CZ
- TSUE nie ma jurysdykcji, z wyjątkiem kontroli przestrzegania art. 40 TUE i kontroli
legalności decyzji przewidujących środki wobec osób fizycznych  art. 275 TFUE:
Artykuł 275 TFUE
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej nie jest właściwy w zakresie postanowień
dotyczących wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa ani w zakresie aktów przyjętych
na ich podstawie.
Trybunał jest jednak właściwy w zakresie kontroli przestrzegania artykułu 40 Traktatu o
Unii Europejskiej oraz orzekania w sprawie skarg wniesionych na warunkach
przewidzianych w artykule 263 akapit czwarty niniejszego Traktatu, dotyczących kontroli
legalności decyzji przewidujących środki ograniczające wobec osób fizycznych lub prawnych
przyjętych przez Radę na podstawie tytułu V rozdział 2 Traktatu o Unii Europejskiej.
Artykuł 40 TUE
Realizacja wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa nie narusza stosowania
procedur oraz odpowiedniego zakresu uprawnień instytucji przewidzianych w Traktatach
13
do wykonywania kompetencji Unii, o których mowa w artykułach 3–6 Traktatu o
funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
Realizacja polityk, o których mowa w tych artykułach, nie narusza także stosowania
procedur oraz odpowiedniego zakresu uprawnień instytucji przewidzianych w Traktatach
do wykonywania kompetencji Unii na podstawie niniejszego rozdziału.
 Akty WPZiB:
- decyzje RE
- decyzje Rady
- umowy międzynarodowe
- instrumenty nieformalne (np. wytyczne).
 Przyjęte przed 1 grudnia 2009 r. wspólne stanowiska, wspólne działania, umowy
międzynarodowe i in. nadal wiążą - art. 9 Protokołu nr 36 do TL w sprawie postanowień
przejściowych.
1.2.6. Akty przyjęte przed TL w ramach dawnego III filaru UE (wzmianka)
 Protokół nr 36 do TL w sprawie postanowień przejściowych
Artykuł 9
Skutki prawne aktów instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii przyjętych
na podstawie Traktatu o Unii Europejskiej przed wejściem w życie Traktatu z
Lizbony zostają utrzymane do czasu uchylenia, unieważnienia lub zmiany
tych aktów w zastosowaniu Traktatów. To samo dotyczy konwencji zawartych
między Państwami Członkowskimi na podstawie Traktatu o Unii Europejskiej.
Artykuł 10
1.
Jako środek przejściowy i w odniesieniu do aktów prawnych Unii w dziedzinie
współpracy policyjnej i współpracy sądowej w sprawach karnych, które zostały przyjęte przed
wejściem w życie Traktatu z Lizbony, w dniu wejścia w życie tego Traktatu instytucje dysponują
następującymi uprawnieniami: uprawnienia przyznane Komisji na mocy artykułu 258
Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej nie mają zastosowania, a uprawnienia
przyznane Trybunałowi Sprawiedliwości Unii Europejskiej na mocy tytułu VI
Traktatu o Unii Europejskiej – w wersji tego Traktatu obowiązującej przed wejściem w życie
Traktatu z Lizbony – pozostają niezmienione, także w przypadku gdy zostały one
uznane zgodnie z artykułem 35 ustęp 2 wspomnianego Traktatu o Unii Europejskiej.
2.
Zmiana aktu prawnego, o którym mowa w ustępie 1, pociąga za sobą stosowanie –
w odniesieniu do tego zmienionego aktu prawnego i względem Państw Członkowskich, do których
taki zmieniony akt ma zastosowanie – uprawnień instytucji wspomniane w tym ustępie zgodnie z
Traktatami.
14
W każdym przypadku środek przejściowy, o którym mowa w ustępie 1,
przestaje obowiązywać pięć lat po dacie wejścia w życie Traktatu z Lizbony.
(…)
 Akty prawne dawnego III filaru
- wspólne stanowiska — ustalają sposób postępowania UE w danej sprawie,
- decyzje ramowe — środek harmonizacji prawa krajowego państw członkowskich,
- decyzje
- umowy międzynarodowe państw członkowskich (konwencje)
- umowy międzynarodowe UE (na podstawie d. art. 24 w zw. z d. art. 38 TUE).
3.
1.2.7. Akty powiązane z prawem UE (wzmianka)
a) Akty przedstawicieli państw członkowskich zebranych w Radzie
 Nie są prawem Unii sensu stricto, ale wchodzą do acquis communautaire.
 O ich klasyfikacji i skutkach prawnych rozstrzyga prawo międzynarodowe – np. umowa
międzynarodowa zawarta w formie uproszczonej, wiążący charakter.
 P-CZ decyduje o procedurze wewnętrznej właściwej dla ich przyjęcia.
 Ich przyjęcie może być przewidziane w przepisach traktatów, np. art. 253 i 254 TFUE
sędziowie ETS i Sądu są mianowani za wspólnym porozumieniem przez rządy państw
członkowskich
- Decyzja przedstawicieli rządów państw członkowskich Unii Europejskiej z dnia 8 lipca
2010 r. w sprawie mianowania sędziów Sądu (2010/400/UE).
b) Umowy zawarte na podstawie d. art. 293 TWE
 Wiążą P-CZ, nowe P-CZ nie jest automatycznie nimi związane.
 Nie są prawem Unii sensu stricto, ale wchodzą do acquis communautaire, stanowią formę
harmonizacji prawa krajowego.
 Mogą wychodzić poza ramy Traktatów, ale muszą być z nim zgodne, nie mogą zmieniać
istniejącego prawa Unii (sprawa 33/64 Torfwerk).
 Możliwa jurysdykcja ETS na podstawie klauzul zawartych w samych umowach.
 Np. Konwencja brukselska o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i
handlowych z 1968 r. (zastąpiona rozporządzeniem nr 44/2001), Konwencja o wzajemnym
uznawaniu spółek i osób prawnych z 1968 r., Konwencja rzymska o prawie właściwym dla zobowiązań
umownych z 1980 r., Konwencja arbitrażowa o unikaniu podwójnego opodatkowania w przypadku
korekty zysków powiązanych przedsiębiorstw z 1990 r.
15
2. Procedury stanowienia prawa pochodnego UE
2.1. Procedury ustawodawcze
 Inicjatywa legislacyjna – zasada: Komisja, art. 17 ust. 2 TUE:
Artykuł 17
(…)
2. O ile Traktaty nie stanowią inaczej, akty ustawodawcze Unii mogą zostać przyjęte
wyłącznie na wniosek Komisji. Pozostałe akty są przyjmowane na wniosek Komisji, jeżeli
Traktaty tak stanowią.
PE i Rada mają prawo domagać się od Komisji przedłożenia propozycji aktów, które
uznają za niezbędne dla realizacji celów Unii (art. 225 i 241 TFUE).
 Inicjatywa legislacyjna – wyjątki: grupa P-CZ, PE, EBC, ETS, EBI, Wysoki
Przedstawiciel UE (WPZiB), obywatele UE (???)
Artykuł 289
(…)
4.
W szczególnych przypadkach przewidzianych w Traktatach akty ustawodawcze
mogą być przyjmowane z inicjatywy grupy Państw Członkowskich lub
Parlamentu Europejskiego, na zalecenie Europejskiego Banku Centralnego
lub na wniosek Trybunału Sprawiedliwości lub Europejskiego Banku
Inwestycyjnego.
Artykuł 11 TUE
Obywatele Unii w liczbie nie mniejszej niż milion, mający obywatelstwo
znacznej liczby Państw Członkowskich, mogą podjąć inicjatywę zwrócenia się
do Komisji Europejskiej o przedłożenie, w ramach jej uprawnień, odpowiedniego wniosku
4.
w sprawach, w odniesieniu do których, zdaniem obywateli, stosowanie Traktatów wymaga aktu
prawnego Unii.
Procedury i warunki wymagane w celu przedstawienia takiej inicjatywy określane są
zgodnie z artykułem 24 akapit pierwszy Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.
16
 Zasady ogólne
Artykuł 293
(dawny artykuł 250 TWE)
1.
Jeżeli na mocy Traktatów Rada stanowi na wniosek Komisji, może ona
zmienić ten wniosek wyłącznie jednomyślnie, z wyjątkiem przypadków, o których
mowa w artykule 294 ustępy 10 i 13, artykułach 310, 312, 314 oraz w artykule 315 akapit
drugi.
2.
Dopóki Rada nie podjęła działań, Komisja może zmienić swój projekt
w każdej chwili w toku procedur prowadzących do przyjęcia aktu Unii.
a) Zwykła procedura ustawodawcza art. 294 TFUE
 Dawna procedura współdecydowania (art. 251 TWE).
 PE i Rada są współlegislatorami – ich pozycja jest równorzędna
Artykuł 294
1.
W przypadku gdy w Traktatach czyni się odwołanie do zwykłej procedury ustawodawczej w celu
przyjęcia aktu, stosowana jest następująca procedura.
2.
Komisja przedstawia projekt Parlamentowi Europejskiemu i Radzie.
Pierwsze czytanie
3.
Parlament Europejski uchwala stanowisko w pierwszym czytaniu i
przekazuje je Radzie.
4.
Jeżeli Rada zatwierdzi stanowisko Parlamentu Europejskiego, projektowany akt
zostaje przyjęty w brzmieniu, które odpowiada stanowisku Parlamentu Europejskiego.
5.
Jeżeli Rada nie zatwierdzi stanowiska Parlamentu Europejskiego, przyjmuje
własne stanowisko w pierwszym czytaniu i przekazuje je Parlamentowi Europejskiemu.
6.
Rada informuje w pełni Parlament Europejski o powodach, które doprowadziły
ją do przyjęcia jej stanowiska w pierwszym czytaniu. Komisja informuje w pełni Parlament
Europejski o swoim stanowisku.
Drugie czytanie
7.
Jeżeli w terminie trzech miesięcy od tego przekazania Parlament Europejski:
a) zatwierdzi stanowisko Rady w pierwszym czytaniu lub nie wypowie się,
dany akt uważa się za przyjęty w brzmieniu, które odpowiada stanowisku Rady;
b) odrzuci, większością głosów wchodzących w jego skład członków, stanowisko Rady w
pierwszym czytaniu, proponowany akt uważa się za nieprzyjęty;
c) zaproponuje większością głosów wchodzących w jego skład członków poprawki do
stanowiska Rady w pierwszym czytaniu, zmieniony w ten sposób tekst jest
przekazywany Radzie i Komisji, która wydaje opinię w przedmiocie tych
poprawek.
8.
Jeżeli w terminie trzech miesięcy od otrzymania poprawek Parlamentu
17
Europejskiego Rada, stanowiąc większością kwalifikowaną:
a) przyjmie wszystkie te poprawki, dany akt uważa się za przyjęty;
b) nie przyjmie wszystkich poprawek, przewodniczący Rady w porozumieniu z
przewodniczącym Parlamentu Europejskiego zwołuje komitet pojednawczy w terminie
sześciu tygodni.
9.
Rada stanowi jednomyślnie w sprawie poprawek, które stały się
przedmiotem negatywnej opinii Komisji.
Procedura pojednawcza
10. Komitet pojednawczy, w którego skład wchodzą członkowie Rady lub ich przedstawiciele
oraz taka sama liczba członków reprezentujących Parlament Europejski, ma za zadanie
doprowadzić do porozumienia w sprawie wspólnego projektu większością
kwalifikowaną członków Rady lub ich przedstawicieli oraz większością głosów członków
reprezentujących Parlament Europejski, w terminie sześciu tygodni od jego zwołania, na
podstawie stanowisk Parlamentu Europejskiego i Rady w drugim czytaniu.
11. Komisja uczestniczy w pracach komitetu pojednawczego i podejmuje wszelkie
niezbędne inicjatywy na rzecz zbliżenia stanowisk Parlamentu Europejskiego i Rady.
12. Jeżeli w terminie sześciu tygodni od jego zwołania komitet pojednawczy nie
zatwierdzi wspólnego projektu, proponowany akt uważa się za nieprzyjęty.
Trzecie czytanie
13. Jeżeli w tym terminie komitet pojednawczy zatwierdzi wspólny projekt,
Parlament Europejski i Rada dysponują terminem sześciu tygodni od tego
zatwierdzenia na przyjęcie danego aktu zgodnie z tym projektem, przy czym Parlament
Europejski stanowi większością oddanych głosów, a Rada – większością kwalifikowaną. Jeżeli nie
uczynią tego, proponowany akt uważa się za nieprzyjęty.
14. Terminy trzech miesięcy i sześciu tygodni, o których mowa w niniejszym artykule, są
przedłużane najwyżej, odpowiednio, o miesiąc i o dwa tygodnie, z inicjatywy
Parlamentu Europejskiego lub Rady.
Postanowienia szczególne
15. Jeżeli, w przypadkach przewidzianych w Traktatach, akt ustawodawczy jest poddany zwykłej
procedurze ustawodawczej z inicjatywy grupy Państw Członkowskich, na zalecenie Europejskiego Banku
Centralnego lub na wniosek Trybunału Sprawiedliwości, ustępu 2, ustępu 6 zdanie drugie oraz ustępu 9
nie stosuje się.
W takich przypadkach Parlament Europejski i Rada przekazują Komisji projekt aktu oraz
swoje stanowiska w pierwszym i drugim czytaniu. Parlament Europejski lub Rada mogą, w toku całej
procedury, zwrócić się do Komisji o opinię, którą Komisja może wydać również z własnej inicjatywy. Może
ona również, jeżeli uzna to za niezbędne, uczestniczyć w pracach komitetu pojednawczego zgodnie z
ustępem 11.
18
b) Specjalna procedura ustawodawcza
 Akt przyjmowany przez PE z udziałem Rady lub Radę z udziałem PE (art. 289 ust. 2
TFUE)  Możliwe różne warianty, różne zasady głosowania, różny zakres działania
uczestniczącej instytucji
- jednomyślność / QMV w Radzie
- zwykła większość w PE
- opinia PE / Rady (konsultacja)
- zgoda PE / Rady.
 Pozycja instytucji nie jest równorzędna, jedna jest głównym legislatorem, druga ma rolę
pomocniczą.
 Np.:
- szczególne kwestie dot. współpracy w sprawach cywilnych
Artykuł 81
(…)
3.
Na zasadzie odstępstwa od ustępu 2, środki dotyczące prawa rodzinnego mające skutki
transgraniczne są ustanawiane przez Radę stanowiącą zgodnie ze specjalną procedurą
ustawodawczą. Rada stanowi jednomyślnie po konsultacji z Parlamentem Europejskim. (…)
- Status członków PE
Artykuł 223
(…)
2.
Parlament Europejski, stanowiąc w drodze rozporządzeń z własnej inicjatywy zgodnie ze
specjalną procedurą ustawodawczą, po zasięgnięciu opinii Komisji i za zgodą Rady, określa status
i ogólne warunki pełnienia funkcji przez jego członków. Wszelkie przepisy lub warunki dotyczące
opodatkowania obecnych lub byłych członków wymagają jednomyślności Rady.
2.2. Stanowienie aktów nieustawodawczych
 W przypadku aktów delegowanych
- Warunki ich stanowienia określa akt delegujący,
- Mają zastosowanie także zasady procedur decyzyjnych obowiązujących w Komisji:
1) głosowanie na posiedzeniu – najbardziej kontrowersyjne sprawy, do podjęcia
decyzji potrzebna większość członków KE, kworum na posiedzeniu – min. połowa
członków KE;
2) procedura pisemna (obiegowa) – projekt przekazany na piśmie wszystkim
komisarzom, z wyznaczonym terminem do zgłoszenia zastrzeżeń lub zmian; każdy
komisarz może wnieść w wyznaczonym terminie o zawieszenie procedury pisemnej
19
3) upoważnienie przez Komisję poszczególnych Komisarzy do przyjmowania
określonych decyzji w imieniu Komisji
4) możliwość delegowania uprawnień do przyjmowania niektórych decyzji przez
dyrektorów generalnych i szefów służb KE
 W przypadku aktów wykonawczych
- Ogólne ramy proceduralne reguluje Rozporządzenie PE i R (UE) 182/2011 z 16 lutego 2011
r. ustanawiające przepisy i zasady ogólne dotyczące trybu kontroli przez państwa członkowskie
wykonywania uprawnień wykonawczych przez Komisję – tzw. procedury komitologiczne: akty
są przyjmowane przy udziale komitetów złożonych z przedstawicieli państw
członkowskich (ekspertów w danej dziedzinie) i KE (ponad 250 komitetów)
1) procedura doradcza (niewiążąca opinia komitetu)
2) procedura sprawdzająca (opinie komitetu wiążące dla Komisji)
- będą też miały zastosowanie zasady procedur decyzyjnych obowiązujących w Komisji
albo w Radzie.
2.3. Podpisanie, publikacja i wejście w życie aktów prawa UE
1.
Artykuł 297
Akty ustawodawcze przyjęte zgodnie ze zwykłą procedurą ustawodawczą są
podpisywane przez przewodniczącego Parlamentu Europejskiego i
przewodniczącego Rady.
Akty ustawodawcze przyjęte zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawczą są
podpisywane przez przewodniczącego instytucji, która je przyjęła.
Akty ustawodawcze są publikowane w Dzienniku Urzędowym Unii
Europejskiej. Wchodzą one w życie z dniem w nich określonym lub, w jego braku,
dwudziestego dnia po ich publikacji.
2.
Akty o charakterze nieustawodawczym przyjęte w formie rozporządzeń,
dyrektyw oraz decyzji, w przypadku gdy te ostatnie nie wskazują adresata, są podpisywane
przez przewodniczącego instytucji, która je przyjęła.
Rozporządzenia, dyrektywy, które są skierowane do wszystkich Państw
Członkowskich, jak również decyzje, które nie wskazują adresata, są publikowane
w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. Wchodzą one w życie z dniem w nich
określonym lub, w jego braku, dwudziestego dnia po ich publikacji.
Inne dyrektywy, jak również decyzje, które wskazują adresata, są notyfikowane
adresatom i stają się skuteczne wraz z tą notyfikacją.
20