XXII doroczna konferencja międzynarodowa organizacji

SSympozja,
konferencje
„European law on asylum, borders and immigration”,
Europejski Trybunał Praw Człowieka, Strasburg,
11 czerwca 2013 r. oraz „Cross-cutting issues on Human
Rights training for legal professionals”, Rada Europy,
Strasburg, 18–19 czerwca 2013 r.
W czerwcu 2013 r. odbyły się w Strasburgu dwie konferencje, których tematyka wiązała się w pośredni bądź bezpośredni sposób ze szkoleniem i doskonaleniem zawodowym prawników.
Pierwsza z nich odbyła się w siedzibie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
w dniu 11 czerwca 2013 r. i poświęcona była europejskim regulacjom dotyczącym azylu,
granic i imigracji. Organizatorami były: Europejski Trybunał Praw Człowieka (dalej:
­ETPCz) oraz Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej (dalej: FRA – European
Union Agency for Fundamental Rights). Bezpośrednim powodem zorganizowania
konferencji było wydanie przez FRA, ETPCz oraz Radę Europy podręcznika na temat
europejskiego prawa odnoszącego się do azylu, granic i imigracji.
Od razu należy zaznaczyć, że podręcznik ten jest dostępny za darmo na stronach
FRA w językach: angielskim, niemieckim, francuskim i włoskim, do końca roku zostaną
zaś udostępnione wersje w językach: hiszpańskim, greckim, bułgarskim, rumuńskim,
chorwackim i polskim. Jest to już druga wspólna publikacja FRA, ETPCz i Rady Europy; pierwszą był podręcznik europejskiego prawa o niedyskryminacji, dostępny także
w języku polskim wraz z aktualizacją (w jęz. angielskim i francuskim).
Do znaczenia i sukcesu odniesionego przez pierwszy wspólny podręcznik nawiązali
zarówno Dean Spielmann – Prezes Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i Morten
Kjaerum – Dyrektor Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej, który podkreślił,
że podręcznik zawiera zestawienie przepisów, jak i orzecznictwa obu trybunałów: Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu i Trybunału Sprawiedliwości Unii
Europejskiej w Luksemburgu (dalej: TSUE). Tymczasem przepisy unijne odnoszące się do
kwestii azylu, granic i imigracji rozrastają się bardzo szybko i stają się coraz bardziej skom
http://fra.europa.eu/en/publication/2013/handbook-european-law-relating-asylum-borders-and-immigration
http://fra.europa.eu/en/publication/2011/handbook-european-non-discrimination-law
277
Sympozja, konferencje
PALESTRA
plikowane. Prezes Spielmann z kolei zwrócił uwagę, że poprawa znajomości wspólnych
zasad odnośnie do powyższych kwestii, znajdujących odzwierciedlenie w orzecznictwie
ETPCz oraz TSUE, jest niezbędna do właściwego stosowania odpowiednich standardów
oraz zapewnienia pełnej ochrony praw człowieka na poziomie krajowym.
Następnie odbyły się trzy sesje:
– w pierwszej, na temat: „Zasady prawa europejskiego odnoszące się do azylu, granic
i imigracji: osiągnięcia i wyzwania”, moderatorem był Nils Muižnieks – Komisarz Praw
Człowieka, w dyskusji zaś wzięli udział: Helena Jäderblom – sędzia ETPCz oraz Lars
Bay Larsen – sędzia TSUE;
– w drugiej, zatytułowanej: „Podręcznik jako narzędzie pracy wyspecjalizowanych
organów unijnych i międzynarodowych”, wzięli udział: Gil Arias-Fernández – Zastępca Dyrektora Frontex (Europejskiej Agencji Zarządzania Współpracą Operacyjną na
Granicach Zewnętrznych Państw Członkowskich Unii Europejskiej), Robert K. Visser
– Dyrektor EASO (Europejskiego Urzędu Wspierania Azylu) i Olivier Beer – przedstawiciel UNHCR (Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców) przy
Instytucjach Europejskich w Strasburgu;
– w trzeciej sesji, na temat „Przywoływanie i stosowanie europejskich zasad dotyczących azylu, granic i imigracji na poziomie krajowym”, moderatorem był Tamas Molnar
z Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Węgier, w dyskusji uczestniczyli zaś: sędzia NSA
dr hab. Jacek Chlebny – prezes Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie,
Isabelle Doyen – prawnik z sieci Elena (Europejskiej Sieci Prawnej na temat Azylu) oraz
Marios Christofides – Główny Inspektor i Zastępca Dyrektora EU&IPC (Dyrekcji Międzynarodowej i Unijnej Współpracy Policyjnej) z cypryjskiej Policji.
Uczestnicy dyskusji podkreślali m.in. ogromny wzrost liczby spraw dotyczących
azylu i ich znaczenia, zwłaszcza w wypadku dzieci (Muižnieks, Jäderblom), konieczność ponoszenia głównego ciężaru spraw nie przez trybunały europejskie, lecz sądy
krajowe (Larsen), oraz znaczenie orzecznictwa trybunałów dla treści i stosowania prawa
krajowego (Christofides, który przywołał głośną sprawę przed ETPCz Rantsev przeciwko
Cyprowi i Rosji). Podkreślano również znaczenie podręcznika dla praktyków stykających
się z problematyką azylu, tj. sędziów, adwokatów i organizacji pozarządowych, oraz
korzyści płynące z jego przetłumaczenia na języki narodowe (Chlebny, Larsen).
Seminarium zakończyło pełne pasji wystąpienie François Crépeau – Specjalnego Sprawozdawcy Narodów Zjednoczonych ds. praw imigrantów, który rozpoczął zdaniem:
„Wszyscy jesteśmy imigrantami” i stwierdził, że mało kto mieszka w tym samym miejscu,
w którym żyli jego pradziadkowie. Imigranci nie są bezkształtną masą bez twarzy, to
ludzie, którzy szukają pracy, zakładają rodziny, a tymczasem bywają traktowani jak
kryminaliści, co bywa podsycane przez niektórych polityków (hasło „Imigranci kradną
nam miejsca pracy”), głoszących, że należy wyłączyć imigrantów z zakresu stosowania
praw człowieka. Tymczasem nie ma partii broniących praw imigrantów i mogą oni liczyć
jedynie na sądy i trybunały.
Skarga nr 25965/04, orzeczenia ETPCz dostępne są na stronie HUDOC – http://hudoc.echr.coe.int Szeroki
wybór orzeczeń w jęz. polskim (głównie w sprawach przeciwko Polsce) dostępny jest na stronach internetowych Ministerstwa Sprawiedliwości: http://bip.ms.gov.pl/pl/prawa-czlowieka/europejski-trybunal-praw-czlowieka/orzecznictwo-europejskiego-trybunalu-praw-czlowieka/
278
9–10/2013
Sympozja, konferencje
Powyższe uwagi dobitnie wskazują na znaczenie podręcznika, będącego owocem
współpracy FRA i ETPCz dla osób stosujących prawo; znaczenie tym większe, że wskazuje on jednolite standardy, jakie należy stosować w sprawach dotyczących azylu, granic
i imigracji nie tylko w ramach Unii Europejskiej, ale we wszystkich (obecnie 47) krajach członkowskich Rady Europy. Można w tym miejscu wyrazić nadzieję, że znajdzie
on (podobnie jak inne publikacje FRA i ETPCz) zastosowanie także w trakcie szkoleń
członków polskiej Adwokatury, zwłaszcza po ukazaniu się polskiej wersji językowej,
podobnie jak ma to już miejsce w wypadku szkoleń dla polskich sędziów i prokuratorów
organizowanych przez KSSiP (np. dotyczących antydyskryminacji).
Kolejnym wydarzeniem szkoleniowym była konferencja poświęcona przekrojowym
zagadnieniom szkolenia prawników z problematyki praw człowieka, która odbyła się
w dniach 18–19 czerwca 2013 r. w budynku Rady Europy w Strasburgu. Organizatorem
był Europejski Program Edukacji w zakresie Praw Człowieka dla Prawników (Program
HELP), wspierający, zgodnie z Rekomendacją Komitetu Ministrów 4(2004), Deklaracją
z Interlaken z 2010 r. oraz Deklaracją Brighton z 2012 r., państwa członkowskie Rady
Europy w procesie implementacji na szczeblu krajowym Konwencji o ochronie praw
człowieka i podstawowych wolności.
Wydarzenie to jest tym bardziej godne uwagi, że brało w nim udział ponad 150
przedstawicieli instytucji szkolących sędziów i prokuratorów oraz stowarzyszeń adwokackich z 47 krajów członkowskich Rady Europy (jak również, na zasadzie obserwatora,
z Białorusi i Kosowa), jednakże nie było wśród nich żadnego polskiego adwokata (lub
radcy prawnego), albowiem ani Naczelna Rada Adwokacka, ani Krajowa Rada Radców
Prawnych nie są członkami sieci HELP. Tymczasem każdy z krajów członkowskich Rady
Europy może mieć w sieci HELP dwóch członków z prawem głosu: jednego będącego
członkiem stowarzyszenia adwokackiego i drugiego wywodzącego się z instytucji szkolącej sędziów i prokuratorów. Na marginesie wypada wspomnieć, że partnerami sieci
HELP (bez prawa głosu) są m.in.: CCBE (Council of Barsand Law Societies of Europe)
oraz FBE (Fédération des Barreaux d’Europe).
Po oficjalnych powitaniach ze strony organizatorów i ambasadora Armenii (która
objęła przewodnictwo w Radzie Europy) uczestnicy mieli okazję wysłuchać Nilsa Muižnieksa – Komisarza Praw Człowieka, który omówił rolę prawników w ochronie praw
człowieka i utrzymania systemu ich ochrony, po czym prof. Lech Garlicki – były polski
sędzia ETPCz – przedstawił wykład na temat nowych obszarów ochrony praw człowieka, w którym omówił m.in. kwestie: pozytywnych obowiązków państwa pod rządami
Konwencji o ochronie praw człowieka oraz odpowiedzialności za stosowanie aktów
ponadnarodowych. Ponadto w niezwykle klarowny sposób przedstawił skomplikowane
zagadnienie relacji pomiędzy Europejskim Trybunałem Praw Człowieka w Strasburgu
a Trybunałem Sprawiedliwości w Luksemburgu. Pierwszą część konferencji zakończyło
przedstawienie działalności i osiągnięć sieci HELP przez Roberto Rivello – kierownika
programu HELP i Nataschę De Roeck – kierownika projektów sieci HELP.
Następnie w drugiej połowie pierwszego i na początku drugiego dnia seminarium
miały miejsce zajęcia warsztatowe, odbywające się w czterech grupach. Z uwagi na konieczność skrótowego ujęcia sprawozdania z konferencji przedstawione zostaną jedynie
zagadnienia omawiane w ramach warsztatów: struktury i inicjatywy związane z siecią
279
Sympozja, konferencje
PALESTRA
szkolenia prawników z zagadnień ochrony praw człowieka, regionalne i globalne prawa
człowieka oraz zależności pomiędzy programami szkoleń z zakresu praw człowieka,
aspekty praw człowieka w ramach ogólnego programu szkoleń dla prawników, międzynarodowe inicjatywy szkoleniowe z zakresu praw człowieka i przezwyciężanie barier językowych, materiały szkoleniowe dostępne dla prawników, problemy i korzyści
wynikające ze szkolenia multizawodowego, modelowy program szkolenia a odrębności
wynikające z potrzeb krajowych oraz nowe technologie wykorzystywane w procesie
kształcenia zawodowego prawników. Wielość przytoczonych wyżej zagadnień nie pozwala na – choćby skrótowe – ich omówienie.
Na koniec seminarium została wybrana, po raz pierwszy, sześcioosobowa Rada Konsultacyjna sieci HELP – ciało doradcze, którego zadaniem jest m.in. ewaluacja programów
i materiałów szkoleniowych HELP, propozycje tematów szkoleń, tworzenie generalnego
programu strategii szkoleń z zakresu praw człowieka na poziomie międzynarodowym
i krajowym, czy też tworzenie rocznego raportu sieci HELP. Wybory zostały poprzedzone
autoprezentacją ok. trzydziestu kandydatów. Wśród członków Rady znalazło się czworo
adwokatów: Sandra Budimir z Chorwacji i Jolanta Samuolyte z Litwy (będące jednocześnie punktami kontaktowymi sieci w swych krajach), Simon O’Toole – członek Bar Council
of England i Pier Giovanni Traversa z włoskiej Scuola Superiore dell’Avvocatura, jak również dwie osoby reprezentujące instytucje kształcące kadry wymiaru sprawiedliwości:
Beatrice Ramascanu z rumuńskiego Institul National Al Magistraturii oraz dr Grzegorz
Borkowski – sędzia delegowany do Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury.
Na koniec wypada polecić odwiedziny strony internetowej programu HELP, mającej
również tworzącą się podstronę w języku polskim. Na stronach internetowych sieci
HELP można znaleźć m.in. materiały do samoszkolenia, czy też kursy e-learningowe,
niestety dostępne jedynie w razie współpracy HELP z instytucją szkolącą lub stowarzyszeniem adwokackim. Nie oznacza to jednak, że polski prawnik nie znajdzie tam dla siebie nic ciekawego. Wręcz przeciwnie, na podstronach w języku polskim można znaleźć
informacje o bieżących wydarzeniach krajowych i szkoleniach z zakresu ochrony praw
człowieka (w tym także tych organizowanych przez Naczelną Radę Adwokacką), a także
np. darmowe linki do tłumaczeń na język polski trzech podręczników praw człowieka
Rady Europy, wydanych w roku 2012, które Rada Europy wydała w ramach programu
HELP we współpracy z Krajową Szkolą Sądownictwa i Prokuratury, a dotyczących artykułu 6 Konwencji (Dovydas Vitkauskas i Grigoriy Dikov: Ochrona prawa do rzetelnego
procesu w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka), artykułu 8 (Ivana Roagna: Ochrona prawa
do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego w europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka) oraz artykułu 9 (Jim Murdoch, Ochrona prawa do wolności myśli, sumienia i wyznania
w europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności). Podręczniki te
otrzymują w formie książkowej sędziowie i prokuratorzy, będący uczestnikami szkoleń
systemowych z zakresu ochrony praw człowieka organizowanych przez KSSiP (w założeniu szkolenie to mają odbyć wszyscy sędziowie i prokuratorzy), jednakże z uwagi
na ich uniwersalny charakter wydaje się, że stanowiłyby również znakomitą pomoc
http://help.ppa.coe.int/
http://helpcoe.org/help-programme/poland
http://helpcoe.org/node/607
280
9–10/2013
Sympozja, konferencje
dydaktyczną w trakcie szkoleń z problematyki dotyczącej ochrony praw człowieka
i orzecznictwa ETPCz, skierowanych do adwokatów i aplikantów adwokackich. Warto
więc poddać pod rozwagę uczestnictwo przedstawicieli polskiej palestry w programie
HELP, którego jednym z głównych celów jest właśnie propagowanie i rozwijanie wiedzy na temat systemu konwencyjnego i orzecznictwa strasburskiego zarówno podczas
szkolenia wstępnego, jak i ustawicznego prawników w państwach będących członkami
Rady Europy.
Grzegorz Borkowski
XXII doroczna konferencja międzynarodowa organizacji
zrzeszającej kancelarie prawne „Galexy International”,
Kraków, 4–7 lipca 2013 r.
W dniach 4–7 lipca 2013 r. w Krakowie odbyła się XXII doroczna konferencja międzynarodowego stowarzyszenia zrzeszającego kancelarie prawne – Galexy International
(www.galexy.eu), organizowana przez Zarząd Stowarzyszenia (Steering Committee)
oraz – pełniącego w tym roku rolę gospodarza konferencji – polskiego członka Stowarzyszenia, Kancelarię Adwokacką adwokata dr. Sebastiana Koczura. Uczestnikami konferencji byli członkowie Galexy International z następujących państw: Belgii, Bułgarii,
Francji, Niemiec, Grecji, Izraela, Włoch, Luksemburga, Holandii, Szwajcarii, Turcji.
Dwudniowe obrady odbywały się w Sali im. Michała Bobrzyńskiego w Collegium Maius Uniwersytetu Jagiellońskiego, a rozpoczęło je powitanie uczestników przez adwokata
Carla Luttikhuis z Holandii, Prezydenta Galexy International. Pierwszy panel dyskusyjny
poświęcony był współpracy międzynarodowej Galexy International, przyjęciu nowych
członków oraz rocznemu sprawozdaniu z działalności organizacji. Poruszono także tematy związane z ewentualnym rozszerzeniem zakresu działań Galexy International, polegającym na utworzeniu międzynarodowego sądu arbitrażowego przy organizacji.
W ramach powyższego zagadnienia referat na temat arbitrażu sądowego przy Galexy
International wygłosiła Łucja Kobroń, aplikant adwokacki, doktorantka Wydziału Prawa
i Administracji UJ.
W następnej kolejności głos zabrał adwokat Cagatay Yilmaz, LL.M., reprezentujący
Turcję w ramach Galexy International, referując aktualną sytuację polityczno-prawną
w Turcji.
Pierwszy dzień obrad uświetnił swoją obecnością wieloletni adwokat, prof. dr hab.
Andrzej Świątkowski, który wygłosił wykład na temat prawa pracowników i pracodawców do zbiorowego działania w przypadku konfliktu interesów na gruncie art 6 ust. 4
Europejskiej Karty Społecznej z 1961 r. Profesor poruszył problematykę ratyfikacji przez
Polskę, a także inne kraje europejskie, przedmiotowego artykułu. Istotnym zagadnieniem wystąpienia było omówienie instytucji prawa do strajku oraz do lokautu.
W drugi dzień dyskusję na temat wewnętrznego funkcjonowania organizacji rozpoczął adwokat Tobias Vels, członek zarządu, reprezentujący Niemcy w ramach Galexy
International. Debatowano na temat zmian statutowych w Galexy International – w tym
zakresie propozycje przedstawił adwokat Yoram Samuel z Izraela, a także zatwierdze-
281
Sympozja, konferencje
PALESTRA
nia budżetu oraz XXIII dorocznej konferencji Galexy International w 2014 r., która ma
odbyć się w Atenach.
Oficjalną część konferencji zakończył referat poświęcony zarysowi polskiego systemu
prawa, wygłoszony przez adwokata dr. Sebastiana Koczura, mający na celu przybliżenie
podstawowych instytucji prawa polskiego w ramach poszczególnych gałęzi, a także
uwypuklenie różnic oraz wskazanie podobieństw pomiędzy prawem krajowym państw
członków Galexy International.
Program konferencji przewidywał także wydarzenia kulturalne, dzięki którym
uczestnicy mieli możliwość poznania historii Uniwersytetu Jagiellońskiego, wizyty na
Wawelu oraz w Kopalni Soli w Wieliczce.
Ostatni dzień konferencji zwieńczony był uroczystą kolacją w Dworze w Tomaszowicach, podczas której uczestnicy złożyli podziękowania na ręce tegorocznego organizatora w osobie adwokata dr. Sebastiana Koczura oraz w przyjaznej atmosferze podsumowali dwudniowe obrady, wyrażając nadzieję na dalszy rozwój organizacji i pogłębianie
współpracy międzynarodowej pomiędzy jej członkami, a także chęć rozszerzania swojej
działalności na nowe kraje, także poprzez przyjęcie nowych członków.
Karolina Stachura
Konferencja „Mobbing i dyskryminacja
w środowisku pracy”, Wrocław, 15 czerwca 2013 r.
O przejawach nierównego traktowania i mobbingu zarówno ze strony przełożonych,
jak i kolegów w pracy mówi się dużo. Jednakże prawo antydyskryminacyjne i antymobbingowe okazuje się być wadliwe, a same ofiary rzadko decydują się na dochodzenie
swoich praw zarówno przed sądem, jak i ugodowo. Dyskusję na temat promowania
równouprawnienia i poszanowania godności pracowników zorganizowali 15 czerwca
br. adwokaci z Komisji Praw Człowieka przy Naczelnej Radzie Adwokackiej.
Konferencja była drugim przedsięwzięciem zorganizowanym przez Komisję Praw
Człowieka przy NRA na temat nierównego traktowania. Wypada przypomnieć, że w lis­
topadzie 2011 r. w Warszawie odbyła się konferencja, która dotyczyła dyskryminacji
kobiet i skuteczności obowiązujących w tym zakresie przepisów prawnych.
Uczestnicy spotkali się w sali konferencyjnej w Budynku Starej Giełdy we Wrocławiu. Przy stanowisku rejestracji odbyła się reżyserowana prowokacja, której celem
było zbadanie rekcji na faktyczne zjawisko mobbingu i dyskryminacji. Scenki zawierały
elementy nagannego zachowania przełożonego wobec pracownika. Adwokat Mikołaj
Pietrzak, przewodniczący Komisji Praw Człowieka przy NRA, podsumowując prowokację, powiedział: „Najwyraźniej wielu gości, szczególnie pań, rozpoznało mobbing
i dyskryminację, piętnując nieuprzejmego pracodawcę zimnym spojrzeniem. Niestety
jednak na tym kończyła się reakcja świadków”.
Wśród gości konferencji przeprowadzony został również anonimowy kwiz z pytaniami będącymi jednocześnie autooceną. Respondenci mieli przekonać się, czy we własnym
zachowaniu dostrzegają przejawy mieszczące się w definicji mobbingu i dyskryminacji.
282
9–10/2013
Sympozja, konferencje
Na 104 wypełnione ankiety 50 było odpowiedziami wskazującymi na potencjalny przejaw negatywnych zachowań wobec pracowników, 25 respondentów odpowiedziało, że
publicznie krytykuje ubiór swoich pracowników, 24 osoby przyznały się do podnoszenia
głosu na swoich podwładnych.
Słowo wstępne wygłosił adw. Andrzej Zwara, prezes NRA, który powiedział m.in.:
„Mobbing, dyskryminacja i wiele innych nagannych zachowań w środowisku pracy
wymagają zdiagnozowania, napiętnowania i określonych akcji. Obywatele czekają na
adwokatów, którzy pomogą im w lepszym tworzeniu otoczenia zawodowego, które
powinno być ludzkie, a nie dzikie, pełne nienawiści”.
Kolejne panele dyskusyjne moderowali członkowie Komisji Praw Człowieka przy NRA:
adw. dr Grzegorz Kuczyński, adw. Wieńczysław Grzyb oraz adw. Justyna Metelska.
Dr Anna Śledzińska-Simon (UWr) omówiła międzynarodowe standardy ochrony
przed dyskryminacją i mobbingiem. Wyjaśniła różnicę pomiędzy dyskryminacją bezpośrednią i pośrednią na podstawie standardów strasburskich.
Prelegentka wyliczyła przykłady ograniczeń praw i dyskryminacji jednostki w miejscu pracy. Przywołała wyrok ETPCz z 2013 r. (Eweida, Chaplin, Ladele and McFarlane
v. UK) dotyczący zakazu noszenia symboli religijnych w miejscu pracy oraz zwolnienia z pracy z powodu odmowy wykonania obowiązków służbowych motywowanej
przekonaniami.
Adwokat Krzysztof Śmiszek, prezes Polskiego Towarzystwa Prawa Antydyskryminacyjnego, mówił, że ustawodawca polski wskazał katalog cech prawnie chronionych
w Kodeksie pracy oraz w ustawie z 3 grudnia 2010 r. (tzw. ustawie antydyskryminacyjnej). Dodał, że równe traktowanie nie powinno być naruszane na żadnym etapie
zatrudnienia: począwszy od nawiązania stosunku pracy, poprzez warunki zatrudnienia,
awansowanie, dostęp do szkoleń podnoszących kwalifikacje zawodowe, aż po rozwiązanie stosunku pracy. Wymienił cechy szczególnie objęte ochroną, takie jak płeć, wiek,
niepełnosprawność, rasa, religia oraz inne przekonania ideologiczne i polityczne. W nawiązaniu do działań odwetowych zwrócił uwagę, że skorzystanie przez pracownika
z uprawnień, przysługujących z tytułu naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu, nie może być podstawą niekorzystnego traktowania pracownika, a także
nie może powodować jakichkolwiek negatywnych konsekwencji wobec pracownika,
zwłaszcza nie może stanowić przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie przez pracodawcę stosunku pracy. Niestety powyższa zasada często mija się z praktyką.
Tematem prelekcji sędzi SR Aleksandry Rutkowskiej (Wrocław-Śródmieście) były
aspekty praktyczne postępowań sądowych w sprawach mobbingu. Przywołała sprawę
sprzed kilku lat z powództwa pracodawcy przeciwko pracownikowi o odszkodowanie
z tytułu niezgodnego z prawem rozwiązania umowy przez pracownika. Pracodawcą
był właściciel baru, który rekrutował kobiety na terenach objętych największym bezrobociem. Przy przeprowadzaniu dowodu z przesłuchania stron okazało się, że na porządku dziennym było wyzywanie i szykanowanie pracownic. Sprawa wyszła na jaw,
gdy mobbingowana pozwana poroniła. Następnie rozwiązała umowę o pracę z winy
pracodawcy.
Krzysztof Śmiszek wskazał, że jedną z podstawowych różnic w sprawach o dyskryminację i mobbing jest rozłożenie ciężaru dowodu. Do owych różnic nawiązała również
sędzia SN Katarzyna Gonera. Przypomniała ona, że do Kodeksu pracy po raz pierw-
283
Sympozja, konferencje
PALESTRA
szy w 2002 r. wprowadzono przepisy o równym traktowaniu w zatrudnieniu. Przyjęto
w nim sformułowanie, że za naruszenie uważa się różnicowanie przez pracodawcę
sytuacji pracownika z jednej lub kilku przyczyn, „chyba że pracodawca udowodni, że
kierował się obiektywnymi powodami” (art. 183b § 1 in fine). Kwestia ta została w podobny sposób uregulowana w dyrektywach unijnych: 1997/80, 2000/43, 2000/78 i 2006/54.
Pomimo różnic w werbalizacji myśli w polskich aktach prawnych i w tłumaczeniach
aktów unijnych idea ustawodawcy jest zawsze tożsama.
Na pytanie z sali dotyczące dopuszczenia dowodu z szeroko rozumianego nagrania sędzia odpowiedziała, że pojawiły się już pierwsze orzeczenia Sądu Najwyższego, które dotyczą stosowania takich środków, jak nagrania rozmów telefonicznych,
SMS-y, MMS-y, fotografie oraz różnorakie nagrania dźwiękowe i wizualne. Z orzecznictwa SN wynika, że należy uwzględnić w aktach dowodowych nagranie rozmowy,
w której uczestniczyła osoba przedstawiająca ten dowód. Jeżeli chodzi o nagrania innych osób, pojawia się problem ważenia wartości. Dodała, że jeżeli pracodawca publiczny – w takich instytucjach jak urzędy państwowe, samorządowe, wojsko i policja,
sąd i prokuratura – mobbinguje lub dyskryminuje, wszelkie nagrania z tych miejsc są
akceptowane przez sąd.
Joanna Kasicka, sędzia SO w Płocku, przytoczyła wyniki badań ankietowych przeprowadzonych podczas konferencji organizowanej przez Towarzystwo Prawa Antydyskryminacyjnego. Ponadto omówiła praktykę sądzenia w sprawach o mobbing i dyskryminację. Wskazała istotne różnice w prawach pracowników Polaków i cudzoziemców,
szczególnie z Dalekiego Wschodu (Korei) i problemy polskiego wymiaru sprawiedliwości z tym związane. Sądy spotykają się z trudnościami przy wykazywaniu nierównego
traktowania ze względu na płacę i pochodzenie, w przypadku kiedy w zakładzie nie
ma dwóch tożsamych stanowisk pracowniczych.
Sędzia SR Anna Garncarz (Wrocław) skoncentrowała swój referat na mobbingu pod
kątem psychologicznym i socjologicznym. Zaznaczyła, że nie istnieje jedna wspólna
definicja mobbingu dla wszystkich badaczy. Np. Heinz Leymann przedstawił listę zachowań mobbingowych, dzieląc je na pięć kategorii, ale inni psychologowie mówią
o trzech formach mobbingu: zastraszaniu, obwinianiu i poniżaniu.
Na temat roli organizacji pozarządowych w sprawach o dyskryminację wypowiedzieli się: dr Dorota Pudzianowska (Helsińska Fundacja Praw Człowieka), r. pr. Karolina
Kędziora (wiceprezes Polskiego Towarzystwa Antydyskryminacyjnego) i Anna Makowska (prezes Krajowego Stowarzyszenia Antymobbingowego).
Dr Pudzianowska powiedziała, że organizacje pozarządowe mają możliwość aktywnego udziału w postępowaniach o dyskryminację, ale nie zawsze z tego przywileju korzystają. Wniosek taki wysunęła na podstawie raportu Polskiego Towarzystwa Prawa Antydyskryminacyjnego, który wykazał, że zaangażowanie organizacji
pozarządowych w sprawach o dyskryminację jest raczej niewielkie (na ponad 170
przeanalizowanych spraw tylko w kilku uczestniczyły organizacje pozarządowe).
Wypada dodać, że uczestnictwo organizacji pozarządowych może przybrać formę
obserwacyjną, przedstawienia sądowi poglądu na podstawie art. 63 k.p.c. – amicus curiae oraz wstąpienia do procesu na prawach strony (art. 61 k.p.c.). Inną formą pomocy
może być przygotowywanie apelacji przez prawników takiej organizacji, ich udział
w mediacjach i procedurze przedsądowej.
284
9–10/2013
Sympozja, konferencje
Prelegentka przywołała także przykłady, z jakimi spotkała się Fundacja i które należy
traktować w kategoriach dyskryminacji w środowisku pracy – m.in. sprawę niepełnosprawnej asesor prokuratury, która po tym, jak uległa wypadkowi komunikacyjnemu,
w efekcie którego porusza się na wózku, została zwolniona z pracy, mimo iż – jak się
wydaje – utrata zdolności chodzenia nie jest przesłanką uniemożliwiającą pracę na
stanowisku prokuratora.
Radca prawny Karolina Kędziora przypomniała, że ustawa antydyskryminacyjna
dokonała z dniem 1 stycznia 2011 r. nowelizacji ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji
zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych i wprowadziła tzw.
racjonalne usprawnienia. Dotąd pracodawca mógł, ale nie musiał przystosować stanowiska pracy dla potrzeb osób niepełnosprawnych; teraz już ma taki obowiązek, chyba
że to przystosowanie stanowiska pracy nakładałoby na niego zbyt wysokie koszty, a nie
ma możliwości uzyskania wsparcia od instytucji państwowej.
Anna Makowska przedstawiła zjawisko mobbowania w kategoriach socjologiczno‑psychologicznych oraz omówiła formy niesienia pomocy z perspektywy Krajowego
Stowarzyszenia Antymobbingowego. Przyznała, że sama była ofiarą mobbingu i zwróciła uwagę na fakt, iż ofiara często nie jest świadoma, że problem leży nie po jej stronie,
ale po stronie mobbera i niesłusznie zaczyna obwiniać samą siebie.
Podczas dyskusji poruszony został problem, czy alternatywne metody rozwiązywania sporów, np. mediacja, powinny być wykorzystywane w sprawach o dyskryminację
lub mobbing. Uczestnicy dyskusji wyrazili odmienne zapatrywania w tej kwestii.
Wydaje się, że istnieje konieczność prowadzenia dalszych dyskusji i prac legislacyjnych w kwestii uregulowań anydyskryminacyjnych i antymobbingowych.
Aleksandra Zalewska
285