pełny tekst - Muzealnictwo

z zagranicy
Muz.,2013(54): 217-223
Rocznik, ISSN 0464-1086
data przyjęcia – 05.2013
data akceptacji – 06.2013
KILKA UWAG
O DOSTĘPNOŚCI
MUZEÓW NA
PRZYKŁADZIE
PORTUGALII. BATALIĘ
WYGRAŁA BATALHA
Anna Danilewicz
Dobre muzeum przyciąga, bawi, wzbudza ciekawość, skłania do zadawania pytań, a tym samym promuje naukę. [...]
Muzeum może pomóc ludziom, tylko wtedy, gdy używają
go, gdy korzystają z niego, tylko wówczas, gdy wiedzą o nim
i tylko wtedy, gdy uwagę poświęcono interpretacji jego zbiorów, kolekcji w taki sposób, by ludzie je zrozumieli – tak John
Co on Dana, amerykański bibliotekarz, fundator muzeum
w New Newark, określał misję instytucji publicznej, która
w centrum swoich działań stawia człowieka – odbiorcę.
Deklaracja, sformułowana ponad sto lat temu, dla wielu
muzeów wciąż stanowi wyzwanie, powoli przebija się do
świadomości muzealników, zorientowanych na obiekt, eksponat, kolekcję, w mniejszym zaś stopniu na metody udostępniania ich ludziom przychodzącym do muzeów. Idąc za
słowami Johna Co ona Dany, chciałabym się skupić na drugim aspekcie, wskazując przykłady realizacji idei dostępności w muzeach portugalskich, z intencją jednak, by stanowiły
inspirację dla polskich instytucji wystawienniczych.
Czas muzeów
W perspektywie historycznej dostępność jest zasadą,
która legła u podstaw wszelkich instytucji muzealniczych.
Otwarcie prywatnych zbiorów na odbiorców innych, niż
okazjonalni goście pałaców, dało początek dzisiejszym muzeom i galeriom. W Portugalii proces ten sięga połowy XVIII
wieku. Powstał wówczas Królewski Ogród Botaniczny przy
Pałacu Ajuda1 oraz Muzeum Historii Naturalnej2. Założycielem pierwszej instytucji był Sebas ão José de Carvalho e
Melo (1699–1782), późniejszy markiz de Pombal. W Pałacu
Ajuda markiz podjął się odtworzenia królewskiej biblioteki oraz kolekcji sztuki, zniszczonej podczas trzęsienia ziemi
w 1755 roku. Zbiory te były częściowo udostępniane odbiorcom – wąskiemu kręgowi gości pałacu, arystokracji –
i to tylko w określonych okolicznościach (np. edukacja synów arystokracji).
Dopiero rok 1833 przyniósł otwarcie pierwszego publicznego muzeum, Museu Portuense de Pintura e estampas
MUZEALNICTWO 54
217
1. Louis-Michel van Loo, Portret Marquess of Pombal (1699–1782), w zbiorach Museu da Cidade de Lisboa
1. Louis-Michel van Loo, Portrait of the Marquis of Pombal (1699–1782), in
the collec ons of Museu da Cidade de Lisboa
(Muzeum Malarstwa i Druku, obecnie Nacional Museu Soares dos Reis3) w Porto. Powstanie tej instytucji wiąże się
z rewolucją liberalną lat 20. XIX w., której głównym ośrodkiem było właśnie to miasto. Muzeum symbolizowało zwycięstwo liberalnych środowisk, jego kolekcję zbudowano na
bazie znacjonalizowanych majątków kościelnych, klasztornych i możnowładców.
Po okresie stopniowej nacjonalizacji (XIX – pocz. XX w.)
i regresie z czasów dyktatury Salazara (1933–1974) istotne zmiany w sektorze muzealniczym przyniosła „Rewolucja
goździków” z 1974 roku. Zarząd nad muzeami przejął Sekretariat Stanu ds. Kultury (w randze ministerstwa, Secretaria
de Estado da Cultura), wspierany od 1980 r. przez Instytut
Dziedzictwa Kulturowego. Portugalski Instytut Muzealnictwa utworzono w 1991 r., by uporządkować i wzmocnić
rozwijający się dynamicznie (boom lat 80.), ale też dość
chaotycznie sektor. Właściwa Ustawa o Muzeach (Lei Quadro dos Museus Portugueses)4 powstała dopiero dekadę
później, w 2004 roku. Wówczas też powołano ogólnonarodową Sieć Muzeów Portugalskich (Rede Portuguesa de
Museus) w strukturze Instytutu Muzealnictwa i Konserwacji (IMC). Przynależność do sieci stanowi rodzaj licencji potwierdzającej jakość instytucji, państwowej lub prywatnej,
pod warunkiem dostosowania do standardów i wytycznych
określonych przez IMC. Udział w sieci ma charakter dobrowolny i służy, jak mówi ustawa5, decentralizacji, mediacji
i propagowaniu współpracy między muzeami.
Portugalskie prawo jednoznacznie odnosi się do wszystkich obiektów o charakterze muzealnym, prywatnych i publicznych6. Ustawa definiuje oczywiście status muzeum, jego
funkcje i obowiązki, określa procedury tworzenia nowych
placówek, wyznacza standardy kwalifikacji pracowników,
itp., ale przede wszystkim, jak zwraca uwagę F. Bodenstein,
po raz pierwszy określa wszystkie muzea (włączając w to
muzea narodowe) jako narodową sieć, która winna być ad-
218
MUZEALNICTWO 54
ministrowana zgodnie ze spójną polityką w kwes ach technicznych (organizacyjnych)7.
Kiedy przyjrzymy się tej polityce w świetle zapisów ustawowych, uwagę zwracają właśnie idee dostępności i otwartości, obecne w kolejnych artykułach. Wyodrębnione
są zapisy dotyczące edukacji w muzeach, podkreślające
jej istotność nie tylko w pracy instytucji, ale i dla rozwoju społeczeństwa (art. 42 i 43 oraz art. 50, który obliguje
do tworzenia odrębnych przestrzeni dla działań edukacyjnych). W ustawie zawarto też, tak nowe z polskiego punktu
widzenia kwes e, jak chociażby:
● wolontariat (art. 47), w tym zachęta do zakładania
organizacji non profit przy muzeach, by skuteczniej pozyskiwać środki finansowe, chronić i promować dziedzictwo
kulturowe;
● wspieranie osób niepełnosprawnych (art. 59) ze wskazaniem, iż chodzi nie tylko o wprowadzanie stosownych
udogodnień, ale zapewnienie równego dostępu wszystkim
obywatelom;
● obszary przynależne domenie publicznej (art. 64);
● promowanie partnerstwa między instytucjami, regionami, miastami w celu wzbogacania dziedzictwa kulturowego (art. 95).
Samo określenie zasad polityki kulturalnej państwa wobec muzeów, opis funkcji to zbiór kilku obszernych artykułów, co w porównaniu z dwoma suchymi i lakonicznymi
paragrafami polskiej ustawy budzi respekt. Tym bardziej, że
przywoływane są tutaj pojęcia obce polskiej normie prawnej: poprawa funkcjonalności muzeów, zwiększanie dostępu, promowanie odpowiedzialnych postaw obywatelskich,
innowacyjność, itd. A sama definicja muzeum, oprócz standardowych zapisów (badania, konserwacja, ochrona, popularyzacja), wymienia też takie zadania, jak: promowanie
demokratyzacji kultury, rozwoju indywidualnego i społecznego8.
Czas działania
Nawet najlepsze intencje ustawodawcy, jeśli nie znajdą
zastosowania w praktyce, pozostają pustym sloganem. Jak
podkreślają portugalscy koledzy, jest to częste zjawisko.
W odniesieniu jednak do kilku przypadków wspomniane
wyżej zapisy dały warunki do wprowadzenia innowacyjnych przedsięwzięć.
2. Nowy symbol – znak, opisujący miejsce dla osoby niepełnosprawnej, zaprojektowany w Gordon College in Massachuse s, oficjalnie wprowadzony
w 2013 r. w Nowym Jorku
2. A new symbol-sign describing places for the handicapped, designed by
authors from Gordon College in Massachuse s and officially introduced in
New York in 2013
z zagranicy
Zacznijmy od sieci, jako metody otwierania się na współpracę i wymianę pomiędzy instytucjami partnerskimi.
W cytowanej ustawie idea ta wspomniana jest kilkakrotnie,
przede wszystkim w odniesieniu do narodowej Sieci Muzeów, ale też jako jedna z zalecanych strategii rozwoju sektora.
Nowatorską formą realizacji tego postulatu jest Grupa na
Rzecz Dostępności do Muzeów (GAM – Grupo para a Acessibilidade nos Museus), działająca nieformalnie, przez długie
lata (od 2005 r.), oddolna inicjatywa pracowników różnych
muzeów, odczuwających potrzebę głośnej dyskusji o problemach, które były i są ważne dla sektora w kontekście tytułowego zagadnienia. Jak często bywa w takich sytuacjach, na
pierwsze zaproszenie odpowiedziało kilkadziesiąt osób. Na
kolejne spotkania, odbywające się raz w miesiącu, przychodziło wciąż mniej i mniej. Tak powstał silny rdzeń organizacji, otoczony przez dziesiątki „satelitów” przyglądających się
dyskusjom, czerpiących z nich inspiracje.
Punktem wyjścia prac GAM była potrzeba rozszerzania
pojęcia dostępności (accessibility), tak, by przestało ono
oznaczać tylko i wyłącznie redukcję barier (architektonicznych, tworzenie udogodnień dla osób niesłyszących i niewidzących9): Nie chodzi tylko o bycie zainteresowanym
i zobligowanym, by troszczyć się o potrzeby osób niepełnosprawnych (fizyczne i kognitywne), ale o szerokie spektrum
intelektualnych, społecznych i kulturowych potrzeb wszystkich obywateli. Chodzi także o zmiany w zarządzaniu i gotowość, by korzystać ze stale rosnącego zainteresowania
obywateli uczestnictwem w procesie decyzyjnym, by odnajdywali się oni w tym, co ostatecznie muzeum proponuje
odbiorcom10.
Z tej perspektywy nie dziwi zatem temat pierwszego
seminarium, jakie GAM zaproponował środowisku muzealniczemu: Czy wiecie, jak pisać dla wszystkich? – Dostępność komunikacji pisemnej w muzeach. Poruszano szerokie
spektrum zagadnień: od zbyt silnej specjalizacji (naukowości) opisów, katalogów, broszur, przez strategie komunikatywności i możliwe do zastosowania narzędzia narracyjne,
po optymalizację tekstu pod względem rozmiaru, fontu,
kolorystyki, itp. Co ciekawe, gdy jesienią 2012 r. rozmawiałam z Marią Vlachou, jedną z założycielek i liderek GAM,
poważnie zastanawiała się nad powrotem do tego tematu
podczas kolejnego dorocznego seminarium. Dlaczego? Ponieważ oddziaływanie pozytywnych wzorców jest znikome,
jeśli docierają one tylko do poziomu edukatorów muzealnych, czasami specjalistów ds. promocji czy komunikacji,
nie obchodzą zaś dyrektorów, kuratorów, historyków. Czy
oni nigdy nie słyszeli narzekań zwiedzających? Czy mają
je w głębokim poważaniu? – pyta M. Vlachou w jednym
z tekstów na blogu Musing on culture11.
Zmiany widać… gołą dłonią
Narzędzia używane przez GAM to m.in. blogi – formuła
w polskich realiach wciąż nie traktowana zbyt poważnie,
jako istotne forum wymiany myśli. Swój blog prowadzi zarówno GAM, jak i – choć niezależnie – Maria Vlachou. Jej
regularne posty, publikowane od początku w języku portugalskim i angielskim (kolejny poziom dostępności – komunikowanie się przy użyciu współczesnej lingua franca),
docierają do tysięcy odbiorców, stanowią przegląd współczesnych zagadnień dotyczących sektora muzeów, kultury
i społeczeństwa, w Portugalii i na świecie. Pojawiają się
m.in. gościnne posty, do napisania których Vlachou zaprasza specjalistów z różnych krajów. Dowodem uznania jej
publicystyki są m.in. rekomendacje portugalskiego ICOM,
ukazanie się wyboru tekstów w formie książki12 czy stała
obecność autorki w licznych gremiach zajmujących się dostępnością w kulturze.
Do podstawowych działań GAM należą też wszelkiego
rodzaju warsztaty oraz wspomniane już doroczne seminaria. Tematem dotychczasowych dyskusji była dostępność
w kontekście: nowych technologii (2007), dialogu międzykulturowego (2008), wyzwań współczesności (2009), seniorów (2010), projektowania włączającego (uniwersalnego)
w tworzeniu wystaw (2011) i różnorodności w programowaniu działań muzeów, która to kwes a była omawiana
podczas ostatniego spotkania, w Seixal w październiku
2012 roku. Wspominam miejsce organizacji seminarium,
by scharakteryzować kolejną z właściwości GAM. Organizacja od początku opiera się na rzeczywistej wymianie
pomiędzy członkami i sympatykami, co oznacza np., że
co roku seminarium organizowane jest w innym miejscu.
Kolejne muzea bezpłatnie zapewniają sale, druk prostych
materiałów konferencyjnych. Prelegenci, wywodzący się ze
środowiska muzealniczego, nie pobierają honorariów. Zagranicznym gościom proponuje się zwrot kosztów podróży. Dzięki temu nawet przy braku funduszy zewnętrznych
możliwe jest organizowanie kolejnych spotkań. Mechanizm
jest prosty, a jego skuteczność potwierdza się w działaniu:
seminaria gromadzą corocznie ponad setkę uczestników.
GAM jest obecnie ważnym graczem sektora muzealniczego – jednym z najbardziej pres żowych gremiów opiniotwórczych i konsultanckich w Portugalii, o czym świadczy m.in. długa lista programów realizowanych z udziałem
lub przy współpracy Grupy i jej specjalistów. Pod wpływem
GAM udaje się odwodzić instytucje od podążania po linii
najmniejszego oporu (programowa niwelacja barier architektonicznych przy okazji remontów), na rzecz wdrażania
oryginalnych rozwiązań zastosowań idei dostępności w muzeach.
Warto tu przywołać przykład Naradowego Muzeum Azulejo (Museu Nacional do Azulejo) z serią mul sensorycznych pulpitów, pozwalających na wielowymiarowe, indywidualne poznawanie ekspozycji. Dzięki nim możliwe stało
się np. pokazanie osobom niewidomym koloru, rozmiaru
i wzoru słynnego kafla azulejo. Metoda jest prosta: obok
układów z oryginalnych kafli umieszczono ich kopie. Płaskie
wzory zostały oddane jako wypukłe, a kolor zróżnicowano
fakturą, np. biały – gładki, niebieski – lekko chropowaty,
czerwony – kreskowany, itp. Krótkie opisy wydrukowano
w języku Braille’a. Warto podkreślić, że pulpity te w takim
samym stopniu służą osobom widzącym i niewidomym.
Tekst w brajlu „nałożony” jest na opis w języku portugalskim i angielskim – wydrukowano go na przeźroczystej
plas kowej płytce. Tym samym panele nie są specjalnym,
a przez to segregującym udogodnieniem dla niepełnosprawnych, lecz atrakcją dla każdego zwiedzającego.
Podobna idea uwidocznia się też w działaniach edukacyjnych jednej z najważniejszych placówek kulturalnych
Lizbony: Muzeum i Fundacji Calouste’a Gulbenkiana. Organizacja, której podwaliny dała znakomita kolekcja dzieł
sztuki jednego z najwybitniejszych mecenasów XX w., łączy w swoim programie najróżniejsze dyscypliny: od nauk
MUZEALNICTWO 54
219
ów, to malutkie muzeum położone w regionie Leiria, ponad
2 godziny drogi od stolicy w kierunku północnym, na dodatek ulokowane na szlaku turystycznym do Fa my, w cieniu monumentalnego monasteru w stylu manuelińskim.
W zderzeniu z przepychem obleganego przez turystów
klasztoru, skromny, biały budynek muzealny na sąsiedniej
ulicy nie przyciąga uwagi. A mimo to od kilku lat pozostaje
atrakcją nie tylko dla międzynarodowego środowiska muzealników, specjalistów z wielu innych dziedzin, ale i… lokalnej społeczności.
Muzeum w Batalha to projekt wyjątkowy. Powstało
w odpowiedzi na pomysł burmistrza, że miasto powinno
3. 4. Narodowe Muzeum Aluzejo, fragment ekspozycji oraz pulpit dotykowy
3. 4. Na onal Azulejo Museum, fragment of the exposi on and a touch panel
ścisłych po humanistykę. Oferuje działania dostosowane
do potrzeb i zainteresowań poszczególnych grup wiekowych, nie tylko do dzieci, seniorów i „wszystkich pozostałych”, lecz np. warsztaty wideografiki, sztuki animacji dla
dorosłych nie-artystów, wykorzystania sztuki w interwencji
społecznej dla każdego, ale też analizę obrazu Eduarda Maneta dla dorosłych, a wystawę obrazów Fernando de Azevedo dla dwu- i czterolatków. Wszystko to wynika z misji
instytucji: [powinnością jest] wspieranie pełnego rozwoju
człowieka, niezależnie od wieku i pochodzenia, dzięki wiedzy i doświadczeniu sztuki, kultury i nauki13. Celem tych
działań są bowiem nie tylko dobrze nam znane „popularyzacja i upowszechnianie”, ale raczej to, by rozwijać umiejętności niezbędne w dzisiejszym świecie: pracy zespołowej,
krytycznego myślenia, inteligencję zbiorową, szacunek dla
odmienności, poczucie odpowiedzialności i otwartość na
doświadczenie i ryzyko.
Efekt Batalha
Na zakończenie nieprzypadkowo zostawiłam Muzeum
w Batalha (Museu da Comunidade Concelhia da Batalha)14.
Zdobywca Kenneth Huston Award 201215, międzynarodowej nagrody przyznawanej przez Europejskie Forum Muze-
220
MUZEALNICTWO 54
5. 6. Wejście do Muzeum w Batalha, na zdjęciu: pulpit dotykowy, przedstawiający schemat muzeum
5. 6. Entrance to the Batalha Community Museum; in the photo: a touch
panel featuring a scheme of the museum
z zagranicy
mieć muzeum, które opowiadając jego historię i regionu
Leiria, odróżniać się będzie od innych muzeów w Portugalii
i Europie tym, że będzie najlepiej dostosowane do potrzeb
wszystkich odbiorców, także niepełnosprawnych. Ponadto będzie autentyczną przeciwwagą dla pobliskiego kolosa – dominikańskiego klasztoru, który choć jest ogromną
atrakcją turystyczną, to jednak w rzeczywistości odciąga
przyjezdnych od samej Batalha.
Budowa trwała siedem lat. Najwięcej czasu pochłonęły
badania, wizyty studyjne na całym świecie i wypracowywanie (w tym testowanie) nowatorskich rozwiązań. Główne
zasady, które kształtują przestrzeń ekspozycji i edukacji, to
projektowanie uniwersalne, szeroki kontakt z lokalną społecznością oraz pełna dostępność.
Na niewielkiej przestrzeni dwóch pięter zbudowano wystawę, z kolekcją artefaktów prehistorycznych, starożytnych, nowożytnych i współczesnych, łączącą tradycyjne formy prezentacji (gabloty, dioramy, opisy) z mul medialnymi.
Zaangażowano w projekt lokalną społeczność, staraniem
której powstała m.in. sala szkolna, opisująca rozwój edukacji na tym terenie w XIX i XX w., ale też od której pochodzi
jeden z najcenniejszych eksponatów – kość dinozaura, znaleziona przez jednego z mieszkańców. Przede wszystkim jednak zbudowano zespół wysokiej klasy ekspertów i zapewniono im autonomię działania (w obrębie przewidzianego
na projekt budżetu). Współpracowaliśmy z wieloma organizacjami, reprezentującymi osoby niepełnosprawne. Byli naszymi konsultantami, bardzo krytycznymi. Często okazywało
się, że to, co nam wydawało się wspaniałe, oni oceniali jako
mało przydatne lub źle zrobione. Tak było chociażby z brajlem. Zmienialiśmy napisy trzy razy. Najpierw były umieszczone pionowo, potem pod kątem 45 stopni, teraz są płasko.
Musieliśmy być bardzo pokorni w tym, co robimy – mówi dr
Joselia Neves, lingwista, jedna z autorek projektu.
Czym zatem wyróżnia się Muzeum w Batalha? Np. „dotykanie”, które powoli staje się dość powszechne w muzeach
na świecie, ale często dotyczy kopii i reprodukcji, tu obejmuje także obiekty historyczne (w tym starożytne). Wszystko, co nie jest zamknięte za szkłem, można poznawać za
pomocą dotyku. Ścieżka dotykowa stanowi uzupełnienie
audiodeskrypcji (docelowo wielojęzycznej), co znajduje
ciekawe zastosowania chociażby w przypadku malarstwa.
Jeden z obrazów na wystawie udostępniony jest w trzech
wymiarach: jako oryginalne płótno na ścianie, panel dotykowy, pozwalający poznać manualnie strukturę, proporcje,
rysunek płótna, oraz opis audio.
Dostęp dla niewidomych staje się w wielu muzeach coraz
powszechniejszy dzięki użyciu wybranych technik, ale tutaj
osoba niewidoma może całkowicie samodzielnie poruszać
się po całej ekspozycji. Służy do tego m.in. specjalna ścieżka wytyczona na podłodze, ułatwiająca manewrowanie
i orientację w przestrzeni za pomocą laski. Zgodnie z ideą
projektowania uniwersalnego, ta sama linia ma również
znaczenie dla każdego innego zwiedzającego. Charakterystyczne punkty orientacyjne – owalne wypukłości na podłodze, służą jako czujniki dla audioprzewodników.
Wysokość i wyprofilowanie wszystkich gablot gwarantuje swobodny dojazd osobie na wózku inwalidzkim, a jednocześnie zapewnia łatwy dostęp dziecku. Filmy wyposażone
są nie tylko w napisy w językach obcych, lektora języka migowego, ale przydatne dla każdego odbiorcy udogodnienie
7. Fragment dotykowej ścieżki Muzeum w Batalha
7. Fragment of a touch path at the Batalha Community Museum
(Fot. 1 – Wikimedia Commons; 3-6 – A. Danilewicz; 7 – h p://www.
museubatalha.com)
– linię czasu, która pozwala się zorientować, czy oglądamy
właśnie materiał od początku, czy od środka. Co więcej,
kolejne lata mają przynieść dalsze poszerzanie zakresu dostępu. Skoro jesteśmy przy filmach – będzie to nie tylko język migowy portugalski, ale i hiszpański, angielski, chiński.
Podobnie opisy w brajlu – będą przekładane na inne języki,
nie tylko europejskie. A właściwie nie będą przekładane,
tylko napisane w brajlu, tak, by wykorzystać pełnię możliwości tego języka z zachowaniem sensu przekazu.
Zestaw piktogramów, oznaczających różne poziomy dostępu do muzeum, obejmuje w Muzeum w Batalha aż 14 (!)
znaków. Wszystkie te rozwiązania nie są nowe, czerpaliśmy
z doświadczeń muzeów na całym świecie. A jednocześnie są
zupełnie nowe, bo adaptowane do potrzeb tej konkretnej
wystawy i modyfikowane zgodnie z potrzebami zdefiniowanymi przez nasz zespół – mówi dr Neves.
W projekcie tym uderza jednak nie tylko osiągnięty poziom dostępności, ale przede wszystkim to, że jest to „muzeum w procesie” – celem nie jest osiągnięcie przyjętych
z góry założeń, lecz ciągły rozwój. Na stronie internetowej
w zakładce „Wystawa stała” mamy nie tylko opis aktualnej
ekspozycji, ale też odnośnik Futuro. Nie oznacza to wcale
prezentacji kolejnych pomysłów wystawienniczych. Muzea
takie, jak w Batalha, identyfikują raczej nową linię muzealnictwa, gdzie nie samo wystawiennictwo, konserwacja i upowszechnianie stanowią o istocie muzeów, ale przede wszystkim ich społeczny potencjał rozwojowy. W Batalha określają
to dwa programy. Pierwszy, Laboratorium Przyszłego Muzeum, to obszar badań, których efekty zmaterializują się
w kolejnych przedsięwzięciach ekspozycyjnych i kulturalnych. Drugi nazwano As ac vidades comunitárias – ninho
dos projectos (Aktywności Społeczności – Inkubator Projektów), co podkreśla wagę współuczestnictwa mieszkańców
Batalha w procesie rozwoju, nie tylko jako odbiorców oferty
muzeum, ale jej aktywnych współtwórców.
MUZEALNICTWO 54
221
Przytoczone przykłady, jak również kontekst historyczny
rozwoju muzealnictwa w Portugalii pozwalają uchwycić
kilka istotnych elementów umożliwiających zasugerowaną
na wstępie, a moim zdaniem konieczną, rewolucję sektora
muzealniczego w Polsce. Po pierwsze, nastawienie na odbiorcę – muzeum nie jest twierdzą, zbiorem eksponatów
czy – jak twierdzą złośliwi – prosektorium. Muzeum to
miejsce wspólne, przestrzeń spotkania specjalistów i lokalnej społeczności nie w celu wymiany towarów i usług (bilet za wystawę, warsztat, etc.), lecz wymiany doświadczeń,
współpracy i współtworzenia. Nie jest to żadna idée fixe,
lecz w perspektywie nieodległej przyszłości konieczność,
której niezrozumienie skutkować będzie coraz szybszym
odpływem odbiorców. Drugi, konstytutywny element to
stała wymiana doświadczeń na poziomie miasta, kraju, Europy i świata: konsultacje, dzielenie się doświadczeniami,
budowanie sieci. I ostatni warunek, najbardziej oczywisty,
niezbędny w każdym działaniu kreatywnym – wolność od
nacisków wewnętrznych i zewnętrznych.
Słowa - klucze: dostępność, innowacyjność, sieć, Portugalia, edukacja.
Przypisy
1 Obecnie
są to dwie instytucje: Muzeum Narodowe oraz Ogród Botaniczny Ajuda, za: C. A. da Silva Menezes, G. D. Carnegie, B. West, The accountability
of public museums in Portugal: An explora on of issues, „Contabilidade e Gestão” 2009, nr 7, s. 71, pełna wersja tekstu dostępna pod adresem: h p://
pt.calameo.com/read/0003249815c6d39b28e . Tu i we wszystkich innych miejscach przekład własny.
2 Zob. F. Bodenstein, Na onal Museums in Portugal, w: P. Aronsson, G. Elgenius (red.), Building Na onal Museums in Europe 1750-2010. Conference proceedings from EuNaMus, European Na onal Museums: Iden ty Poli cs, the Uses of the Past and the European Ci zen, Bologna 28-30 April 2011, Linköping
University Electronic Press, Linköping 2011, s. 692; pełen tekst: h p://www.ep.liu.se/ecp/064/ecp064.pdf
3 Zob.: h p://www.museusoaresdosreis.pt/
4 Ustawa nr 47/2004 z dnia 19 sierpnia; pełen tekst: h p://www.icom-portugal.org/documentos_leg,129,164,lista.aspx
5 Tamże, artykuł 102 – Koncepcja Portugalskich Sieci Muzeów.
6 Wcześniejsze niż ustawa regulacje Narodowego Instytutu Statystyki z 2000 r. określają 5 warunków, które spełniać muszą muzea: 1) co najmniej jedna sala
wystawowa, 2) otwarcie dla widzów, stałe lub sezonowe, 3) obecność minimum jednego kuratora lub wykwalifikowanego technika, 4) budżet, 5) inwentarz.
A zatem, zgodnie z Rocznikiem Statystycznym, liczba obiektów o charakterze muzealnym wynosi 630 (2011 r.), ale spełniających pięć kryteriów – 377 instytucji i to do nich odnoszą się dalsze dane statystyczne.
7 F. Bodenstein, Na onal Museums in Portugal…, s. 698.
8 Ustawa o Muzeach, artykuł 3 – Koncepcja Muzeum.
9 Na takich kryteriach wszak oparta jest chociażby ankieta NIMOZ z 2011 r.: h p://www.nimoz.pl/pl/bazy-danych/baza-dobrych-praktyk/dostepnosc-muzeow-dla-osob-niepelnosprawnych-baza-muzeow
10 M. Vlachou, What - or who - is the barrier?, w: Musing on culture, 23 października 2012; pełen tekst: h p://musingonculture-en.blogspot.com/2012/10/
what-or-who-is-barrier.html
11 Zob.: h p://musingonculture-en.blogspot.com/
12 M. Vlachou, Musing on Culture: Management, Communica ons and Our Rela onship with People, Lizbona 2013.
13 Por. h p://www.descobrir.gulbenkian.pt/index.php?ar cle=26&visual=2&area=1
14 Por. h p://www.museubatalha.com/video/3/museu-da-comunidade-concelhia-da-batalha
15 Informacja o nagrodzie na EFM: h p://www.europeanmuseumforum.info/emf/news/80-emya-2013-winner-announced.html; instytucja zdobyła także
tytuł najlepszego muzeum Portugalii w 2012 r,. przyznawany przez Portugalskie Stowarzyszenie Muzeologiczne (Associação Portuguesa de Museologia).
SEVERAL REMARKS ON THE ACCESSIBILITY OF MUSEUMS UPON
THE EXAMPLE OF PORTUGAL.
THE WINNER OF THE BATTLE WAS BATALHA
Anna Danilewicz
Accessibility is an idea that gave rise to museums and galleries all over the world. Their origin was rendered possible the moment private galleries were opened to the wide
public. From the present-day perspec ve accessibility s ll
remains a challenge for the museum sector as an idea placing the recipient – conceived as par cipant and co-creator
– in the forefront. In addi on, this holds true for every recipient, able-bodied or handicapped, regardless of his origin or social status. The author discusses the realisa on of
the idea of accessibility upon the examples of Portuguese
222
MUZEALNICTWO 54
museums, intending them to become an inspira on for
Polish exhibi on ins tu ons.
With an analysis of per nent statutory regula ons as
a point of departure, the ar cle presents numerous innova ons not only from the Polish viewpoint but also on
a European scale. The author describes a network concentra ng staff members of the sector – Group for Access to
Museums, auteur projects of rendering museum collecons accessible to the blind and visually impaired at the
Na onal Azulejo Museum, the educa onal ini a ves of
z zagranicy
the Calouste Gulbenkian Museum and Founda on, and the
Batalha Community Museum, winner of the Kenneth Huston Award 2012, an interna onal prize presented by the
European Museum Forum.
The cited examples accentuate a number of essen al
elements making feasible a necessary, in the author’s
opinion, change of the museum sector in Poland. First, she
considers the a tude towards the recipient: the museum
is a joint space of mee ngs involving specialists and the
Keywords: accessibility, innova
local community for the purpose of exchanging not commodi es and services but experiences, coopera on, and
co-crea on. The second cons tu ve element is a constant
exchange of experiences upon the level of a city, a country,
Europe and the world: consulta ons, sharing experiences,
and building a network. Finally, the last and most obvious
condi on indispensable in every crea ve ac vity is freedom from outside and inner pressure.
on, network, Portugal, educa on.
Anna Danilewicz
Absolwentka filologii polskiej Uniwersytetu w Białymstoku; od 2011 kierownik Działu Edukacji i Obsługi Wystaw Muzeum
Wojska w Białymstoku; wcześniej związana z Teatrem Dramatycznym w Białymstoku; współpracuje z Associa on Marcel
Hicter pour la Démocra e culturelle ASBL z Brukseli; uczestniczka European Diploma for Cultural Project Management oraz
międzynarodowego programu dla operatorów kultury NCK; stypendystka Ministra KiDN w 2013 w dziedzinie zarządzania
kulturą i rozwoju kadr kultury; animatorka kultury, koordynatorka, współorganizatorka wielu projektów edukacyjnych,
artystycznych, społecznych, w tym m.in. Historia i Teatr HIT, Backpack History, Ogólnopolski Konkurs Małych Form Dramaturgicznych 123, Misja życia Białystok CALM, Kulturowe Mosty; e-mail: [email protected]
MUZEALNICTWO 54
223