Efektywność badań przesiewowych w kierunku otępienia

PSYCHOGERIATRIA POLSKA
2004;1(4),293-300
artykuł oryginalny original article
Efektywność badań przesiewowych
w kierunku otępienia
Effectiveness of screening for detecting dementia
Tomasz Sobów1, Radosław Magierski1, Marcin Wojtera1,
Iwona Karlińska2, Marcin Flirski1, Marcin Gorczowski1,
Rafał Rydz3, Iwona Kłoszewska1
Klinika Psychiatrii Wieku Podeszłego i Zaburzeń Psychotycznych, Uniwersytet Medyczny w Łodzi
Klinika Neurologii, Uniwersytet Medyczny w Łodzi
3)
Poradnia Lekarzy Rodzinnych „Sanus”, NZOZ, Zgierz
1)
2)
Key words: dementia, early detection, screening, family doctor
Słowa kluczowe: otępienie, wczesne wykrywanie, badania przesiewowe, lekarz rodzinny
Summary
Introduction. Early detection of dementia is crucial for both establishing rational therapeutic intervention and long-term cost reduction. From the family doctor point of view, the knowledge of patient’s
cognitive dysfunction it is also important to modify standard health care plan and, therefore, provide
optimal care. Screening can be viewed as a valuable option in the early detection of the dementias,
moreover, it is relatively cheap and requires neither specialized equipment nor knowledge.
Material and methods. In the paper we present our experiences from open screenings provided by
Lodz Alzheimer’s Association (total number of subjects screened N=1972) and a pilot screening program
in one family doctor practice „Sanus” in the city of Zgierz (N=53).
Results. Both methods enabled us to detect a large numbers of previously undiagnosed dementia
and mild cognitive impairment cases. However, two-steps procedure with the participation of a family
doctor, nurse and consulting psychiatrist yielded much higher dementia detection rate (68%) than
open-access screenings (10,5%).
Conclusion. Close cooperation between family doctors and specialists might prove to be beneficial for
early detection and treatment of dementia.
PGP 25
Adres do korespondencji:
dr n. med. Tomasz Sobów
Klinika Psychiatrii Wieku Podeszłego i Zaburzeń Psychotycznych
Uniwersytet Medyczny w Łodzi
ul. Czechosłowacka 8/10, 92-216 Łódź
tel. +(48) (42) 675 73 72
e-mail: tmsobó[email protected]
Copyright ©2004 Fundacja Ochrony Zdrowia Psychicznego
294
Tomasz Sobów i wsp.: Badania przesiewowe w otępieniach
Wstęp
Wczesne rozpoznawanie otępień jest poważnym problemem w Polsce. Jak pokazują obserwacje ośrodków
specjalistycznych, większość chorych pozostaje relatywnie długo bez prawidłowo postawionej diagnozy i, co za tym idzie, nie otrzymuje wskazanego leczenia ani porad pozafarmakologicznych. Lekarze
pierwszego kontaktu, a także niektórzy specjaliści, nie widzą potrzeby szczególnego serwisu dla osób
z zaburzeniami funkcji poznawczych, często traktując problemy z pamięcią jako immanentną składową
procesu starzenia się. Silne są ponadto stereotypy dotyczące zaburzeń poznawczych u ludzi starych, z
których większość, bez żadnej dodatkowej diagnostyki, traktowana jest jako wynik prawdopodobnego
procesu miażdżycowego w naczyniach mózgu. Tymczasem statystyki zachodnie wskazują, że koszty
opieki nad chorymi z otępieniem (systemu ochrony zdrowia, zwłaszcza hospitalizacji, systemu opieki
społecznej, jak i ponoszone przez rodziny i opiekunów nieinstytucjonalnych) są bardzo wysokie [1-3],
a prawidłowe leczenie, nawet z wykorzystaniem względnie drogich jednostkowo leków (inhibitorów
cholinesterazy czy memantyny), kosztowo neutralne [4-6].
Badania przesiewowe w kierunku otępień, skierowane do osób w wieku podeszłym i skarżących się na
zaburzenia pamięci, mogą być pomocne we wczesnej identyfikacji patologii i skutkować efektywniejszym
leczeniem objawowym. Amerykańska Akademia Neurologii rekomenduje wykonywanie prostych testów
przesiewowych (takich jak Mini Mental State Examination, MMSE) w celu oceny funkcji poznawczych
u osób w wieku podeszłym [7], a w wielu krajach zalecaną praktyką jest obejmowanie przesiewem,
zwykle przez lekarzy rodzinnych, w kierunku otępienia wszystkich osób po 65. roku życia [przykładowe
zalecenia z Holandii, Danii, USA, Kanady i Japonii, ref.: 8-12].
Pomimo ich powszechnego rekomendowania, tylko w nielicznych badaniach oceniano skuteczność
badań przesiewowych w kierunku otępień. W pracy prezentujemy wyniki pierwszej tego typu analizy
w populacji polskiej.
Pacjenci i metody
W latach 1999-2002 Łódzkie Towarzystwo Alzheimerowskie (ŁTA) we współpracy z kilkoma firmami
farmaceutycznymi (por. podziękowania) przeprowadziło 34 badania przesiewowe, których celem było
wykrycie wcześniej niezdiagnozowanych przypadków otępienia w chorobie Alzheimera (AD) lub łagodnych zaburzeń poznawczych. Informacja o prowadzonych badaniach była upowszechniana w lokalnych
mediach (prasa, radio, telewizja, proboszczowie kilku łódzkich parafii w trakcie niedzielnych mszy) i
skierowana do osób po 60. roku życia, które obserwowały u siebie (lub inne osoby obserwowały u nich)
trudności z pamięcią. Treść informacji wskazywała wyraźnie na docelową grupę zarówno pod względem
wieku, jak i oferowanych badań.
Tab. 1. Poprawki wyniku testu MMSE ze względu na wiek i wykształcenie (tabela przeliczeniowa za Crum i wsp.,
1993, za zgodą autora [26])
Table 1. Normative data on MMSE: adjustments for age and formal education
Wiek (latach)
Wykształcenie
18-24
25-29
30-34
35-39
40-44
45-49
50-54
55-59
60-64
65-69
70-74
75-79
80-84
>84
4 klasy
22
25
25
23
23
23
23
22
23
22
22
21
20
19
Szkoła
podstawowa
27
27
26
26
27
26
27
26
26
26
25
25
25
23
Szkoła
średnia
29
29
29
28
28
28
28
28
28
28
27
27
25
26
Szkoła
wyższa
29
29
29
29
29
29
29
29
29
29
28
28
27
27
295
Tomasz Sobów i wsp.: Badania przesiewowe w otępieniach
Badanie prowadzili lekarze lub psycholog i obejmowało ono krótki, ustrukturowany wywiad w kierunku zaburzeń funkcji poznawczych (około 5 minut) oraz wykonanie dwóch testów przesiewowych:
MMSE (wynik adjustowano na wiek i wykształcenie z użyciem tabeli przeliczeniowej; tabela 1) oraz
testu rysowania zegara (TRZ; wersja siedmiopunktowa, zasady punktacji w tabeli 2) [13-14]. Całość
badania zamykała się przeciętnie w 15 minutach. Badanych kwalifikowano do następujących grup:
przesiew negatywny (osoby bez zaburzeń funkcji poznawczych), przesiew pozytywny, zaburzenia warunkowo odwracalne (osoby z zaburzeniami funkcji poznawczych w przebiegu konkretnej, teoretycznie
odwracalnej choroby mózgu lub ogólnoustrojowej), przesiew pozytywny, łagodne zaburzenia funkcji
poznawczych (osoby do dalszej obserwacji z powodu podwyższonego ryzyka rozwoju otępienia) oraz
przesiew pozytywny, otępienie.
Tab. 2. Test rysowania zegara: wersja siedmiopunktowa (system punktowania za „7-minutes screen” Solomon i
wsp., 1998 [27]; autoryzowane tłumaczenie polskie Sobów i wsp., 2001 [28])
Table 2. Clock drawing test: scoring system according to Solomon et al., 1998 [27] (autorized Polish translation:
Sobow et al., 2001 [28])
Materiały potrzebne do przeprowadzenia testu:
1. Arkusz papieru formatu A4 z narysowanym okręgiem o średnicy 15 cm i zaznaczonym środkiem
2. Arkusz jw.; na okręgu zaznaczone cyframi arabskimi godziny rozmieszczone tak jak na tarczy
zegara. Z tego arkusza korzysta się wyłącznie, gdy badany nie jest w stanie wykonać pierwszej
części testu (patrz niżej)
Polecenia dla badanego:
1. Proszę zaznaczyć cyframi godziny tak, jak są położone na tarczy zegara
2. Proszę narysować wskazówki aby zegar wskazywał godzinę za dwadzieścia czwarta*
Zasady punktowania: badany otrzymuje 1 punkt za poprawne wykonanie następujących
elementów testu:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Zaznaczenie na tarczy zegara cyfr od 1 do 12 i tylko takich
Cyfry są rozmieszczone w prawidłowej kolejności i zgodnie z ruchem wskazówek zegara
Cyfry są rozmieszczone symetrycznie na całej tarczy (po 3 w każdej ćwiartce tarczy)
Narysowanie dwóch wskazówek
Wskazówki różnią się wyraźnie długością
Mała wskazówka (godzinowa) wskazuje cyfrę 4 (lub nieco przed)
Duża wskazówka (minutowa) wskazuje cyfrę 7
* jeśli badany nie jest w stanie wykonać poprawnie tej części testu, do części drugiej wykorzystujemy gotowy arkusz drugi.
Celem niniejszej analizy jest ocena skuteczności stosowanej metody przesiewowej; jako podstawowy
punkt końcowy przyjęto zatem liczbę wykrytych, a wcześniej niezdiagnozowanych przypadków otępienia. Jako drugorzędny punkt końcowy przyjęto czas pracy lekarza potrzebny do postawienia jednej
diagnozy.
Efektywność opisanego powyżej przesiewu porównano z wynikami pilotowego programu rozpoznawania otępień przeprowadzonego przez dwoje z nas (TS & RR) w poradni lekarza pierwszego kontaktu.
Program polegał na badaniu klinicznym (i zaleceniu ewentualnej dalszej diagnostyki) przez lekarza
psychiatrę z doświadczeniem w rozpoznawaniu otępień pacjentów wstępnie zakwalifikowanych przez
lekarza pierwszego kontaktu, u których przeszkolona pielęgniarka wykonywała test MMSE.
Wyniki
W ramach ogólnodostępnych przesiewów w ŁTA przebadano łącznie 1972 osoby. Przesiew negatywny
dotyczył 1102 osób (55,9%). W tej grupie znaczny odsetek (N=405, 20,5% wszystkich przebadanych)
stanowiły osoby, które zgłosiły się do badań, pomimo że nie stwierdzały u siebie żadnych problemów
296
Tomasz Sobów i wsp.: Badania przesiewowe w otępieniach
dotyczących pamięci czy innych funkcji poznawczych; osoby te zwykle argumentowały, że „korzystają
z okazji do bezpłatnego przebadania się”, „uczestniczą we wszystkich tego typu akcjach”, „w pewnym
wieku trzeba się badać”. Pozostali wprawdzie obserwowali u siebie drobne problemy z pamięcią, ale
niedające się potwierdzić przy użyciu zastosowanych narzędzi.
U 870 stwierdzono nieprawidłowe wyniki w testach MMSE i TRZ, czyli przesiew pozytywny. Wstępną
diagnozę zaburzeń warunkowo odwracalnych postawiono w przypadku 387 osób (19,6% badanych),
najczęściej były to przypadki depresji lub innych zaburzeń afektywnych i lękowych oraz związanych z
przewlekłym nadużywaniem leków uspokajających i nasennych (N=145), w dalszej kolejności chorób
układu krążenia (N=51), specyficznych chorób ośrodkowego układu nerwowego, najczęściej przebiegających z parkinsonizmem (N=40), chorób układu oddechowego (N=28), zaburzeń endokrynologicznych (najczęściej niedoczynność tarczycy, N=24), metabolicznych (N=19) oraz alkoholizmu (N=18);
w licznych przypadkach można było podejrzewać polietiologię obserwowanych zaburzeń.
Diagnozę otępienia postawiono wstępnie u 358 osób (18,2% badanej kohorty), w znacznym odsetku
byli to jednak chorzy, u których taką diagnozę postawiono już uprzednio, a którzy zgłosili się do badań
przesiewowych w nadziei na „potwierdzenie diagnozy przez specjalistów” czy też „upewnienia się, czy
otrzymują odpowiednie leki”.
Diagnozę otępienia po raz pierwszy otrzymało łącznie 208 osób (10,5% badanych); przy zastosowaniu
opisanej przez nas metody i narzędzi potrzebne na to było łącznie 496 godzin pracy wykwalifikowanego
personelu medycznego.
W porównawczym pilotowym badaniu przeprowadzonym w poradni lekarzy pierwszego kontaktu oceniono 53 osoby w wieku powyżej 65. roku życia, wstępnie zakwalifikowane przez lekarza pierwszego
kontaktu, u których wykonano MMSE. W tej grupie diagnozę otępienia postawiono u 36 osób (68%
badanych) i wymagało to łącznie 30 godzin pracy; najmniejszy nakład dotyczył dobrze znającego
chorych lekarza rodzinnego (około 5 dodatkowych minut na pacjenta poświęconych na ogólną ocenę
kliniczną oraz skierowanie), dalej pielęgniarki (około 10 minut na pacjenta) i lekarza psychiatry (około
30 minut na pacjenta).
Omówienie
Stosowana przez nas metoda ogólnodostępnego badania przesiewowego okazała się być mało wydajna. Dla postawienia wstępnej diagnozy otępienia u 208 osób uprzednio nierozpoznanych przez system
opieki zdrowotnej potrzebnych było 496 godzin pracy wykwalifikowanego personelu medycznego, co
stanowi blisko 2 i pół godziny na jednego zdiagnozowanego. Dla porównania, w pilotowym badaniu w
poradni lekarzy rodzinnych czas pracy potrzebny dla postawienia jednej nowej diagnozy był znacznie
krótszy i wynosił około 45 minut. W tym drugim przypadku zbędne były również naturalnie koszty
udostępniania informacji, lokalu etc.
Wynik uzyskany przez nas jest zgodny z nielicznymi doniesieniami zachodnimi wskazującymi na relatywnie małą skuteczność i wysokie koszty badań przesiewowych, do których chorzy zgłaszają się na
podstawie dostępnej publicznie informacji [15]. Problemy wskazywane przez innych badaczy dotyczyły
jednak głównie wątpliwości co do wyboru narzędzia psychometrycznego [16-18], a nie samej zasady
otwartego badania przesiewowego. Relatywnie wysokie koszty i niezadowalająca skuteczność otwartych
badań przesiewowych skłania niektórych badaczy do poszukiwania alternatywnych technik przesiewu z
wykorzystaniem takich mediów jak telefon czy Internet [19-20]. W niektórych badaniach wskazywano
ponadto na specyfikę osób zgłaszających się do otwartych badań przesiewowych oraz niechęć osób
starszych do poddawania się ocenie ich funkcjonowania poznawczego [21]. Potwierdzają to również
nasze obserwacje, wskazujące na istnienie dużej grupy osób poddającej się badaniom pomimo braku
wskazań (około 20% naszej kohorty) z jednej strony oraz relatywnie dużego odsetka osób, które zgłosiły się do przesiewu pod wyraźnym naciskiem bliskich krewnych lub skierowanych doń przez lekarza
pierwszego kontaktu, a niechętnych badaniu.
297
Tomasz Sobów i wsp.: Badania przesiewowe w otępieniach
Oceny dotyczące skuteczności przesiewów dokonywanych przez lekarzy rodzinnych są zgodne: lekarze
rodzinni są wystarczająco dobrze przygotowani i skuteczni w zakresie wstępnej diagnostyki otępień
[15, 22]. W naszym badaniu pilotowym aż u 68% pacjentów zakwalifikowanych wstępnie przez lekarza
pierwszego kontaktu postawiono diagnozę otępienia, co daje ponadsześciokrotnie wyższą skuteczność
niż otwarty przesiew (10,5%, test Z dla dwóch prób niezależnych, Z=12,6, p<0.0001). Z drugiej
strony jednak praktyka wskazuje na bardzo niski odsetek prawidłowo postawionych diagnoz otępienia
przez lekarzy rodzinnych, a wśród istotnych czynników wpływających na taką sytuację wymienia się
niedostateczny dostęp do dalszej diagnostyki, przekonanie o nieskuteczności możliwych interwencji
oraz brak współpracy ze specjalistami [23].
Pomimo powyższych wątpliwości badania przesiewowe będą w najbliższych latach prawdopodobnie coraz
bardziej popularną metodą prowadzącą do wczesnej diagnostyki i promocji zdrowia psychicznego wśród
ludzi w wieku podeszłym; dotyczyć to może nie tylko deficytu funkcji poznawczych, ale także depresji,
w tym profilaktyki samobójstw [24]. Potwierdza to postawa izby niższej amerykańskiego parlamentu,
która zdecydowała właśnie o sfinansowaniu zakrojonego na dużą skalę narodowego programu przesiewowego w kierunku otępień, zaproponowanego przez Amerykańską Fundację Alzheimerowską [25].
Podobne programy w Polsce są obecnie realizowane niemal wyłącznie z funduszy firm farmaceutycznych
(producentów leków stosowanych w leczeniu docelowych zaburzeń), co w naturalny sposób zaburzać
musi oparty na dowodach lekarski proces decyzyjny. Inicjatywy towarzystw naukowych (między innymi Polskiego Towarzystwa Alzheimerowskiego, Sekcji Psychogeriatrii i Choroby Alzheimera Polskiego
Towarzystwa Psychiatrycznego czy też Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej) nie zyskują, jak
dotąd, poparcia polityków i w najbliższych latach nie przewiduje się, niestety, prowadzenia narodowych programów prewencyjnych w zakresie zdrowia psychicznego ludzi w wieku podeszłym, w tym
dotyczących otępień.
Wnioski
1. Ogólnodostępne badanie przesiewowe w kierunku otępienia oparte o krótką informację upowszechnioną w mediach pozwala na wykrycie wielu wcześniej niezdiagnozowanych przypadków otępienia;
jest jednak procedurą czasochłonną i wymaga znacznego nakładu pracy.
2. Alternatywna metoda oparta o wstępną selekcję osób do badania przeprowadzoną przez lekarza
pierwszego kontaktu jest potencjalnie nie tylko efektywniejsza, ale i istotnie tańsza.
3. Współpraca lekarzy pierwszego kontaktu ze specjalistami może poprawić diagnostykę otępień i
dostępność leczenia.
Piśmiennictwo
[1] Andersen CK, Lauridsen J, Andersen K, Kragh-Sorensen P. Cost of dementia: impact of
disease progression estimated in longitudinal data. Scand J Public Health. 2003; 31: 119-125
[2] Leon J, Neumann PJ. The cost of Alzheimer’s disease in managed care: a cross-sectional study.
Am J Manag Care 1999; 5: 867-77.
[3] Murman DL, Chen Q, Colucci P, Colenda CC, Gelb DJ, Liang J. Comparison of healthcare utilization and direct costs in three degenerative dementias. Am J Geriatr Psychiatry 2002; 10: 328-36.
[4] Fillit H, Hill JW, Futterman R. Health care utilization and costs of Alzheimer’s disease: the role
of co-morbid conditions, disease stage, and pharmacotherapy. Fam Med. 2002; 34: 528-35.
[5] Fillit H, Hill J. The economic benefits of acetylcholinesterase inhibitors for patients with Alzheimer
disease and associated dementias. Alzheimer Dis Assoc Disord. 2004; 18: S24-9.
[6] Jones RW, McCrone P, Guilhaume C. Cost effectiveness of memantine in Alzheimer’s disease:
an analysis based on a probabilistic Markov model from a UK perspective. Drugs Aging. 2004;
21: 607-20.
298
Tomasz Sobów i wsp.: Badania przesiewowe w otępieniach
[7] Petersen RC, Stevens JC, Ganguli M, Tangalos EG, Cummings JL, DeKosky ST. Practice
parameter: early detection of dementia: mild cognitive impairment (an evidence-based review).
Report of the Quality Standards Subcommittee of the American Academy of Neurology. Neurology
2001; 56: 1133-42.
[8] Boomsma LJ, Boukes F, Wind A, Assendelft W. Nederlands Huisartsen Genootschap. [Summary
of the practice guideline ‘Dementia’ (2nd revision) from the Dutch College of General Practitioners].
Ned Tijdschr Geneeskd. 2004; 148: 1191-7.
[9] Errebo-Knudsen L, Dinesen O, Jakobsen BG, Kristensen KA. [Are the Danish Society of
General Practitioners’ clinical guidelines concerning “Identification and investigation of dementia
and dementia-like conditions” useful as the basis of dementia investigation in general practice?].
Ugeskr Laeger. 2003; 165: 2105-7.
[10] Fujiwara Y, Amano H, Mori S , Watanabe S, Kumagai S, Yoshida Y, Kim J, Takabayashi K,
Yoshida H, Ishihara M, Eguchi F, Fuse S, Morita M, Nagai H, Shinkai S. [Toward constructing
a system for detecting and coping with senile dementia in early stages among community-dwelling
older people] Nippon Koshu Eisei Zasshi. 2003; 50: 739-48.
[11] U.S. Preventive Services Task Force Screening for dementia: recommendation and
rationale. Ann Intern Med. 2003; 138: 925-30.
[12] Wetmore S, Feightner J, Gass D, Worrall G. Canadian Consensus Conference on Dementia.
Summary of the issues and key recommendations. Can Fam Physician 1999; 45: 2136-40.
[13] Folstein MF, Folstein SE, McHugh PR. “Mini-mental state”. A practical method for grading the
cognitive state of patients for the clinician. J Psychiatr Res. 1975; 12: 189-98.
[14. Wolf-Klein GP, Silverstone FA, Levy AP, Brod MS. Screening for Alzheimer’s disease by clock
drawing. J. Am. Geriatr. Soc. 1989; 37: 730-4.
[15] Lawrence J, Davidoff DA, Katt-Lloyd D, Connell A, Berlow YA, Savoie JA. Is large-scale
community memory screening feasible? Experience from a regional memory-screening day. J Am
Geriatr Soc. 2003; 51: 1072-8.
[16] Lawrence J, Davidoff D, Katt-Lloyd D, Auerbach M, Hennen J. A pilot program of improved
methods for community-based screening for dementia. Am J Geriatr Psychiatry 2001; 9: 205-11.
[17] Mackinnon A, Khalilian A, Jorm AF, Korten AE, Christensen H, Mulligan R. Improving
screening accuracy for dementia in a community sample by augmenting cognitive testing with
informant report. J Clin Epidemiol. 2003; 56: 358-66.
[18] McDowell I, Kristjansson B, Hill GB, Hebert R. Community screening for dementia: the Mini
Mental State Exam (MMSE) and Modified Mini-Mental State Exam (3MS) compared. J Clin Epidemiol. 1997; 50: 377-83.
[19] Erlanger DM, Kaushik T, Broshek D, Freeman J, Feldman D, Festa J. Development and
validation of a web-based screening tool for monitoring cognitive status. J Head Trauma Rehabil.
2002; 17; 458-76.
[20] Lipton RB, Katz MJ, Kuslansky G, Sliwinski MJ, Stewart WF, Verghese J, Crystal HA,
Buschke H. Screening for dementia by telephone using the memory impairment screen. J Am
Geriatr Soc. 2003; 51: 1382-90.
[21] Boustani M, Watson L, Fultz B, Perkins AJ, Druckenbrod R. Acceptance of dementia screening in continuous care retirement communities: a mailed survey. Int J Geriatr Psychiatry. 2003;
18: 780-6.
[22] Boustani M, Peterson B, Hanson L, Harris R, Lohr KN. U.S. Preventive Services Task Force
Screening for dementia in primary care: a summary of the evidence for the U.S. Preventive Services Task Force. Ann Intern Med. 2003; 138: 927-37.
[23] Olafsdottir M, Moldevi M, Marcusson J. Dementia in primary care: why the low detection rate?
Scand J Prim Health Care 2001; 19: 194-8.
[24] Sobów T. Rozpowszechnienie, czynniki ryzyka i możliwości prewencji samobójstw u osób w wieku
podeszłym. Post Psychiatr Neurol. 2004; 13: 145-51.
[25] Alzheimer’s Foundation of America. Alzheimer’s Foundation’s Proposal to Advance Memory
Screenings Passes House. Adsumo PR Newswire, 2004.09.10, [@:] http://www.adsumo.com/index.
cfm?attributes.fuseaction=news.display&ARTIClE_ID=117.
[26] Crum RM, Anthony JC, Bassett SS, Folstein MF. Population-based norms for the mini-mental
state examination by age and educational level. JAMA, 18: 2386-2391.
299
Tomasz Sobów i wsp.: Badania przesiewowe w otępieniach
[27] Solomon PR, Hirschoff A, Kelly B, Relin M, Brush M, DeVeaux RD, Pendlebury WW. A
7 minute neurocognitive screening battery highly sensitive to Alzheimer’s disease. Arch Neurol
1998; 55(3): 349-55.
[28] Sobów TM, Kłoszewska I. „7 Minute Screen” (7-minutowy test przesiewowy) Część I: Nowe
narzędzie nadawcze w chorobie Alzheimera - polskie tłumaczenie i opis zastosowania. Psychiat.
Pol. 2001; 35 (3): 467-473.
Podziękowania
Autorzy pracy dziękują lokalnym przedstawicielom firm farmaceutycznych NOVARTIS Poland (Dorota
Siadura, Tomasz Bukarewicz) i PFIZER Polska (Magdalena Gorzela) za pomoc w organizacji badań
przesiewowych będących przedmiotem niniejszego raportu.
Otrzymano/Received 4.10.2004
Zatwierdzono do druku/Accepted 24.11.2004
300
Tomasz Sobów i wsp.: Badania przesiewowe w otępieniach
KOMUNIKAT REDAKCJI
Call for Manuscripts
The editors welcome
original full-length research articles
or short communications
within the scope of the journal,
not previously published
or submitted to another publisher,
for consideration
for publication in the Psychogeriatria Polska
(Polish Journal of Geriatric Psychiatry)
All submissions will be independently refereed.
Editorial office Psychogeriatria Polska
Fundacja Ochrony Zdrowia Psychicznego
50-119 Wrocław, ul. Nożownicza 4/8
http://www.fozp.org.pl
e-mail: [email protected]