komisja historii kobiet

KOMISJA HISTORII KOBIET
Komisja Historii Kobiet w Walce o Niepodległość powstała w 1969 r. z inicjatywy ówcześnie pułkownik, a następnie
generał, Marii Wittekówny. Członkinie-założycielki stanowiło siedem kobiet, które przed II wojną światową były
wybitnymi działaczkami w organizacji Przysposobienia Wojskowego Kobiet (PWK), a więc znane dobrze szefowi tej
organizacji - Marii Wittekównie. Stopniowo dołączały kolejne kobiety i Komisja zaczęła się rozwijać.
Maksymalna liczba członkiń przypada na początek lat 80., kiedy było ich 66.
Komisja rozpoczęła działalność od zera, od indywidualnego zbieractwa wspomnień i życiorysów. W miarę rozwijania
się, nabierała kształtu organizacyjnego i podzieliła się na siedem zespołów: kartoteki indeksowej, kartoteki osobowej,
relacji, kwerendy i bibliografii, czasopism, opracowań oraz zespołów samopomocy koleżeńskiej. Przewodniczącą
Komisji została Grażyna Lipińska - 14-letnia sybiraczka, znana z autorstwa książki Jeśli zapomnę o nich... . W latach
1980-2006 pracom Komisji przewodniczyła Bożenna Tazbir-Tomaszewska. Jej odejście na wieczną wartę w lipcu tegoż
roku było dla wszystkich członkiń wielką, niepowetowaną stratą. W sierpniu 2006 r. przewodnictwo Komisji przejęła
Halina Szewczykowa. Nad całością prac jednak zawsze czuwała generał Wittekówna.
Komisja nigdy nie posiadała własnego lokalu. Przyjmowały ją kolejno, z życzliwości, różne instytucje i trwało to za
każdym razem po kilka lat. Ale los okazał się łaskawy, gdy na początku 2001 r., dzięki przychylności dyrektora
Archiwum Akt Nowych, dr Tadeusza Krawczaka, Komisja przeniosła się do budynku Archiwum, w którym pracuje do
dziś.
Komisja zajmuje się gromadzeniem, selekcją, archiwizowaniem, a przede wszystkim opracowywaniem napływającego
materiału. Liczne nadsyłane informacje są weryfikowane w dokumentach, pozycjach drukowanych i odnośnych
instytucjach. Gdy zgromadzony materiał przedstawiał już duży zbiór, narodziła się myśl, żeby na jego bazie
przygotować publikację. Po licznych dyskusjach i przemyśleniach przyjęto, że powinien to być słownik biograficzny.
Realizacja tego planu trwała kilkanaście lat i została uwieńczona w 1988 r. wydanym nakładem PIW'u w 30-tu
tysiącach egzemplarzy (ówcześnie ogromna liczba) Słownikiem uczestniczek walki o niepodległość Polski 1939-1945.
Poległe i zmarłe w okresie okupacji niemieckiej.
Komisja Historii Kobiet pracuje dziś nad drugim tomem słownika, który jest odpowiedzią na powszechnie powtarzający
się jeszcze w latach 80. postulat opracowania biogramów tych uczestniczek walk, które zmarły po 1945 r. Ponadto
uzupełni tom pierwszy o hasła-biogramy, które z powodu działań cenzury prewencyjnej wejść do tomu pierwszego nie
mogły, np. biogramy kobiet, które działalność konspiracyjną prowadziły na terenie Kresów Wschodnich, a także
biogramy kobiet, które znalazły się w szeregach Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie.
Członkinie Komisji Historii Kobiet podczas pracy nad drugim tomem Słownika uczestniczek walki o niepodległość
Polski 1939-1945, od prawej: Bożena Kozakowa, Halina Szewczykowa, Lidia Wolska, Maria Jarnuszkiewicz, 2002. Drugi
tom słownika obejmie ponad 1500 haseł-biogramów oraz 6 haseł tematycznych, zawierających informacje dotyczące
obozów jenieckich AK, obozów koncentracyjnych, zakonów żeńskich oraz udziału kobiet w konspiracji na terenie
Wileńszczyzny i Nowogródczyzny, działalności emisariuszek i łączniczek Obszaru Lwowskiego a także kursów
oficerskich organizowanych dla kobiet-żołnierzy na terenie Wielkiej Brytanii.
Prócz podstawowej swej pracy Komisja bierze udział w różnych imprezach zewnętrznych jak: sesje naukowe,
wmurowanie tablic pamiątkowych; uczestniczy w organizowaniu wystaw okolicznościowych; współpracuje z
historykami i instytucjami zajmującymi się tematyką wojenną; także udostępnia swoje materiały magistrantom,
1
doktorantom i autorom publikacji. Kilka członkiń Komisji jest autorkami artykułów, książek i historycznych audycji
radiowych dotyczących kobiet w czynie zbrojnym.
Archiwa Komisji obejmują obecnie: kartotekę indeksową, kartotekę osobową, dział relacji, opracowania różnego
charakteru, archiwum fotograficzne, bibliotekę książek i czasopism, wreszcie varia. Z najważniejszych materiałów relacji i opracowań, sporządzono mikrofilmy zabezpieczające.
Nie sposób w kilku zdaniach przedstawić szerzej prace i problemy Komisji. Powyższy materiał stanowi jedynie zarys
genezy, cech i działalności Komisji Historii Kobiet w Walce o Niepodległość przy TMH.
W dniu 5 czerwca 2003 r. w Auli Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie odbyła się uroczystość wręczenia Komisji
Historii Kobiet w Walce o Niepodległość nagrody im. Grzegorza Jakubowskiego oraz nadania honorowego tytułu
Kustosza Pamięci Narodowej. Nagrodę wręczył Prezes Instytutu Pamięci Narodowej prof. Leon Kieres. Nagroda IPN im.
Grzegorza Jakubowskiego jest przyznawana instytucjom, organizacjom społecznym i osobom fizycznym za szczególnie
aktywny udział na rzecz upamiętniania historii polskiego Narodu w latach 1939-1989.
PRASA O NAS
"Szwoleżerki" Tomasz Strzembosz - artykuł z 4 lipca 2003 r. w Tygodniku Solidarnoœść
2