Wilhelm Dietl, Kai Hirschmann, Rolf Tophoven, Terroryzm, Warszawa

Nr 6
DOCTRINA
Studia Spoáeczno-Polityczne
2009
Mariusz Kubiak
Akademia Podlaska
Siedlce
Wilhelm Dietl, Kai Hirschmann, Rolf Tophoven,
Terroryzm, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN
2009, 384 s.
WĞród wielu pozycji wydawniczych podejmujących w ostatnich latach
w wĊĪszym lub szerszym zakresie problematykĊ terroryzmu, na szczególną
uwagĊ, wedáug mnie, zasáuguje wydana w Polsce w 2009 roku (w Niemczech
w 2006) ksiąĪka trzech autorów, uznanych niemieckich badaczy terroryzmu
– pracowników Instytutu BadaĔ nad Terroryzmem i Polityką BezpieczeĔstwa
w Bonn. Recenzowane opracowanie jest godne lektury takĪe i z tego wzglĊdu,
Īe Niemcy jako paĔstwo posiadają znaczne doĞwiadczenia w walce z róĪnymi
organizacjami terrorystycznymi (lata siedemdziesiąte i osiemdziesiąte ubiegáego
wieku), a obecnie, na tle innych paĔstw Europy Zachodniej, Ğwietnie sobie radzą w praktyce z potencjalnymi zagroĪeniami i wyzwaniami tego typu.
KsiąĪka skáada siĊ z przedmowy redaktora naukowego, Krzysztofa Riedla, dwóch wstĊpów, w tym jednego adresowanego do polskiego czytelnika,
oĞmiu rozdziaáów, podsumowania, kalendarium wydarzeĔ, krótkich biografii
najbardziej znanych terrorystów ostatnich 40 lat, a takĪe bibliografii i indeksu
nazwisk. Bez wątpienia trzeba zgodziü siĊ z opinią redaktora naukowego, iĪ posiada ona caáoĞciowy charakter, poniewaĪ jej autorzy „(...) pokusili siĊ o stworzenie kompendium wiedzy o terroryzmie. Praca obejmuje analizĊ terroryzmu
jako zjawiska o charakterze politycznym, ale takĪe umieszcza je w kontekĞcie
historycznych korzeni jego poszczególnych fal, poĞwiĊcając szczególną uwagĊ
tej postaci terroryzmu, która nam zagraĪa najbardziej, tj. terroryzmowi islamistycznemu i dĪihadyzmowi” (s. 16-17).
Rozdziaá pierwszy stanowi swoistą prolegomenĊ, wstĊp do prezentacji
kolejnych, jasno okreĞlonych zagadnieĔ, ĞciĞle związanych z podjĊtą w ksiąĪce
problematyką. Odnajdujemy tu przede wszystkim: krótki rys historyczny wspóáczesnego terroryzmu; genezĊ, przyczyny i próby zdefiniowania terroryzmu; jego
spoáeczne i psychologiczne aspekty; zarys istoty i charakteru dwóch zasadniczych, wedáug badaczy z Bonn, rodzajów (typów) terroryzmu ostatniego póáwiecza. W tym wzglĊdzie wyraĪają oni nastĊpującą opiniĊ: „(...) Istnieją dwa obszary, które obejmują wszystkie ataki terrorystyczne ostatnich 50 lat. Pierwszym
jest Ğwiecki terroryzm etniczno-narodowy, u którego podstaw leĪą tendencje
320
M. Kubiak
separatystyczne; tu celem jest stworzenie wáasnego paĔstwa (IRA, ETA, OWP,
PKK-Partia Pracujących Kurdystanu itp.). Drugi to terroryzm ideologicznoĞwiatopoglądowy, który moĪna podzieliü na dwa nurty pod wzglĊdem róĪnej
ideologii politycznej” (s. 31). Jest to zarówno Ğwiecki terroryzm spoáecznorewolucyjny, jak i terroryzm ideologiczno-religijny, bĊdący rezultatem faászywej
interpretacji ĞwiĊtych ksiąg, gáównie islamu, chrzeĞcijaĔstwa i judaizmu. Zgodnie z zarysowanym podziaáem, czy teĪ klasyfikacją typów terroryzmu, badacze
niemieccy w kolejnych rozdziaáach przybliĪają czytelnikowi historiĊ, motywy
i ideologiĊ oraz sposoby dziaáania najbardziej znanych organizacji terrorystycznych.
W rozdziale drugim autorzy skupiają uwagĊ na charakterystyce terroryzmu etniczno-narodowego, szczegóáowo opisując sposób dziaáania takich organizacji jak: OWP – Organizacja Wyzwolenia Palestyny, ETA – Kraj Basków
i WolnoĞü, IRA – Irlandzka Armia RepublikaĔska, LTTE – Tamilskie Tygrysy,
ASALA – ArmeĔska Tajna Armia Wyzwolenia Armenii i PKK. Z dokonanych
analiz wynika, Īe w przypadku terroryzmu etniczno-narodowego w Īadnym
przypadku cele walki nie zostaáy przez nich caákowicie osiągniĊte, jednak przeciwnik zwykle byá zmuszany przynajmniej do pewnych ustĊpstw i przyznawania
okreĞlonej sfery wolnoĞci w postaci autonomii. Autorzy trafnie zauwaĪają, iĪ
w tego typu organizacjach „(...) duĪe znaczenie odgrywaáo polityczne ramiĊ organizacji. Czy rozwiązania na drodze negocjacji byáyby moĪliwe do osiągniĊcia
równieĪ bez dziaáaĔ terrorystycznych? W kaĪdym razie odpowiednie rządy zostaáy zmuszone równieĪ przez rozlew krwi do rozmów” (s. 68). Podsumowując
te czĊĞü rozwaĪaĔ stwierdzają, Īe w ostrych konfliktach na tle etnicznonarodowym, gdzie zwykle dominuje asymetrycznoĞü siá, tak naprawdĊ nie ma
zwyciĊzców – są jedynie liczne, zwykle niewinne ofiary.
W rozdziale trzecim autorzy analizują funkcjonowanie organizacji terrorystycznych przyporządkowanych do terroryzmu spoáeczno-rewolucyjnego. Odnajdujemy tu pogáĊbioną, choü w syntetycznej formule, charakterystykĊ dziaáalnoĞci nastĊpujących organizacji: RAF – Frakcja Czerwonej Armii, Ruch
2 Czerwca, Komórki Rewolucyjne, Rote Zora i Komórki Antyimperialistyczne,
Czerwone Brygady, AD - Akcja BezpoĞrednia, 17N – Organizacja Terrorystyczna 17 Listopada, GRAPA – Grupy Oporu Antyfaszystowskiego 1 PaĨdziernika,
Dev Sol – Siáy Lewicy Rewolucyjnej, JRA – JapoĔska Armia Czerwona. Wedáug
badaczy, z czym chyba trudno siĊ nie zgodziü, tego typu terroryzm lewicowy
w latach dziewiĊüdziesiątych ubiegáego wieku caákowicie zaniknąá, poniewaĪ
„(...) «walka zbrojna» nie miaáa juĪ sensu. Poza tym zabrakáo wsparcia i patronatu istniejących w rzeczywistoĞci paĔstw socjalistycznych” (s. 69). MoĪna jednak wyraziü wątpliwoĞü, czy racjĊ mają autorzy twierdząc, iĪ spoáeczeĔstwo
w Īadnym momencie nie aprobowaáo poglądów organizacji spod znaku terroryzmu lewicowego i Īe dziaáaáy one w caákowitej izolacji. Wieloletnie okresy spektakularnego i peánego zbrojnej aktywnoĞci funkcjonowania tego typu ugrupowaĔ, nie byáyby moĪliwe bez chociaĪby biernej, a czĊsto czynnej, wspierającej
te dziaáania, postawy czĊĞci spoáeczeĔstwa.
W rozdziale czwartym zawarta jest charakterystyka, analiza i ocena terroryzmu z udziaáem paĔstwa. Autorzy przedstawiają w nim konkretne przykáady
Wilhelm Dietl, Kai Hirschmann, Rolf Tophoven, Terroryzm
321
(np. Libia, Iran, Syria, KRL-D, Francja, Izrael, Republika Poáudniowej Afryki) na
istnienie trzech rodzajów zastosowania terroryzmu przez wáadze paĔstwowe.
„(...) organa paĔstwowe mogą same organizowaü akcje terrorystyczne (terroryzm paĔstwowy), paĔstwo wspiera aktywnie indywidualne ugrupowania terrorystyczne (paĔstwowo wspierany terroryzm), paĔstwo toleruje na swoim terytorium zaplanowanie, przygotowanie i przeprowadzanie akcji terrorystycznych
(terroryzm tolerowany przez paĔstwo)” (s. 90).
Wydaje siĊ, Īe najbardziej interesującą, poznawczo najwartoĞciowszą
czĊĞü ksiąĪki stanowią jej dwa kolejne rozdziaáy poĞwiĊcone islamizmowi i dĪihadyzmowi jako ideologiom Ğwiatowym (rozdziaá V) oraz dziaáalnoĞci konkretnych organizacji dĪihadystycznych (rozdziaá VI). W pierwszym z nich umieszczono wszechstronną, opartą na pogáĊbionej analizie historycznej
charakterystykĊ islamu i islamizmu, wiele uwagi poĞwiĊcając kierunkom rozwoju tego ostatniego (s. 114). W ciekawy sposób przedstawiono ponadto genezĊ,
istotĊ i ideologiĊ wspóáczesnego dĪihadyzmu, prezentując jego twórców, ideologów i liderów. OdrĊbną czĊĞü rozwaĪaĔ zajmuje opis miĊdzynarodowego
modelu dĪihadu 3-2-1. Rozdziaá szósty to przede wszystkim wszechstronna panorama róĪnorodnych ugrupowaĔ dĪihadystycznych funkcjonujących w paĔstwach muzuámaĔskich i organizujących ataki terrorystyczne na europejskie
metropolie w ostatnich latach. Wiele interesujących wiadomoĞci zamieszczono
w czĊĞci tego rozdziaáu, poĞwiĊconej zarówno regionalnemu, jak i wirtualnemu
dĪihadowi.
W rozdziale siódmym autorzy omówili najczĊĞciej stosowane i spektakularne formy terroryzmu. Niemieccy badacze przedstawiają w nim zarówno
konwencjonalne, jak i zupeánie nowe metody terroryzmu, na czele z tzw. cyberterroryzmem.
Najciekawszą, a byü moĪe takĪe najwartoĞciowszą czĊĞcią ósmego,
ostatniego rozdziaáu omawianego opracowania, zatytuáowanego Metody zwalczania róĪnego typu zjawisk terrorystycznych, jest ten jego fragment (s. 265-309), w którym autorzy prezentują zasadnicze Ğrodki zaradcze nakierowane
przeciwko istniejącym strukturom i organizacjom terrorystycznym. W trakcie lektury tego rozdziaáu zwraca uwagĊ bardzo krytyczna ocena administracji George’a. W. Busha w zakresie dziaáaĔ antyterrorystycznych. Niemieccy znawcy
problemu stwierdzają: „Prezydent George W. Bush, ustĊpując ze sprawowanego przez dwie kadencje stanowiska, pozostawiá swojemu nastĊpcy Barackowi
Obamie fatalną spuĞciznĊ. «Najmarniejszy prezydent» w historii Ameryki
(Elizabeth Anders, Katedra Historii na uniwersytecie Cornell) rozpocząá po wydarzeniach 11 wrzeĞnia tzw. wojnĊ z terroryzmem i w ciągu siedmiu lat przegraá
ją na prawie wszystkich frontach” (s. 301).
Niewątpliwym walorem omawianej ksiąĪki jest wzbogacenie jej treĞci
o kalendarium wydarzeĔ (s. 318-338), biografie i portrety psychologiczne czoáowych terrorystów (s. 338-361) oraz indeks nazwisk (378-384).
Reasumując, ksiąĪka autorstwa boĔskich badaczy w znacznej mierze
speánia oczekiwania i kryteria kompetentnego oraz wartoĞciowego kompendium
wiedzy na temat róĪnych form dzisiejszego terroryzmu. Polecam ją nie tylko
osobom zainteresowanym tą problematyką niejako z obowiązku, ale przede
322
M. Kubiak
wszystkim mniej obeznanym i początkującym w tej dziedzinie czytelnikom.
Z pewnoĞcią moĪe byü ona wykorzystana przez studentów kierunków politologia, bezpieczeĔstwo czy historia, w trakcie przygotowywania siĊ do przedmiotów podejmujących w róĪnych kontekstach i odniesieniach problematykĊ wspóáczesnego terroryzmu.