Niedożywienie w chorobie nowotworowej – zalecenia dietetyczne

Niedożywienie w chorobie nowotworowej – zalecenia dietetyczne

Niedożywienie w chorobie nowotworowej
– zalecenia dietetyczne. Cz. II
Autor: Aleksandra Kosicka
Poradnia Dietetyczna Zdrowo Inspirujemy
Zasady diety dla osób z niedowagą nie różnią się od zasad racjonalnego żywienia, czyli
rekomenduje się, aby chory zjadał od 4 do 5 (czasem 7) posiłków dziennie, najlepiej o stałych porach.
Badania dowodzą, że w przypadku niedożywienia należy codziennie dostarczać 500g świeżych
warzyw i owoców (tych, które są przez chorego dobrze tolerowane). Dodatkowo dieta tego okresu
powinna cechować się zwiększoną ilości energii i białka, przy jednoczesnym zachowaniu zasady, że
stosowane zalecenia dietetyczne muszą ulegać modyfikacjom dyktowanym aktualnym stanem
zdrowia, tolerancją i preferencjami pacjenta. Produkty i potrawy (łącznie ze sposobem przygotowania)
podawane pacjentowi podlegają prawom i zaleceniom diety lekkostrawnej, aczkolwiek autorzy wielu
prac podkreślają, że nie warto eliminować profilaktycznie żadnych produktów spożywczych z diety
chorego, tylko takie, po których zgłasza występowanie konkretnych dolegliwości.
Kolejnym ważnym zaleceniem dietetycznym jest stosowanie diety o niskim ładunku
glikemicznym (ŁG). Hiperglikemia pojawiająca się w organizmie pacjenta sprzyja powstawaniu
zmian metabolicznych w procesie wyniszczenia nowotworowego. Dodatkowo komórki nowotworowe
absorbują glukozę bardzo wydajnie, co wyrównuje ewentualnie powstały niedostatek energetyczny.
Najczęściej omawianym zagadnieniem w literaturze jest wpływ ŁG diety i/lub poszczególnych
rodzajów węglowodanów na rozwój nowotworu trzustki, jelita grubego oraz piersi. W praktyce oznacz
to, że komponując menu dla chorego warto bazować na produktach spożywczych zakwalifikowanych
do grupy niskiego indeksu glikemicznego (IG) i w umiarkowanych ilościach średniego IG.
Zalecany sposób przygotowania potraw to np. gotowanie w wodzie, na parze.
Rekomendowany tłuszcz (oleje roślinne, masło) najlepiej dodawać do gotowych potraw, a nie
w trakcie ich przygotowania i obórki termicznej. Założenia diety lekkostrawnej wykluczają
zaprawianie zup i sosów wszelkimi zasmażkami, ciężkimi zawiesinami.
WSKAZÓWKI DIETETYCZNE W WYBRANYCH DOLEGLIWOŚCIACH WYSTĘPUJĄCYCH U CHORYCH NIEDOŻYWIONYCH
1. Brak apetytu
Długo trwający brak apetytu jest zjawiskiem niebezpiecznym, ponieważ powoduje spadek masy
ciała, osłabienie organizmu, a niekiedy może doprowadzić do rozwoju niedożywienia.
Postępowanie dietetyczne w takiej sytuacji uwzględnia podzielenie całodziennej racji pokarmowej
na 4-5 mniejszych posiłków, niekiedy może być ich nawet 7. Pożądane jest, aby posiłki były
kolorowe, apetycznie podane, przyrządzane na bieżąco z dodatkiem świeżych ziół i przypraw
(tolerowanych przez chorego), które mają za zadanie zachęcić chorego do jedzenia.
Dieta w tym okresie również powinna mieć charakter lekkostrawnej. Warzywa i owoce można
podawać choremu w postaci surowej tylko, jeżeli są przez niego tolerowane. Rekomendowanym
źródłem białka jest: drób bez skóry, chuda cielęcina, młoda wołowina (gotowane w wodzie, na parze
lub pieczone). Warto zadbać, aby w
diecie nie zabrakło produktów będących
źródłem
węglowodanów, błonnika, witamin z grupy B: ryżu, drobnych kasz.
Aby zapobiec niedożywieniu tym okresie posiłki serwowane choremu powinny być niewielkie
objętościowo i kaloryczne. W celu zwiększenia kaloryczności potraw świetnie jako dodatek sprawdza
się odrobina masła, śmietany (jeśli jest tolerowana), oliwy z oliwek i inne oleje roślinne czy
odtłuszczone mleko w proszku.
Zapewnienie optymalnego nawodnienia to także sprawa godna uwagi. Chory powinien wypijać
ok. 2 l płynów dziennie. Zalecane napoje to: woda mineralna niegazowana, herbaty ziołowe,
owocowe, soki wyciskane ze świeżych owoców lub warzyw bez dodatku cukru.
2. Utrata masy ciała
Pamiętajmy, że chudnięcia nie powinno się lekceważyć, ponieważ przyczynia się ono
bezpośrednio do osłabiania chorego i w przypadku hospitalizacji – wydłuża jego pobyt w szpitalu.
W postępowaniu dietetycznym poleca się, aby całodzienną rację pokarmową rozłożyć na 4-5
posiłków. Także w takiej sytuacji warto stosować się do zasad diety lekkostrawnej. Aby dostarczyć
niezbędnych składników odżywczych zaleca się włącznie do diety produktów zbożowych, chudego
nabiału, drobiu bez skóry, ryb, warzyw i owoców. Dzięki takiemu urodzajowi produktów
w codziennym menu posiłki będą kolorowe, apetycznie wyglądające i mogą poprawić apetyt
u chorego.
Uwaga: jeżeli pomimo stosowania prawidłowo zbilansowanej diety chory wolno przybiera na
wadze, należy rozważyć z lekarzem uzupełnienie tradycyjnej diety gotowymi dietami przemysłowymi.
3. Problemy z połykaniem
Jeżeli połykanie jest dla chorego źródłem dodatkowego bólu, na ten czas warto zastosować
wyeliminowanie z diety potraw ostrych, drażniących, owoców cytrusowych, kefirów, maślanki,
zsiadłe mleko, a niekiedy źle tolerowane są nawet jogurty owocowe. Wtedy sprawdzają się tylko
jogurty naturalne bez żadnych dodatków lub naturalne serki homogenizowane. Aby nie nasilać
dolegliwości należy dbać o to, aby posiłki były dokładnie rozdrobnione, płynne. W tym okresie
sięganie po biszkopty, herbatniki, suchary, pieczywo pszenne namoczone w mleku lub herbacie także
przynosi poprawę. Inne polecane propozycje to m.in.: koktajle mleczne, musy bananowe, jabłkowe
(jeśli tolerowane), kisiele, budynie, puree, posiłki na parze. Ważne: posiłki miksowane w formie papki
podajemy choremu do momentu ustąpienia bólu, ale obowiązkowo wzbogacajmy taki posiłek w
kawałek chudego mięsa, kaszę, ziemniaki lub makaron (najlepiej te dodatki także zmiksować z zupą).
4. Problemy z gryzieniem
Podstawowym krokiem w takiej sytuacji, jest przyjrzenie się liczbie posiłków spożywanych
w ciągu dnia i temu, czy pokrywają one zapotrzebowanie na energię i składniki odżywcze. Aby
ułatwić choremu spożywanie posiłków należy zadbać o konsystencję diety, ale uwaga: musi być ona
dobrana indywidualnie dla każdego chorego, ponieważ niektórzy potrzebują dobrze rozgotowanych
potraw, a inni dodatkowo muszą mieć ją dokładnie zmiksowaną.
Jeżeli chory toleruje wszystkie pokarmy, nie ma potrzeby ich wykluczać z diety. Z obawy przed
utratą masy ciała – lepiej jest skrupulatnie kontrolować, co i w jakich ilościach zjada chory. Jeżeli
jedzenie sprawia choremu wiele trudności, należy z lekarzem rozważyć włączenie innych metod
żywienia np. założenie zgłębnika na czas wyleczenia dolegliwości.
5. Nudności i wymioty
U osób leczonych chemioterapią bardzo często pojawiają się wymioty, zaburzenia smaku
i biegunki (zamiennie z zaparciami). Gdy pojawi się biegunka konieczne jest profilaktyczne
zapewnienie właściwej ilości płynów, by nie rozwinęło się odwodnienie. Zalecane są: woda mineralna
niegazowana, słaba gorzka herbata, napar z rumianki lub siemienia lnianego. Gdy natomiast występują
zaparcia trzeba zwiększyć w diecie chorego podaż błonnika pokarmowego; zalecane są warzywa
gotowane w wodzie lub na parze, jeżeli pacjent toleruje pieczywo razowe graham, podajemy mu je
zamiast pieczywa pszennego. W przypadku zaparć także ważne jest dbanie o odpowiednią podaż
płynów.
Radioterapia często wiąże się z powstawaniem np. zaburzeń smaku, zapachu, dlatego sposób
w jaki podamy posiłek choremu i jego skład (gama kolorystyczna) ma bardzo duże znaczenie.
Dobrą praktyką przynoszącą ulgę jest podawanie choremu ostatniego posiłku na 2 godziny przez
przyjęciem leku. Pomaga także zapewnienie właściwych warunków na czas posiłku, czyli dobrze
wywietrzonym pomieszczeniu, w którym nie dominują intensywne zapachy kuchenne.
Poprawa samopoczucia chorego jest dobrym sygnałem do powrotu do diety lekkostrawnej,
oczywiście uwzględniającej preferencje smakowe chorego.
WSPARCIE ŻYWIENIOWE DLA PACJENTA Z NIEDOŻYWIENIEM
Zdrowienie i starania uzyskania należnej masy ciała to długie procesy. W związku z wieloma
dolegliwościami, które mogą towarzyszyć choremu podczas leczenia – bardzo często trudno jest
prawidłowo zadbać o żywienie pacjenta przy stosowaniu tradycyjnej diety. Na szczęście eksperci
opracowali kilka dróg radzenia sobie w takich sytuacjach. Pierwszą z nich jest uzupełnienie
codziennej tradycyjnej diety chorego gotowymi dietami przemysłowymi.
Dieta przemysłowa to gotowy pokarm w postaci płynnej lub w proszku. Może być albo dietą
kompletną pod względem odżywczym (czyli zawierającą białka, tłuszcze, węglowodany, witaminy
i składniki mineralne) lub dietą niekompletną (czyli zawierającą pojedynku składnik lub kilka wybranych
składników). Cech charakterystyczną diet przemysłowych jest to, że ich skład jest ściśle określony,
dzięki czemu jest dostosowany do możliwości trawienia i wchłaniania pacjenta. Warto wiedzieć, że
diety przemysłowe nie zawierają glutenu, laktozy czy cholesterolu, są przygotowane z zachowanie
aseptyki oraz że mogą stanowić jedyne pożywienie chorego lub być uzupełnieniem codziennej diety.
Dla kogo (w jakiej sytuacji) są przeznaczone diety przemysłowe?

dla pacjentów z małą masa ciała i niedożywieniem, które powstało na skutek choroby;

dla osób cierpiących na brak apetytu, będących w trakcie leczenia i po jego ukończeniu;

podczas pobytu w szpitalu i po wypisie do domu;

przed zabiegami operacyjnymi i po nich;

dla osób, które mają problem z samodzielnym przygotowaniem posiłku podczas nieobecności
rodziny;

dla pacjentów z chorobami neurologicznymi;

w mukowiscydozie i gruźlicy.
Obecnie na rynku dostępne są diety przemysłowe do podaży doustnej. Drugą formą wsparcia dla
pacjenta onkologicznego w sytuacji, gdy nie jest możliwe żywienie drogą doustną jest podjęcie na
skutek wskazań lekarskich leczenia żywieniowego dojelitowego (enteralnego). Ten sposób żywienia
jest wybierany, aby przeciwdziałać postępującemu niedożywieniu i związanym z nim skutków
ubocznych lub gdy przyjmowanie tradycyjnych posiłków drogą doustną nie pokrywa zapotrzebowania
pacjenta na składniki odżywcze, lub gdy wymaga tego sama choroba.
B IBLIOGRAFIA :
1.
Rogulska A., „Postępowanie dietetyczne w niedożywieniu”, PZWL, Warszawa 2011
2.
Sobotka L. (red.), „Podstawy żywienia klinicznego”, wyd. I polskie, PZWL, Warszawa 2004
3.
Dudziak K., Regulska-Ilow B., „Znaczenie ładunku glikemicznegeo diety w rozwoju chorób nowotworowych”, Postepy Hig Med. Dosw (online),
2013, 67: 449-462
4.
Fizia K i wsp., „Metody oceny stanu odżywienia u chorych na nowotwory”, Pielęgniarstwo Polskie 2013, 2 (48), 105-110
5.
Szczepanik A. i wsp., „Ocena występowania niedożywienia u chorych z nowotworami złośliwymi przewodu pokarmowego”, Problemy
Pielęgniarstwa 2010, 18 (4): 384-392
6.
Stasik Z. i wsp., „Biochemiczne wskaźniki niedożywienia u chorych na nowotwory”, Juornal of Laboratory Diagnostics 2009, vol. 45, no. 1, 91-95
7.
Zabłocka K., Biernat J., „Wskaźniki biochemiczne zaburzeń stanu odżywienia w chorobach nowotworowych”, Medycyna Paliatywna w Praktyce
2008; 2: 20-25
8.
Grabiec K i wsp., „Ogólnoustrojowe i miejscowe mechanizmy prowadzące do kacheksji w chorobach nowotworowych”, Postepy Hig Med. Dosw
(online), 2013; 67: 1397-1409
9.
Druki formularzy: http://www.polspen.pl/jak-ocenic-stan-odzywienia-pacjentow-w-szpitalu