Epidemiologia krztuśca w województwie śląskim

Nadia Mucha, Renata Cieślik-Tarkota
Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Katowicach
Epidemiologia krztuśca w województwie śląskim w latach 2010-2014.
Krztusiec (Pertussis) zwany potocznie kokluszem, jest ostrą, zakaźną chorobą dróg
oddechowych, która szerzy się droga powietrzno-kropelkową. Typową cechą choroby jest
napadowy kaszel z charakterystycznym zanoszeniem się, podczas którego dochodzi do
wydzielania lepkiej plwociny [1].
Czynnikiem etiologicznym wywołującym krztusiec jest mała, Gram-ujemna, ziarniakopałeczka
z gatunku Bordetella pertussis. Do rodzaju Bordetella należą także trzy inne gatunki, różniące
się poziomem wirulencji, które są ze sobą blisko spokrewnione i wywołują zakażenia u ludzi:
pałeczka Bordetella parapertussis odpowiedzialna za łagodną postać krztuśca (5-25%
przypadków), Bordetella bronchiseptica odpowiedzialna za zakażenia układu oddechowego,
głównie zwierząt oraz Bordetella Holmesii, sporadycznie wywołująca posocznicę [2].
Przebieg choroby przebiega w 3 fazach – po okresie inkubacji, w której następuje namnażanie
się bakterii na błonie śluzowej jamy nosowo-gardłowej, występuje faza nieżytowa
z objawami zwykłego przeziębienia, jednak z epidemiologicznego punktu widzenia stanowiąca
największe zagrożenie, gdyż chory wydala do środowiska największą liczbę bakterii.
Następnym etapem choroby jest faza kaszlu napadowego, spowodowanego m.in.
uszkodzeniem nabłonka migawkowego oraz zaleganiem śluzu w układzie oddechowym.
U niemowląt mogą wystąpić napady bezdechu i sinicy [1]. W fazie rekonwalescencji kaszel
łagodnieje, jednak istnieje ryzyko wtórnych powikłań [2].
Na świecie każdego roku rejestruje się około 40 mln zachorowań na tę chorobę, z czego 360
tys. kończy się zgonem. W krajach Unii Europejskiej statystyczna częstość występowania
krztuśca jest zbliżona do polskiej. W Polsce na skutek wprowadzenia masowych szczepień
w 1960 roku liczba zachorowań na krztusiec drastycznie spadła, jednak od połowy 90 lat
obserwowany jest niepokojący wzrost zachorowań [3].
Sytuacja epidemiologiczna krztuśca na terenie województwa śląskiego.
W latach 2010-2014 Państwowa Inspekcja Sanitarna woj. śląskiego zarejestrowała ogółem
1161 zachorowań, jednak jedynie 356 spełniało kryteria przypadku potwierdzonego i zostało
potwierdzonych laboratoryjnie. W Polsce najczęściej stosowaną metodą potwierdzenia
laboratoryjnego choroby jest wykrycie kwasu nukleinowego Bordetella pertussis w materiale
klinicznym osoby podejrzanej o zachorowanie lub też wykrycie znamiennego wzrostu miana
swoistych przeciwciał (co najmniej czterokrotnego) przeciw powyższego patogenu.
Tabela 1. Krztusiec w województwie śląskim w latach 2010-2014.
ogólna liczba
2010
2011
2012
2013
2014
zachorowań/ lata
120
264
395
153
229
woj. śląskie
Polska
1266
1669
4684
2183
2102
1
Nadia Mucha, Renata Cieślik-Tarkota
Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Katowicach
Ogólny trend zachorowań na krztusiec w województwie śląskim odpowiadał trendowi
ogólnokrajowemu, jednak współczynniki zapadalności na krztusiec w latach 2010-2014
kształtowały się na znacznie niższych poziomach niż ogólnopolskie. W 2012 roku zarówno
w kraju, jak też na terenie woj. śląskiego odnotowano najwyższą liczbę zachorowań oraz
najwyższy współczynnik zapadalności na krztusiec. Powyższa sytuacja związana była
najprawdopodobniej z wystąpieniem w tymże okresie tzw. epidemii wyrównawczej, czyli
wzrostu liczby zachorowań o charakterze cyklicznym. Za przyczynę ww. zjawiska uważa się
zwiększenie w populacji puli osób wrażliwych na zakażenie.
14
12,2
12
10
8,6
8
woj. śląskie
5,7
6
5,7
5
4,3
4
Polska
5,5
3,3
3,3
2,6
2
0
2010
2011
2012
2013
2014
Wykres 1. Współczynniki zapadalności na krztusiec w województwie śląskim i w Polsce w latach 2010-2014
(obliczone na 100 tys. mieszkańców).
W pięcioletnim, analizowanym okresie najwięcej zachorowań na krztusiec tj. 161 zgłoszono
Państwowemu Powiatowemu Inspektorowi Sanitarnemu w Częstochowie, najmniej bo
zaledwie 10 Państwowemu Powiatowemu Inspektorowi Sanitarnemu w Zawierciu.
Tabela 2. Liczba zachorowań na krztusiec na terenie nadzorowanym przez Państwowych Powiatowych
Inspektorów Sanitarnych województwa śląskiego w latach 2010-2014.
PPIS/lata
2010
2011
2012
2013
2014
2010-2014
Bielsko-Biała
1
24
30
13
8
76
Bytom
13
21
22
2
8
66
Chorzów
0
6
20
5
4
35
Cieszyn
12
12
5
15
9
53
Częstochowa
20
55
18
23
45
161
Dąbrowa-Górnicza
4
9
15
18
30
76
Gliwice
21
20
18
15
12
86
2
Nadia Mucha, Renata Cieślik-Tarkota
Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Katowicach
9
Jaworzno
5
52
9
8
83
Katowice
2
15
66
18
36
137
Kłobuck
5
16
9
2
16
48
Lubliniec
3
8
4
1
2
18
Myszków
8
18
3
0
7
36
Racibórz
0
6
15
1
1
23
Ruda Śląska
2
0
5
3
1
11
Rybnik
4
7
12
2
5
30
Sosnowiec
6
7
11
7
9
40
Tychy
5
20
24
5
16
70
Wodzisław Śląski
2
6
23
8
9
48
Zawiercie
1
0
6
1
2
10
Żywiec
2
9
37
5
1
54
Porównując współczynniki zapadalności na krztusiec w obrębie województwa śląskiego
z 2014 roku najwyższy wystąpił w powiecie kłobuckim – 18,7 (ponad trzykrotnie
wyższa zapadalność w stosunku do wojewódzkiej), najniższe zaś w Rudzie Śląskiej
oraz Żywcu – 0,7 (prawie 8-krotnie niższe od wojewódzkiej).
20,0
18,0
16,0
14,0
12,0
10,0
8,0
6,0
4,0
2,0
0,0
18,7
12,3
10,9
9,7
8,6 8,1
5,1
2,4 2,2 2,5
2,5
2,6
0,9 0,7 1,8
4,3 4,1 3,6
1,6 0,7
Wykres 2. Współczynniki zapadalności na krztusiec na terenie nadzorowanym przez Państwowych
Powiatowych Inspektorów Sanitarnych województwa śląskiego w roku 2014.
Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 roku o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych
u ludzi (Dz. U. 2013, poz. 947 z póz. zm.) w sytuacji rozpoznania krztuśca przez lekarza nakłada
na niego obowiązek zgłoszenia tego faktu państwowemu powiatowemu inspektorowi
sanitarnemu właściwemu dla miejsca rozpoznania choroby. Duże różnice
w zakresie liczby zachorowań oraz zapadalności na krztusiec na terenach nadzorowanych przez
poszczególnych państwowych powiatowych inspektorów sanitarnych wynikają
przypuszczalnie z nieprawidłowości związanych z samą zgłaszalnością choroby, w tym
nierespektowania powyższego obowiązku przez lekarzy.
3
Nadia Mucha, Renata Cieślik-Tarkota
Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Katowicach
Porównując średnią zapadalność na krztusiec w województwie śląskim
w poszczególnych grupach wiekowych zdecydowanie najwyższy współczynnik obserwuje się
w grupie dzieci w wieku 10-14 lat. Przed wprowadzeniem w Polsce szczepień przeciwko
kokluszowi występował on głównie u niemowląt i dzieci do lat 4. W latach 90-tych, po
pogorszeniu się sytuacji epidemiologicznej choroby, nastąpił wzrost zachorowań przede
wszystkim w grupie uprzednio zaczepionych starszych dzieci, co spowodowało potrzebę
wprowadzenia w 2003 roku do Programu Szczepień Ochronnych obowiązkowej dawki
przypominającej dla dzieci w 6 roku życia [4]. Na polskim rynku dostępne są szczepionki
całokomórkowe i bezkomórkowe, skojarzone ze szczepionką przeciw błonicy i tężcowi.
Zgodnie z aktualnie obowiązującym kalendarzem szczepień ochronnych pierwsze 3 dawki
szczepionki podaje się niemowlętom pomiędzy 3 a 6 miesiącem, natomiast dawkę
uzupełniającą dzieciom pomiędzy 16 a 18 miesiącem życia. Ostatnią dawkę szczepionki
przeciwkrztuścowej (dawka przypominająca) podaje się sześciolatkom preparatem
bezkomórkowym (DTaP), po którym na skutek stopniowego spadku miana przeciwciał u osoby
zaszczepionej odporność utrzymuje się jedynie przez ok. 5 lat. Zaznaczyć należy, że
charakteryzuje się on mniejszą immunogennością niż preparaty całokomórkowe [5]. Najniższa
zapadalność w analizowanym okresie wystąpiła w grupie osób 15-letnich
i starszych, lecz współczynniki zapadalności na krztusiec wśród tej grupy wiekowej są
prawdopodobnie niedoszacowane, gdyż często zachorowania błędnie kwalifikowane są jako
infekcje górnych dróg oddechowych lub zapalenie oskrzeli.
60,0
49,2
50,0
41,2
40,0
0-4
30,0
5-9
26,2
10-14
21
20,0
10,0
15 i >
9,3
11,6 11
11,3
5,6
3,2
1,5
10,4
10
9,8
7,6
13,4 12,3
6,2
3,0
2,4
0,0
2010
2011
2012
2013
2014
Wykres 3. Współczynniki zapadalności na krztusiec w województwie śląskim w latach 2010-2014 wg grup
wiekowych (na 100 tys. populację).
Na poziomie wojewódzkim, w latach 2010-2014 wyszczepialność dzieci w 2 roku życia
utrzymywała się na podobnym, bardzo wysokim poziomie. Taki odsetek zaszczepionych
powinien zapewnić osiągnięcie odporności zbiorowiskowej, gdzie ryzyko zetknięcia się osoby
zakażonej z osobą wrażliwą jest znikome. Warto zauważyć, iż w powyższym okresie zaznacza
się tendencja spadkowa. W województwie śląskim w 2014 roku obowiązkiem szczepienia
4
Nadia Mucha, Renata Cieślik-Tarkota
Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Katowicach
przeciwko krztuścowi objęto 40756 dzieci w 2 roku życia, co stanowiło 97,54% rocznika
podlegającego.
98,56
98,6
98,4
98,13
98,01
98,2
97,97
98
97,8
97,54
97,6
97,4
97,2
97
2010
2011
2012
2013
2014
Wykres 4. Procentowy udział dzieci w 2 roku życia zaszczepionych przeciwko krztuścowi w województwie
śląskim w latach 2010-2014 (szczepienie pierwotne oraz uzupełniające).
Pomimo prowadzonej profilaktyki krztuśca na szeroką skalę i wysokiego
współczynnika wszczepialności, krztusiec stanowi istotny problem dla zdrowia publicznego.
Z uwagi na fakt, iż stan uodpornienia po szczepieniu utrzymuje się jedynie kilka lat wydaje się
zasadne wprowadzenie do kalendarza szczepień obowiązkowych dodatkowej dawki
przypominającej dla młodzieży i dorosłych, w ślad za niektórymi krajami UE (Niemcy,
Francja). W celu zredukowania liczby zachorowań na krztusiec w Polsce oraz w województwie
śląskim konieczne jest również zachowanie wysokiego, bliskiego 100% odsetka zaszczepienia
dzieci, będących w 2 roku życia. Dodatkowym czynnikiem, sprzyjającym poprawie sytuacji
epidemiologicznej choroby jest zastosowanie tzw. „strategii kokonowej szczepień”,
polegającej na przerwaniu transmisji zakażenia poprzez immunizację czynną członków rodziny
(lub zastosowanie dawki przypominającej), którzy mają kontakt z bliską osobą, która nie może
być zaszczepiona a jest podatna na zachorowanie (np. noworodki czy niemowlęta).
LITERATURA:
1. Baumann-Popczyk A.; Sadkowska-Todys M.; Zieliński A. „Choroby zakaźne
i pasożytnicze – epidemiologia i profilaktyka”. Wydawnictwo alfa-medica press. 2014.
2. Murray P.R., Rosenthal K. S., Pfaller M. A. „Mikrobiologia”. Elsevier Urban &
Partner. Wrocław, 2011.
3. Zieliński A. „Gdzie i jak często krztusiec występuje na świecie?”
http://szczepienia.pzh.gov.pl/.
4. Paradowska-Stankiewicz I. „Jak wiele zachorowań na krztusiec występuje w Polsce?”.
http://szczepienia.pzh.gov.pl/.
5. Lutyńska A. „Szczepionka przeciwko krztuścowi”. http://szczepienia.pzh.gov.pl/.
6. Materiały pochodzące ze sprawozdań opracowywanych przez Oddział Epidemiologii
WSSE w Katowicach i analizy własne.
5