Wigilijny nadszedł czas, całujemy mocno Was chcemy złoŜyć Wam

BIULETYN UCZNIOWSKI
Gazetka szkolna, nr 2
listopad, grudzień
Serdecznie witamy wszystkich Naszych Czytelników!
Oddajemy w Wasze ręce drugi numer Naszej Szkolnej Gazetki. Gorąco
zapraszamy do współpracy wszystkich chętnych uczniów, którzy chcą i mają
ochotę napisać coś od siebie.
Redakcja
Wigilijny nadszedł czas,
całujemy mocno Was
chcemy złoŜyć Wam Ŝyczenia
w Dniu BoŜego Narodzenia,
niechaj Gwiazdka Betlejemska,
która świeci Wam o zmroku
doprowadzi Was do szczęścia
w nadchodzącym Nowym Roku
REDAKTORZY
GAZETKI
1
BIULETYN UCZNIOWSKI
Wszystkich Świętych – 1listopada
Wszystkich Świętych, (łac. festum omnium sanctorum) – rzymskokatolicka uroczystość
(część innych kościołów również ją uznaje, w tym anglikański i wiele z luterańskich)
obchodzona w Polsce 1 listopada ku czci wszystkich znanych i nieznanych świętych.
Historia
Uroczystość Wszystkich Świętych wywodzi się głównie z czci oddawanej męczennikom,
którzy oddali swoje życie dla wiary w Chrystusa, a których nie wspomniano ani w
martyrologiach miejscowych, ani w kanonie Mszy Świętej.
Współczesność
Pierwszy dzień listopada jest w Polsce dniem wolnym od pracy, co powoduje, że wiele osób
podróżuje nawet na wielkie odległości, aby odwiedzić groby swoich bliskich. Ludzie
odwiedzają cmentarze, aby ozdobić groby kwiatami, zapalić znicze i pomodlić się w intencji
swoich zmarłych. To święto ma charakter religijny, głównie katolicki, ale dobrym zwyczajem
obchodzi je także wiele osób innych wyznań, albo nie wyznających żadnej religii. Jest to
wyrazem pamięci oraz oddania czci i szacunku zmarłym. Święto to było dniem wolnym
również w czasach PRL-u, ale oficjalnie starano się nadać mu charakter świecki i nazywano
je dniem Wszystkich Zmarłych bądź Świętem Zmarłych. Nazwa ta utrwaliła się w
świadomości wielu osób, jako kościelna nazwa uroczystości liturgicznej: Wszyscy Święci.
Następnego dnia po Wszystkich Świętych w Dzień Zaduszny (2 listopada) obchodzony jest
dzień wspominania zmarłych (w Polsce zwany Zaduszkami). Dla katolików łacińskich i wielu
innych chrześcijan zachodnich jest to dzień modlitw za wszystkich wierzących w Chrystusa,
którzy odeszli już z tego świata. Pamięć o zmarłych znajduje również bardziej świecki wyraz.
Organizuje się zaduszkowe koncerty, wystawy i spektakle, poświęcone zmarłym artystom,
wydaje okolicznościowe czasopisma i książki.
Święta prawosławne
W prawosławiu podobne święto obchodzi się w pierwszą niedzielę po Pięćdziesiątnicy
(Zesłaniu Ducha Świętego na apostołów) lub według innych źródeł - w sobotę przed
Pięćdziesiątnicą. Praktycznie w Rosji, części Białorusi i Ukrainy utożsamia się takie święto
(lub tylko zaduszki) z tzw. dniem rodzicielskim lub Radonicą, obchodzonymi kilka razy do
roku, ale najczęściej w okresie wielkanocnym, przy czym powinien to być wtorek, rzadziej
poniedziałek tygodnia tomaszowego następującego po tygodniu wielkanocnym
(rozpoczynającym się zgodnie z chrześcijańskim liczeniem dni tygodnia niedzielą
wielkanocną).
Opracował: Gabriela Grelowska
2
BIULETYN UCZNIOWSKI
Narodowe Święto Niepodległości
11 listopad
Narodowe Święto Niepodległości – polskie święto państwowe, obchodzone co roku 11
listopada, "dla upamiętnienia rocznicy odzyskania przez Naród Polski niepodległego bytu
państwowego" w 1918 roku po 123 latach od rozbiorów dokonanych przez Austrię, Prusy
i Rosję. Ustanowione w ostatnich latach II RP, przywrócone w roku 1989. Jest dniem wolnym
od pracy.
Dzieje obchodów
Do czasu wybuchu II wojny światowej święto obchodzono tylko dwa razy – w roku
1937 i 1938.
W latach 1939–1944 – podczas okupacji hitlerowskiej oficjalne lub jawne świętowanie,
podobnie jak i każde inne przejawy polskości, było niemożliwe.
W roku 1945 władze komunistyczne świętem państwowym uczyniły dzień 22 lipca –
datę podpisania Manifestu PKWN, jako Narodowe Święto Odrodzenia Polski.
W czasach komunizmu wielokrotnie organizowane w całym kraju przez opozycję
manifestacje patriotyczne były tego dnia brutalnie tłumione przez oddziały ZOMO, a ich
uczestnicy aresztowani przez Służbę Bezpieczeństwa.
Święto obchodzone 11 listopada zostało przywrócone przez Sejm PRL-u IX kadencji
ustawą z 15 lutego 1989 (Dz.U. PRL 1989, nr 6, poz. 34), lecz pod nieco zmienioną nazwą:
Narodowe Święto Niepodległości.
Dzień ten jest dniem wolnym od pracy. Główne obchody, z udziałem najwyższych
władz państwowych, odbywają się w Warszawie na placu Józefa Piłsudskiego, przed Grobem
Nieznanego Żołnierza.
Obchody Narodowego Święta Niepodległości
3
BIULETYN UCZNIOWSKI
Znaczenie daty
Odzyskiwanie przez Polskę niepodległości było procesem stopniowym i wybór 11 listopada
jest dość arbitralny. Uzasadnieniem może być zbiegnięcie się wydarzeń w Polsce z końcem I
wojny światowej na świecie (tego samego dnia miała miejsce kapitulacja Niemiec na froncie
zachodnim).
Opracował: Mateusz Ćmok, Kacper Jasiński
Sekrety imion 12 braci
czyli skąd się wzięły
nazwy miesięcy
Listopad
Jego imię wywodzi się od liści opadających z drzew. Szeleszczą pod stopami,
wirują na wietrze albo fruną niesione silnym podmuchem zawiei. Dlaczego
listopad nie nazywa się deszczopad, przecież najczęściej jest deszczowy?
Jaka pogoda listopadowa, taka i marcowa.
W listopadzie goło w sadzie.
Grudzień
To miesiąc, w którym po raz pierwszy porządnie zamarza ziemia. A
w języku naszych przodków, Prasłowian, zamarznięta ziemia to
gruda. Na pociechę ofiarowuje nam Święta Bożego Narodzenia.
Grudzień - ziemię grudzi i izdebki studzi.
Jak się grudzień zaczyna, taka będzie cała zima.
4
BIULETYN UCZNIOWSKI
Mikołajki
Gdy jesteśmy małymi dziećmi, nie mamy najmniejszych
wątpliwości, że Święty Mikołaj istnieje. Czekamy na niego z
bijącym sercem i wypiekami na policzkach. Aż podczas szóstej czy
siódmej gwiazdki zaczynamy coś podejrzewać... Dlaczego przyszedł
wtedy, kiedy mama zawołała nas do kuchni czy kiedy tata kazał nam
coś potrzymać? Zaczynają się wątpliwości. Czy on istnieje aby
naprawdę?
Święty Mikołaj istniał naprawdę…
naprawdę…
Urodził się w III wieku w portowym mieście Patara, położonym
nad Morzem Śródziemnym. Był jedynakiem, jego rodzice
uchodzili za ludzi zamożnych i świątobliwych. Podobno, gdy
zaraz po urodzeniu chciano go wykąpać, podniósł się w wannie i
stał tak dwie godziny. W dzieciństwie, zamiast bawić się z
kolegami, Mikołaj wolał chodzić na nabożeństwa, a wolny czas
spędzał na czytaniu Pisma Świętego. Jako młodzieniec żeglował,
polował, lubił wino i zabawę, ale któregoś dnia usłyszał głos Boga,
który nakazał mu udać się do kościoła. Nie wiedział, że rada
biskupów postanowiła mianować arcybiskupem człowieka, który
pojawi się tego dnia w kościele jako pierwszy.
Na początku IV wieku zaczęły się prześladowania chrześcijan.
Mikołaj stanął w ich obronie, za co cesarz Dioklecjan kazał go wtrącić do więzienia.
Odzyskał wolność dzięki kolejnemu cesarzowi, który szanował chrześcijaństwo. Potem
Mikołaj oddał się bez reszty służbie bożej. Kochał bliźnich i uczył ich miłości do drugiego
człowieka. Opiekował się niezamężnymi pannami, a tym, które były ubogie, dawał posagi.
Pomagał biedakom, nawracał złodziei i kłusowników. Patronował żeglarzom i rybakom,
kupcom,
rzemieślnikom, dzieciom, a także więźniom. Mikołaja można było poprosić
o pomoc w każdej sprawie, w każdej potrzebie. Był serdeczny, życzliwy i bezinteresowny.
Istnieje na ten temat wiele legend. Po jego śmierci w 345 roku zaczęły krążyć fantastyczne
opowieści o jego dokonaniach. Podobno przy jego grobie chorzy zdrowieli, niewidomi
odzyskiwali wzrok. A smutnym i zrozpaczonym powracała radość życia i zaufanie do
bliźnich. Sława cudotwórcy doprowadziła w końcu arcybiskupa Mikołaja do kanonizacji.
Kult Świętego Mikołaja rozprzestrzenił się z czasem po całym świecie. Stał się on najbardziej
znanym i kochanym przez wszystkich świętym.
Zwyczaje związane ze Św. Mikołajem róŜnią się w poszczególnych
poszczególnych krajach:
Czechy i Słowacja – Mikulas pojawia się 6 grudnia. Spływa po złotej nitce rozciągniętej
między niebem i ziemią. Towarzyszą mu anioł i czart – zły duch
5
BIULETYN UCZNIOWSKI
We Francji – Pere Noel zastępuje Mikołaja. Dziadek z białą brodą, którego imię
przetłumaczyć można jako „bożonarodzeniowy ojciec”, nie jest ani katolickim świętym, ani
anglosaskim Santa Clausem. To postać zupełnie świecka, zadomowiona nad Sekwaną od
początku XX wieku. Francuzi starają się bowiem zdecydowanie oddzielić obyczaje religijne od
świeckich.
W Szwecji – skrzat roznosi podarki. Święty Mikołaj zniknął ze Szwecji już w XVI w., w czasach
reformacji, kiedy to walczono z kultem świętych. Zastąpił go karłowaty skrzat Jultomte, który
zjawia się w Wigilię z workiem pełnym prezentów dla grzecznych dzieci..
W Holandii – Mikołaj przypływa statkiem. Uroczyste powitanie gościa z krainy wiecznych
śniegów odbywa się 6 grudnia w porcie Schevingen w pobliżu Hagi. Od tego dnia zaczyna się
świętowanie i obdarowywanie.
W Hiszpanii – dzieci piszą listy do Mikołaja. Prezenty dostają 6 grudnia. Puste skarpety, które
wieszają przy łóżku lub przy kominku, Św. Mikołaj napełnia prezentami. Podobnie jest w
Anglii - z tym, że dzieci dostają tam upominki w Wigilię.
W Belgii – Mikołaj zjawia się 5 grudnia i napełnia prezentami wystawione przez dzieci buty
i koszyki. Dzieci ustawiają wokół domu siano, marchew i ziemniaki, czyli poczęstunek dla
konia, którym przyjeżdża Św. Mikołaj.
W Syrii – Św. Mikołaj pojawia się pod postacią wielbłąda dopiero 1 stycznia. W przeddzień
dzieci ustawiają dla niego przed domem miseczki z wodą i owsem.
NajwaŜniejsza jest rodzina –
poradnik dla dzieci
KaŜdy czasem się boi
Nie martw się na zapas
Czasami ludzie martwią się o to, co się jeszcze nie stało. Możesz na przykład martwić się, że
zapomnisz pracy domowej albo że zgubisz się w drodze do szkoły.
Jeśli martwisz się o jutro, nie możesz cieszyć się dniem dzisiejszym. W każdym dniu szukaj
tego, co w nim dobre. Pan Bóg daje Ci odwagę, której potrzebujesz, by przeżyć ten dzień.
Nikt nie wie dokładnie, co wydarzy się jutro, ale Pan Bóg zawsze będzie czuwał nad Tobą i
troszczył się o Ciebie.
6
BIULETYN UCZNIOWSKI
O choince
Choinka jest nieomylnym znakiem nadchodzących świąt Bożego
Narodzenia, uczestniczką Wigilii, świadkiem najpiękniejszych życzeń, strażniczką ukrytych
pod nią prezentów, zasłuchaną w śpiew kolęd...
Gdy ją ubieramy, czujemy, że wchodzimy w zaczarowany świat,
gdzie wszystko staje się dobre i radosne.
Nie od razu były choinki
Jest to jedna z najmłodszych tradycji wigilijnych. Zanim nastała choinka jej funkcje pełniła
jodłka lub podłaźniczka, czyli wierzchołek sosny, jodły lub świerku zawieszony na suficie.
Gałązki miały chronić dom i jego mieszkańców od złych mocy, zapewnić domownikom
szczęście i dostatek.
Tradycja
bożonarodzeniowego drzewka pochodzi z terytorium Niemiec z około 700 roku n.e.,
symbolizować ono miało rajskie drzewo życia. Dopiero od przełomu XVIII i XIX w. zwyczaj
ten rozprzestrzenił się na kraje anglosaskie i - dzięki niemieckim imigrantom - dotarł do
Stanów Zjednoczonych.
Choinka w obecnej formie przyjęła się w Polsce dopiero pod koniec XVIII w. Dosyć szybko
zwyczaj zaczął się szerzyć wśród mieszczan i inteligencji polskiej.
7
BIULETYN UCZNIOWSKI
Skąd wziął się zwyczaj ubierania choinki?
Piękna góralska legenda mówi, że choinkę bożonarodzeniową zawdzięczamy...
niedźwiedziowi. Gdy doszła do niego wieść o narodzeniu Jezusa, pobiegł czym prędzej do
Betlejem. Martwił się tylko biedny miś, że nie miał dla Dzieciątka żadnego godnego prezentu.
Postanowił ofiarować to, co było do zdobycia w lesie. Ułamał piękną choinkę i powlókł za
sobą. Po drodze przechodził przez potoki, w których zamoczyły się gałązki drzewka, krople
wody zamarzły na jego igiełkach i świeciły jak diamenty. Na gałęziach zasiadły ptaszki a
niedźwiedź wszystko to zaniósł do szopki i przed Dzieciątkiem postawił.
I od tej pory dzieci stroją choinki i wieszają na nich wszelkie świecidełka.
Co wieszamy na choince?
W wielu rejonach Polski zwyczaj ubierania choinki zadomowił się
dopiero na początku XX w.Na choince nie może zabraknąć jabłek, bo
właśnie te owoce były na owym biblijnym drzewie, a ponadto jabłko
symbolizuje zdrowie. Wśród iglastych gałązek wiją się łańcuchy
słomkowe i bibułkowe, są pamiątką po wężu-kusicielu, oznaczają także więzy rodzinne, które
podczas świąt są szczególnie silne. Gwiazda na szczycie drzewka symbolizuje gwiazdę
betlejemską, która wiodła Trzech Króli do Dzieciątka Jezus. Świeczki na gałązkach to jak
okruchy ognia, który dawniej płonął w izbie przez całą noc wigilijną, aby przychodzące na
ten czas dusze przodków mogły się ogrzać. Świeczki to także symbol światła Chrystusa.
Choinki ubierano także w piernikowe figurki ludzi i zwierząt, lukrowane kolorowo, posypane
makiem. Nie mogło zabraknąć oczywiście postaci Św. Mikołaja.
Na choince wiesza się też błyszczące bombki o różnych kształtach, szklane figurki, cukierki i
ręcznie wykonane z papieru zabawki.
Światełka elektryczne pojawiły się dopiero w Niemczech w 1882 r. Pierwszą udekorowaną
ozdobami i światłami choinkę ustawił w 1923 r. przed Białym Domem w Waszyngtonie
prezydent Calvin Coolidge.
8
BIULETYN UCZNIOWSKI
Choinkowy kalendarz
W wielu domach choinkę ubiera się w przeddzień Wigilii. Ustrojone drzewko będzie
pachnieć i cieszyć oczy do 6 stycznia, czyli święta Trzech Króli. Ostateczną datą rozbierania
choinki jest dzień 2 lutego, święto Matki Boskiej Gromnicznej.
Zima
Zima – jedna z czterech pór roku w przyrodzie, w strefie klimatu umiarkowanego.
Charakteryzuje się najniższymi temperaturami powietrza w skali roku, umiarkowaną ilością
opadu atmosferycznego, zazwyczaj zestaloną (zamarzniętą) formą opadu i osadu
atmosferycznego, a większość świata roślin i zwierząt przechodzi okres uśpienia.
Zima astronomiczna rozpoczyna się w momencie przesilenia zimowego i trwa do momentu
równonocy wiosennej, co w przybliżeniu oznacza na półkuli północnej okres pomiędzy 22
grudnia a 21 marca (czasami daty te wypadają dzień wcześniej lub dzień później, a w roku
przestępnym mogą być dodatkowo cofnięte o jeden dzień). Podczas zimy astronomicznej
dzienna pora dnia jest krótsza od pory nocnej, jednak z każdą kolejną dobą dnia przybywa, a
nocy ubywa.
Za zimę klimatyczną przyjmowało się okres roku, w którym średnie dobowe temperatury
powietrza spadają poniżej 0 °C. Zasadniczo zimę poprzedza jesień, jednak pomiędzy tymi
okresami znajduje się klimatyczny etap przejściowy - przedzimie. Podobnie zimę od wiosny
oddziela przedwiośnie.
Dla półkuli południowej wszystkie opisane daty i zjawiska są przesunięte o pół roku. Za
miesiące zimowe na półkuli północnej uznaje się grudzień, styczeń i luty, a na południowej
czerwiec, lipiec i sierpień.
Zalety ksiąŜki
1 Książka pomaga nam rozwijać język i słownictwo.
2
3
Książka rozwija myślenie. Dostarcza nam pojęć myślowych
i nowych idei, rozszerza naszą świadomość i nasz świat.
Książka pobudza fantazję, uczy budować obrazy w wyobraźni.
9
BIULETYN UCZNIOWSKI
Zanieczyszczenia powietrza
Efekt cieplarniany
Mechanizm efektu cieplarnianego jest złożony, jednak w pewnym uproszczeniu można go
przedstawić w następujący sposób:
Promieniowanie słoneczne docierające w okolice Ziemi napotyka na swej drodze górne
warstwy atmosfery ziemskiej, które pochłaniają lub odbijają pewną jego część - większość fal
z zakresu ultrafioletu (UV - promieniowanie krótkofalowe). Pozostała część podążając ku
Ziemi jest częściowo pochłaniana, odbijana i rozpraszana w kolejnych warstwach atmosfery.
Jednak większość promieniowania słonecznego - dociera do najniższych warstw atmosfery i
do powierzchni Ziemi, gdzie jest częściowo od niej odbijane, a częściowo pochłaniane
ogrzewając ją. Energia promieniowania słonecznego zamieniana jest w energię cieplną.
Zanieczyszczenia powietrza
1. Źródła zanieczyszczenia powietrza
Powietrze zanieczyszczają wszystkie substancje gazowe, stałe lub ciekłe, znajdujące się
w powietrzu w ilościach większych niż ich średnia zawartość. Ogólnie zanieczyszczenia
powietrza dzieli się na pyłowe i gazowe. Światowa Organizacja Zdrowia definiuje powietrze
zanieczyszczone jako takie, którego skład chemiczny może ujemnie wpłynąć na zdrowie
człowieka, roślin i zwierząt, a także na inne elementy środowiska (wodę, glebę).
Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpieczne ze wszystkich zanieczyszczeń, gdyż
są mobilne i mogą skazić na dużych obszarach praktycznie wszystkie komponenty
środowiska. Głównymi źródłami zanieczyszczeń są:
• uprzemysłowienie i wzrost liczby ludności,
• przemysł energetyczny
• przemysł transportowy
• źródła naturalne
2. Skutki zanieczyszczenia powietrza
Zanieczyszczenia powietrza są głównymi przyczynami globalnych zagrożeń środowiska,
takich jak dziura ozonowa, kwaśne deszcze, czy efekt cieplarnianych. Najczęściej i
najbardziej zanieczyszczają atmosferę: dwutlenek siarki, tlenki azotu oraz pyły.
Źródła zanieczyszczeń powietrza: Wyróżnia się trzy główne źródła emisji zanieczyszczeń do
atmosfery:
1. punktowe - są to głównie duże zakłady przemysłowe emitujące pyły, dwutlenek siarki,
tlenek azotu, tlenek węgla, metale ciężkie.
2. powierzchniowe (rozproszone) - są to paleniska domowe, lokalne kotłownie, niewielkie
zakłady przemysłowe emitujące głównie pyły, dwutlenek siarki.
3. liniowe - są to głównie zanieczyszczenia komunikacyjne odpowiedzialne za emisję
tlenków azotu, tlenków węgla, metali ciężkich (głównie ołów).
Opracował: Arkadiusz Czylok
10
BIULETYN UCZNIOWSKI
Dla tych co uwielbiają krzyŜówki
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Wpisz poziomo:
1. Rozjaśnia każdą twarz.
2. Cieszą się dzieci gdy sypie.
3. Jadą w kuligu
4. W śnieżną zimę wszędzie ........
5. Źródło energii Ziemi.
6. Rozpoczyna się 22 grudnia.
7. Na szybach mróz ...... piękne wzory.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Zimna otula szyję.
Zwierzę w paski.
Samochód bez dachu.
jabłko lub banan
Noga psa
Sklep z lekami
Rozwiązania zagadek podpisane imieniem i nazwiskiem, oddajemy w zaklejonych kopertach
nauczycielowi informatyki.
Nagrodzeni: Kuba Stryczek – klasa 3, Kornelia Bączek – klasa 1, Kinga Filapek – klasa 4.
11
BIULETYN UCZNIOWSKI
GÓRA GROSZA
Akcja „Góra grosza” w tym roku jest organizowana po raz jedenasty. Przez te
wszystkie lata w sumie zebraliśmy ogromny fundusz – ponad 15 milionów złotych.
Akcja ta nie odbyłaby się bez Waszego udziału i wielkiego zaangażowania. Bardzo
dziękujemy za zaufanie, którym nas obdarzacie. Mamy nadzieję, że i w tym roku
przyłączycie się do akcji i razem ponownie uzbieramy olbrzymią górę grosza. Wasza
postawa i wielkie zaangażowanie daje nam ogromną siłę do przeprowadzania
kolejnych akcji Góra Grosza.
Towarzystwo „NASZ DOM”
ANDRZEJKI
Andrzejki (znane też jako Jędrzejki lub Jędrzejówki) – wieczór
wróżb odprawianych w nocy z 29 na 30 listopada, w wigilię
pochodzenia greckiego. W
świętego Andrzeja, patrona Szkocji, Grecji i Rosji. Pierwsza
Polsce używane od XII
polska wzmianka literacka o nim pojawiła się w 1557 za
sprawą Marcina Bielskiego. Dzień ten przypada na końcu lub
wieku w formie Andrzej,
na początku roku liturgicznego. Andrzejki są specjalną okazją
Jędrzej, Ondrzej, Andrasz,
do zorganizowania ostatnich hucznych zabaw przed
Ondrasz, Andraszek,
rozpoczynającym się adwentem. Święty Andrzej uważany jest
Ondraszek, Andresz.
za patrona panien, które chcą wyjść za mąż. Wigilia jego
imienin, to tradycyjny wieczór wróżb. Dziewczęta spotykają się
w swoim gronie, by za pomocą wróżb choć trochę odgadnąć przyszłość. Przede wszystkim
jednak, by dowiedzieć się, kiedy wyjdą za mąż i kim będzie ich wybranek
ANDRZEJ - imię
KATARZYKI
TARZYKI
Podobne święto obchodzą chłopcy w wigilię świętej Katarzyny, 24 listopada. To stary polski
zwyczaj ludowy. Dziś jest już prawie zapomniany. W przeddzień imienin świętej Katarzyny
24 listopada, chłopcy urządzali sobie wieczór wróżb. Byli przekonani, że za pomocą
najróżniejszych sztuczek dowiedzą się, która dziewczyna o nich myśli, jakie imię będzie
nosić przyszła żona.
12
BIULETYN UCZNIOWSKI
KOLOROWANKA
13
BIULETYN UCZNIOWSKI
14