WŁADZA I WŁADCA WEDŁUG DZIEŁA KSIĄŻĘ NICCOLA

WŁADZA I WŁADCA WEDŁUG DZIEŁA KSIĄŻĘ NICCOLA

Studia i Materiały. Miscellanea Oeconomicae
Rok 17, Nr 1/2013
Wydział Zarządzania i Administracji
Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach
Ludzie, zarządzanie, gospodarka
Dorota Prońko1
WŁADZA I WŁADCA WEDŁUG DZIEŁA KSIĄŻĘ
NICCOLA MACHIAVELLEGO
Filozofia ze swej natury jest poszukiwaniem prawdy, a nie jej posiadaniem.
Jest ona poszukiwaniem wiedzy o całości, wiedzy uniwersalnej. Jednym z jej działów jest filozofia polityki, która to jest próbą zastąpienia opinii o naturze rzeczy
politycznych wiedzą o naturze rzeczy politycznych2. Stanowi ona krytyczną refleksję nad życiem politycznym i państwem, głównie zajmuje się istotą polityki, naturą, pochodzeniem i prawomocnością władzy a także pochodzeniem, zmiennością
i wartością moralną ustrojów państwowych. Zmierza ona w swych działaniach do
oceny życia politycznego i znajdowania nowych postulatów ustrojowych. Uznawanym za założyciela nowożytnej filozofii polityki jest Niccolo Machiavelli3,
który oderwał się zupełnie od dotychczasowej myśli filozofów w tym zakresie
i całkowicie odszedł od dotychczasowej tradycji.
Machiavelli w swoich rozważaniach na temat polityki zdecydowanie obniża
standardy działań społecznych. Uważa, że zamiast zajmować się utopiami jeśli
chodzi o ustroje państw, jak robili to dotychczas filozofowie, należy skupić się na
rzeczach możliwych do osiągnięcia, na realnych celach do których dążą społeczeństwa. Natomiast cnota według niego to zbiór nawyków, które umożliwiają
osiągnięcie celów, którymi są: wolność od obcej dominacji, stabilność i rządy
prawa, dostatek, chwała czy też imperium. Tylko cel do którego się dąży czyni
1
2
3
Mgr Prońko Dorota, doktorantka Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie.
Strauss L., Sokratejskie pytania, Fundacja Aletheia, Warszawa 1998, s. 63
Niccolo Machiavelli urodzony 3. maja 1469 roku we Florencji, zmarł 21. czerwca 1527 roku –
prawnik, filozof, pisarz społeczny i polityczny, historyk i dyplomata, kierował Drugą Kancelarią
Republiki Florenckiej, był również sekretarzem tzw. Dziesięciu od Wolności i Pokoju (komisja
zajmująca się sprawami wojskowymi i polityką zagraniczną). Napisał między innymi: Rozważania
nad pierwszym dziesięcioksięgiem historii Rzymu Tytusa Liwiusza (1512-1517), O sztuce wojennej
(1521), Historie florenckie (1521-1525), Książę.
345
działania ludzkie cnotliwymi, a także pozwala usprawiedliwić wszelkie środki
jakimi dąży się do niego. W takim wypadku cnotą jest cnota obywatelska, patriotyzm, poświęcenie dla egoizmu zbiorowego4. Machiavelli jest również bacznym
obserwatorem życia ludzkiego, lecz nie dla niego samego, ale po to, aby dzięki
niemu móc ukazać władcą jak powinni rządzić ludem, a nawet jak sami powinni
żyć. Twierdził, że ludzie z natury są źli i należy ich zmuszać do dobra, ale nie da
się tego dokonać inaczej niż przez kierowanie się złem i egoizmem. Uważał on
również, że władza jest wypadkową przemocy, uznania i fortuny. Politykę natomiast odarł z wszelkiej moralności i wzniosłych postulatów, podporządkował ją
interesom państwa, a wszelkie pożyteczne działania według niego powinny mieć
sens obywatelski5.
Jedno z głównych dzieł Machiavelliego pod tytułem Książę można uznać za
praktyczny poradnik, w którym zawarta została życiowa mądrość o tym, jak człowiek żyje, a nie o tym jak żyć powinien, a także o tym, że największą namiętnością człowieka jest władza, która jest sprawowana dla niej samej. Książkę tą napisał w Albergaccio i nadał tytuł De Principatibus (O księstwach), gdyż w niej zawarł wyniki swoich badań nad historią starożytną, a także wszystko to czego nauczył się o polityce sprawując swój urząd sekretarza. Również opatrzył je dedykacją dla Wawrzyńca Medyceusza, który to objął władzę nad Florencją. Jest kilka
przesłanek mówiących o tym dlaczego dzieło to miało taką dedykację. Z pewnością można stwierdzić, że w tamtych czasach w dobrym tonie (w zwyczaju) było,
aby dedykować dzieła swojemu władcy. Można również odnieść tę dedykację do
ostatniego rozdziału tego dzieła, w którym to Machiavelli zwraca się do osoby
z rodu Medyceuszów, aby stanęła na czele ludu i wyzwoliła go z ucisku, dzięki
temu sam również zyska sławę jako władca. Chciał on również, aby tę książkę
przeczytali Medyceusze, gdyż uważał, że po zapoznaniu się z nią zrozumieją, że
on sam wie jak najlepiej powinien postępować władca i że dzięki temu powierzą
mu do sprawowania jakiś urząd6. Ogólnie rzecz ujmując, dzieło to traktuje o tym,
jak można zdobyć władzę i co władca powinien zrobić, aby ją utrzymać, czym
powinien się kierować i jakie cechy posiadać.
Na początku Księcia, Machiavelli dzieli księstwa na trzy typy: dziedziczone,
nowe i mieszane. Jednak w swoim dziele nie poświęca dużo miejsca na opis księstw dziedzicznych, gdyż uważa, że utrzymanie władzy w nich jest proste, ponieważ wystarczy nie naruszać dotychczasowego porządku. Jeżeli chodzi o księstwa
mieszane to poświęca im trochę więcej uwagi, są to państwa do których władca
dołącza nowe krainy. Podaje dwie możliwości, jeżeli chodzi o utrzymanie władzy
na nowych terenach. Pierwszą z nich jest to, aby zdobywca osiadł na danym terenie, bo wtedy najłatwiej kontrolować dany region. Drugim sposobem jest tworzenie kolonii, gdyż one mogą podziałać jak klucze do państwa tego; jest to konieczne, albowiem w przeciwnym razie trzeba tam utrzymywać dużo konnicy i piecho4
5
6
Zob. L. Strauss, Sokratejskie pytania, Fundacja Aletheia, Warszawa 1998, s. 92-93.
P. Nowak, Przedmowa do wydania polskiego [w:] Historia filozofii politycznej, L. Strauss,
J. Cropsey (red.), Fronda, Warszawa 2010, s. XXVII.
Zob. M. Viroli, Uśmiech Machiavellego. Biografia, W.A.B., Warszawa 2006, s. 186.
346
ty7. Pisząc o tym podaje przykład króla Ludwika, który stracił swoją pozycję
w Italii z kilku powodów: zniszczył słabszych, wzmocnił jedną z potężniejszych sił
w Italii, sprowadził siłę obcą, nie osiedlił się w tym kraju i nie utworzył kolonii
[…] pozbawił dóbr Wenecjan8. Machiavelli wymienił tu błędy, których każdy
władca, po zajęciu jakiejś krainy nie powinien nigdy popełnić. Następnie zajmuje
się księstwami nowymi, jednak i tu wprowadza rozróżnienie na te, które zostały
zdobyte własnymi siłami i te, które zostały pozyskane siłami innych bądź też dobrym obrotem sprawy. W pierwszym wypadku zdobycie władzy przychodzi
z dużym trudem, natomiast utrzymanie jej już nie, autor podaje tu przykłady Mojżesza, Cyrusa, Romulusa, Tezeusza, oni dzięki pewnym sprzyjającym okolicznością mogli ukazać swoje zalety i sprawić, aby ich kraje stały się sławne i szlachetne9. Jeżeli chodzi o drugi przypadek nowych księstw, to władza zdobywana jest
łatwo (otrzymują oni państwo za pieniądze lub dzięki hojności ofiarującego), ale
utrzymanie jej wymaga już dużego wysiłku. Tutaj też Machiavelli wspomina
o władcach, którzy otrzymali swe księstwa niegodziwie, tzn. poprzez protekcję
współobywateli, albo poprzez swoją przebiegłość i nikczemne sposoby10. W dziele
Książę mamy jeszcze jeden rodzaj księstwa, księstwo obywatelskie11, na czele
którego stają czołowi obywatele dzięki swoim współobywatelom, taką władzę
można nazwać władzą z łaski ludu. Książę, który sprawuje swoją władzę dzięki
ludowi powinien pozostawać z nim w przyjaźni, a aby tak było nie może go uciskać, natomiast gdy władze swą zyskuje dzięki możnym państwa, to powinien
wziąć lud pod swoją opiekę, aby był on po jego stronie. Jako ostatnie wymienione
przez Machiavellego są księstwa kościelne, które uzyskuje się poprzez cnotę lub
zrządzenie losu, a utrzymanie ich nie sprawia większych problemów, gdyż oparte
są na prawach religii, które są bardzo mocne. Według niego są to jedyne bezpieczne i szczęśliwe księstwa, ponieważ chronione są przez moce, których rozum ludzki nie może pojąć, z tego też powodu autor nie opisuje ich zbyt szczegółowo.
W tej części dzieła opisane zostały różne, występujące księstwa, jednak najwięcej
uwagi poświęcił nowym księstwom i tym jak je utrzymać.
Drugą rzeczą, którą zajmuje się Machiavelli w swoim dziele to sztuka wojenna
i wojsko. Według niego dobre państwo to takie, które ma dobre wojsko. Tak jak
i w poprzednim przypadku dzieli on wojsko na różne rodzaje: własne, najemne,
posiłkowe i mieszane. Autor stwierdza od razu, że wojska najemne są bezużyteczne i niebezpieczne, a władca, który na nich opiera swoje państwo nigdy nie będzie
czuł się bezpiecznie, gdyż są one: podzielone, żądne sławy i niezdyscyplinowane,
niewierne, śmiałe wobec przyjaciół, tchórzliwe wobec wrogów. Nie czują lęku
przed Bogiem ani przywiązania do ludzi, a nie idą w rozsypkę dopóty, dopóki nie
nastąpi atak; w czasie pokoju jest grabionym przez nie, a w czasie wojny – przez
wroga. […] poza odrobiną żołdu nie ma żadnej innej przyczyny, która utrzymałaby
7
N. Machiavelli, Książe Cel uświęca środki, Helion, Gliwice 2011, s. 13.
Ibidem, s. 19.
9
Ibidem, s. 29-30.
10
Ibidem, s. 43.
11
Zob. Ibidem, s. 49-53.
8
347
je w polu, co nie wystarczy, by sprawić, że będą gotowe za Ciebie umrzeć12 Innym
przykładem wojsk bezużytecznych są wojska posiłkowe, które wzywane są do
wsparcia i obrony, mogą one być jednak pożyteczne i dobre, ale dla tego, który je
wzywa nigdy nie są dogodne, ponieważ gdy przegrają, jest zgubiony, natomiast
gdy zwyciężą, staje się ich zakładnikiem13. Natomiast najlepszym rozwiązaniem
są wojska własne, takie, które składają się z poddanych, obywateli lub wasali,
gdyż wtedy władca i państwo nie są zależne od woli innych i losu. Tylko takie
księstwo może czuć się bezpieczne, gdy samo będzie mogło się obronić przed
zagrożeniami zewnętrznymi. Jeśli chodzi zaś o sztukę wojenną to książę jest osobą, która powinna się zajmować tą dziedziną, jego głównym zadaniem jest ją badać i o niej myśleć. Według Machiavellego to on musi dbać bardziej o swoje wojsko niż o własne wygody, powinien utrzymywać swoich ludzi w odpowiedniej
organizacji i dyscyplinie. Natomiast gdy chodzi o niego samego, należałoby, aby
jego ciało było przystosowane do trudów i, aby znał dobrze swój kraj i jego topografię, co zapewne pomoże mu w momencie najazdu innych wojsk, bądź też będzie przydatne w odniesieniu do walk w innych krainach (w obu tych przypadkach
pożyteczne są polowania). Oprócz tego władca powinien ćwiczyć swój umysł
poprzez czytanie historii i z niej uczyć się o działaniach wojennych słynnych ludzi
oraz czerpać z tego wiedzę na temat tego, jak należy postępować, a czego unikać.
Tutaj również należy dodać jeszcze opinie Machiavellego na temat budowania
twierdz przez księcia. Według niego są one potrzebne tylko tym, którzy są w nienawiści u ludu, a nie władcom, którzy obawiają się innych państw14.
Następnie Machiavelli w swym dziele ukazuje jakie cechy powinien posiadać
książę, czym powinien się kierować w kontaktach z poddanymi, przyjaciółmi
i współpracownikami, co powinien robić, a czego unikać. W tej części wyraźnie
widać zerwanie z dotychczasowymi ideami o państwie i dobrym władcy. Autor
daje rady współczesnym sobie osobą, które rządzą państwami, zarazem zaś opisując faktyczny stan rzeczy. Można zaobserwować, że do dziś ludzie podobnie postępują jeśli chodzi o sprawowanie urzędów.
Najpierw zajmuje się on tym co dotyczy konkretnych zachowań władcy. Według niego książę powinien wiedzieć jak należy czynić i używać zło jeśli wymaga
tego sytuacja. Oprócz tego musi być rozważny, aby móc unikać pewnych zachowań i przez to nie dać ludziom możliwości do wyrobienia sobie o nim nie najlepszej opinii15. Również, według autora lepiej być skąpym niż hojnym, ponieważ:
kiedy stanie się widoczne, że dzięki swojej oszczędności ma dość dochodów, żeby
obronić się przed wszelkimi atakami, i potrafi angażować się w przedsięwzięcia
bez obciążania swego ludu. Wychodzi więc na to, że okazuje swą hojność każdemu, któremu nie zabiera i jest ich niezliczoność16. Natomiast hojność władca po-
12
Ibidem, s. 61-62.
Zob. ibidem, s. 68.
14
Zob. ibidem, s. 109.
15
Zob. ibidem, s. 79.
16
Ibidem, s. 81.
13
348
winien okazywać tylko z dóbr innych państw dla wojska podczas wojen17. Zdecydowanie więc właściwiej jest mieć opinie, wśród ludu, skąpca, gdyż ona nie przynosi nienawiści, natomiast hojność, rodzi nienawiść, gdyż władca zmuszony jest
do chciwości, aby pozyskać dobra mu potrzebne. Także książę powinien dążyć do
tego, aby uznawany był za łagodnego, ale nie zawsze jest taka możliwość, zwłaszcza gdy jest to nowe państwo. Jednak nie powinien on się przejmować zbytnio,
gdy uzyska miano srogiego, a utrzymuje swój lud w jedności i lojalności, gdyż
i tak okaże się łagodniejszy, każąc poszczególne jednostki ze społeczeństwa, niż
miał się szerzyć nieporządek z którego zazwyczaj rodzą się morderstwa i rozboje,
które są przyczyną większego zła i okrucieństwa18. Również niemożliwym jest
budzić lęk i miłość zarazem, trzeba z tych dwóch rzeczy wybrać jedną. W tym
wypadku Machiavelli uważa, że lepiej budzić lęk, gdyż: ludzie mają mniej skrupułów, krzywdząc tego, który jest umiłowany, niż tego, który budzi lęk, gdyż miłość
jest zachowywana mocą zobowiązania, które wskutek nikczemności ludzi jest zrywane przy każdej sprzyjającej im okazji; strach za to chroni cię dzięki lękowi
przed karą, a to nigdy nie zawodzi19. Oczywiście władca musi wzbudzać strach
w taki sposób, aby przy okazji nie budzić nienawiści, czyli nie wolno mu przede
wszystkim zabierać majątków swoich poddanych, a także powinien stronić od ich
kobiet. Przy opisie tego autor wyraźnie zaznacza, że ludzie są niewdzięczni, niestali, fałszywi, tchórzliwi, chciwi20 i gdy odnosi się sukcesy to wszystko jest
w porządku, lecz w momencie gdy zachodzi potrzeba skorzystania z ich pomocy,
to odwracają się od potrzebującego. Idealny władca powinien również dotrzymywać słowa, jednak ponieważ są źli ludzie, którzy tego nie robią to i książę nie musi
w takim wypadku go dotrzymywać. Również dlatego Machiavelli twierdzi, że
każdy kto rządzi powinien być zarazem lisem, aby wykrywać pułapki, i lwem, aby
przerażać wilki21, dzięki cechom tych zwierząt oraz mądrości ludzkiej można pomóc sobie w wielu sytuacjach. Jest jeszcze jedno dość zaskakujące stwierdzenie
autora Księcia, że władca nie musi posiadać pewnych cech, ale musi sprawiać
wrażenie jakby je posiadał, są nimi: litość, wierność, religijność uczciwość oraz
ludzkość (w sensie natury człowieka). Podsumowując, Machiavelli uważa, że
władca nie powinien odchodzić od dobra jeśli jest to możliwe, ale także powinien
wiedzieć jak używać zła, gdyby zdarzyła się taka konieczność. Według niego
również książę powinien tak postępować, aby zdobyć i utrzymać państwo, a wtedy
każde środki jakie użyje do tego celu, zostaną uznane za uczciwe i będzie on obdarzony chwałą.
Następnie Machiavelli zajmuje się tym, czego książę powinien unikać, aby lud
go nie znienawidził i nie lekceważył. Na pewno nie może być uznawany przez
poddanych za lekkomyślnego, zniewieściałego, niegodziwego, niezdecydowane-
17
Zob. ibidem, s. 82
Zob. ibidem, s. 83
19
Ibidem, s. 85
20
Ibidem, s. 84
21
Ibidem, s. 89
18
349
go22. Musi natomiast wykazywać się odwagą, wielkością w działaniu, skutecznością, hartem ducha, a także tym, że jego sądy są nieodwołalne. Musi wyrobić
o sobie taką opinię, aby nikt nie liczył na to, że uda się mu go oszukać. Przede
wszystkim jednak, aby nie być znienawidzonym nie może być chciwy i zabierać
własności swoim poddanym, ani ich niewiast, gdyż bardziej człowieka zaboli strata ojcowizny niż nawet utrata ojca. Oprócz tego książę powinien zostawiać innym
sprawy obciążeń ludu, a sobie pozostawić tylko rozdawanie łask (wprowadzić na
przykład stanowisko sędziego)23.
Kolejnym problemem nad którym pochyla się Machiavelli to kwestia tego
w jaki sposób władca może zdobyć sławę. Wymienia tu wielkie wyprawy jak
również dawanie dobrego przykładu. Szacunek książę zdobywa także dzięki temu,
iż jest albo przyjacielem, albo wrogiem, co oznacza, że potrafi opowiedzieć się za
jedną ze stron w konflikcie, a to zawsze przynosi mu pożytek większy niż jakby
pozostał neutralnym24. Inną rzeczą, która przynosi sławę rządzącemu jest dbanie
o swoich poddanych, poprzez organizowanie festiwali i widowisk, a także nagradzanie poszczególnych ludzi za zdolności i osiągnięcia w danej dziedzinie. Książę
powinien być opiekunem ludu, także w kwestiach samorealizacji się jednostki.
Oczywiście władca musi być roztropny, czyli rozróżniać trudności i do ich przezwyciężenia zawsze wybierać mniejsze zło.
Także ludzie, którzy otaczają księcia powinni być dobrze dobrani. Dlatego też
Machiavelli podaje prosty sposób na sprawdzenie takiej osoby. Wystarczy ją obserwować i jeśli myśli ona głównie o interesie swoim, a nie państwa i władcy, to
na pewno nie będzie właściwa na danym stanowisku. Rządzący państwem powinien jednocześnie dzielić się zaszczytami i łaskami ze swym najbliższym współpracownikiem, z drugiej zaś strony musi mu dać do zrozumienia, że nie może
działać na własna rękę, a najlepiej zrobić to w taki sposób, aby wielość otrzymanych łask budziła w nim strach przed zmianami25.
Machiavelli uważa, że fortuna, los tylko w połowie rozsądza o naszych działaniach, resztę zostawia w rękach człowieka. Fortuna jest zmienna, natomiast natura
ludzka jest stała i wtedy tylko będzie dobrze, gdy będą ze sobą w zgodzie. Stawia
on również w tym miejscu zaskakującą tezę, iż fortuna jest jak kobieta i, aby była
posłuszna człowiekowi to należy bić ją […] i szorstko traktować […] pozwala ona
nad sobą panować zuchwałemu raczej niźli tym, co do pracy biorą się z rezerwą.
Jest więc ona zawsze, jak niewiasta, miłośniczką ludzi młodych, bo też oni są
mniej ostrożni, bardziej dzicy i z większą czelnością jej rozkazują26. W swym dziele pisze również, że sukcesy odnosi ten kto kieruje swoim państwem z duchem
czasów, natomiast ten, kto nie jest wstanie sprostać tym oczekiwaniom traci na
tym27.
22
Ibidem, s. 92.
Zob. ibidem, s. 95-96.
24
Zob. ibidem, s. 112-113.
25
Zob. ibidem, s. 116-117.
26
Ibidem, s. 127-128.
27
Zob. ibidem, s. 125.
23
350
Dzieło to kończy się postulatem do władcy, aby wyzwolił Italię spod władzy
innych. Autor ukazuje, iż wiele okoliczności sprzyja wojnie przeciwko ciemiężycielom. Zauważa również, że takie posunięcie da nowemu władcy szacunek, godność, cześć wśród ludu nad którym panuje.
Cóż jest w takim razie nowością w myśli Machiavellego? Czymś co odróżnia
go od innych myślicieli na pewno jest fakt, że mówi o rzeczach realnych, a nie
idach. Dla niego wymarzony władca to taki, który wyzwoli lud spod władzy cudzoziemskiego panowania. Można spotkać się z mylnymi opiniami, że uważał on,
że cel uświęca środki, czy też, że politykom można więcej, z tym zupełnie nie
można się zgodzić. On tylko twierdził, że ten, kto dąży do szczytnego celu, czyli
budowy nowego państwa, wyzwolenia ludu spod władzy innych, czy też zaprowadzania pokoju w państwie, nie powinien obawiać się złej opinii, bo tylko ludzie,
którzy są zdolni tego dokonać są wielcy28. Nowością jest również nadanie nowego
znaczenia słowu cnota, którą według Machiavellego jest rozważne używanie na
zmianę występku oraz cnoty w zależności od sytuacji29.
Głównym tematem Księcia jest nowy władca i nowe państwo. Zawsze na początku powstawania nowego państwa jest terror, ale nie dla niego samego, lecz po
to, aby ustanowić nową przestrzeń dla ludzkiej egzystencji, prawo. Każdy władca
musi potrafić zapanować nad ludem, dbać o to, żeby był w kraju porządek, a także
starać się o to, aby lud go słuchał i był mu całkowicie poddany. Widać wyraźnie,
że rady zawarte w owym dziele są realne i można również stwierdzić, że w pewnym sensie po dziś dzień wcielane w życie polityczne.
Bibliografia:
1. Machiavelli N., Książę Cel uświęca środki, Helion, Gliwice 2011.
2. Nowak P., Przedmowa do wydania polskiego [w:] Historia filozofii politycznej,
L. Strauss, J. Cropsey (red.), Fronda, Warszawa 2010.
3. Strauss L., Sokratejskie pytania, Fundacja Aletheia, Warszawa 1998, s. 61-106.
4. L. Strauss, Niccolo Machiavelli [w:] historia filozofii politycznej, L. Strauss, J. Cropsey
(red.), Fronda, Warszawa 2010.
5. Viroli M., Uśmiech Machiavellego. Biografia, W.A.B., Warszawa 2006.
Abstrakt:
Niccolo Machiavelli jest twórcą nowożytnej filozofii politycznej. Swój wykład
na ten temat daje w dziele pod tytułem Książę, które jest skarbnicą wiedzy o tym,
jakie są rodzaje księstw oraz czym władca powinien się kierować w rządzeniu
państwem. Według autora tej pozycji musi on realnie patrzeć na rzeczywistość,
a nie dążyć do ideału danego przez filozofów. Książę powinien być zarówno prze28
29
Zob. M. Viroli, Uśmiech Machiavellego. Biografia, W.A.B., Warszawa 2006, s. 192.
Zob. L. Strauss, Niccolo Machiavelli [w:] Historia filozofii politycznej, L. Strauss, J. Cropsey
(red.), Fronda, Warszawa 2010, s. 305.
351
biegły jak lis i silny jak lew oraz łączyć cechy tych zwierząt z mądrością ludzką.
Dobry władca to taki, który potrafi zapanować nad poddanymi i utrzymać państwo, a może to zrobić dzięki swojej sile, męskości, dobrej sławie, a zwłaszcza
dzięki nie uciskaniu nadmiernemu swojego ludu.
Power and ruler according to work "The Prince" Niccolo Machiavelli's
Niccolo Machiavelli is author of modern political philosophy. To this subject in
work under the title a Prince is giving his lecture which is a treasury of information about, what kinds of duchies are as well as what the master should be
guided in governing the state by. According to the author of this position he must
look realistically at reality, and not aspire to the ideal given by philosophers. The
prince should be both as shrewd as the fox and as strong as the lion and to combine features of these animals and the human wisdom. Good master it so which is
able to control subjects and to keep the state, and maybe to do it thanks to one's
power, maleness, good name, and especially thanks to not exaggerated pressing
down on its people.
MBA Prońko Dorota, doctoral student, Cardinal Stefan Wyszyński University in
Warsaw.
352