Cyberprzemoc

AAA
Cyberprzemoc
Opracowała: Katarzyna Tyszka
Internet i inne nowe technologie komunikacyjne zrewolucjonizowały większość dziedzin naszego życia. Sieć
jest doskonałym źródłem wiedzy, rozwija i dostarcza rozrywki. Pozwala odkrywać świat, zdobywać wiedzę,
uczyć się oraz zdobywać pracę. Pomaga rozszerzać zainteresowania, porozumiewać się, wymieniać poglądy,
robić zakupy, korzystać z banku i załatwiać sprawy urzędowe. Oprócz niewątpliwie wielu zalet, jakie niesie
za sobą możliwość korzystania z Internetu i telefonów komórkowych, wiąże się ona jednak również z
ogromnym zagrożeniem. W miarę rosnącej dostępności tej formy komunikowania się, zwiększa się ryzyko
uzależnień, prześladowań, nękania, zastraszania, wyśmiewania innych, kradzieży danych i innych
niebezpieczeństw. Konsekwencją mogą być problemy z prawem z jednej strony i poważne trudności w
funkcjonowaniu psychospołecznym z drugiej.
Cyberprzemoc (ang. cyberbullying - wirtualne tyranizowanie, nękanie), bo tak nazywamy przemoc
psychiczną z wykorzystaniem nowych technologii komunikacyjnych i informacyjnych takich jak: SMS,
e-mail, blogi, czaty, komunikatory, witryny internetowe, fora dyskusyjne i inne, pojawiła się niedługo po tym,
jak korzystanie z Internetu stało się ogólnodostępne. Cyberbullying wiąże się bezpośrednio z ujawnianiem
takich zachowań jak: wyzywanie, ośmieszanie, szantażowanie, rozprzestrzenianie kompromitujących
materiałów oraz podszywanie się pod innych. Cyberprzemoc jest świadomym, powtarzającym się
zachowaniem skierowanym na wyrządzanie krzywdy za pomocą dróg elektronicznych. W styczniu ubiegłego
roku po raz pierwszy przeprowadzono w Polsce badania tego zjawiska, które w dużej mierze dotyczy dzieci i
młodzieży. Badania zostały zlecone firmie Gemius S.A. przez fundację Dzieci Niczyje z okazji
międzynarodowego Dnia Bezpiecznego Internetu. Grupę badawczą stanowili młodzi Polacy w wieku 12-17
lat. Wyniki badań są niepokojące. Ponad połowa respondentów (52%) miała do czynienia z przemocą przez
Internet lub telefonię komórkową. Prawie co drugi młody człowiek doświadczał wulgarnych wyzwisk, 21%
badanych było w Internecie poniżanych, ośmieszanych i upokarzanych. Gróźb i szantażu doświadczyło 16%
badanej młodzieży. Aż 57% spotkało się z robieniem zdjęć i filmów wbrew ich woli. „Kradzieży tożsamości”
doświadczyło 29% badanych.
Cyberprzemoc przeraża swoim dynamicznym rozwojem. Dostępność do Internetu i innych współczesnych
form komunikacji wirtualnej, daje możliwość wypowiadania swoich opinii pod „bezpiecznym” pseudonimem.
Ta cybernetyczna „anonimowość” działa podobnie jak psychologia tłumu w świecie realnym. Młody
człowiek „ginie” gdzieś wśród innych internautów, odpowiedzialność zostaje rozmyta, zanika poczucie
własnej odrębności, a przekonanie o ograniczonych możliwościach identyfikacji, zwiększa poczucie
bezkarności. W jednej chwili można przekazać całemu światu swoją opinię na temat drugiej osoby. Nie trzeba
już stawać twarzą w twarz z ofiarą, nie widać jej łez, emocji, przerażenia. To dużo łatwiejsze niż konfrontacja
w świecie rzeczywistym. Internet powoduje, że wyrażanie negatywnych emocji jest prostsze a odwaga
związana z ich odkrywaniem przed innymi, rośnie. Zachowania stają się prymitywne i proste, wręcz
zaskakujące w porównaniu do poziomu funkcjonowania społecznego jednostki w świecie rzeczywistym.
Racjonalne myślenie zostaje stłumione. Wiele z tych zachowań wynika m.in. z przeświadczenia o zupełnej
anonimowości. Ważnym więc wydaje się, aby uświadamiać młodym ludziom, że „ukryty pod pseudonimem”
nie jest równoznaczny z „nie do wykrycia”, co oznacza, że każdy może zostać w sieci zidentyfikowany.
Młodzież musi zdawać sobie sprawę również z tego, że pogróżki są groźbami – a więc poważnym
przestępstwem, natomiast wyzwiska - znieważaniem i zniesławianiem, czyli tym, co obejmuje kodeks karny.
Czy cyberprzemoc może być groźna?
Odpowiedź na to pytanie wydaje się być oczywista, jednak wszystko zależy od wielu czynników.
Najważniejsza jest odporność, dojrzałość psychiczna i profil osobowościowy ofiary. Nie bez znaczenia
Cyberprzemoc
1
pozostaje również nasilenie, rozmiar i czas trwania cyberbullying’u. Im dłużej trwa internetowa bądź
„komórkowa” przemoc, tym skutki takiego stresogennego działania mogą być poważniejsze dla osoby
nękanej. 33% badanej młodzieży podaje, że naruszenie ich godności w cyberprzestrzeni, nie robi na nich
wrażenia, 59% reaguje zdenerwowaniem, zmniejszając w ten sposób stres powstały na skutek doświadczenia
nieprzyjemności, 42% przeżywa ogólną przykrość, 18% doświadcza lęku, a 13% uczucia wstydu, co oznacza,
że w co ósmym przypadku poniżanie, przynosi zamierzony przez dręczyciela efekt. Niepokojącym pozostaje
fakt, że aż 48% badanych nie mówi nikomu o zaistnieniu przykrego zdarzenia. Rodzice i „szkoła” dowiadują
się o takich wydarzeniach bardzo rzadko (7% i 4%). Najbardziej niebezpieczną i dotkliwą formą
cyberprzemocy są działania godzące w wizerunek społeczny ofiary, czyli przemoc na ogólnodostępnych
stronach internetowych, gdzie każdy może przeczytać obraźliwe, lub zawstydzające informacje o ofierze.
Niestety, często sprawcami internetowej przemocy są osoby znane poszkodowanym, co niesie za sobą ryzyko
przeniesienia wirtualnego nękania na grunt realny. Prawie połowa badanych (47%) doświadcza upokorzenia
ze strony kolegów/koleżanek ze szkoły, 37% od innych znajomych z reala w wieku szkolnym. Również w
przypadku kompromitujących publikacji, w 59% autorami są koledzy szkolni. Miejsca dobrze znane, w
których dzieci i młodzież powinni czuć się bezpiecznie, stają się zagrożeniem dla prawidłowego
funkcjonowania młodego człowieka. Efektem takich doświadczeń może być absencja, obniżenie wyników w
nauce, pogorszenie stanu zdrowia fizycznego i psychicznego (np. depresja), wycofanie z życia społecznego,
unikanie kontaktów, utrata pewności siebie, co wywiera wpływ na przyszłe funkcjonowanie młodego
człowieka, a w skrajnych przypadkach może doprowadzić nawet do samobójstwa. Wobec takich zagrożeń,
nauczyciele i rodzice powinni wykazać się szczególną czujnością, a wszelkiego rodzaju zmiany zachowania
dziecka, powinny zwrócić ich uwagę.
Co robić, jak reagować?
Walka z cyberprzemocą jest trudna, wymaga dużej czujności i nadążania za nowinkami technologicznymi.
Należy rozmawiać z dziećmi i młodzieżą o problemie, edukować o zagrożeniach, jakie mogą spotkać w sieci,
uświadamiać, na czym polega i czym może grozić cyberprzemoc. Szkoły mogą stosować filtry blokujące
próby wysyłania obraźliwych treści na ich komputery, moderować fora i czaty szkolne, blokować dostęp do
niemoderowanych grup dyskusyjnych oraz witryn internetowych budzących wątpliwość, co do
bezpieczeństwa. Należy przestrzegać młodych ludzi przed podawaniem na stronach internetowych swoich
danych oraz umieszczaniem zdjęć. Nauczyciele powinni doradzać dzieciom, aby w sytuacji nękania
natychmiast opuściły forum i zgłosiły problem dorosłemu. Należy informować, że prześladowanie może ustać
wtedy, gdy o problemie zostanie powiadomiona osoba dorosła. Uczyć, że najbezpieczniejszą reakcją na
nękanie w Internecie, jest nieodpowiadanie na obraźliwe wiadomości, ponieważ odpowiedź zachęca
napastnika do kolejnych ataków. Brak reakcji ze strony ofiary powoduje szybkie znudzenie się sprawcy a w
efekcie, często zaprzestanie nękania. Nie należy lekceważyć informacji przekazanej przez dziecko. Młody
człowiek, obdarzając osobę dorosłą zaufaniem, musi poczuć się wysłuchany i zrozumiany – nie może być tu
miejsca na zdenerwowanie i obwinianie dziecka. Powinien też zostać zapewniony o pomocy ze strony
dorosłego. Bardzo ważna pozostaje współpraca nauczycieli z rodzicami i zasada natychmiastowego
powiadamiania o problemie. Nie może być mowy o zatajaniu problemu, przemoc istnieje w każdej szkole,
kwestią do rozważania pozostaje jedynie jej forma.
Jednym ze sposobów wpływania na ograniczenie możliwości doświadczania przez dzieci cyberprzemocy jest
edukacja w zakresie bezpiecznego korzystania z Internetu. Oprócz informacji przekazywanych na lekcjach
wychowawczych i informatyki, takie „Zasady bezpieczeństwa” powinny zostać umieszczanie przy każdym z
komputerów szkolnych. Przykładowe zasady bezpieczeństwa zamieszczono poniżej.
Czy cyberprzemoc może być groźna?
2
Aby było bezpieczniej...
Bądź ostrożny, nie obdarzaj swoich wirtualnych znajomych zbyt dużym zaufaniem
Nie znając kogoś w „realu”, trudno odgadnąć jego prawdziwe zamiary. Nie można też być
pewnym, że Twój „wirtualny” znajomy jest osobą, za którą się podaje. Dlatego lepiej nie mów o
sprawach ważnych dla Ciebie, Twoich przyjaciół i bliskich. Twój internetowy kolega może okazać
się np. „dorosłym złodziejem”.
Dane osobowe i ważne informacje zachowaj w tajemnicy
Nie podawaj prawdziwego nazwiska, adresu, daty urodzenia, numeru telefonu na żadnym forum,
czacie, stronach pomagających zawrzeć nowe znajomości, czy w swoim blog’u, ponieważ mogą
zostać użyte w złych zamiarach.
W Internecie posługuj się pseudonimem (loginem, nickiem)
Postaraj się, aby Twój pseudonim był oryginalny i nie nawiązywał do Twoich prawdziwych
danych jak np. wiek, czy data urodzenia. W stworzeniu nicka mogą Ci pomóc Twoje
zainteresowania, bohaterowie książek, czy filmów.
Chroń bliskie Ci osoby, rodzeństwo, rodziców, przyjaciół
Kiedy zamieszczasz coś w Internecie, przestajesz to kontrolować. Każdy może skopiować
zamieszczone przez Ciebie zdjęcia i przekształcić je w taki sposób, że mogą stać się przykre dla
właściciela wizerunku. Nie zamieszczaj, więc zdjęć swoich przyjaciół bez ich zgody. Nie chcesz
przecież, aby spotkało ich coś nieprzyjemnego.
Wszystko, co Cię zaniepokoi, zgłaszaj dorosłym
Są sytuacje, z którymi trudno jest poradzić sobie samemu, szczególnie gdy jest się dzieckiem.
Zaufaj osobom dorosłym w trudnych dla Ciebie sytuacjach, również tych związanych z
uczestnictwem w sieci. Zgłaszaj rodzicom, czy nauczycielom sytuacje, w których poczujesz się
źle. Zgłoś zawsze, gdy ktoś Cię straszy, obraża, nawołuje do złych zachowań.
Hasła są ważne!
Co robić, jak reagować?
3
Dbaj o swoje hasła, twórz takie, które będziesz znał tylko Ty i które nie będą łatwe do odgadnięcia.
Niech to nie będzie Twoje imię, czy imię twojego psa. Możesz spróbować wymyślić łatwe do
zapamiętania zdanie np. nawiązujące do ostatnich wakacji: Ja i mój 3 letni pies Max byliśmy w
Tatrach. Z jego pomocą można stworzyć hasło, które mogłoby brzmieć: „Jim3lpMbwT”. Nigdy
nie zdradzaj swoich haseł, ktoś mógłby to wykorzystać i wysyłać np. obraźliwe treści z twojej
skrzynki emaliowej, a odpowiedzialność spadałby na Ciebie.
Chcesz się spotkać z kolegą poznanym w Internecie? – Zachowaj ostrożność!
Chcesz spotkać się z kimś, kogo poznałeś w Internecie? Zawsze powiedz o tym rodzicom. Na
pierwsze spotkanie postaraj się iść z kimś z dorosłych (może być siostra, brat, zaufany kolega).
Zadbaj również o to, aby odbyło się w miejscu publicznym, najlepiej takim, gdzie jest duży ruch
np. sklep, kawiarnia. Ważna jest również pora spotkania – umów się o takiej godzinie, aby na
dworze było jeszcze jasno zarówno przed, jak i po spotkaniu. Nigdy nie zgadzaj się na pierwsze
spotkanie w mieszkaniu znajomego, ani Twoim.
Internet nie jest miejscem anonimowym, gdzie można być bezkarnym!
Będąc w sieci, zachowuj się tak, jak zachowywałbyś się u kogoś w domu, rozmawiając z nim
twarzą w twarz. Bądź uprzejmy, okazuj szacunek, nie używaj wulgarnych słów, nie czyń
„przykrości”. Tego samego wymagaj od innych i zerwij kontakt, gdy ktoś systematycznie Cię
obraża. W realnym świecie przecież nie chciałbyś przyjaźnić się z kimś, kto łamie reguły
uprzejmości. Pamiętaj też, że mimo pewnej swobody, każdy internauta pozostawia po sobie ślad,
dzięki któremu może zostać łatwo zidentyfikowany w razie łamania prawa. Gdy ktoś Cię
szantażuje, obraża, grozi Ci – zgłoś to – taką osobę można odnaleźć!
Sms’y, mms’y, zdjęcia w telefonie – dbaj o to, aby wiązały się z przyjemnymi
doświadczeniami
Nie rób zdjęć aparatem z telefonu komórkowego swoim znajomym i nieznajomym bez ich zgody,
a tym bardziej nie rozsyłaj ich dalej. Nie wiesz przecież, co z tym zdjęciem zrobi osoba, do której
je wysłałeś. Czasem coś, co miało być tylko żartem, wyrządza dużą krzywdę drugiej osobie. Nie
chciałbyś przecież, żeby w szkole „krążyło” Twoje zdjęcie z wymyślonym śmiesznym podpisem.
Zanim zaczniesz żartować z innych, zastanów się, czy chciałbyś, aby w taki sposób żartowano z
Ciebie, czy wówczas również uważałbyś, że takie zachowanie jest zabawne.
Nie ma złotego środka na przeciwdziałanie cyberprzemocy, ponieważ zazwyczaj dowiadujemy się o niej
dopiero, gdy już nastąpi. Ważnym elementem profilaktyki jest nabywanie przez dzieci umiejętności
chroniących i edukacja. Dzieci nie rodzą się z nabytą umiejętnością radzenia sobie z problemami. Zbyt mało
uczymy młodych ludzi jak radzić sobie ze złością, jak prosić o pomoc. Nie wpajamy systemów moralnych,
nie wychowujemy, nie jesteśmy konsekwentni we wprowadzaniu i przestrzeganiu zasad. Swoim
zachowaniem często pokazujemy, że najprostsze formy radzenia sobie ze stresem wiążą się z agresją. To rolą
dorosłych – nauczycieli, wychowawców, pedagogów – jest pokazać dzieciom, jak bronić swoich praw,
Co robić, jak reagować?
4
reagować na zaczepki, jak rozpoznawać swoje emocje, wyrażać uczucia, radzić sobie z czyjąś złością,
własnym strachem, gniewem, stosować samokontrolę. Uzasadnionym wydaje się oczekiwać od szkół, że
zaangażują się w proces rozwoju osobowości młodego człowieka. Braki w umiejętnościach interpersonalnych
u dzieci i młodzieży sugerują, że świadoma edukacja i rozwój osobisty jest właściwym kierunkiem ochrony
młodych ludzi przed zagrożeniami, jakie niosą ze sobą nowe technologie. „Ciężar” kształtowania
umiejętności społecznych w dużej mierze spoczywa na szkołach, jako „małych społecznościach”, w których
młody człowiek się rozwija.
Jeśli obserwujesz, że zachowanie dziecka uległo zmianie, skonsultuj się z rodzicami dziecka, być może
potrzebna będzie pomoc specjalisty (psychologa, pedagoga).
Każdą stronę ze szkodliwymi treściami, dostępną jako strona dla dzieci, zgłoś na www.dyzurnet.pl, lub
www.helpline.org.pl. W sytuacji nękania możesz spróbować skontaktować się z moderatorem lub redaktorem
strony, a jeśli to nie pomoże, warto się skonsultować z www.helpline.org.pl lub policją. Przydatne informacje
znajdziesz również na stronie www.dzieckowsieci.pl
Jeżeli masz podejrzenie, że zostało złamane prawo, nie podejmuj samodzielnych działań. Jak najszybciej
powiadom policję (tel.: 997 lub 112, albo www.policja.pl). W żadnym wypadku nie usuwaj dowodów
przestępstwa – bez względu na to czy jest to sms’owy szantaż, wulgarny e-mail, czy wpis na forum
zawierający groźby.
Źródła:
http://www.dzieckowsieci.pl
http://www.gemius.pl
http://www.onlinechildprotection.org
Co robić, jak reagować?
5