Załącznik 2

2016-01-08
Pytania otwierające
Indywidualny styl
prowadzenia zajęć
Bernadeta Niesporek-Szamburska
1. Na czym polegają podstawowe różnice między
wykładowcami, jeśli chodzi o prowadzenie zajęć?
2. Jak można rozwijać cechy dobrego nauczyciela
akademickiego?
3. Jak można doskonalić warsztat dydaktyczny nauczyciela
akademickiego?
4. Co się kryje pod pojęciem „indywidualny styl prowadzenia
zajęć”?
Komponenety indywidualnego stylu
prowadzenia zajęć
Komponenety indywidualnego stylu
prowadzenia zajęć
Jakość
komunikacji
interpersonaln
ej
1. Wiedza i doświadczenie wykładowcy.
2. Osobowość nauczyciela akademickiego.
3. Jakość komunikacji interpersonalnej.
Obraz
idealnego
nauczyciela
akademickiego
4. Motywacja i nastawienie wykładowcy.
5. Obraz idealnego nauczyciela akademickiego.
Wiedza i
doświadczenie
wykładowcy
Osobowość
nauczyciela
akademickie
go
Elementy
materialne
wizerunku
nauczyciela
6. Elementy materialne wizerunku wykładowcy.
7. Technologie dydaktyczne.
Wiedza i doświadczenie nauczyciela
akademickiego
Motywacja i
nastawienie
wykładowcy
Technologie
dydaktyczne
Tożsamość dydaktyczna
Do głównych czynników formowania tożsamości dydaktycznej
można zaliczyć:
Zależą od: nabytych podstawowych kompetencji, aktywności
naukowo-badawczej, stażu pracy na uczelni, wykształcenia
uzupełniającego, doświadczeń życiowych.
Nauczyciel „monoprzedmiotowy”?
Jak wytłumaczyć studentom, dlaczego prowadzimy konkretny
przedmiot (lub 2, a nawet 3 przedmioty)?
Dziś – pracownik naukowy uczelni pełni dwie role: dydaktyka
(dominująca) i naukowca.
Duża rola zaangażowania w wykładaniu treści.
Nie lubię tego przedmiotu! – tego nie może powiedzieć nauczyciel.
Staż pracy
Pierwszy rok pracy na uczelni kształtuje tożsamość dydaktyczną.
TOŻSAMOŚĆ
DYDAKTYCZNA
Relacja z
przełożonymi
Materialne
warunki pracy
na uczelni
Wsparcie ze
strony innych
pracowników
n-d
Różnorodność
zadań w
środowisku
uczelnianym
Otwartość na
nowe
doświadczenia
To one wpływają na nauczyciela akademickiego w kolejnych latach jego
kariery.
1
2016-01-08
Trzy etapy kariery akademickiej
Proces przyjmowania na uczelni określonych ról jest zgodny
ze znanymi w psychologii społecznej kolejnymi stadiami
wypełniania ról człowieka dorosłego.
W karierze akademickiej wyróżniamy 3 etapy:
1. Wchodzenie w rolę nauczyciela akademickiego.
2. Pełna adaptacja do roli wykładowcy.
Ad 1 Wchodzenie w rolę nauczyciela
akademickiego
a) faza orientacyjna (adept poznaje realia swojej pracy,
diagnozuje formułowane wobec niego oczekiwania,
przyswaja reguły funkcjonowania szkoły wyższej,
kompletuje listę pożądanych umiejętności i kompetencji),
b) faza poznawcza (uczenie się wypełniania naznaczonej
roli, ważne na tym etapie – naśladowanie pracy innych
wykładowców).
3. Twórcze przekraczanie roli nauczyciela akademickiego.
Ad 2 Pełna adaptacja roli wykładowcy
a) faza adaptacji (pracownik efektywnie realizuje przepis
roli, wykorzystuje umiejętności zdobyte w I etapie,
wykazuje aktywność w poszerzaniu wiedzy niezbędnej do
wykonania powierzonych mu zadań),
b) faza innowacji (wprowadzanie zmian – związanych z
warunkami i organizacją działania – w przepisie roli).
Ad 3 Twórcze przekraczanie roli nauczyciela
akademickiego
a) faza twórczej adaptacji (przepis roli podlega rewizji na
skutek podważania jego zasadności; ważne w tej fazie:
poczucie własnej wartości, wiara w słuszność głoszonych
przekonań, kreatywność, krytyczny stosunek do
rzeczywistości),
b) faza samorealizacji (radykalne zmiany w funkcjonowaniu
pracownika, własna recepta na miejsce w społeczności
akademickiej; pełnienie ważnych funkcji).
Nie zawsze pracownik przechodzi wszystkie wymienione fazy,
choć zawsze z latami pracy i zdobywania doświadczenia
nabiera się pewności siebie.
Co niesie zmieniająca się uczelnia?...
Wykształcenie uzupełniające i
doświadczenie życiowe
W trakcie pracy dydaktycznej pracownik wiele razy musi
uzupełniać i aktualizować swoją wiedzę.
Wykształcenie kierunkowe można uzupełniać wiedzą
wspomagającą (psychologia społeczna, dynamika procesów
grupowych, socjotechniki, inżynieria społeczna, etykieta
biznesu itp.).
Osobowość wykładowcy
Każdy wykładowca ma osobowość, lecz nie każdy jest
osobowością!
Osobowość może być rozumiana jako „złożona całość
myśli, emocji i zachowań, nadająca kierunek i wzorzec
(spójność) życiu człowieka” (L.A. Pervin, Psychologia
osobowości).
Istnieje wiele różnych teorii i typologii dotyczących
osobowości.
Np. koncepcja „wielkiej piątki”…
Dobry dydaktyk uzupełnia swoją wiedzę zawodową i
korzysta z doświadczeń zawodowych (jak z case study,
jednak bez osobistych wynurzeń).
2
2016-01-08
Pięcioczynnikowy model osobowości
Otwartość na
doświadczenia
Sumienność
Na potrzeby
koncepcji
osobowości
nauczyciela
akademickiego
można wykorzystać
tzw.
pięcioczynnikowy
model osobowości
(koncepcja wielkiej
piątki)
Ekstrawersja
OSOBOWOŚĆ
Ugodowość
Neurotyzm
O CEAN
Openess to experience,,
Conscientousness,
Extraversion,
Agreeableness,
Neuroticism
Jak mogę siebie scharakteryzować?
Warto odpowiedzieć sobie na pytania:
1. Jestem ekstrawertykiem czy introwertykiem?
2. Czy moja główna aktywność jest nakierowana na świat
zewnętrzny?
3. Czy mam łatwość nawiązywania kontaktów?
4. Czy elastycznie reaguję na zmiany w otoczeniu?
5. A może koncentruję się przede wszystkim na sobie i jestem
powściągliwa/y w wypowiadaniu myśli?
Warto poznać siebie, by odpowiednio wykorzystać swój
potencjał i minimalizować skutki cech osobowych
niesprzyjających prowadzeniu zajęć.
Propozycja diagnostyczna: J.M. Oldham, L.B. Morris Twój
psychologiczny autoportret. Dlaczego czujesz, kochasz,
myślisz, działasz właśnie tak. Warszawa 1997.
Źrodła wiedzy o sobie
1. Odbicie oceny – obserwowany przez jednostkę sposób
odbierania jej przez innych ludzi. Na tej podstawie
wnioskuje, kim jest.
2. Porównanie siebie z innymi – pozwala na poznanie siebie
przez skonfrontowanie swoich zachowań i cech z
zachowaniami i cechami innych, stanowiących grupę
odniesienia.
3. Autopercepcja – obserwowanie własnego zachowania,
reakcji emocjonalnych. Na tej podstawie człowiek
wnioskuje, kim jest.
Pięcioczynnikowy model osobowości
Koncepcja wielkiej piątki:
- otwartość na doświadczenia (wymiar brany pod uwagę:
aktywne szukanie nowych doświadczeń, tolerancja nieznanego),
- sumienność (wymiar: stopień zorganizowania jednostki, upór i
motywacja w dążeniu do celu),
- ekstrawersja (wymiar: jakość i intensywność interakcji
międzyludzkich),
- ugodowość (wymiar: charakter relacji – od współczucia do
wrogości w uczuciach, myślach, zachowaniach),
- neurotyzm (wymiar: dobre przystosowanie vs. niestabilność
emocjonalna).
Większość ludzi posiada daną cechę w natężeniu przeciętnym.
Jaki będzie wykładowca ze słabym lub dużym natężeniem cech?
Co jeszcze warto wiedzieć o sobie?
Temperament – wiąże się z osobowością, to swoisty styl
zachowania się (dotyczy cech formalnych – emocjonalności,
aktywności, towarzyskości).
Samoakceptacja – czy istnieje rozbieżność między Ja
idealnym i Ja realnym? Niska samoakceptacja – tak, wysoka –
nie.
Poczucie własnej wartości jest podstawową ludzką potrzebą.
Samoocena (poczucie własnej wartości) jest złożona z wiary
we własną skuteczność i z szacunku do siebie.
Dobry wykładowca wierzy we własną skuteczność (może się
ona przerodzić w realną skuteczność) i ma duży szacunek do
siebie. Co z szacunkiem studentów?
Emocje
Z osobowością wiąże się pojęcie emocji . Są esencją
ludzkiego istnienia – mogą nadać życiu znaczenie,
powstrzymać zły nastrój, ale też wywołać konflikt.
W procesie efektywnego wykorzystania naszych emocji w
kontakcie interpersonalnym kluczem może być inteligencja
emocjonalna (Daniel Goleman). Przejawia się ona
zdolnościami/ kompetencjami w 5 podstawowych
dziedzinach.
3
2016-01-08
Podstawowe zdolności w ramach inteligencji
emocjonalnej
Lp.
Zdolność
1
znajomość własnych
emocji
Opis
Samoświadomość – rozpoznawanie uczucia w
chwili, kiedy nas ogarnia. Osoby, które orientują
się w swoich uczuciach, lepiej kierują swoim
życiem.
2
kierowanie emocjami
Panowanie nad emocjami, tak by były właściwe w
każdej sytuacji, by szybciej dojść do równowagi po
porażkach.
3
zdolność motywowania
się
To podporządkowanie emocji obranym celom.
Samokontrola emocjonalna – odkładanie realizacji
pragnień, tłumienie popędów – podstawą
sukcesów.
4
rozpoznawanie emocji u Empatia – pozwala na subtelne sygnały
innych
społeczne.
5
nawiązywanie i
podtrzymywanie
związków z innymi
Umiejętność kierowania emocjami innych.
Kompetencje społeczne, dobre relacje z innymi.
Co warto wiedzieć o emocjach?
Kilka prawd o emocjach – kluczu do dobrego nastroju
1. Emocje można i należy kontrolować.
2. Jeśli nie można zmienić okoliczności zewnętrznych, można zmienić
własne postrzeganie sytuacji, a przez to wpłynąć na swoje emocje.
3. Jeśli zaakceptuje się emocje, których doświadczamy, zaakceptujemy
siebie taką/takiego, jakimi jesteśmy.
4. Rozmyślanie nad minionymi urazami przeszkadza w wyborze uczuć,
których chcemy doświadczać w danej chwili.
5. Emocje wzmacniają zachowanie. Chcąc kogoś przyciągnąć do siebie –
okazuj emocje pozytywne, chcąc zachować dystans – bądź oszczędny w
wyrażaniu emocji.
6. Myśli mogą tworzyć emocje: pozytywne rozweselają, negatywne –
zasmucają. Należy więc kontrolować swoje myśli.
7. Emocjonalność można i trzeba rozwijać. Są ważnym narzędziem
wywierania wrażenia na audytorium.
8. Emocje pełnią ważną rolę w edukacji.
Strategie autoprezentacji własnej osoby
(jako nauczyciela akademickiego)
Czy autoprezentacja jest manipulacją?
5 strategii autoprezentacyjnych:
1. Ingracjacja (sprawienie wrażenia osoby sympatycznej przez:
chwalenie, zgadzanie się z opiniami studentów, elastyczność
wymagań). ?
2. Zastraszanie – niepolecane.
3. Autopromocja (mowa o kompetencjach) – polecane.
4. Świecenie przykładem (wymaganie wobec siebie i
innych) – polecane.
5. Demonstrowanie bezradności (by skłonić do pomocy)
– niepolecane.
Nastrój dobrego nauczyciela akademickiego
Emocje a nastrój (czyli stan przemijającego uczucia, który
trwa znacznie dłużej niż wywołujące go emocje). [złość a
nastrój zagniewania → kłopot w kontakcie ze studentami]
Dla wykładowcy ważne są sposoby poprawiania sobie
nastroju.
Samoregulacja nastroju polega na przejawianiu takich
zachowań, które doprowadzą do stanów optymalnych napięcie
i energię (czyli do niskiego napięcia i wysokiej energii).
Zwiększyć energię – zmniejszyć napięcie.
[Koncepcja Roberta E. Thayera – nastrój jest związany z
ogólnym pobudzeniem organizmu (składa się ono z dwóch
zjawisk: a) energetycznego: energia i zmęczenie; b)
związanego z napięciem: napięcie i uspokojenie)].
Jakość komunikacji interpersonalnej
Jesteśmy lubiani, gdy:
1. Pojawia się bliskość przestrzenna (efekt samej
ekspozycji, np. spotykamy się z tą samą grupą na kilku
przedmiotach).
2. Występuje podobieństwo cech (np. lubimy tę samą
muzykę).
3. Występuje komplementarność cech (w przypadku
relacji ze studentem – np. wiedza).
4. Jesteśmy kompetentni (? [przyznanie się do błędu]).
5. Jesteśmy atrakcyjni fizycznie (np. student zwraca
uwagę, czy wykładowca dba o swój wygląd).
Zasada wzajemności i równości – więcej uczymy się od
osób, które traktują nas jak równych, a nie jak
podwładnych (bez stresu).
Czynniki sprzyjające: wiek, staż pracy, status, chęć
współpracy.
Motywacja i nastawienie nauczyciela
akademickiego
Motywacja i nastawienie wykładowcy dotyczą potrzeb i
celów, przekonań o sobie i świecie, monologu
wewnętrznego i pasji.
Koncepcja Fredericka I. Herzberga: na budowanie pozytywnego
nastawienia do pracy wpływają: poczucie osobistego rozwoju i
samorealizacji.
Każdy nauczyciel akademicki powinien wypracować swoje
własne strategie i techniki motywacyjne (co wpływa na
nasze dobre samopoczucie: atmosfera, osoby, muzyka,
filmy, książki, miejsca) – znaleźć unikatowe i skuteczne
środowisko motywacyjne.
4
2016-01-08
Pasja i zaangażowanie nauczyciela
akademickiego
Stopień zaangażowania NA
Co wpływa na satysfakcję z pracy na uczelni? (osiągnięcia,
uznanie, możliwość rozwoju, awans, odpowiedzialność, praca
jako wartość).
- wyraźny i trwały zestaw wartości i ideałów,
kształtujących jego działania,
Podstawowym elementem efektywnego przekazu
dydaktycznego jest pasja, którą posiada i okazuje
wykładowca.
Pasja – jako zamiłowanie do czegoś, składowa entuzjazmu,
który przekłada się na moc perswazyjną.
Najlepiej przekonuje studentów do nauki zaangażowany
wykładowca („mający bzika”).
Cechy nauczyciela akademickiego z pasją
1. Lubi pracować ze studentami, dbając o własne kwalifikacje i inwencję.
2. Stara się, by solidarność ze studentami nie stała się pretekstem do
zaakceptowania niewiedzy i braku umiejętności.
3. Potrafi wymagać od studentów dużego wysiłku (niezbędnego potem w pracy).
4. Orientuje się w życiu grupy oraz w wydarzeniach pozauczelnianych,
uwzględnia je w pracy.
5. Potrafi zachowywać się spontanicznie i okazywać poczucie humoru, a także
zachowywać powagę.
6. Razem ze studentami dostrzega absurdy obecne w życiu.
7. Jest wyczulony na równość, tolerancję i szacunek w relacjach między
ludźmi. Zapobiega skłonnościom do piętnowania i potępiania innych.
Zależy on od wielu czynników. Są to:
- postrzeganie nauczania jako swoistej misji,
- permanentna analiza własnych doświadczeń i
zdolności oraz stała ocena kontekstu pracy,
- umiejętność dostosowania się,
- mocne poczucie tożsamości i radzenie sobie z
narzuconymi z zewnątrz ograniczeniami,
- intelektualne i emocjonalne zaangażowanie.
Obraz idealnego wykładowcy
Wyobrażenia na temat roli nauczyciela akademickiego (jaki
powinien być/ jaki jest).
Obrazy dydaktyków znanych (z przeszłości lub teraźniejszości),
którzy stali się wzorami:
- Który wykładowca z przeszłości mógłby być wzorem cnót
dydaktycznych?
- Jakie cechy ma/ miała ta osoba?
- Które z tych cech reprezentujemy? Które możemy wypracować?
8. Podejmuje ryzyko i przyznaje się do popełnionych błędów, wyciąga z nich
wnioski na przyszłość.
- Co nas urzekło w pracy naszego wzoru? Konstrukcja zajęć?
Forma zwracania się do studentów? Elokwencja? Zachowanie w
trudnych sytuacjach?
9. Zapewnia studentom poziom bezpieczeństwa w grupie, by i oni mogli
popełniać blędy.
- Jak ta osoba poradziłaby sobie w sytuacjach dla nas trudnych?
10.Poważnie traktuje swoją misję i komunikuje przekonania.
Elementy materialne wizerunku NA
Technologie dydaktyczne
W TD wchodzą:
Drogi doskonalenia indywidualnego stylu
prowadzenia zajęć
Samoocena
(analiza
potknięć)
- forma, konstrukcja zajęć,
- metody,
- pomoce dydaktyczne (tablica, ksero, folie, rzutnik),
- aranżacja przestrzeni dydaktycznej.
Obserwacja
stylu innych
wykładowców
Szkolenia
Nieformalna
ocena przez
studentów
Wprowadzanie
zmian
5
2016-01-08
Typy wykładowców/dydaktyków
Cel – przekazanie
wiedzy
Cel – inspirowanie,
stymulowanie, dobre
samopoczucie
uczących się,
facylicjacja
Aktywne metody nauczania
Statyczny przekaz
Dydaktyk/wykładowca 3.0
Korzysta ze środków i technik
dydaktycznych w (cel:
efektywne przekazania wiedzy)
metafora: strona internetowa z
materiałami multimedialnymi
https://www.youtube.com/watc
h?v=kBdfcR-8hEY
Wykładowca 1.0
Przekazuje wiedzę
jednokierunkowo.
metafora: tradycyjna książka
https://www.youtube.com/wat
ch?v=5B1kHiQ4lak
Prestidigitator
Koncentruje się na procesie
grupowym. Przekazywanie
wiedzy jest na dalszym planie
metafora: gra komputerowa,
rozrywka, jedynie przy okazji
przekazuje wiedzę
https://www.youtube.com/watc
h?v=pKNNIXtJNW8
Za: B. Sajdak: Nowoczesna dydaktyka akademicka
Wykładowca/dydaktyk 2.0
Przekazuje wiedzę w sposób
tradycyjny – urozmaicony
przez wykorzystanie
materiałów multimedialnych
metafora: strona
internetowa
https://www.youtube.com/wat
ch?v=ciSlm_B_8GU
Literatura
N. Branden: 6 filarów poczucia własnej wartości. Łódź 2008.
C. Day: Nauczyciel z pasją. Jak zachować entuzjazm i zaangażowanie
w pracy. Gdańsk 2008.
D. Goleman: Inteligencja emocjonalna. Poznań 1997.
M. Kossowska, S. Jarmuż, T. Witkowski: Psychologia dla trenerów.
Kraków 2008.
A. Rozmus: Indywidualny styl zajęć. W: Wykładowca doskonały. Red.
Idem. Warszawa 2013.
B. Sajdak: Nowoczesna dydaktyka akademicka. Kto kogo uczy. 2015
(http://dydaktyka-akademicka.pl/1)
6