gliwice - Biuletyn Informacji Publicznej Muzeum "Górnośląski Park

gliwice - Biuletyn Informacji Publicznej Muzeum "Górnośląski Park

Trasa Główna
XVIII w. Centralnie umieszczony jest obraz Matki Boskiej
Szkaplerznej, a po bokach figury świętych Piotra i Pawła. Po bokach ołtarza głównego występują unikalne
w formie – wycięte w desce i malowane – XVIII-wieczne
przedstawienia czterech ewangelistów. Ołtarze boczne, pochodzące z pierwszej połowy XIX w., mają prostą,
klasyczną formę. W ołtarzu po prawej stronie znajduje się obraz św. Anny nauczającej Maryję, a po lewej św. Brygidy. Ambona pochodzi także z XVIII w.
Na ścianach bocznych umieszczone są stacje drogi krzyżowej, z których zdobione ramy oraz obraz stacji XIII pochodzą z przełomu XVIII i XIX w., a pozostałe obrazy są
późniejsze. Na wyposażenie kościoła składają się także
organy z XVIII-wiecznym, restaurowanym prospektem
organowym oraz pochodząca z tego okresu ławka kolatorska. Również z XVIII w. pochodzą dwie kropielnice
– marmurowa i drewniana.
Z kościołem z Zębowic związana jest także późnogotycka figura drewniana Chrystusa „Ecce Homo” z klęczącym fundatorem, pochodząca z ok. 1505 r., która
obecnie, po wieloletniej konserwacji eksponowana
jest w Ośrodku Formacyjno-Edukacyjnym Diecezji Gliwickiej w Pocysterskim Zespole Klasztorno-Pałacowym
w Rudach. Rzeźba ta jest świadectwem czasów, kiedy to
przed wiekami w Zębowicach koło Olesna wzniesiono
drewnianą świątynię.
OTOCZENIE KOŚCIOŁA
Kościół, w swym trzecim miejscu posadowienia, otoczony jest współczesnym ogrodzeniem murowanometalowym. W jego obrębie umiejscowione są najcenniejsze zachowane nagrobki z cmentarza starokozielskiego oraz krzyż z figurą Chrystusa, wystawiony ku
pamięci spoczywających na cmentarzu, figury Matki
Boskiej, kapliczka św. Jacka Odrowąża, a także stróżówka. Wokół znajdują się stare drzewa: kasztanowce, dęby,
buki, sosna i cisy wysokogórskie.
BIBLIOGRAFIA
Pętla Gliwicka
ŚLĄSKIE
LOKALIZACJA
GLIWICE
Adres: ul. Kozielska 30, 44-100 Gliwice.
JAK DOJECHAĆ
50°18´00,75˝N 18°38´57,50˝E
Dojazd z centrum Gliwic na zachód ul. Kozielską. Przed kościołem jest niewielki parking.
W mieście jest stacja PKP (ok. 4 km) i przystanek PKS; w pobliżu kościoła znajduje się przystanek komunikacji miejskiej.
Szlak Powstańców Śląskich
Heinevetter F., Die Schrotholzkirche Mariae Himmelfahrt auf dem
Hauptfriedhof in Gleiwitz, w: „Gleiwitzer Jahrbuch”, Gliwice 1927,
s. 183-190.
Jedynak Z., Dzieje drewnianego kościoła z Zębowic znajdującego się
obecnie na cmentarzu w Gliwicach, w: „Rocznik Muzeum
w Gliwicach”, t. 3, 1987, s. 85-91.
Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. 6: Województwo katowickie,
z. 5: Powiat gliwicki, Warszawa 1966.
Msze św.: 7.30, 8.45, 10.00, 11.15, 12.15, 18.00;
w czasie wakacji: 8.00, 10.00, 11.30, 18.00.
Kobylecka D., Drewniany kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej
Maryi Panny w Gliwicach, jego historia i współczesność, w: „Rocznik
Muzeum w Gliwicach”, t. 19, 2004, s. 277-317.
Kościoły diecezji gliwickiej. Nasze dziedzictwo, T. 1, [Gliwice 2011].
Kozaczka D., Historia kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Maryi
Panny, w: Gliwice znane i nieznane, red. L. Jodliński, Gliwice 2006,
s. 60-65.
Kreis A., Z drewna ciosane. Drewniana architektura sakralna
w województwie śląskim, Chorzów 2004
NAJBLIŻSZE OBIEKTY
Ruszczyk G., Kościoły na Śląsku z XV i początku XVI wieku (Bojszów,
Gliwice, Księży Las, Łaziska, Łącza, Poniszowice), Warszawa 2012.
Schmidt J., Historia drewnianego kościoła w Gliwicach, w: tenże,
Historia kościołów w Gliwicach, cz. I, Gliwice 1998, s 311-326.
54 min
1h 43 min
6,3 km
• Widok na wnętrze kościoła.
Opracowanie: Bożena Kubit, Muzeum w Gliwicach
Redakcja serii: Przemysław Nocuń, Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny
w Chorzowie”
Zdjecia: Antoni Kreis, Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”
Projekt graficzny serii: Agata Sobczyk
• GLIWICE-OSTROPA
Kościół pw. św. Jerzego
8,9 km
• GLIWICE
Kościół parafialny
pw. Wniebowzięcia
NMP
• SZAŁSZA
Kościół filialny
pw. Matki Boskiej
KOŚCIÓŁ PARAFIALNY
PW. WNIEBOWZIĘCIA
NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNY
HISTORIA PARAFII I KOŚCIOŁA
Kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny usytuowany jest na terenie Parku Starokozielskiego przy ul. Kozielskiej. Jest to już trzecie miejsce jego
posadowienia: kościół pochodzący ze wsi Zębowice koło
Olesna (woj. opolskie) w swej historii był dwukrotnie
przenoszony.
Zębowice to wieś o średniowiecznym rodowodzie,
a omawiany kościół zbudowano tam w XV lub na początku XVI w. (wymieniany niekiedy rok 1493 nie jest potwierdzony w dokumentach). Najstarszy dość szczegółowy
opis świątyni i jej wyposażenia pochodzi z 1679 r., w którym podano m.in. że kościół w środku był cały pomalowany, a dzwonnica znajdowała się w pewnej odległości od
obiektu. Resztki dawnych malowideł gotyckich z XV w.,
tj. dolną część grupy Ukrzyżowania i dwie figury świętych, odkryto w czasie prac rozbiórkowych w 1925 r.
W 1777 r. zbudowano nową wieżę, dostawioną do nawy;
jej budowniczym był mistrz ciesielski Wojciech Kokot,
o czym wiemy z zachowanego w hełmie wieży dokumentu, odkrytego w 1925 r. Ponadto wykonano w XVIII w.
odeskowanie kościoła i malowanie od wewnątrz,
a wystrój wzbogacono licznymi rzeźbami i obrazami.
W roku 1878 wykonane zostały przez Johanna Gaidę
nowe polichromie, co odnotowane zostało w inskrypcji
za ołtarzem głównym.
Po zbudowaniu w Zębowicach w latach 1910-1911 nowego kościoła stary drewniany stał się zbyteczny. Jego
rozbiórce sprzeciwił się ówczesny konserwator zabytków
z Wrocławia Ludwik Burgmeister. Po długich poszukiwaniach nowego miejsca dla świątyni, w 1925 r. został on
dzięki staraniom władz miejskich przeniesiony do Gliwic na teren nowo powstałego Cmentarza Centralnego.
Skomplikowana operacja demontażu i rekonstrukcji zrealizowana została pod nadzorem architekta miejskiego
Karla Schabika. Wraz ze świątynią przeniesiono także
będącą pod nią kryptę grobową ze szczątkami zmarłych
zasłużonych zębowickich rodzin. Dnia 30 października
1926 r. dokonano uroczystego poświęcenia kościoła.
Odprawiano w nim nabożeństwa żałobne oraz niekiedy
w niedziele i święta msze św.
Po roku 1945 stan kościoła ulegał systematycznemu
Trasa Główna
•XVIII-wieczne przedstawienie ewangelistów.
pogorszeniu, czego nie mogły zmienić doraźne prace
renowacyjne. Już w latach 70. XX w. zabytek wymagał
generalnego remontu, a na początku lat 80. zapadły
decyzje o jego zamknięciu, po uprzednim wywiezieniu
bardziej wartościowych elementów wyposażenia do
magazynów muzealnych i pracowni konserwatorskich.
Ostatecznie w 1993 r. kościół rozebrano i zabezpieczono jego elementy, a w latach 1997-2000 zrekonstruowano w nowym miejscu – na terenie dawnego Cmentarza Starokozielskiego (w większości zlikwidowanego
w 1982 r.). Choć w znacznej części elementy budowlane
musiały ulec wymianie (jedynie zakrystia odtworzona
została w całości z pierwotnych belek), to bryła obiektu
pozostała niezmieniona. Zachowane zostały także deski szalunku wewnętrznego z polichromią, która została
poddana konserwacji. Działania te były możliwe dzięki
staraniom Gminy Gliwice, a od 1999 r. diecezji gliwickiej.
15 sierpnia 2000 r. biskup Gliwicki Jan Wieczorek dokonał poświęcenia kościoła, a 1 lipca 2004 r. erygowano
nową parafię Wniebowzięcia NMP.
OPIS KOŚCIOŁA
• Widok na wnętrze kościoła.
Kościół w aktualnym jego posadowieniu nie jest orientowany: prezbiterium skierowane jest w stronę północno-zachodnią. Zewnętrznie, z wysokimi, strzelistymi
dachami, budowla reprezentuje gotyckie cechy stylowe. Świątynia zbudowana jest z drewna dębowego
i sosnowego, o konstrukcji zrębowej, natomiast wieża
jest o konstrukcji słupowej. Prezbiterium zakończone
jest ścianą prostą. Od południowego zachodu przytyka do niego prostokątna zakrystia, dwukondygnacyjna,
z lożą patronów w górnej części, otwartą do wewnątrz.
Nawa jest prostokątna, szersza od prezbiterium. Od
południowego wschodu dostawiona jest do niej kwadratowa wieża, będąca przestronną kruchtą wejścia
głównego, natomiast od strony północno-wschodniej
prowadzi do niej boczna kruchta z trójspadowym
daszkiem krytym gontem. Przy nawie i wieży znajdują
się schody prowadzące na emporę (lożę) umieszczoną
nad zakrystią oraz schody na chór muzyczny, przykryte daszkami pulpitowymi. Okna prezbiterium i nawy,
w nawie usytuowane po obu stronach, zakończone są
półkoliście.
Pętla Gliwicka
Dach jest wysoki, dwukalenicowy, kryty gontem,
przechodzący z prezbiterium na zakrystię. Nad nawą
umieszczona jest wysoka, ośmioboczna wieżyczka na
sygnaturkę, zwieńczona dwoma przeźroczami i cebulastymi hełmami. Ściany kościoła szalowane są gontem;
na szczycie dachu nad prezbiterium gont ułożony jest
w jodełkę, co ożywia jego płaszczyznę.
Wieża jest trzykondygnacyjna, a charakterystyczną
jej cechą są prostopadłe, a nie ukośne ściany oraz cofnięta w stosunku do dolnej część środkowa, obie rozdzielone gzymsem. Górna część wieży jest ośmioboczna, zwieńczona baniastym hełmem i latarnią, krytymi
gontem. Ściany wieży szalowane są deskami. Na wieży umieszczony jest dzwon „Maksymilian”, wykonany
w 1927 r. przez ludwisarnię Schlesische Glockengiesserei
A. Geittner & Söhne we Wrocławiu, z napisem fundacyjnym Gestiftet von Gebrueder Rudolf und Emanuel Frank.
Gleiwitz.
Do kościoła prowadzą dwa wejścia – jedno przez wieżę,
a drugie przez kruchtę boczną. Portal główny i portal
do zakrystii są barokowe, zapewne z XVIII w., rekonstruowane przy ostatnich przenosinach. Nad wejściem
głównym znajduje się chór muzyczny z trapezowatym występem na osi, podparty na 12 słupach (w tym
6 przyściennych), z balustradą tralkową wyciętą z desek.
Ściany i stropy od wewnątrz pokryte są deskami i zdobione iluzjonistyczną polichromią, odtworzoną w czasie ostatniej rekonstrukcji. Jest to dekoracja imitująca
liczne podziały architektoniczne z kolumnami, co wywołuje wrażenie monumentalności. Na środku stropu
nawy umieszczone jest przedstawienie Oka Opatrzności, a wokół niego w medalionach symbole wezwań
Litanii do Najświętszej Maryi Panny: Arka Przymierza,
Wieża Dawidowa, Brama Niebieska, Dom Złoty, Gwiazda Zaranna wraz z elementami roślinnymi i krajobrazowymi oraz rozpiętymi draperiami. Z kolei na stropie
prezbiterium ukazano scenę Koronacji Matki Boskiej
w asyście muzykujących aniołów, a na stropie loży nad
zakrystią postacie św. Wiktora i św. Amalii.
W kościele zachowała się część wyposażenia przeniesionego z Zębowic wraz ze świątynią: trzy ołtarze oraz
ambona. Ołtarz główny, barokowy, pokryty polichromią, złocony i srebrzony, pochodzi z drugiej połowy