Artykuł zawiera 14604 znaków ze spacjami + grafika

ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015
DOBROSTAN I SPOŁECZEŃSTWO
ROZDZIAŁ XX
Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach
Faculty of Health Science, Jan Kochanowski University in Kielce
1
Wydział Pedagogiczny i Artystyczny,
Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach
Faculty of Pedagogy and Art., Jan Kochanowski University in Kielce
2
MAŁGORZATA MARKOWSKA1, AGNIESZKA PRZYCHODNI2,
GRAŻYNA NOWAK-STARZ1
Organizacja zajęć ruchowych w placówkach przedszkolnych
i szkolnych w środowisku miejskim i wiejskim
Organization of physical activities in pre-school and school in urban
and rural environments
Słowa kluczowe: aktywność fizyczna, zajęcia ruchowe, 6-latki, miasto, wieś.
Key words: physical activity, physical activities, 6-year-olds, town, village.
Zwiększona aktywność fizyczna dziecka wpływa korzystnie na proces jego wzrastania, przyspieszając i zwiększając tempo biologicznych przemian. Konsekwencją są
większe ostateczne wymiary ciała, lepsza wydolność i sprawność funkcjonalna. Brak
aktywności fizycznej u dzieci zaburza w mniejszym lub większym stopniu ich rozwój.
Aktywność 6-latka charakteryzuje ciągła gotowość do ruchu i systematyczne doskonalenie naturalnej motoryczności. Jej ograniczenie skutkuje utratą szansy zrealizowania potencjału rozwojowego zarówno w sferze motorycznej jak i psychospołecznej.
Problem niskiej aktywności fizycznej dotyka każdej grupy wiekowej i zawodowej, w tym również dzieci i młodzież. Konkurencją dla aktywnych form spędzania
czasu wolnego stały się bardziej atrakcyjne, niż gry i zabawy ruchowe z rówieśnikami: komputer, telewizja, elektroniczne urządzenia. Skutkuje to wielogodzinnym
unieruchomieniem i przebywaniem w pomieszczeniu zamiast aktywnym spędzaniem
czasu wolnego na świeżym powietrzu. Konsekwencją tego w wielu krajach, także w
Polsce, jest dramatyczny wzrost frakcji dzieci i młodzieży z problemem nadwagi i
otyłości [3, 4, 5, 6, 7, 8, 9].
ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015
Dobrostan i społeczeństwo
Ruch wzmacnia również układ nerwowy zwiększając zdolność do pracy umysłowej. Uczestnictwo w ćwiczeniach dostarcza zadowolenia i satysfakcji z osiągniętych
efektów, co podnosi poczucie pewności siebie i rozbudza potrzeby ruchowe u dzieci.
Kształtowanie ich w młodszym wieku zaowocuje trwałymi nawykami w kolejnych
etapach ontogenezy [2].
To zajęcia edukacji motorycznej powinny wyposażać w niezbędną wiedzę, jak się
usprawniać i żyć zdrowo a przede wszystkim mają zapewnić dzieciom odpowiednią
ilość ruchu, wyrównującą jego niedobory wynikające ze współczesnego stylu życia.
Powinny wpływać na motywowanie ich do ćwiczeń i rozbudzanie potrzeby stałej aktywności fizycznej ukierunkowując ich na samodzielną aktywność ruchową [1].
Walkę o większą aktywność fizyczną należy rozpocząć na podłożu powszechności a nie specjalizacji, uznania wyższości lekcji nad innymi formami zajęć kultury
fizycznej, ponieważ aktywność sportowa, mimo różnorodnych form, nie obejmuje
swym zasięgiem wszystkich uczniów, a jedynie pewną wyselekcjonowaną część [1].
Podstawą skuteczności oddziaływań mających na celu zainteresowanie kulturą fizyczną i aktywnego uczestnictwa w niej, jest pełna integracja procesów nauczania i
wychowania, wpływu rodziny, szkoły i środowiska pozaszkolnego.
Celem pracy była analiza organizacji zajęć ruchowych 6-latków w placówkach
przedszkolnych i szkolnych w środowisku miejskim i wiejskim na terenie kraju oraz
charakterystyka poziomu ich aktywności fizycznej w czasie wolnym.
MATERIAŁ I METODY
Materiał opracowania stanowiły wyniki badań przeprowadzonych w ramach ogólnopolskiego projektu „Sześciolatek w Polsce. Diagnoza badanych sfer rozwoju”. Badania zostały przeprowadzone w 2006 roku w dwóch turach, kwiecień – maj oraz
wrzesień – październik. Objęto nimi 65 088 dzieci, w tym 31 731dziewcząt i 33 357
chłopców. Ten cykl badań obejmował około 10% populacji dzieci urodzonych w 1999
i około 10% populacji dzieci urodzonych w 2000 roku w całej Polsce, uczęszczających do 1 364 placówek przedszkolnych lub szkolnych. Wśród wybranej do analizy
grupy, do przedszkoli uczęszczało 33 838 badanych, natomiast do szkoły 26 394
dzieci. W pracy uwzględniono również miejsce zamieszkania badanych sześciolatków. Zastosowano dychotomiczny podział na – miasto i wieś. W mieście mieszkało
34 476 badanych a na wsi 25 756 chłopców i dziewcząt.
W celu zbadania poziomu aktywności fizycznej dzieci w ciągu dnia poproszono
rodziców, by określili, czy ich dziecko wykonuje wysiłek taki, że jest spocone, szybko
oddycha, jest zmęczone. Zaproponowano trzy możliwe odpowiedzi tj. prawie nigdy;
kilka razy w ciągu dnia; „cały czas”. Pytania dotyczyły także uczestnictwa w zorganizowanej aktywności fizycznej w czasie wolnym w ciągu tygodnia. Opracowaniu
poddano 54 233 prawidłowo wypełnione ankiety. Nauczyciele w liczbie 5 820, odpowiadali na pytania dotyczące organizacji zajęć ruchowych w placówkach przedszkolnych i szkolnych.
284
Małgorzata Markowska, Agnieszka Przychodni, Grażyna Nowak-Starz
Organizacja zajęć ruchowych w placówkach przedszkolnych i szkolnych
w środowisku miejskim i wiejskim
WYNIKI BADAŃ
100%
80%
60%
40%
10
20
20%
30
pow. 30
0%
Ćwiczenia poranne
Zabawy i gry
Ćwiczenia
ruchowe
gimnastyczne
Wyk. 1. Czas trwania zajęć ruchowychh w ciągu dnia w
badanych placówkach
100%
80%
60%
40%
m
20%
w
0%
10 min.
20 min.
30 min.
pow. 30 min.
Wyk. 2. Czas trwania ćwiczeń porannych w ciągu dnia w
podziale na środowisko (miasto, wieś)
Charakteryzując czas trwania wymienionych form zajęć ruchowych w zależności
od środowiska, nie stwierdzono zasadniczych różnic w ich długości w placówkach
miejskich i wiejskich. Zaobserwowano natomiast tendencję do wydłużania zajęć z
zabaw i gier ruchowych w środowisku wiejskim i do dłużej trwających zajęć z dominacją ćwiczeń gimnastycznych w placówkach miejskich, czyli planowanych zajęć ruchowych realizujących zadania edukacji motorycznej (wychowania fizycznego)
(wyk. 2,3,4). Niepokoi fakt, że tylko niespełna 20 % nauczycieli realizowało je w
czasie dłuższym niż 30 min.
285
ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015
Dobrostan i społeczeństwo
100%
80%
60%
40%
m
20%
w
0%
do 10 min.
do 20 min.
do 30 min.
pow. 30 min.
Wyk. 3. Czas trwania zabaw i gier ruchowych w podziale na
środowisko (miasto, wieś)
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
m
20%
w
10%
0%
do 10 min.
do 20 min.
do 30 min.
pow. 30 min.
Wyk. 4. Czas trwania ćwiczeń gimnastycznych w podziale na
środowisko (miasto, wieś)
Podobny fakt zanotowano na korzyść placówek przedszkolnych, w których częściej niż w szkole zajęcia ruchowe oparte na ćwiczeniach gimnastycznych trwały 30
i ponad 30 min. (wyk. 5,6,7). Nasuwa się uwaga, że zbyt często, zarówno w szkołach
jak i w przedszkolach, czas trwania tych zajęć nie przekraczał 20 min., a nawet 10
min.
286
Małgorzata Markowska, Agnieszka Przychodni, Grażyna Nowak-Starz
Organizacja zajęć ruchowych w placówkach przedszkolnych i szkolnych
w środowisku miejskim i wiejskim
100%
80%
60%
40%
P
20%
Sz
0%
do 10 min.
do 20 min.
do 30 min.
pow. 30 min.
Wyk. 5. Czas trwania ćwiczeń porannych w ciągu dnia w
podziale na placówkę (przedszkole, szkoła)
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
P
Sz
do 10 min.
do 20 min.
do 30 min.
pow. 30 min.
Wyk. 6. Czas trwania zabaw i gier ruchowych w ciągu dnia w
podziale na placówkę (przedszkole, szkoła)
287
ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015
Dobrostan i społeczeństwo
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
P
Sz
do 10 min.
do 20 min.
do 30 min.
pow. 30 min.
Wyk. 7. Czas trwania ćwiczeń gimnastycznych w ciągu dnia w
podziale na placówkę (przedszkole, szkoła)
Po zebraniu od nauczycieli informacji o częstotliwości organizowania zajęć ruchowych w palcówkach w ciągu tygodnia okazało się, że 85% nauczycieli codziennie
organizowało zajęcia poranne, często odbywały się zajęcia z przewagą zabaw i gier
ruchowych (kategorie codziennie wybrało ponad 70% nauczycieli). Najczęściej, od 1
do 2 razy w tygodniu organizowano zajęcia z przewaga ćwiczeń gimnastycznych (ok.
60%). Zaledwie ok. 35% nauczycieli wprowadzało tę formę zajęć 3 i więcej razy w
tygodniu, w tym ok. 6% codziennie (wyk. 8).
Około 40% wychowawców organizowało ćwiczenia muzyczno-ruchowe 1-2 razy
w tygodniu i podobny procent 3-4 razy w tygodniu (dane nie przedstawione graficznie).
288
Małgorzata Markowska, Agnieszka Przychodni, Grażyna Nowak-Starz
Organizacja zajęć ruchowych w placówkach przedszkolnych i szkolnych
w środowisku miejskim i wiejskim
100%
90%
codziennie
80%
3 - 4 razy
70%
1 - 2 razy
60%
rzadziej
50%
40%
30%
20%
10%
0%
Ćwiczenia poranne
Zabawy i gry ruchowe
Ćwiczenia
gimnastyczne
Wyk. 8. Częstotliwość organizowania zajęć ruchowych w
ciągu tygodnia w badanych placówkach
Analizując częstotliwość prowadzenia ćwiczeń porannych stwierdzono, że zarówno w środowisku miejskim jak i wiejskim istnieją placówki, w których te zajęcia
prowadzone były bardzo rzadko, 1 do 2 razy w tygodniu a nawet rzadziej (wyk. 9).
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
m
w
codziennie
3-4 razy
1-2 razy
rzadziej
Wyk. 9. Częstotliwość organizowania ćwiczeń porannych w
ciągu tygodnia w podziale na środowisko (miasto, wieś)
289
ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015
Dobrostan i społeczeństwo
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
m
w
codziennie
3-4 razy
1-2 razy
rzadziej
Wyk. 10. Częstotliwość organizowania zabaw i gier
ruchowych w ciągu tygodnia w podziale na środowisko
(miasto, wieś)
Około 73 % nauczycieli ze środowiska miejskiego i niespełna 70% w środowisku
wiejskim codziennie realizowało zabawy i gry ruchowe. W obu środowiskach zdarzały się placówki, gdzie ta forma zajęć wprowadzana była rzadziej niż 1 raz w tygodniu (wyk. 10).
Na korzyść środowiska wiejskiego rozkładają się wyniki częstotliwości organizowania ćwiczeń gimnastycznych w ciągu tygodnia (codziennie i 3-4 razy). Najczęściej
jednak, w obu środowiskach, odbywały się one 1-2 razy w tygodniu. I w tym przypadku były placówki, w których rzadziej niż raz na tydzień dzieci uczestniczyły w
tego typu zajęciach (wyk. 11).
290
Małgorzata Markowska, Agnieszka Przychodni, Grażyna Nowak-Starz
Organizacja zajęć ruchowych w placówkach przedszkolnych i szkolnych
w środowisku miejskim i wiejskim
100%
80%
60%
40%
m
20%
w
0%
codziennie
3-4 razy
1-2 razy
rzadziej
Wyk. 11. Częstotliwość organizowania ćwiczeń
gimnastycznych w ciągu tygodnia w podziale na środowisko
(miasto, wieś)
100%
80%
60%
40%
P
20%
Sz
0%
codziennie
3-4 razy
1-2 razy
rzadziej
Wyk. 12. Częstotliwość organizowania ćwiczeń porannych w
ciągu tygodnia w podziale na placówkę (przedszkole, szkoła)
Zarówno w placówkach przedszkolnych jak i szkolnych ponad 80% nauczycieli
codziennie prowadziło ćwiczenia poranne, w niewielkim procencie na korzyść
przedszkoli. W porównaniu z nimi, w szkołach częściej zanotowano czętotliwość: 34 razy oraz 1-2 razy w tygodniu i rzadziej (wyk.12).
Podobnie wyglądała realizacja zabaw i gier ruchowych. W placówkach
przedszkolnych częściej niż w szkole, były wprowadzane codziennie, w tych drugich
częściej odbywały się z mniejszą częstotliwością (wyk. 13).
W tygodniowym rozkładzie zajęć ruchowych w placówkach przedszkolnych i
szkolnych, ćwiczenia gimnastyczne odbywały się najczęściej 1-2 razy (odpowiednio
291
ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015
Dobrostan i społeczeństwo
ok. 65% i 51%). W szkołach częściej niż w przedszkolach realizowane były 3-4 razy
w tygodniu i codziennie (wyk. 14).
100%
80%
60%
40%
P
20%
Sz
0%
codzinnie
3-4 razy
1-2 zabaw
razy i gier rzadziej
Wyk.
13. Częstotliwość
organizowania
ruchowych w ciągu tygodnia w podziale na placówkę
(przedszkole, szkoła)
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
P
Sz
codziennie
3-4 razy
1-2 razy
rzadziej
Wyk. 14. Częstotliwość organizowania ćwiczeń
gimnastycznych w ciągu tygodnia w podziale na placówkę
(przedszkole, szkoła)
Opinie rodziców o częstotliwości intensywnej aktywności fizycznej – przyspieszającej oddech powodującej zmęczenie, pocenie - w ciągu dnia wyrażonej spontaniczną zabawą, grą, ćwiczeniami gimnastycznymi, jazdą na rowerze, biegiem itd.,
292
Małgorzata Markowska, Agnieszka Przychodni, Grażyna Nowak-Starz
Organizacja zajęć ruchowych w placówkach przedszkolnych i szkolnych
w środowisku miejskim i wiejskim
przedstawia wykres 15. Stwierdzono różnice w częstości podejmowania przez chłopców i dziewczęta intensywnych ćwiczeń fizycznych, zwłaszcza w kategorii ćwiczących przez „cały czas” na niekorzyść dziewcząt. Również w kategorii nie ćwiczących
„w ogóle” dominowały dziewczęta. Około 60% dziewcząt jak i chłopców było aktywnych fizycznie kilka razy dziennie, 20-25% dzieci było aktywnych przez cały
czas.
100%
80%
ch
60%
dz
ogółem
40%
20%
0%
cały czas
kilka razy
w ogóle
Wyk. 15. Częśtotliwość intensywnej aktywności fizycznej
6-latków w ciągu dnia
Wykres 16 przedstawia wyniki procentowe uczestnictwa w zorganizowanej, systematycznej aktywności fizycznej (tenis, zajęcia na pływalni, taniec, sporty walki,
gimnastyka). Zdecydowana większość sześciolatków (ok.80%), w tym nieco większy
odsetek chłopców, nie brało udziału w zorganizowanych zajęciach ruchowych poza
placówką przedszkolna i szkolną. Do 20% dzieci (w tym około 3% więcej dziewcząt)
było aktywnych od 1 do 4 razy w tygodniu. Niespełna 1% dzieci miał kontakt z systematyczną aktywnością ruchową 5 i więcej razy w tygodniu.
293
ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015
Dobrostan i społeczeństwo
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
ch
dz
ogółem
5 i więcej razy
1-4 razy
w ogóle
Wyk. 16. Częstotliwość zorganizowanej aktywności fizycznej
6-latków w ciągu tygodnia
OMÓWIENIE WYNIKÓW
Idealny rozkład zajęć ruchowych dla 6-latków to codziennie realizowane ćwiczenia poranne, trwające przynajmniej 10 min; kilka razy dziennie, w tak zwanym ,,toku
dnia”, prowadzona zabawa lub gra ruchowa i przynajmniej 3 razy w tygodniu realizowany zestaw ćwiczeń gimnastycznych, trwający minimum 30 min.
Przedstawiony powyżej obraz czasu trwania, częstotliwości i różnorodności zajęć
ruchowych w badanych placówkach w ciągu dnia i w tygodniu okazał się typowy we
wszystkich wydzielonych grupach, miasto – wieś, przedszkole – szkoła. Duża część
nauczycieli organizowała wszystkie rodzaje obowiązujących zajęć zgodnie z założeniami programowymi tego etapu edukacji. Niepokoi fakt, że zdarzały się przedszkola
i szkoły, w których nie zawsze odbywały się ćwiczenia poranne, zbyt mało wprowadzano zabaw i gier w toku dnia a ćwiczenia gimnastyczne, realizujące w największym
stopniu cele wychowania fizycznego, odbywały się rzadziej niż 3 razy w tygodniu.
Zdecydowana większość 6-latków nie uczestniczyła w zorganizowanych, systematycznych zajęciach sportowych poza placówką. Około 20% dzieci było aktywnych
od 1 do 4 razy w tygodniu. Niespełna 1% dzieci miał częstszy kontakt z systematyczną
aktywnością ruchową .
Analizując intensywną spontaniczną aktywność dzieci okazało się, że około 13%
badanych w ogóle nie wykazywało tego rodzaju aktywności, a jedynie 22%, w opinii
rodziców, przejawiało taki poziom ruchu przez cały czas.
294
Małgorzata Markowska, Agnieszka Przychodni, Grażyna Nowak-Starz
Organizacja zajęć ruchowych w placówkach przedszkolnych i szkolnych
w środowisku miejskim i wiejskim
WNIOSKI
Aktywność fizyczna jest pozytywnym miernikiem zdrowia, stąd zmiana stylu życia z nieaktywnego na aktywny, to jeden z głównych priorytetów rekomendowanych
przez WHO. Szczególną rolę odgrywa na tym etapie rozwoju, gdyż powinna zabezpieczać potrzeby ruchowe dzieci i stymulować rozwój ich organizmu.
PIŚMIENNICTWO
1. Bielski J.: Metodyka wychowania fizycznego i zdrowotnego. Oficyna Wyd. „Impuls”, Kraków 2005.
2. Drozdowski Z.: Antropologia dla nauczycieli wychowania fizycznego. AWF w
Poznaniu, Poznań 2002.
3. de Jond, E. i wsp.: Association between TV viewing, computer use and overweight, determinants and competing activities of screen time in 4-13-years-old
children. Int J Obes, 2011 Dec, 37: 47-53.
4. Kalies H. i wsp.: Prevalence of overweight and obesity and trends in body mass
index in German pre-school children, 1982-1997. Int J Obes, 2002 Jan, 26: 12111217.
5. Kozieł S. i wsp.: Changes in the BMI of Polish conscripts between 1965 and 2001;
secular and socio-occupational variation. Int J Obes, 2005 Dec, 39: 1382-1388.
6. Król, H.: Uwarunkowania środowiskowe kształtowania się wybranych cech somatycznych dzieci sześcioletnich w regionie świętokrzyskim. Problemy Pielęgniarstwa, 2004; 1-2: 71-75.
7. Lioret, S. i wsp.: Child overweight in France and its relationship with physical
activity, sedentary behavior and socioeconomic status. Eur J Clin Nutr, 2006 Sep,
61: 509-516.
8. O’Neill, J.L. i wsp.: Prevalence of overweight and obesity in Irish school children,
using four different definitions. Eur J Clin Nutr, 2006 Dec, 61: 743-751.
9. Oblacińska, A., Jodkowska, M. (red.): Otyłość u polskich nastolatków. Epidemiologia, styl życia, samopoczucie. IMiD , Warszawa 2007.
STRESZCZENIE
Celem pracy była analiza poziomu aktywności fizycznej spontanicznej i zorganizowanej dzieci 6-letnich zamieszkałych w Polsce. Materiał opracowania stanowiły
wyniki badań przeprowadzonych w ramach ogólnopolskiego projektu „Sześciolatek
w Polsce. Diagnoza badanych sfer rozwoju”. Badania zostały przeprowadzone w
2006 roku w dwóch turach, kwiecień – maj oraz wrzesień – październik. Objęto nimi
65088dzieci, w tym 31731dziewcząt i 33357 chłopców. Ten cykl badań obejmował
około 10% populacji dzieci urodzonych w 1999 i 2000 roku w całej Polsce, uczęszczających do 1364 placówek przedszkolnych lub szkolnych. Rodzice i nauczyciele
295
ZDROWIE I DOBROSTAN 2/2015
Dobrostan i społeczeństwo
wszystkich badanych dzieci byli poproszeni o wypełnienie szczegółowej ankiety zawierającej szereg pytań dotyczących badanych sfer. W celu zbadania poziomu aktywności fizycznej dzieci w ciągu dnia poproszono rodziców, by określili, czy ich dziecko
wykonuje wysiłek taki, że jest spocone, szybko oddycha, jest zmęczone. Zaproponowano trzy możliwe odpowiedzi tj. prawie nigdy; kilka razy w ciągu dnia; „cały czas”.
Opracowaniu poddano 54233 prawidłowo wypełnione ankiety. Nauczyciele w liczbie
5820, odpowiadali na pytania dotyczące organizacji zajęć ruchowych w placówkach
przedszkolnych i szkolnych.
ABSTRACT
The aim of this study was to analyze the level of spontaneous and organized physical activity of 6-year-old children living in Poland. The study material were the results of the studies conducted in the framework of the national project "A six-year-old
in Poland. Diagnosis of the tested spheres of development". The studies of the sixyear-olds were done in 2006 in months April – May and September – October an hey
comprised xxx children, in this xx girls and xxx boys.This series of tests covered about
10% of the population of children born in 1999 end 2000 in Poland, attending 1364
kindergartens or schools. Parents end teachers of all the children were asked to fill out
a detailed questionnaire containing a series of questions concerning the tested spheres.
In order to examine the physical activity level of children during the day parents were
asked to determine whether their child takes such effort that he/she is sweating, fast
breathing, tired. There were three possible answers suggested, ie almost never, several
times a day, "all the time".
Artykuł zawiera znaków ze spacjami 14604 znaków ze spacjami + grafika
296