zadatek a zaliczka - Podkarpacki Ośrodek Rozwoju Społeczeństwa

„Sprawiedliwość idzie za prawem
- bezpłatne poradnictwo i edukacja prawna”
ZADATEK
A
ZALICZKA
Rzeszów 2010
1
Podkarpacki Ośrodek Rozwoju Społeczeństwa
Obywatelskiego
ul. Fredry 4/58
35-959 Rzeszów
tel/fax (0-17) 86 20 122
[email protected]
www.porso.yoyo.pl
Broszura opracowana przez Macieja Bandelaka
Broszura sfinansowana przez
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej
w ramach Programu Operacyjnego
Fundusz Inicjatyw Obywatelskich
2
ZADATEK A ZALICZKA
W obrocie gospodarczym często spotyka się sytuacje,
w których jedna ze stron umowy (np. zlecenia, o dzieło,
deweloperska itp.) przekazuje przy podpisaniu umowy pewną
część pieniędzy (lub rzeczy ruchomych) stronie wykonującej
np. zlecenie na poczet przyszłego wynagrodzenia. Z jednej
strony ma to na celu upewnienie wykonawcy, że zlecający ma
zamiar zrealizowania zadania przez wybranego wykonawcę
i zapłacenia za nie, a z drugiej strony wykonawca pobierając
część pieniędzy nie musi angażować swoich środków, co
zwiększa pewność realizacji zadania.
Od strony prawnej mówimy wtedy, że mamy do czynienia
z zaliczką lub zadatkiem. Te dwie instytucje są często mylone
co prowadzi do niepotrzebnych sporów. Ważne jest więc by
być świadomym różnić pomiędzy zadatkiem i zaliczką.
Podstawową różnicą między tymi dwoma instytucjami
jest to, że zadatek jest uregulowany w przepisach Kodeksu
Cywilnego (art. 394), natomiast zaliczka jest zwyczajowa, nie
mająca oparcia w przepisach Kodeksu Cywilnego.
3
ZADATEK
Art.
394. §
1. W
braku
odmiennego
zastrzeżenia
umownego albo zwyczaju zadatek dany przy zawarciu
umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy
przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia
terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany
zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy
dwukrotnie wyższej.
Jeśli strony umawiają się co do dania zadatku, wtedy
odnosimy się do powyższego artykułu w kwestii rozliczeń
związanych z zadatkiem. Należy pamiętać, że w braku
wyraźnego
umownego
zapisu czy
kwota
przekazanych
pieniędzy jest zadatkiem czy zaliczką rozstrzyganiu podlega
jaka była wola obu stron. Dodatkowo wyrażenie „w braku
odmiennego zastrzeżenia” oznacza, że strony mogą się umówić
co do innej formy rozliczenia się z zadatku.
W przypadku zadatku przepis wyraźnie wskazuje co
zrobić z kwotą zadatku. W przypadku nie wykonania umowy
strona dająca zadatek ma prawo zażądać zwrotu zadatku wraz
4
z dodatkową sumą równą danemu zadatkowi – innymi słowy
przepisowo zażądać „sumy dwukrotnie wyższej”. W tym
samym przypadku nie wykonania umowy strona otrzymująca
zadatek, może ów zadatek zatrzymać i odstąpić od wykonania
umowy bez wyznaczania dodatkowego terminu (przyjmuje się
bowiem, że jeśli strona opóźnia się z wykonaniem umowy to
druga strona powinna zawezwać do wykonania umowy
zakreślając dodatkowy termin do jej wykonania).
PRZYKŁAD 1
Jan Kowalski, miłośnik sztuki, zawarł umowę z Danielem
Nowakiem, malarzem artystycznym, na wykonanie obrazu
Bitwy pod Grunwaldem. Daniel Nowak miał namalować obraz
w ciągu pół roku od podpisania umowy. Jan Kowalski
zobowiązał
się
natomiast
do
dostarczenia
Nowakowi
specjalnych pędzli w ciągu tygodnia od podpisania umowy.
Umowa opiewała na kwotę 10000 zł. W umowie zawarto
również,
że
Jan
Kowalski
tytułem zadatku przekazuje
Nowakowi kwotę 1000 zł. Kowalski dostarczył pędzle. Minęło 6
miesięcy, a Nowak nie namalował obrazu.
5
W powyższym przykładzie Kowalski jako osoba dająca
zadatek, zgodnie z art. 394 Kodeksu Cywilnego może zażądać
od Nowaka kwotę 2000 zł (dwukrotność danego zadatku)
z tytułu niewykonania umowy.
PRZYKŁAD 2
Jak wyżej. Z tą różnicą, że Jan Kowalski nie dostarczył
przyrzeczonych pędzli, a tym samym Jan Nowak nie mógł
rozpocząć pracy.
Przy powyższej sytuacji, Jan Nowak ma prawo do
odstąpienia od umowy, bez wzywania do dostarczenia pędzli,
oraz do zatrzymania kwoty 1000 zł, którą otrzymał jako
zadatek.
Wysokość zadatku może być w zasadzie ustalona
dowolnie przez strony, niemniej ustalenie go w zbyt dużej
wysokości w stosunku do głównego świadczenia może
powodować uznanie go za nieważny.
6
Zadatek pełni funkcję zaliczki w przypadku wykonania
umowy. Zgodnie bowiem z art. 394 ust. 2 KC „w razie
wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet
świadczenia strony, która go dała; jeżeli to nie jest możliwe,
zadatek ulega zwrotowi.
Innymi słowy strona otrzymująca zadatek po wykonaniu
umowy może żądać zapłaty ceny głównej pomniejszonej
o kwotę zadatku. Natomiast jeśli taka sytuacja nie będzie mogła
mieć miejsca (bo np. w międzyczasie wykonawca otrzymał całą
kwotę główną) wtedy biorący zadatek obowiązany jest go
zwrócić.
Uregulowanie ust. 3 powyższego artykułu reguluje
kwestie zadatku przy rozwiązaniu umowy (np. strony
porozumiały się, że nie ma sensu jej wykonywać i należy ją
zgodnie rozwiązać). W takim wypadku zadatek powinien
zostać zwrócony, a dający zadatek nie może żądać sumy
dwukrotnie wyższej. Taka sama sytuacja ma miejsce gdy
niewykonanie umowy wynikło z okoliczności, za które nie jest
odpowiedzialna żadna ze stron (np. katastrofa żywiołowa),
7
albo
jeśli
obie
strony
ponoszą
za
te
okoliczności
odpowiedzialność.
ZALICZKA
Jak wspomniano na początku, zaliczka nie jest uregulowana
w przepisach i ma charakter zwyczajowy. Jeśli więc przekazuje
się zaliczkę to po wykonaniu umowy jest ona zaliczana na
poczet należności głównej, natomiast w każdym przypadku
niewykonania umowy czy jej zerwania zaliczka powinna zostać
zwrócona, a druga strona nie może żądać podwójnej
wysokości. Nie wyłącza to jednak dochodzenia swoich
należności poprzez inne instrumenty prawa cywilnego (np.
odszkodowania).
8
WAŻNE!
Należy pamiętać, że w przypadku sporu co do tego czy
wręczone przy zawarciu umowy środki pieniężne (lub inne
rzeczy) są zadatkiem czy zaliczką, Sąd będzie badał wolę obu
stron. Oznacza to, iż istnieje możliwość, że Sąd uzna takie
świadczenie za zaliczkę mimo, że wolą jednej ze stron było
wręczenie zadatku. W takim wypadku traci się możliwość
dochodzenia roszczeń związanych z zadatkiem. Należy więc
pamiętać by wyraźnie oznaczać (najlepiej poprzez umowny
zapis) czy wręczone świadczenie ma charakter zadatku czy
zaliczki, tak by nie było wątpliwości co do woli obydwu stron.
Drugim ważnym elementem jest moment wręczenia takiego
świadczenia. By można było mówić o zadatku to świadczenie
musi być bezwzględnie wręczone przy zawarciu umowy. Jeśli
zostanie ono wręczone choćby w niedługim czasie, ale nie
bezpośrednio przy zawarciu umowy, wtedy można mówić
jedynie o zaliczce.
9
W SKRÓCIE:
Zadatek :
−
uregulowany w Kodeksie Cywilnym (art 394 KC)
−
przy wykonaniu umowy ulega zaliczeniu na poczet
należności głównej
−
przy niewykonaniu umowy (z winy przyjmującego
zadatek) dający zadatek może żądać sumy dwukrotnie
wyższej
−
przy niewykonaniu umowy (z winy dającego zadatek)
przyjmujący zadatek może odstąpić od umowy i zadatek
zatrzymać
−
przy rozwiązaniu umowy lub niewykonaniu umowy z
przyczyn niezależnych od stron lub z ich obopólnej winy
zadatek należy zwrócić i nie można żądać sumy
dwukrotnie wyższej
10
Zaliczka :
−
zwyczajowa, nieuregulowana w Kodeksie Cywilnym
−
przy wykonaniu umowy ulega zaliczeniu na poczet
należności głównej
−
przy niewykonaniu umowy lub jej rozwiązaniu należy ją
zwrócić i nie można żądać sumy dwukrotnie wyższej
11
12