Rola nauczyciela w rozwijaniu twórczej aktywności uczniów klas I-III

Strona Zepołu Szkół nr 1 w Bełżycach
Rola nauczyciela w rozwijaniu twórczej aktywności uczniów klas I-III
Elżbieta Gontarczyk
ROLA NAUCZYCIELA W ROZWIJANIU TWÓRCZEJ AKTYWNOŚCI UCZNIÓW
KLAS I -III
Opracowanie: Elżbieta Gontarczyk
W procesie twórczym, podobnie jak w procesie rozwiązywania problemów, występują dwie klasy operacji.
Pierwsza to generowanie, czyli wytwarzanie pomysłów (hipotez, metod). Druga to ocena i sprawdzanie pomysłów.
Proces rozwiązywania problemów i proces twórczy to sprzężone działanie dwóch podstawowych układów: generatora
pomysłów i ewaluatora pomysłów.
Aby uczniowie klas I- III mogli samodzielnie wytwarzać wartościowe pomysły rozwiązywania problemów
twórczych, trzeba im także zapewnić korzystne warunki czasowe- niezbędne dla autentycznego przejawiania postawy
twórczej oraz związanych z nią kreatywnych i odkrywczych form aktywności. Trzeba przewidzieć czas na:
przygotowanie, projektowanie i realizację.
Sytuacje psychologiczno- pedagogiczne (warunki wewnętrzno- zewnętrzne, czyli emocjonalnomotywacyjne) sprzężone z warunkami środowiska wychowawczo- dydaktycznego powinny pozwalać uczniom:
a)
doznawać poczucia bezpieczeństwa i swobody
b)
podejmować i kontynuować działalność z własnej chęci, wg własnego tempa
c)
odczuwać satysfakcję z własnej działalności i jej wyników
d)
co najmniej współdziałać w wyborze celu działalności i samodzielnie określać sposób jej realizacji
e)
samodzielnie dobierać materialne środki realizacji celu
f)
współdziałać z rówieśnikami i korzystać z niezbędnej pomocy nauczyciela
strona 1 / 7
Strona Zepołu Szkół nr 1 w Bełżycach
Rola nauczyciela w rozwijaniu twórczej aktywności uczniów klas I-III
Elżbieta Gontarczyk
g)
możliwie świadomie tworzyć i odkrywać własnym wysiłkiem coś dla siebie nowego i pożytecznego
h)
samodzielnie sprawdzać i oceniać (co najmniej współkontrolować i współoceniać) swoje wysiłki i osiągnięcia
i)
co najmniej współdecydować o akceptacji lub negacji (odrzuceniu) swojej chybionej realizacji zadania
j)
współuczestniczyć w planowaniu dalszych celów i zadań pracy lekcyjnej i domowej, a zwłaszcza zadań
przybierających otwartą strukturę problemową.
R. Zieliński twierdzi, że subiektywno- obiektywne cechy omawianych warunków można uznać za optymalne, gdy w
rezultacie ich respektowania zostanie stworzona sytuacja podmiotowości.
Wtedy dziecko jest przekonane, że:
o
działalność podejmuje z własnej woli (chęci)
o
samo wybiera cel aktywności oraz sposób i środki jego realizacji
o
cel osiąga własnym wysiłkiem
o samo decyduje lub współdecyduje o akceptacji lub odrzuceniu rezultatu swojej działalności, względnie jej
przebiegu- twórcza działalność muzyczna, fizyczno- ruchowa, recytatorska, plastyczna.
Zdaniem R. Glotona i C. Clero najważniejszym warunkiem budzenia twórczej aktywności dziecka jest dostatecznie
bogate środowisko jego życia. Akceptują oni podział na zewnętrzne i wewnętrzne uwarunkowania w aktywności
dziecka. Zakładają równoległe działania składników wewnętrznych (psychicznych) i zewnętrznych (społecznych)- na
które może twórczo oddziaływać wychowanie, ponieważ potrafi je doskonalić.
W każdym świadomie i celowo realizowanym procesie dydaktyczno- wychowawczym nauczyciel pełni rolę
kierowniczą. Nauczyciel zmierzający do rozwijania osobowości twórczych, preferuje cele twórcze, problemy otwarte,
zapewnia warunki sprzyjające tworzeniu i odkrywaniu pożytecznych dla uczniów nowości. Nauczyciel winien znać
zewnętrzne i wewnętrzne warunki sprzyjające stymulacji i uprawianiu twórczej aktywności dziecka, ale winien je
także respektować (wewnętrzne) i organizować (zewnętrzne). Tak powinien organizować warunki by umożliwiać
dziecku przejawianie aktywności zewnętrznie stymulowanej i inspirowanej oraz spontanicznej, czyli wypływającej
wyłącznie z pobudek wewnętrznych ucznia i sterowanej przez niego samego.
Nauczyciel powinien koncentrować się na potrzebach i możliwościach uczniów. Integrować zadania wynikające z
programu z potrzebami dzieci i ich środowiska, by program szkolny był programem jego uczniów.
Rola nauczyciela w rozwijaniu twórczej aktywności uczniów klas I- III polega na:
a)
rozpoznawaniu potrzeb dzieci i ich najbliższego środowiska,
b)
rozpoznawaniu możliwości dzieci (emocjonalno- motywacyjnych, poznawczych i behawioralnych),
c)
stymulowaniu i intensyfikowaniu tych możliwości poprzez odpowiednie planowanie, organizowanie
strona 2 / 7
Strona Zepołu Szkół nr 1 w Bełżycach
Rola nauczyciela w rozwijaniu twórczej aktywności uczniów klas I-III
Elżbieta Gontarczyk
stosownych sytuacji psycho- pedagogicznych,
d)
kierowaniu uczeniem się uczniów polegającym głównie na wykonywaniu głównie otwartych problemów, które
powinny:
nawiązywać do indywidualnych potrzeb, zainteresowań dążeń i doświadczeń dzieci oraz uwzględniać
indywidualne możliwości twórcze każdej jednostki,
-
budzić i rozwijać nowe potrzeby (motywy),
-
zachęcać do samodzielnego i twórczego pokonywania zawartych w nich trudności,
mobilizować do tworzenia i odkrywania pożytecznych nowości mających związek z potrzebami uczniów i
wymaganiami programowymi,
-
pobudzać procesy i operacje umysłowe, a zwłaszcza myślenie dywergencyjne,
-
dostarczać satysfakcji, zarówno z ich wykonywania, jak i z wyników (sukcesów).
Nauczanie to organizowanie i kierowanie wielostronnym uczeniem się uczniów. Zwolennicy dydaktyki twórczości
szczególną rolę przywiązują do uczenia się opartego na rozwiązywaniu problemów otwartych, które angażują i
rozwijają myślenie dywergencyjne ( wielokierunkowe).
postaw.
Aktywność ucznia obejmuje przyswajanie wiedzy, projektowanie i rozwiązywanie zadań oraz kształtowanie
Istota edukacji wczesnoszkolnej, rozwijającej twórczą aktywność polega na organizowaniu uczenia i
kierowaniu uczeniem się uczniów z uwzględnieniem aktywności spontanicznej, inspirowanej i stymulowanej, z
możliwie samodzielnym rozwiązywaniem głównie otwartych zadań problemowych, teoretycznych, a szczególnie
praktycznych, odpowiednio zintegrowanych z potrzebami dzieci i ich środowiska.
Zatem w nauczaniu powinny występować problemy:
-
otwarte,
praktyczne (z uwagi na przewagę u dzieci 7- 9 letnich myślenia konkretno- obrazowego nad abstrakcyjnoteoretycznym),
-
zintegrowane z potrzebami dzieci i ich środowiska,
-
społecznie doniosłe ,niż wyłącznie typowo szkolne,
-
wszechstronnie aktywizujące uczniów (poznawczo- emocjonalnie, sprawczo),
-
integrujące poszczególne edukacje,
-
wymagające współdziałania.
Wyzwalaniu aktywności i samodzielności uczniów sprzyjają lekcje prowadzone metodą nauczania problemowostrona 3 / 7
Strona Zepołu Szkół nr 1 w Bełżycach
Rola nauczyciela w rozwijaniu twórczej aktywności uczniów klas I-III
Elżbieta Gontarczyk
zespołowego. Sytuacja problemowa wywołuje niepokój poznawczy ucznia. Ważne by przebiegała w warunkach w
pełni akceptowanych przez uczniów, jednocześnie ułatwiających im wykrycie i rozwiązanie problemu.
Dobrze jest, gdy sytuacje problemowe przyjmują jak najbardziej naturalną postać, tj. są tworzone przez same dzieci
zgodnie z ich zainteresowaniami i potrzebami, czy oczekiwaniami oddziałującymi na ich wyobraźnię i ukazującymi
także praktyczne aspekty tematu lekcji lub sformułowanych już problemów (pytań). W takich sytuacjach łatwiej
nauczycielowi odwołać się do osobistych doświadczeń i przeżyć uczniów.
Tworzenie sytuacji problemowych w klasach I- III można oprzeć na:
1)
obserwacji otoczenia, szczególnie podczas wycieczek
2)
grach dydaktycznych, gramatycznych, ortograficznych, matematycznych
3)
inscenizacjach
4)
turniejach i zgaduj- zgadulach
5)
relacjach z przeprowadzonych wywiadów
6)
rozwiązywaniu krzyżówek, rebusów, zagadek
7)
przygotowaniu wystawek i gazetek.
W pracy zbiorowej uczniowie mogą rozwiązywać problemy podczas:
1)
dyskusji
2)
sądu nad bohaterem
3)
inscenizacji
4)
dramy
Indywidualne rozwiązywanie problemów wystąpi w trakcie:
-
układania rozsypanek wyrazowych lub zdaniowych,
-
dokańczania lub rozpoczynania opowiadania,
-
tworzenia innego zakończenia omawianej historii,
-
indywidualnej inscenizacji fragmentów książek i postaci.
Można wyróżnić 3 typy lekcji inspirowanych:
1)
lekcje oparte na samorodnej twórczości uczniów- swobodny tekst Freineta,
2)
lekcje konkursowe - wzbogacają wiadomości i umiejętności,
strona 4 / 7
Strona Zepołu Szkół nr 1 w Bełżycach
Rola nauczyciela w rozwijaniu twórczej aktywności uczniów klas I-III
Elżbieta Gontarczyk
3)
lekcje oparte na materiałach zgromadzonych przez uczniów: książki, czasopisma, ilustracje, płyty, znaczki,
materiały przyrodnicze, itp.
Nauczyciele doceniający i stymulujący twórcze myślenie i działanie uczniów powinni kierować
się następującymi zasadami:
- doceniać twórcze myślenie u dzieci,
- uczyć wrażliwości na otoczenie,
- usuwać sztywność w schematach myślowych,
- nauczać systematycznego badania i analizowania każdej myśli i zjawiska,
- być tolerancyjnymi wobec nowych idei i uczyć takiej tolerancji,
- odraczać ocenę i krytykę pomysłów w fazie ich wytwarzania,
- uczyć doceniania i szacunku dla własnych pomysłów,
- spostrzegać częściej konstruktywne strony ucznia i na nich budować, zamiast wytykać słabości i niepowodzenia,
- uczyć odwagi w podejmowaniu trudnych zadań i odwagi w ich rozwiązywaniu,
- nagradzać, choćby pochwałą, za oryginalność i pomysłowość,
- stawiać problemy otwarte,
- zapewniać na zajęciach okresy aktywności i spokoju,
- rozwijać konstruktywny krytycyzm wobec siebie i innych,
- likwidować pełne restrykcji i kontroli postawy wychowawcze w miejsce bardziej demokratycznych sposobów
postępowania,
- indywidualizować wymagania wobec uczniów,
- uwrażliwiać na bodźce, problemy i wartości,
- wstrzymywać ostrą krytykę pomysłów wychodzących od uczniów,
- nie zastraszać, nie stwarzać sytuacji silnie lękowych, blokujących myślenie w sposób twórczy.
W procesie uczenia się należy dążyć do aktywizowania uczniów poprzez włączenie w proces uczenia się i
zapamiętywania, jak najwięcej zmysłów ( poznanie polisensoryczne).
Dlatego też , nauczyciel powinien :
zrezygnować z dominujących metod podających, na rzecz metod i technik aktywizujących, sprzyjających
samodzielności myślenia i działania,
-
organizować prace tak , aby uczniowie mieli okazję zaspakajać swoje potrzeby,
uatrakcyjniać zajęcia poprzez wprowadzenie efektu zaskoczenia, zaciekawienia, nowości, zabawy , bo to
właśnie wzmaga zaangażowanie uczniów,
-
tworzyć sytuacje w których uczniowie stają się odkrywcami i eksperymentatorami,
respektować pedagogiczną zasadę indywidualności , której istota polega na dostosowaniu zadań do
możliwości dzieci. Należy przewidywać zadania o różnym stopniu trudności , aby dać szansę działania wszystkim
uczniom.
strona 5 / 7
Strona Zepołu Szkół nr 1 w Bełżycach
Rola nauczyciela w rozwijaniu twórczej aktywności uczniów klas I-III
Elżbieta Gontarczyk
Nauczyciel powinien wykorzystać w swojej pracy walory wszystkich form aktywności uczniów : pracę indywidualną
, zbiorową i zespołową.
Podstawowym warunkiem wychowawczego wpływania na uczniów w procesie nauczania jest wyzwalanie ich
aktywności i samodzielności w myśleniu oraz działaniu.
Podczas wdrażania do współudziału w procesie dydaktyczno- wychowawczym rozwój psychofizyczny i społeczny
uczniów może być znacznie stymulowany- zgodnie z tezą L. S. Wygotskiego, że nauczanie jest efektywne, jeśli
wyprzedza rozwój uczniów. Umożliwienie uczniom współudziału w procesie dydaktyczno- wychowawczym sprzyja
wyzwalaniu w nich coraz większej aktywności i samodzielności oraz rozwija twórczą postawę wobec tego, co robią,
podnosi ich pozytywną motywację do nauki szkolnej, przyczynia się do harmonijnego współżycia w zespole, rozwija
zainteresowania, czyni ich bardziej odpowiedzialnymi za wykonywane zadania.
Literatura
1. Jerzy Kujawiński „Rozwijanie aktywności twórczej uczniów klas początkowych”.
2.
Maria Kielar- Turska „Jak pomagać dziecku w poznawaniu świata”.
3.
Gabriela Kapica „Rozrywki umysłowe w nauczaniu początkowym”.
4. Jadwiga Krzyżewska „Aktywizujące metody i techniki w edukacji wczesnoszkolnej”.
5. red. Krzysztof Kruszewski „Sztuka nauczania- czynności nauczyciela”.
6.
Wanda Hemmerling „Zabawy w nauczaniu początkowym”.
7.
red. M. Lelonek, T. Wróbel „Praca nauczyciela i ucznia w kl. I- III”.
8.
Makiełło Jarża Przetacznik- Gierowska „Psychologia rozwojowa wieku dziecięcego”.
9.
A. Kołodziejczyk „Spójrz inaczej”- program profilaktyczno- wychowawczy.
10. Krzysztof Szmidt „Żywioły- Ziemia, Ogień i Woda, Powietrze”.
11. V. Lowenfeld, W. L. Brittain „Twórczość a rozwój umysłowy dziecka”.
12. Anna Trojanowska „Dziecko i plastyka”.
13. W. Okoń ,,Nauczanie problemowe we współczesnej szkole”
14. S. Pałka ,,Aktywność twórcza dzieci i młodzieży”
strona 6 / 7
Strona Zepołu Szkół nr 1 w Bełżycach
Rola nauczyciela w rozwijaniu twórczej aktywności uczniów klas I-III
Elżbieta Gontarczyk
strona 7 / 7