Sprawozdanie z konferencji: „Efekty kształcenia – szanse i

Sprawozdanie z konferencji: „Efekty kształcenia – szanse i wyzwania dla
szkolnictwa wyŜszego w Polsce” –
Uniwersytet Warszawski, dn. 29 października 2008 r.
W dniu 29 października na Uniwersytecie Warszawskim została zorganizowana konferencja „Efekty
kształcenia – szanse i wyzwania dla szkolnictwa wyŜszego w Polsce”, którą patronatem objęła Jej
Magnificencja Rektor Uniwersytetu Warszawskiego, Przewodnicząca Konferencji Rektorów
Akademickich Szkół Polskich (KRASP) – prof. dr hab. Katarzyna Chałasińska-Macukow. W
organizacji konferencji uczestniczyła Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji, a takŜe jednostki UW:
Biuro ds. Realizacji Procesu Bolońskiego oraz Biuro ds. Jakości Kształcenia. Celem spotkania było
przedstawienie problematyki efektów kształcenia w szkolnictwie wyŜszym w Polsce.
Na konferencję zostało zaproszonych siedmiu prelegentów reprezentujących szkoły wyŜsze w Polsce,
w tym: członkowie zespołu Ekspertów Bolońskich, a takŜe przedstawiciele ogólnopolskich instytucji
prowadzących działalność na rzecz szkolnictwa wyŜszego t.j. Państwowej Komisji Akredytacyjnej
(PKA) oraz Fundacji Promocji i Akredytacji Kierunków Ekonomicznych (FPAKE).
Spotkanie otworzyła prof. dr hab. Marta Kicińska-Habior, Prorektor ds. studenckich UW.
I.
Prof. dr hab. inŜ. Andrzej Kraśniewski, przedstawiciel Politechniki Warszawskiej, członek zespołu
Ekspertów Bolońskich, sekretarz generalny KRASP. zaprezentował referat: „Efekty kształceniakonkurencyjność polskiego szkolnictwa wyŜszego”.
Prof. dr hab. inŜ. A. Kraśniewski skoncentrował się na pozytywnych skutkach wdroŜenia rozwiązań
opartych na efektach kształcenia na poziomie programu studiów oraz na poziomie systemu
szkolnictwa wyŜszego (m.in.: w rozwiązaniu problemu róŜnych rodzajów i róŜnych form prowadzenia
studiów, lepszej samoregulacji systemu, zwiększeniu przejrzystości działań uczelni, a takŜe większej
konkurencyjności zarówno absolwentów uczelni na rynku pracy jak i szkolnictwa wyŜszego na tle
innych sektorów gospodarki oraz polskich uczelni i polskiego szkolnictwa wyŜszego w skali
międzynarodowej).
Następnie prelegent zwrócił uwagę na zagroŜenia i wyzwania związane z filozofią budowania
programów studiów opartą na efektach kształcenia. Wymienił m.in.: niską kompatybilność z
tradycyjną wizją kształcenia uniwersyteckiego (gdzie istotnym elementem jest proces nauczania i
osobowość nauczyciela), trudności w formułowaniu efektów kształcenia (groźba niedoregulowania
bądź przeregulowania), konieczność podjęcia wysiłku (w tym finansowego) oraz zmiany mentalności
środowiska naukowego. Prof. dr hab. inŜ. A. Kraśniewski zwrócił uwagę na fakt, Ŝe „mamy jeszcze
wiele do zrobienia” w kwestii wdraŜania rozwiązań opartych na efektach kształcenia; a na
zakończenie prezentacji podkreślił, Ŝe rozwiązania te nie są uniwersalnym panaceum na wszystkie
problemy szkolnictwa wyŜszego, ale na pewno wdraŜanie ich jest warunkiem „obecności” polskich
uczelni w Europejskim Obszarze Szkolnictwa WyŜszego (EOSW). Tak więc, podsumowujące
prezentację pytanie, które jest zarazem pytaniem wprowadzającym do kolejnych referatów brzmi: „Jak
(a nie ‘czy’) wdraŜać rozwiązania oparte na efektach kształcenia”.
II.
Dr hab. Ewa Chmielecka, prof. nadzwyczajny Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, członkini
zespołu Ekspertów Bolońskich, sekretarz Komisji Akredytacyjnej FPAKE zaprezentowała referat
zatytułowany: „Krajowa struktura/ramy kwalifikacji jako nowe narzędzie tworzenia programów
studiów”.
Prelegentka przedstawiła skutki wdroŜenia struktury/ram kwalifikacji dla EOSW (są to m.in.:
międzynarodowa przejrzystość, międzynarodowe uznanie kwalifikacji absolwentów, międzynarodowa
mobilność studentów i absolwentów), zwracając jednocześnie uwagę na fakt, Ŝe punktami odniesienia
struktury kwalifikacji dla EOSW są generyczne efekty kształcenia, a nie programy (treści). Struktura
kwalifikacji zapewnia zatem róŜnorodność oraz porównywalność kształcenia. W dalszej części
referatu dr hab. Ewa Chmielecka zwróciła uwagę na oczekiwania względem struktury/ram
kwalifikacji dla EOSW, a takŜe zaprezentowała podejścia do budowy krajowej struktury/ram
kwalifikacji (m.in.: sprecyzowanie zamierzonych efektów kształcenia).
Na zakończenie swojej prezentacji dr hab. E. Chmielecka zastanowiła się nad oczekiwaniami i
propozycjami związanymi z krajową strukturą kwalifikacji w Polsce, a takŜe sprecyzowała problemy
wdraŜania tejŜe struktury w Polsce. Jako najwaŜniejsze wymieniła działania dotyczące istniejących i
potrzebnych aktów prawnych, koordynacji relacji pomiędzy strukturą bolońską a strukturą europejską,
problem wprowadzenia deskryptorów (na poziomie krajowym czy europejskim), problem nowej
terminologii oraz akceptacji zmian przez środowisko naukowe.
III.
Prof. dr hab. Danuta Strahl, wiceprzewodnicząca PKA, zaprezentowała referat zatytułowany: „Efekty
kształcenia w świetle wymogów akredytacyjnych”.
Prelegentka skoncentrowała się na obszarach oceny jakości kształcenia PKA oraz zwróciła uwagę na
orientację PKA na zachowanie właściwych proporcji między oceną procesów a oceną efektów
kształcenia. Jednocześnie, prof. dr hab. D. Strahl podkreśliła, Ŝe PKA w ocenie jakości procesu
dydaktycznego zorientowana jest na efekty kształcenia i zwraca szczególną uwagę na: spójność misji
uczelni, misji jednostki prowadzącej kierunek i misji kierunku; realizację tych elementów procesu
dydaktycznego, które budują strukturę kwalifikacji absolwenta (deklarowana wiedza, umiejętności,
postawy) oraz na relację pomiędzy wewnętrznym systemem jakości kształcenia (potencjał) a efektami
kształcenia (rezultaty).
Prof. dr hab. Danuta Strahl omówiła problem pomiaru efektów kształcenia. Poruszyła m.in. kwestie:
zdefiniowania efektów procesu dydaktycznego w jednostce, monitorowania przez jednostkę
wykorzystania efektów kształcenia na rynku pracy oraz kwestię wypracowania przez jednostkę
systemowych rozwiązań w zakresie doskonalenia standardów jakości. Na zakończenie prezentacji
prelegentka omówiła problem relacji pomiędzy punktami ECTS a efektami kształcenia oraz
przedstawiła dokumenty PKA bezpośrednio odwołujące się do efektów kształcenia: raport samooceny,
raport zespołu wizytującego oraz uchwały prezydium PKA.
IV.
Dr hab. Urszula Sztandar-Sztanderska, prof. nadzwyczajny UW zaprezentowała referat zatytułowany:
„Efekty kształcenia a wymagania rynku pracy”.
Za podstawowy wymiar efektów kształcenia prelegentka przyjęła pozycję absolwenta na rynku pracy.
U. Sztandar-Sztanderska posłuŜyła się w swojej prezentacji szeregiem tabel obrazujących m.in.: status
absolwentów na rynku pracy według poziomu wykształcenia, zwracając uwagę na fakt, iŜ absolwenci
wyŜszych uczelni posiadają wyraźnie lepszą sytuację na rynku pracy w stosunku do pozostałych
absolwentów. Następnie prelegentka omówiła problem prawdopodobieństwa posiadania pracy i
dokonała podziału determinantów pozycji na rynku pracy na: nie indywidualne (np. stan koniunktury)
oraz indywidualne/grupowe (np. poziom faktycznego wykorzystania potencjału edukacyjnego,
aktywność zawodowa, podejmowanie dokształcania). Dr hab. U. Sztandar-Sztanderska przedstawiła
cechy, które nie wpływały na prawdopodobieństwo posiadania pracy (m.in.: praktyka zawodowa,
udział w szkolnych zajęciach z przedsiębiorczości) oraz cechy, które wpływały na powyŜsze (m.in.:
płeć – kobiety: wpływ ujemny, stan cywilny – kobiety: wpływ ujemny, męŜczyźni: wpływ dodatni)
podkreślając jednocześnie, Ŝe wykształcenie ma wielokrotnie większy wpływ na prawdopodobieństwo
posiadania pracy niŜ inne cechy.
Prelegentka podkreśliła, iŜ sytuacja niektórych absolwentów wyŜszych uczelni nie jest korzystna i
tylko w części winę za to ponoszą cechy samego kształcenia (np. struktura, jakość, zawartość
programów), a w części cechy leŜące poza systemem kształcenia (np. koniunktura). Ponadto, zwróciła
uwagę na fakt, iŜ wykształcenie lepiej wyposaŜa w wiedzę niŜ umiejętności praktyczne (poŜądane na
rynku pracy) oraz na fakt, Ŝe w kształceniu waŜne jest nie tylko to, czego się uczy, ale jak się uczy
(problematyka kształtowania postaw).
V.
Dr hab. Paweł Stępień, prof. nadzwyczajny UW, Pełnomocnik Rektora ds. Jakości Kształcenia na
UW oraz przewodniczący Uczelnianego Zespołu Zapewnienia Jakości Kształcenia na UW,
zaprezentował referat zatytułowany: „Efekty kształcenia a zadania uczelnianego systemu
doskonalenia jakości na przykładzie Uniwersytetu Warszawskiego”.
Prelegent przedstawił ramy prawne systemu zapewnienia i doskonalenia jakości kształcenia na UW:
1) § 115 Statutu UW przyjętego Uchwałą nr 115 Senatu UW z 21 czerwca 2006 r.,
2) Uchwałę nr 240 Senatu z dn. 20 czerwca 2007 r. w sprawie systemu zapewnienia i doskonalenia
jakości kształcenia na UW;
3) Uchwałę nr 241 Senatu UW z dn. 21 czerwca 2007 r. w sprawie badań ankietowych na
Uniwersytecie Warszawskim;
4) Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa WyŜszego z dn. 12 lipca 2007 r. w sprawie
standardów kształcenia dla poszczególnych kierunków oraz poziomów kształcenia, a takŜe trybu
tworzenia i warunków, jakie musi spełniać uczelnia, by prowadzić studia międzykierunkowe oraz
makrokierunki
Dr hab. Paweł Stępień, prof. UW skoncentrował się na obawach i odpowiadającym im oczekiwaniach
wyraŜonym przez społeczność akademicką w trakcie konsultacji projektu Uchwały Senatu w sprawie
systemu zapewnienia i doskonalenia jakości kształcenia na UW, które odbywały się w pierwszym
półroczu 2007 r. Obawy i niepokoje wyraŜone podczas spotkań dotyczyły m.in.: a) problemu
ograniczenia autonomii Uniwersytetu, b) utoŜsamienia zapewnienia jakości z działaniami kontrolnymi
oraz działaniami godzącymi w tradycję akademicką, c) nadawania nadmiernej rangi opiniom
studentów, d) działań pozornych, oraz rozrostu biurokracji. Oczekiwania społeczności akademickiej
to m.in: a) poszanowanie autonomii i specyfiki jednostek UW, b) wykorzystanie dobrych doświadczeń
jednostek w zapewnieniu jakości kształcenia, c) wsparcie merytoryczne w badaniach ankietowych, d)
racjonalność i efektywność podejmowanych działań, e) nadanie wysokiej rangi ocenie własnej oraz
dialog i współpraca.
Prelegent odpowiadając na wskazane obawy środowiska akademickiego, związane z wdraŜaniem
systemu zapewnienia i doskonalenia jakości na UW podkreślił, Ŝe uzyskanie wysokiej jakości
kształcenia na UW jest nierozerwalnie związane z autonomią, tradycją i godnością społeczności
akademickiej. Warunkiem osiągnięcia załoŜonych przez społeczność akademicką celów jest
samoświadomość i odpowiedzialność.
Dr hab. Paweł Stępień, prof. UW skoncentrował się takŜe na przedstawieniu problematyki efektów
kształcenia jako szansy dla uczelnianego systemu doskonalenia jakości kształcenia. Prelegent
przedstawił pozytywne skutki przyjęcia efektów kształcenia jako podstawy projektowania dydaktyki:
na poziomie jednostki/wydziału (m.in.: program studiów jako całość celowa i zhierarchizowana ze
względu na cele, wykluczenie bezrefleksyjnego powielania starych wzorów przy projektowaniu
dydaktyki, uwiarygodnienie ECTS jako punktacji organicznie związanej z efektami kształcenia,
zaangaŜowanie, autorefleksja, integracja społeczności akademickiej poprzez udział w dyskusji o
programach studiów, namysł nad misją i strategią jednostki) oraz na poziomie uczelni (m.in.: namysł
nad misją i strategią uczelni, zaangaŜowanie, autorefleksja, integracja społeczeństwa akademickiego
poprzez udział w dyskusji o ukierunkowaniu dydaktyki uniwersyteckiej oraz o łączności nauki i
nauczania).
Dr hab Paweł Stępień, prof. UW zaznaczył, Ŝe przyjęcie efektów kształcenia jako podstawy
projektowania dydaktyki jest szansą spełnienia oczekiwań wyraŜonych przez społeczność akademicką
w trakcie, prowadzonych w 2007 roku, konsultacji zapisów Uchwały Senatu dotyczącej systemu
zapewnienia i doskonalenia jakości kształcenia na UW.
VI.
Mgr Jolanta Urbanikowa Pełnomocnik Rektora ds. Realizacji Procesu Bolońskiego i Organizacji
Nauczania Języków Obcych na UW, członkini zespołu Ekspertów Bolońskich wygłosiła referat:
„Kształcenie przez całe Ŝycie – walidacja i uznawanie osiągnięć spoza systemu kształcenia
formalnego – rola szkół wyŜszych”.
Prelegentka przedstawiła cele procesu bolońskiego m.in.: uczenie się przez całe Ŝycie (life long
learning, LLL) oraz uznawanie osiągnięć dotychczasowego kształcenia, w tym kształcenia spoza
systemu formalnego (Recognition of Prior Learning, RPL). Omawiając określone w Komunikacie
Londyńskim w dn. 18 maja 2007 r. wyzwania dla EOSW w zglobalizowanym świecie, szczególną
uwagę zwróciła na brak wyraźnych reform w zakresie LLL i RPL w skali europejskiej. Prelegentka
przedstawiła cele uznawania efektów formalnego, nieformalnego i pozaformalnego kształcenia przez
odpowiednie instytucje. Szczególną uwagę zwróciła na problem rekrutacji na studia wyŜsze,
wznawiania studiów, podwyŜszania kwalifikacji oraz ułatwiania zmiany ścieŜek kariery zawodowej.
Mgr Jolanta Urbanikowa przedstawiła takŜe regulacje prawne dotyczące zagadnień LLL i RPL na UW
i podkreśliła, Ŝe obecnie w Polsce brak jest przepisów i praktyk dotyczących uznawania osiągnięć
spoza systemu kształcenia formalnego. W obliczu zbliŜającego się nizu demokratycznego troska o
zapewnienie jak najwyŜszej jakości kształcenia powinna być szczególnym priorytetem szkół
wyŜszych, konkurujących o studenta.
VII.
Dr hab. Marek Frankowicz, Ekspert Boloński, przedstawiciela Centrum Badań nad Szkolnictwem
WyŜszym Uniwersytetu Jagiellońskiego, zaprezentował referat: „Budowanie nowych programów
studiów w oparciu o efekty uczenia się”.
Prelegent zwrócił uwagę na następujące etapy budowy programu studiów:
a) opracowanie koncepcji programu (opracowanie ogólnej idei i charakterystyki programu,
b) określenie zapotrzebowania na program, określenie zasobów ludzkich i materialnych oraz
moŜliwości finansowych jednostki);
c) określenie warunków brzegowych (oczekiwany poziom wejściowy i wyjściowy kandydatów,
oczekiwane efekty uczenia się – „wartość dodana” studiów);
d) projektowanie studiów (m.in.: określenie ścieŜek/profilów, uwzględnienie moŜliwości kompensacji
– kursy wyrównawcze w przypadku duŜych róŜnic w kompetencjach osób przyjętych na studia,
e) szczegółowe określenie efektów uczenia się w zaleŜności od ścieŜek/profilu,
f) dobór odpowiednich typów zajęć, metod dydaktycznych oraz metod oceny nabytych kompetencji);
g) wdroŜenie studiów (zatwierdzenie programu studiów, dobór wykładowców, szczegółowe opisy
kursów, zapewnienie odpowiedniej infrastruktury, ustalenie optymalnego harmonogramu zajęć,
monitorowanie i ocena realizacji kursów).
Dr hab. Marek Frankowicz podkreślił, iŜ warunkiem efektywnej budowy programu studiów jest
wsparcie procesu tworzenia i wdraŜania nowych programów studiów przez wewnętrzne systemy
zapewniania jakości oraz ocenę zewnętrzną ze strony instytucji akredytujących.
VIII.
Po wygłoszonych referatach miała miejsce owocna dyskusja, podczas której uczestnicy konferencji
skierowali do prelegentów szereg pytań, dotyczących m.in. krajowej struktury kwalifikacji, budowy
programu studiów, kształtowania postaw studentów.. ZaangaŜowanie uczestników konferencji w
dyskusję wskazało na potrzebę wzmoŜonych działań w zakresie rozpowszechniania niezbędnych
informacji dotyczących jakości kształcenia oraz organizowania seminariów i warsztatów
poruszających tematykę efektów kształcenia.
mgr Małgorzata Lis
BJK UW