Wykaz umiejętności i zakres wiedzy ucznia po trzech latach nauki

Wykaz umiejętności i zakres wiedzy ucznia po trzech latach nauki języka
polskiego W GIMNAZJUM
I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.
- potrafisz samodzielnie docierać do informacji;
- rozumiesz różne komunikaty – werbalne i niewerbalne;
- podejmujesz refleksję nad znaczeniami słów i dążysz do ich dokładnego rozumienia;
- krytycznie oceniasz zawartość komunikatów.
II. Analiza i interpretacja tekstów kultury.
1. Umiejętności podstawowe:
a. umiesz opisywać odczucia, które budzi w tobie dzieło;
b. rozpoznajesz problematykę utworu.
2. Analiza:
a. charakteryzujesz postać mówiącą w utworze;
b. omawiasz funkcje elementów konstrukcyjnych utworu (tytułu, podtytułu, motta,
apostrofy, puenty, punktu kulminacyjnego);
c. rozpoznajesz czytany utwór jako: przypowieść, pamiętnik, dziennik, komedię, dramat,
tragedię, balladę, nowelę, hymn, powieść historyczną;
d. rozpoznajesz odmiany gatunkowe literatury popularnej: powieść lub opowiadanie
obyczajowe, przygodowe, detektywistyczne, fantastycznonaukowe, fantasy;
e. wskazujesz elementy dramatu, takie jak: akt, scena, tekst główny, tekst poboczny,
f. monolog, dialog;
g. znajdujesz w tekstach współczesnej kultury popularnej (np. w filmach, komiksach,
piosenkach) nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych;
wskazujesz przykłady mieszania gatunków;
h. uwzględniasz w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do następujących
rodzajów sztuki: literatura, teatr, film, muzyka, sztuki plastyczne.
3. Interpretacja:
a. przedstawiasz propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadniasz ją;
b. uwzględniasz w interpretacji potrzebne konteksty, np. biograficzny, historyczny;
c. interpretujesz głosowo wybrane utwory literackie (recytowane w całości lub we
fragmentach).
4. Wartości i wartościowanie:
a. ze zrozumieniem posługujesz się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich
przeciwieństw oraz określasz postawy z nimi związane, np. patriotyzm-nacjonalizm,
tolerancja-nietolerancja, piękno-brzydota, a także rozpoznajesz ich obecność w życiu
oraz w literaturze i innych sztukach;
b. umiesz omówić na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury
podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. miłość, przyjaźń,
śmierć, cierpienie, lęk, nadzieja, wiara religijna, samotność, inność, poczucie
wspólnoty, solidarność, sprawiedliwość; dostrzegasz i poddajesz refleksji uniwersalne
wartości humanistyczne;
c. dostrzegasz zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych,
religijnych, etycznych, kulturowych i w ich kontekście kształtujesz swoją tożsamość.
III. Analiza - pojęcia szczegółowe.
1. Znasz rodzaje i gatunki literackie
Gatunki literackie
Rodzaje:
EPIKA
epos
powieść
nowela
opowiadanie
mit
legenda
baśń
bajka
satyra
LIRYKA
pieśń
tren
fraszka
oda
sonet
psalm
DRAMAT
tragedia
komedia
dramat (właściwy)
opera
operetka
musical
2. Znasz i wykorzystujesz poznane pojęcia literackie
1.
2.
3.
4.
-
Środki stylistyczne oraz ich funkcje w tekście literackim
przenośnia (metafora), uosobienie (personifikacja), ożywienie (animizacja)
porównanie
epitet
apostrofa
symbol
(powtórzenie)
pytanie retoryczne
wyrazy dźwiękonaśladowcze (onomatopeje)
zdrobnienia i zgrubienia
archaizmy, neologizmy, wulgaryzmy
Narracja
w 1. osobie (pamiętnik, wspomnienie, dziennik itp.)
w 3 osobie
Świat przedstawiony
czas
miejsce
fabuła
postacie
Pojęcia teatralne
akt, scena
dialog
monolog
scenariusz
scenografia
didaskalia (tekst poboczny)
jedność czasu, miejsca, akcji.
5. Budowa wiersza
- rymy
 układ
 parzyste (aabb)
 przeplatane (abab)
 okalające (abba)
 rodzaj
 żeńskie
 męskie
- dokładne i niedokładne
- wersy
- strofy
- wiersz biały
6. Pojęcia literackie
- fikcja, fantastyka, realizm, kierunek literacki, epoki literackie, groteska, wiersz, proza
7.
-
Cel wypowiedzi:
perswazja
informacja
rozkaz
wyolbrzymianie itp.
8.
-
Rodzaje tekstów kultury ze względu na ich charakter, formę i przeznaczenie:
biograficzne (w tym autobiograficzne)
filozoficzne
religijne
literackie
naukowe
popularnonaukowe
urzędowe
publicystyczne
prawne
plastyczne
muzyczne
film
audycja radiowa i telewizyjna
IV. Tworzenie wypowiedzi.
1. Zagadnienia ogólne
a. Tworzysz spójne wypowiedzi ustne (monologowe i dialogowe) oraz pisemne
w wymienionych wcześniej formach gatunkowych: urozmaicone kompozycyjnie i
fabularnie opowiadanie, opis sytuacji i przeżyć, zróżnicowany stylistycznie i
funkcjonalnie opis zwykłych przedmiotów lub dzieł sztuki, charakterystyka postaci
literackiej, filmowej lub rzeczywistej, sprawozdanie z lektury, filmu, spektaklu i ze
zdarzenia z życia, rozprawka, podanie, życiorys i CV, list motywacyjny, dedykacja;
dostosowujesz odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiadasz;
b. Stosujesz zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku.
c. Umiesz tworzyć plan twórczy własnej wypowiedzi.
d. Dokonujesz starannej redakcji tekstu napisanego ręcznie i na komputerze (umiejętnie
formatujesz tekst, dobierasz rodzaj czcionki według rozmiaru i kształtu, stosujesz
właściwe odstępy, wyznaczasz marginesy i justujesz tekst, dokonujesz jego korekty,
jednocześnie kontrolując autokorektę), poprawiasz ewentualne błędy językowe,
ortograficzne oraz interpunkcyjne;
e. Uczestniczysz w dyskusji, uzasadniasz własne zdanie, przyjmujesz poglądy innych lub
polemizujesz z nimi;
f. Przestrzegasz zasad etyki mowy w różnych sytuacjach komunikacyjnych, m.in. znasz
konsekwencje stosowania form charakterystycznych dla elektronicznych środków
przekazywania informacji, takich jak: SMS, e-mail, czat, blog (masz świadomość
niebezpieczeństwa oszustwa i manipulacji powodowanych anonimowością
uczestników komunikacji w sieci, łatwego obrażania obcych, ośmieszania i
zawstydzania innych wskutek rozpowszechniania obrazów przedstawiających ich
w sytuacjach kłopotliwych, znasz skutki kłamstwa, manipulacji, ironii);
g. Stosujesz zasady etykiety językowej – wiesz, w jaki sposób zwracać się do rozmówcy
w zależności od sytuacji i relacji, łączącej go z osobą, do której mówi;
2. Zagadnienia szczegółowe.
Potrafisz rozpoznać oraz zredagować (samodzielnie napisać) następujące formy wypowiedzi
pisemnej:
- opis
- opowiadanie
- charakterystyka
- sprawozdanie
- recenzja
- rozprawka
- notatka
- plan
- reportaż
- artykuł
- wywiad
- ogłoszenie
- zaproszenie
- dedykacja
- podanie
- list oraz list motywacyjny
- pamiętnik
- dziennik
- biografia (w tym tzw. CV)
3. W czasie pracy nad tekstem potrafisz:
a.
b.
c.
d.
e.
f.
g.
odróżniać informacje o faktach od opinii;
rozpoznawać różnice między fikcją a kłamstwem;
rozpoznawać wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym;
rozpoznawać intencje wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację);
dostrzegać w wypowiedzi ewentualne przejawy agresji i manipulacji;
rozpoznawać wypowiedź argumentacyjną, wskazywać tezę, argumenty i wnioski;
czerpać dodatkowe informacje z przypisu.
h.
i.
j.
samodzielnie docierać do informacji – w książkach, prasie, mediach
elektronicznych oraz w wypowiedziach ustnych;
stosować zasady korzystania z zasobów bibliotecznych, wyszukiwać w bibliotece
źródła potrzebnych ci informacji;
korzystać ze słownika: języka polskiego, poprawnej polszczyzny, frazeologicznego,
wyrazów obcych, synonimów i antonimów oraz szkolnego słownika terminów
literackich – w formie książkowej i elektronicznej.
V. Świadomość językowa. (Odbiór tekstu kultury).
Potrafisz:
a. rozpoznawać styl potoczny, urzędowy, artystyczny i naukowy,
b. zdefiniować pojęcie stylu;
c. rozpoznawać wyrazy wieloznaczne i rozumieć ich znaczenia w tekście;
d. dostrzegać zróżnicowanie słownictwa – rozpoznawać słownictwo ogólnonarodowe i
słownictwo o ograniczonym zasięgu (wyrazy gwarowe, terminy naukowe, archaizmy i
neologizmy, eufemizmy i wulgaryzmy; dostrzegać negatywne konsekwencje używania
wulgaryzmów); rozpoznawać wyrazy rodzime i zapożyczone (obce) – rozumieć ich
funkcję w tekście;
e. rozpoznawać cechy kultury i języka swojego regionu;
f. rozpoznawać w zdaniach i w równoważnikach zdań różne rodzaje podmiotów, orzeczeń,
dopełnień, okoliczników oraz przydawkę – rozumieć ich funkcje;
g. rozróżniać rodzaje zdań złożonych podrzędnie i współrzędnie, imiesłowowe
równoważniki zdań, zdania bezpodmiotowe oraz rozumieć ich funkcje w wypowiedzi;
h. odróżniać temat fleksyjny od końcówki;
i. odróżniać czasowniki dokonane i niedokonane; rozpoznawać tryby i strony (czynną i
bierną) czasownika oraz imiesłowy – wyjaśniać ich funkcje w tekście;
j. rozpoznawać temat słowotwórczy i formant w wyrazach pochodnych i wskazywać funkcje
formantów w nadawaniu znaczenia wyrazom pochodnym.
VI. Świadomość językowa. (Tworzenie, redagowanie, pisanie własnego tekstu).
a. tworząc wypowiedzi, dążysz do precyzyjnego wysławiania się; świadomie dobierasz
synonimy i antonimy dla wyrażenia zamierzonych treści;
b. stosujesz związki frazeologiczne, rozumiejąc ich znaczenie;
c. stosujesz różne rodzaje zdań we własnych tekstach;
d. wykorzystujesz wiedzę o składni w stosowaniu reguł interpunkcyjnych;
e. umiesz przekształcać części zdania pojedynczego w zdania podrzędne i odwrotnie,
przekształcać konstrukcje strony czynnej w konstrukcje strony biernej i odwrotnie,
zamieniać formy osobowe czasownika na imiesłowy i odwrotnie; zamieniać mowę
niezależną na zależną lub odwrotnie;