SN/SAp

Między policentrycznością
a fragmentaryzacją
Wpływ Trybunału Konstytucyjnego
na polski porządek prawny
dr hab. prof. UW Tomasz Stawecki
dr Wiesław Staśkiewicz
dr Jan Winczorek
Główne problemy
Efektywność vs symboliczna konstytucjonalizacja
Problem „imposybilizmu prawnego”
Zagadnienie modelu orzecznictwa konstytucyjnego i dylemat
aktywizmu-pasywizmu
Dwa obszary badań: wpływ Trybunału na sądownictwo i
ustawodawstwo
Page 2
Metodologia badania
Wyjście poza dogmatykę prawniczą, metody nauk społecznych
Losowy dobór orzeczeń Trybunału, „ścieżkowa” metoda doboru
dalszych danych
Page 3
Etapy procedury badawczej
Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego
(pod rządami Konstytucji RP z 1997 r.)
Dobór losowy i jakościowa analiza próby orzeczeń
Dobór i jakościowa analiza próby
orzeczeń SN i NSA
Analiza statystyczna
- SN
Analiza statystyczna
- NSA
Wyniki
Page 4
Metodologia badania (c.d.)
Wyjście poza dogmatykę prawniczą, metody nauk społecznych
Losowy dobór orzeczeń Trybunału, „ścieżkowa” metoda doboru
dalszych danych
Podstawową jednostką analizy: „teza”
Pojęcie wpływu – trzy kryteria, założenie o „czarnych
skrzynkach”
Page 5
Wpływ orzecznictwa Trybunału na orzecznictwo
sądów
Wpływ
Orzecznictwo
Trybunału
Zbieżność tez
Orzecznictwo
sądów
Zbieżność podstaw
Page 6
Główne ustalenia – Trybunał Konstytucyjny
Formalistyczna metodologia orzekania:
►przewaga wykładni językowej i systemowej nad innymi
metodami wykładni,
►interpretowanie norm jako norm - reguł, a nie norm –
zasad,
►marginalna rola policies w orzecznictwie,
►brak większego zróżnicowania gdy chodzi o metodę
orzekania w przypadku przepisów stanowiących podstawę i
przedmiot kontroli.
Page 7
Główne ustalenia – Trybunał Konstytucyjny
►Restrykcyjne
podejście do skargi konstytucyjnej
►Oszczędne wykorzystywanie instytucji odroczenia
►Istotna rola przepisów kodeksowych w stosunku do całości
orzecznictwa
►W większości przypadków, orzeczenie Trybunału pozostawało
niezgodne ze stanowiskami przedstawionymi przez uczestników
postępowania
Page 8
Główne ustalenia – Trybunał Konstytucyjny
Wniosek:
Trybunał ogranicza swoją działalność do restrykcyjnie
pojmowanej roli „negatywnego ustawodawcy”
Page 9
Orzecznictwo TK a orzecznictwo sądów
powszechnych i sądów administracyjnych
Przedmiot analiz:
Orzecznictwo sądów administracyjnych (NSA i WSA)
285 orzeczeń – 463 tezy (326 odnoszących się do przepisów
będących podstawą kontroli TK oraz 137 przedmiotem kontroli
TK);
Orzecznictwo sądów powszechnych (SN i SAp)
491orzeczeń (SN: 509, SAp: 91) – 600 tez (302 odnoszące
się do przepisów będących podstawą kontroli TK oraz 298
przedmiotem kontroli TK)
Page 10
Zbieżność co do przedmiotu orzekania i zgodność
treści orzeczeń
Zbieżność przedmiotowa orzecznictwa:
►
►
NSA i WSA: zaledwie 2% orzeczeń NSA i WSA w bazie LEX
SN i SAp: zaledwie 2,5 % orzeczeń SN i SAp w bazie LEX
Zgodność treściowa:
►
►
►
NSA i WSA: umiarkowanie wysoka (60% tak lub raczej tak) w odniesieniu
do obu typów przepisów
SN i SAp: wysoka w przypadku przepisów konstytucyjnych (podstawa
kontroli) – 78% tak lub raczej tak)
SN i SAp: niska w przypadku przedmiotu kontroli (23% tak lub raczej tak)
Page 11
Odwołania do orzecznictwa TK oraz „własnych”
orzeczeń
NSA/WSA: odwołania bardzo nieliczne, zwykle dekoracyjne;
charakterystyczne odwołania do orzeczeń sprzed 1997 r.
wniosek: zgodność treściowa bez wpływu TK na NSA/WSA
SN/SAp: odwołania zróżnicowane
Przepisy konst.: 37% tez odwołania do TK, 13% tez do SN
Przepisy ustawowe i podustawowe: 30% tez odwołania do TK,
47% tez odwołania do SN/SAp
wnioski: zgodność treściowa bez wpływu TK na SN/SAp,
SN/SAp: znajomość orzeczeń, ale „polityka”
bezpośredniego stosowania konstytucji i
„samowystarczalności” orzeczniczej
Page 12
Metodologia orzekania sądów administracyjnych i
sądów powszechnych (1)
NSA/WSA:
►dominacja wykładni językowej,
►„wewnętrzna” wykładnia systemowa,
►normy prawne, zwłaszcza przepisy ustawowe, jako świat reguł
a nie zasad (formalizm orzecznictwa NSA),
►tylko w przypadku wykładni funkcjonalnej i celowościowej
uznanie dla TK jako źródła zasad,
►nieobecność celów („policies”).
Page 13
Metodologia orzekania sądów administracyjnych i
sądów powszechnych (2)
SN/SAp:
►wielokontekstowa wykładnia przepisów konstytucji, systemowa
i językowa wykładnia ustaw i aktów podustawowych,
►bardzo niska zgodność metod wykładni,
►wniosek: „samowystarczalność” SN/SAp jako dowód i bariera
dla wpływu TK na SN,
►normy konstytucji – świat zasad (ponad 50%),
►normy ustaw – świat reguł (90%),
►nieobecność „policies”,
►formalna praworządność SN/SAp.
Page 14
Wpływ TK na orzecznictwo sądów powszechnych i
administracyjnych: wnioski
►
►
►
►
►
Zasadniczy formalizm sądów powszechnych i admin.
Faktyczny multicentryzm porządku prawnego (wg. prof. E. Łętowskiej):
odrębność metodologii orzekania, dbałość o własne „linie orzecznicze”
Brak podstaw do dyskursu między TK i sądami, brak mechanizmów
wymuszających jednolitość orzecznictwa, „odwrócenie się od siebie”
W warstwie normatywnej: nie ma podstaw do oczekiwania współpracy w
ramach „pól wspólnych”
Sądownictwo wobec prawodawstwa: zdecydowana niechęć do postawy
aktywistycznej, brak dowodów na potwierdzenie tezy o imposybilizmie ze
względu na sądy
Page 15
Wpływ TK na prawodawstwo.
Modele prawodawstwa
►Ludowy
model prawodawstwa
►Technokratyczny model prawodawstwa
►Pluralizm v. monocentryzm
►Fragmentaryzacja -ustawa w świecie żywiołów
►Dominacja ludowego modelu tworzenia prawa
Page 16
Wpływ TK na prawodawstwo.
Działania aktorów
Ustawa – interes publiczny jako zbiór niepublikowanych
interesów
►
►
►
Wyrok TK – opublikowany interes publiczny
Scenariusz tworzenia porządku prawnego
Aktorzy: koegzystencja, synergia czy dyskurs?
Page 17
Prawodawstwo – dziedziny prawa – liczba
przypadków
Dziedziny prawa - liczba przypadków
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Dziedzina prawa
Page 18
150
100
50
0
inne
Prawodawstwo – dziedziny prawa (inny podział) –
liczba przypadków
Page 19
Wpływ TK na prawodawstwo: wnioski
►Upadek
idei systemu prawa i kodyfikacji
►Triumf konwergencji w tworzeniu prawa
►Bezsilność Trybunału wobec funkcjonującego modelu
legislacji.
►Ku nowemu porządkowi prawnemu społeczeństwa sieci?
►Aktorzy w nowej sytuacji
Page 20
Wnioski końcowe
Polski porządek prawny ma charakter policentryczny i przez
to jest nieefektywny:
►Główne instytucje orzecznicze w tym porządku nie prowadzą
ze sobą dialogu, nie odwołują się nawzajem do swojego
orzecznictwa
►Trybunał Konstytucyjny i organy sądownicze orzekają w
sposób formalistyczny
►Pozwala im to na uniknięcie bezpośredniego konfliktu w
przypadku rozbieżności, ale uniemożliwia kształtowanie linii
orzeczniczych w formie teorii
►Parlament ignoruje orzecznictwo Trybunału, co jest łatwe
wobec przyjętej metodologii orzekania
Page 21
Wnioski końcowe
►
►
►
►
Możliwe jest jego efektywne funkcjonowanie, pod warunkiem
wypracowania trwałych mechanizmów współpracy
Osiągnięcie tego stanu rzeczy poprzez legislację nie jest możliwe,
podobnie jak przywrócenie monocentrycznego porządku prawnego
Największe rezerwy zmiany tkwią w metodologii orzekania i organizacji
procesu legislacyjnego
Ciężar dokonania zmiana istniejącego stanu rzeczy spoczywa na
wszystkich instytucjach w polskim porządku prawnym, nie tylko
Trybunale
Page 22
Dziękujemy
Program Ernst & Young
Sprawne Państwo
www.sprawnepanstwo.pl
Page 23