Drukuj do PDF

Mławski serwis internetowy
www.mlawa.pl
Mazowieckie Stowarzyszenie Aikido
Os. Młodych 3 m. 13, 06 - 500 Mława, Prezes: Paweł Ziemlewicz www.aikido.mazowsze.pl
AIKIDO W MŁAWIE
Aikido w Mławie zaczęło działać od listopada 2002 r w szkole podstawowej numer 7 .
Dnia 02.05.2005 utworzono Mazowieckie Stowarzyszenie Aikido, którego prezesem oraz głównym instruktorem
jest Paweł Ziemlewicz. W tym czasie uczestniczyliśmy na różnych seminariach, obozach letnich i zimowych na
terenie Polski np. w Olsztynie, Suwałkach, Bytomiu, Gdańsku, Gdyni, Ełku, Warszawie, Bydgoszczy, Białymstoku,
Bielsko-Białej. Jak również w innych państwach np. Łotwa, Litwa, Bułgaria, Grecja, Słowenia, Anglia, Stany
Zjednoczone, Japonia. Mazowieckie Stowarzyszenie Aikido jest zrzeszone z Aikido Association Intrernational
Polska oraz działa w strukturze Aikido Association International z główną siedzibą w Tokio w Japonii.
Aikido dla dzieci
Mazowieckie Stowarzyszenie Aikido proponuje zajęcia dla dzieci w wieku do 12 lat dwa razy w tygodniu. Podczas
zajęć pomagamy dzieciom nabyć podstawowe umiejętności przydatne zarówno w Dojo jak i poza nim tj.:
koordynacja ruchowa, rozwój psychiczny i fizyczny, koncentrację uwagi, używanie pozytywnej energii dziecka,
samoobrona, pewność siebie i szacunek dla siebie i innych.
Aikido dla młodzieży i dorosłych
Aikido dosłownie tłumaczy się jako „drogę duchowej harmonii". Jest to sztuka walki bez współzawodnictwa
ucząca samoobrony, w taki sposób by wykorzystać nadchodzącą energię atakującego, a nie walczyć z nim.
Aikido uczy koncentracji uwagi i rozluźnienia, więc jest idealną sztuką walki dla młodzieży, kobiet i mężczyzn w
każdym wieku.
Podczas zajęć ćwiczą razem osoby z różnym poziomem zaawansowania. Początkujący ćwiczą z bardziej
zaawansowanymi ucząc się podstawowych ruchów i technik.
Każdy trenuje 2 lub 3 razy w tygodniu, więc pomaga to rozwinąć własne umiejętności i pewność wykonywanych
technik. Treningi rozpoczyna krótka rozgrzewka, instruktor naucza kilku technik, a następnie pomaga
indywidualnie jeśli jest taka potrzeba.
Czym jest AIKIDO?
Aikido to japońska sztuka walki, jedna z najbardziej znanych i rozpowszechnionych na świecie. Słowo Aikido
składa się z trzech części składowych:
AI - harmonia, KI - siła wewnętrzna DO - droga, czyli droga do zharmonizowania siły wawnętrznej.
Aikido to sztuka walki łącząca w sposób harmonijny ciało i umysł ćwiczącego, w której głównym celem jest
filozofia pojmowania życia. Powszechnie uważa się, że aikido jest czymś więcej, niż jednym z wielu systemów
walki. Mówi się, że aikido to sztuka wojenna bez walki, a w technikach i sposobach poruszania splatają się
elementy psychologii i filozofii.
Taktyka aikido polega na wykonywaniu uników, zasłon, dźwigni, rzutów itp. Płynność, precyzja i skuteczność
ruchów sprawia, że dobrze wyszkolony aikidoka potrafi poradzić sobie nawet z kilkoma przeciwnikami. Podstawą
obrony jest zejście z linii ataku poprzez zwrot lub całkowity obrót ciała. Aikidoka nie przeciwstawia się ciosom
napastnika, lecz unika ich. Umożliwia to obezwładnienie go, nagłe pozbawienie równowagi i przewagi, jaką
dawał atak.
Aikido w mistrzowskim wykonaniu jest nie tylko bardzo skuteczną sztuką samoobrony, ale ma również niezwykłe
wartości estetyczne. Z podziwem i zachwytem można przyglądać się finezyjnym ruchom mistrza, który odpiera
najdziksze nawet ataki z niezwykłą płynnością i gracją. Aikido jest sztuką niebywale trudną. Wymaga ogromnej
pracy i wieloletnich ćwiczeń zanim osiągnie się skuteczność obrony, a i wielcy mistrzowie po latach studiowania
oświadczają, że są dopiero na początku drogi.
Dzięki geniuszowi Morihei Ueshiby nastąpiła transformacja technik, które zamiast niszczyć zdrowie, poprawiały
je. Ueshiba stworzył podwaliny pod sztukę walki, która wykorzystuje siłę przeciwnika przeciwko niemu w sposób
harmonijny, nie uznający przemocy i uszkodzeń ciała. Techniki aikido, tego na najwyższym poziomie
przypominają taniec, który kończy się specyficznym rzutem lub unieruchomieniem. W aikido istnieją uderzenia
we wrażliwe miejsca na ciele przeciwnika, które jednak nie powinny zakłócić harmonii ruchu. Aikido do perfekcji
opanowało omijanie siły, zgodnie zresztą z zasadami fizyki. Motorem ruchu w aikido są biodra, "rozrusznikiem"
zaś głowa. Właściwa praca bioder w czasie techniki jest wyznacznikiem jej skuteczności. Wyluźnione ręce są
tylko przekaźnikiem pomiędzy uke i tori (rzucanym i rzucającym), coś na kształt paska klinowego czy łańcucha
Strona 1/4
Mławski serwis internetowy
www.mlawa.pl
rowerowego. Dłonie i przedramiona wykonują ruchy meguri (okrężne), które znacznie uefektywniają aikido.
Aikidoka z reguły porusza się w krótkiej pozycji tzw. kamae wykonując ruchy tai sabaki, czyli zwroty i obroty
ciała. Techniki aikido można podzielić na rzuty (nage waza), unieruchomienia (dźwignie - osae). Rzuty w aikido
są efektem umiejętnego zmieniania dystansu (techniki rzutów irimi) oraz wykorzystania siły odśrodkowej (ura).
Efekt technik aikido jest wprost "piorunujący" przy założeniu realnego, dynamicznego ataku. Ponieważ
wykorzystujemy siłę ataku, trudno jest wykonać rzut przy nieudolnym, nierealnym, słabym ataku. Brak
umiejętności atakowania jest głównym grzechem większości aikidoków, stąd też aikido postrzegane jest jako
wyjątkowo trudna sztuka walki. Uprawiając aikido należy pamiętać o nauczeniu się właściwych ataków. Tylko
one, pozwolą odczuć tori smak właściwie wykonywanej techniki. Pamiętajmy, że w aikido, sztuce defensywnej,
reakcja jest wynikiem akcji.
Dźwignie (osae) to bolesne skręcenia nadgarstków, uciskanie splotów nerwowych, bądź dźwignie zakładane na
barki i łokcie. Aikido słynie z dźwigni nadgarstkowych, które doprowadzone do perfekcji są bardzo skuteczne. W
dobrym aikido techniki ucisków i dźwigni są podobne w działaniu do masażu akumpresury. Poprzez przekaz
pozytywnej energii mogą mieć zbawienny wpływ na nasze zdrowie. Techniki aikido wykonuje się w trzech
różnych układach tzw. suwari waza - obaj ćwiczący siedzą, hanmi hantachi waza - broniący się siedzi, atakujący
stoi, tachi waza - obaj stoją.
W aikido uczymy się posługiwać bronią: jo - kij długości ok. 120 cm, boken - drewniana atrapa miecza
samurajskiego. Studiowanie jo to kształcenie, ogólnie rzecz ujmując, koordynacja pracy stóp i rąk. Boken to
nauka timingu (czyt. tajmingu), który jest jedną z najważniejszych umiejętności każdej sztuki walki.
Historia Aikido
Obecny kształt aikido opiera się na wielowiekowej tradycji sztuk walki. Źródłem wszystkich sztuk walki
Dalekiego Wschodu były wojny. Jak wiadomo w czasie wojny (walki realnej) liczy się efekt czyli pokonanie
przeciwnika, a nie sposób, w jaki został osiągnięty. Jeżeli mniejszy i stosunkowo słabszy pokonał większego i
silniejszego przeciwnika, i jeżeli sposób w jaki to zrobił zostawał doceniony, to stawał się on nową metodą. Tak
przez lata wykrystalizowały się setki takich metod, sprawdzanych niejednokrotnie w bardzo ryzykownych
warunkach walki, podczas której jeden z przeciwników ginął. Dzięki wpływowi religii buddyjskiej, koncepcja
(pragmatyczna) walki została przetransportowana na drogę filozoficzną. Trening, w celu pokonania przeciwnika,
zastąpił trening umiejętnego życia.
Po rozpadzie klanu samurajów sztuki walki zmieniły swój charakter. Obecny kształt aikido ma swoje korzenie w
tzw. daito aikijitsu, które zostało stworzone przez księcia Teijun, szóstego syna cesarza Seiwa (850-880 r. ne).
Sztukę tę następnie udoskonalił Shinra Saburo Yoshimitsu, zainspirowany, jak głosi legenda, widokiem pająka
zręcznie zapędzającego dużego owada w swoją sieć. Drugi syn Yoshimitsu, który żył w Takeda, dał początek
rodowi o tym nazwisku. Sztuka daito aikijutsu była utrzymywana w sekrecie i uczono tylko członków rodziny
Takeda. W roku 1574 Takeda Kunitsugu przeniósł się do Aizu i od tej pory sztuka walki prezentowana przez
niego została nazwana aizu todome. Dopiero w roku 1868, w okresie ery Meiji, Sokaku Takeda, głowa rodu
Takeda zaczął nauczać publicznie przez wieki pilnie strzeżonych tajemnic rodu Takeda, przemierzając w tym
celu Japonię. Najwybitniejszym uczniem Sokaku Takeda był Morihei Ueshiba.
Mistrz Ueshiba urodził się w Tanabe, prowincja Wakayama, w listopadzie 1883 r. Sztukami walki zainteresował
się już w wieku kilkunastu lat.
Takeda był człowiekiem niezwykle surowym dla swoich uczniów, co odpowiadało psychice Ueshiby. Tylko przez
100 dni Ueshiba ćwiczył pod okiem Takedy. Za pobierane lekcje płacił, jak na owe czasy, bardzo dużo, toteż
wydał cały majątek. Do tego musiał zajmować się domem Takedy (przygotowywać drewno na opał, przynosić
wodę itp.).
Duży wpływ na kształt współczesnego aikido maiły zainteresowania religijne Ueshiby. W 1919 roku związał się z
sektą religijną Deguchiego, którego nauki wywarły ogromny wpływ na psychikę Ueshiby. Dzięki odpowiedniemu
treningowi potrafił on wytworzyć u siebie "szósty zmysł", który pozwalał mu na wyczuwanie intencji przeciwnika.
Zaczęła działać maksyma wielu sztuk walki - "nie myśl - czuj". Ueshiba potrafił zawsze wykryć intencje
przeciwników, co dawało mu możliwość likwidowania ataku już w jego zarodku, a co za tym idzie - był nie do
pokonania.
Sensei H. Kobayashi opowiadał zdarzenie, kiedy to Ueshiba miał stoczyć walkę w nieznanym terminie, z jednym
z najznakomitszych mistrzów miecza (w tym czasie) w Japonii. Podczas kolacji, w pewnym momencie, powiedział
do Kobayashiego: "idź otwórz drzwi, bo idzie ten człowiek ze mną walczyć, wpuść go do środka.". Jest to jeden z
wielu przykładów paranormalnych zdolności mistrza Ueshiby.
W lutym 1942 roku aikido pojawia się oficjalnie jako szkoła fundatora. W latach 1942-46 pojawiająsię u boku
mistrza Ueshiby uczniowie, którzy do dnia dzisiejszego wiodą prym w tej sztuce walki. Są to m. in.: Morihiro
Saito, Koichi Tochei, Gozo Shioda, Hirokazu Kobayashi, Kissomaru Ueshiba (syn mistrza), Nobuyoshi Tamura itd.
W 1948 roku po raz pierwszy pojawia się autonomiczna organizacja aikido-Aikikai. Pierwsze publiczne
pojawienie się aikido jako organizacji odbyło się w Tokio, w listopadzie 1956 roku. Pierwszy publiczny pokaz
sponsorowany przez organizację Aikikai miał miejsce w maju 1960 w Tokio - hala Yamano. W styczniu 1969 r., a
więc w roku śmierci Ueshiby, oddane zostaje do użytku nowe Hombu Dojo (kwatera główna organizacji Aikikai).
Nadmienić należy, że rozwój organizacyjny nie interesował twórcy systemu mistrza Ueshiby. Od końca lat 40.
Ueshiba podróżował po całej Japonii nauczając aikido. Dość powiedzieć, że przez ostatnie 15 lat życia bardzo
rzadko przebywał w stolicy kraju, Tokio. Ze względu na to, tylko nieliczni mistrzowie mogli sobie pozwolić na
pernamentne przebywanie z mistrzem (częste zmainy miejsca pobytu). Sytuacja ta miała zasadniczy wpływ na
obecny kształt aikido w świecie. W ostatnich 10. latach życia mistrza Ueshiby, w jego otoczeniu pozostali tylko
najwierniejsi uczniowie, tj. Koichi Tochei, uhonorowany przez Ueshibę stopniem 10 dan, Hirokazu Kobayashi - 8
dan, Morihiro Saito - 8 dan.
Po śmierci Ueshiby nastąpił rozdźwięk pomiędzy wychowankami mistrza, który w rezultacie doprowadził do
usamodzielnienia się każdego z nich. I tak, Kissomaru Ueshiba stanął na czele organizacji Aikikai, Gozo Shioda Yoshinkan, Morihiro Saito skupił swoich uczniów przy starym dojo M. Ueshiby w Ibaraki, M. Mochizuki - 8 dan Strona 2/4
Mławski serwis internetowy
www.mlawa.pl
stanął na czele organizacji Yoseinkan, natomiast Kochi Tochei założył Stowarzyszenie Ki. Należy jeszcze
wspomnieć, że jeden z najwybitniejszych uczniów Ueshiby, Kenji Tomiki z Uniwersytetu Waseda zajął się ideą
usportowienia aikido.
Dla jasności obrazu należy dodać, że aikido M. Ueshiby, przez ostatnich 40 lat życia mistrza, ulegało ewolucji.
Największe jakościowo przeobrażenia nastąpiły w latach 1955-68. Ze względu na to, że wymienieni wyżej
uczniowie pobierali u niego nauki w różnych okresach, prezentują oni obecnie diametralnie różny styl aikido.
Laikowi, obserwującemu równolegle pokazy mistrza Shiody oraz mistrza Kobayashiego, nasuwa się
spostrzeżenie, że jeśli jeden demonstruje techniki aikido, to drugi na pewno nie. Bierze się to stąd, że posiadacz
9 dan G. Shioda studiował aikido pod okiem Ueshiby tylko 9 lat, w latach 1934-43. Okres ten charakteryzował
się bardzo twardymi, krótkimi technikami. Natomiast mistrz H. Kobayashi praktykował aikido, u boku Ueshiby, w
latach 1945-69. Jak już wspomniałem wyżej, okres ostatnich 10 lat życia twórcy aikido to okres ogromnych
jakościowych przeobrażeń. Ueshiba wprowadza ruchy meguri (ruch okrężny głównie nadgarstków),
wykorzystując przy tym studium ruchu pracy całego ciała, przy jednoczesnym relaksie psychofizycznym.
Kontynuatorami tego typu aikido są obecnie, najbardziej związanie z mistrzem Ueshibą w tym okresie, Koichi
Tochei oraz Hirokazu Kobayashi.
Obecnie aikido, jako sztuka walki, ma charakter międzynarodowy. Ekspansja na zewnątrz Japonii nastąpiła w
latach 1953-58, kiedy to mistrz Tochei zapresentował aikido na Hawajach i na kontynencie amerykańskim (miał
miejsce dość znany w kręgu aikidoków incydent demonstracji przez Koichi wygranej walki pokazowej z 5
najlepszymi judokami Stanów Zjednoczonych).
W Europie natomiast, dynamiczny rozwój tej sztuki rozpoczął się od wyzyty Minoru Mochizuki w 1951 r. we
Francji. Rok później mistrz Tadashi Abe otworzył dojo (salę ćwiczeń) we Francji oraz we Włoszech.
Najbardziej dynamiczny okres rozwoju aikido w Europie datuje się od 1960 roku. W ostatnich 20 latach
największy wkład w jego rozwój w Europie włożyli mistrzowie: N. Tamura, H. Tada, M. Noro, K. Asai, M.
Kawamukai, T. Tomita, T. Ichimura, K. Chiba, S. Sugano.
W roku 1974, za sprawą jednego z prekursorów aikido w Europie, Włocha G. Filippini, po raz pierwszy odwiedza
Europę H. Kobayashi. Od tego momnetu regularnie co roku prowadzi tzw. międzynarodowe staże aikido, w
krajach wiodących w tym ruchu, tj. Włoszech, Francji, RFN, Belgii. Zwolennicy mistrza Kobayashiego grupują się
w organizacji zwanej Unią Aikido Kobayashi. Jest to organizacja otwarta, zrzeszająca obecnie kilkadziesiąt
tysięcy ćwiczących - między innymi z Włoch, Francji, Belgii, RFN, Szwajcarii oraz Polski. Na czele Unii Aikido
Kobayashi w Europie stoi dwóch mistrzów, wychowanków mistrza Kobayashiego, Andre Cognard z Francji oraz
Giampietro Savegnago z Włoch.
Podobnie jak w Japonii, także w Europie aikidocy zrzeszają się w różnych organizacjach. I tak, w najprężniejszych
ośrodkach sztuk walki, czyli we Francji i Włoszech, istnieje obecnie kilka organizacji (w samych Włoszech
doliczyłem się ich sześciu).
Tekst opracowano na podstawie książki Jacka Wysockiego "Aikido bez tajemnic"
Morihei Ueshiba
Morihei Ueshiba urodził się 14 grudnia 1883 roku Tanabe w Prefekturze Wakayama. Jako mały chłopiec nie lubi
zbytnio zabaw i ruchu na świeżym powietrzu. Woli spędzać czas na czytaniu lektur i słuchaniu opowieści matki.
W wieku siedmiu lat rozpoczyna edukację od poznawania chińskiej literatury pod kierunkiem buddyjskiego
mnicha. W tym czasie zaczyna uprawiać pływanie i zapasy sumo. Po ukończeniu nauki w szkole na poziomie
elementarnym zostaje przyjęty do liceum w Tanabe. Opuszcza jednak szkołę przed jej ukończeniem, aby podjąć
pracę w miejscowym urzędzie podatkowym. Morihei rezygnuje z tej pracy w 1902 r. i wyjeżdża do Tokyo gdzie
zakłada własną firmę "Ueshiba Trading" zajmującą się handlem artykułami piśmiennymi. Tam też podejmuje
naukę tradycyjnego jujutsu i kenjutsu.W tym samym roku choruje na beri-beri i jest zmuszony opuścić Tokyo. W
roku 1903 zostaje powołany do wojska. Po wybuchu wojny rosyjsko-japońskiej wysłano go na front, gdzie
wyróżnia się zaletami charakteru i odwagą, za co otzymuje stopień sierżanta. W roku 1907 zostaje zwolniony z
wojska i powraca do Tanabe, gdzie rozpoczyna pracę na rodzinnej farmie biorąc czynny udział w życiu
politycznym. W tym okresie uczy się stylu judo Kokodan i kontynuuje naukę u mistrza Nakai otrzymując od
niego certyfikat szkoły Goto.
W 1912 r. wraz z grupą ochotników, w odzewie na apel rządu, osiedla się w niezamieszkanej części Hokkaido. W
1915 roku w mieście Engaru (północna część Hokkaido), w hotelu Hisada Morihei Ueshiba spotyka mistrza
Daito-ryu o nazwisku Sokaku Takeda, który jest już wówczas bardzo znany. Ueshiba ćwiczy Daito-ryu pod okiem
Takedy sensei od 1915 do 1919 roku (około 5 lat) i jest traktowany przez niego niemalże jak syn. Treningi są
intensywne ale Morihei podchodzi do nich z wielkim zaangażowaniem. Jako asystent Takeda sensei Ueshiba
bierze udział w 9 seminariach i począwszy od 8 seminarium młody Ueshiba po 70 dniach treningów (kazde z 7
seminariów jak zresztą wszyskie seminaria Sokaku Takeda sensei trwało 10 dni przyp.autora) mając wówczas
tylko około 30 lat występuje w charakterze asystenta Sokaku ucząc min. sędziów, oficerów wojska i policji.W
tamtych czasach pozycja ta była trudna do osiągnięcia z uwagi na fakt, że jako instruktorzy sztuki walki byli
zatrudniani jedynie potomkowie samurajów. W czerwcu 1917 r. rodzi się najstarszy syn Morihei, Takemori. W
1919 r. na wiadomość o ciężkiej chorobie ojca przenosi się do Tanabe. Po śmierci ojca w 1920 r. Ueshiba wraca
do Ayabe (Kyoto).
Certyfikat kyojudairi (asystent instruktora) Ueshiba otrzymuje gdy mieszka w Ayabe. Sokaku Takeda przebywa
w tamtym okresie w domu Morihei zwanym Ueshiba Juku prowadząc z nim wspólnie seminarium trwające od 28
kwietnia do 15 września 1922 r. W tamtym okresie widać wyraźny związek Morihei Ueshiba z Onisaburo Deguchi
- przywódcą sekty Omoto-kyo. Bezspornym jest fakt, że Takeda nie lubił religli Omoto-kyo oraz jej wyznawców
dlatego też nie uczył ich Daito-ryu. W zapiskach i oficjalnych certyfikatach, z tamtego okresu wyznawcy
Omoto-ryu, którzy uczyli się tej sztuki od Morihei Ueshiba figurują jako "studenci Ueshiba Juku, którzy otrzymali
instrukcje w Daito-ryu jujutsu Sokaku Takeda sensei". W Ayabe Ueshiba pozostaje aż do 1928 r. biorąc czynny
Strona 3/4
Mławski serwis internetowy
www.mlawa.pl
udział w różnego rodzaju praktykach religijnych i prowadząc kursy sztuk walki w Akademii Ueshiba. Praktyka
sztuk walki zaczyna przyjmować coraz bardziej duchowy charakter co owocuje odejściem od Yagyu-ryu i
Daito-ryu i powstaniem nowego stylu - aiki-bujutsu.
W roku 1925 po pojedynku z mistrzem kendo Morihei Ueshiba zrozumiał, że celem jego sztuki walki ma być
doskonalenie samego siebie, a nie doskonalenie się w walce. Od tego momentu mając jasny obraz celu swojej
szkoły, przez prawie 30 lat dąży do coraz doskonalszego wyrażania tego co czuł w ruchu. Wtedy też uznaje, że
lepszą nazwą dla jego sztuki będzie aikibudo. Gdy aikibudo staje się szerzej znane, przyciąga wielu
dystyngowanych praktyków, między innymi członków dworu cesarskiego. W roku 1927 Ueshiba postanawia
opuścić Ayabe i osiąść na stałe w Tokyo jako nauczyciel sztuk walki.
W 1930 roku Ueshiba otrzymuje willę w Ushigome i rozpoczyna budowę nowego dojo. Właśnie tam składa mu
wizytę Jigoro Kano, twórca judo. Techniki Morihei wywierają na Kano tak ogromne wrażenie, że mówi o jego
sztuce:”Oto moje idealne budo”. Poźniej wysyła dwóch swoich uczniów: Kenji Tomiki i Minoru Mochizuki aby
ćwiczyli pod okiem Ueshiba sensei (z uwagi na fakt, że Ueshiba był uczniem Takeda sensei przyp.autora). W
1931 roku w tym samym miejsu gdzie w chwili obecnej znajduje się główne dojo, ukończone zostaje liczące 80
mat dojo zwane Kobukan. Następne 10 lat jest złotym okresem dla rozwoju aikibudo, a Kobukan znany był jako
”piekielne dojo”. W 1941 roku Morihei Ueshiba zakłada bazę organizacji aikido w Ibaragi, a on sam
przeprowadza się do Iwama, gdzie rozpoczyna budowę świątyni i dojo. Zostaje ono ukończone tuż przed
zakończeniem wojny. W 1942 Morihei Ueshiba uczestniczy w pokazach aikibudo, które odbyły się w Mandżurii.
Po zakończeniu wojny w roku 1948 kwatera główna zostaje z powrotem przeniesiona do Tokyo. Od roku 1950
Ueshiba zaczyna ponownie podróżować po Japonii, ucząc, dając pokazy i wykłady. Morihei Ueshiba do śmierci
pozostaje w Iwama. Wstaje codziennie o piątej rano a w dni świąteczne o trzeciej. Następnie medytuje, po czym
zajmuje się gospodarstwem a wieczorem prowadzi treningi. Do końca życia mistrz modyfikuje i udoskonala
techniki aikido. Wiosną 1969 roku stan jego zdrowia znacznie się pogarsza. Umiera 26 kwietnia 1969 roku.
Literatura:
"Conversations with Daito-ryu Masters" Stanley A.Pranin Aiki News 1995
"Budo" Morihei Ueshiba Wydawnictwo Diamond Books 1998
www.aikido.mazowsze.pl
Mazowieckie Stowarzyszenie Aikido
Prezes: Paweł Ziemlewicz
Os. Młodych 3 m. 13
06 - 500 Mława
Strona 4/4