K O M E N T A R Z

K O M E N T A R Z
DO MAPY HYDROGRAFICZNEJ
W SKALI 1:50 000
ARKUSZ N- 33- 10 7 - B
ŁOBŻENICA
Opracował zespół w składzie:
Alfred Kaniecki, Alicja Baczyńska, Anna Gogołek
OG ÓLNA
CHA RA K TERY ST YKA
O BS ZA RU
Miocen na rozpatrywanym obszarze występuje zwartą
pokrywą o bardzo zmiennej miąższości. Pod względem
litologicznym
dominują
w
utworach
miocenu
piaski
drobnoziarniste, często mułkowate, mułki, iły i węgle brunatne.
Utwory miocenu przykryte są iłami poznańskimi o miąższościach
rzędu 20-50 m. Iły plioceńskie przykrywają z kolei utwory
czwartorzędowe
o
bardzo
zmiennych
miąższościach
dochodzących do 70 m. Plejstocen reprezentowany jest przede
wszystkim przez gliny zwałowe i piaski wodnolodowcowe i
cechuje go duża zmienność facjalna. Ponieważ topnienie
lądolodu w fazie recesyjnej stadiału poznańskiego odbywało się
na rozpatrywanym obszarze szybciej niż na innych obszarach,
mniej wyraźnie zaznaczyły się linie jego postoju w postaci
wzgórz czołowomorenowych. Osiągają one wysokości względne
rzędu kilkunastu metrów.
Powierzchnia obszaru wysoczyznowego pokryta jest
głównie osadami glacjalnymi i fluwioglacjalnymi. W dolinach
rzecznych, w dnach rynien i obniżeń wytopiskowych występują
utwory holoceńskie, reprezentowane przez aluwia (piaski, mułki
i mady), torfy, osady jeziorne i deluwia.
P RZY RO DN IC ZA
Obszar objęty arkuszem mapy Łobżenica według podziału
fizycznogeograficznego Polski J. Kondrackiego (1998) należy w
całości do makroregionu Pojezierze Południowopomorskie
(314.6) z mezoregionem Pojezierze Krajeńskie (314.69).
Natomiast według podziału geomorfologicznego Niziny
Wielkopolskiej B. Krygowskiego (1961) omawiany obszar należy
do regionu Wysoczyzna Krajeńska lub Złotowska (XIV) – rys. 1.
TO P OG RA FIC ZNE D ZIA ŁY W OD NE
Omawiany obszar należy w całości do dorzecza Noteci, stąd
wyznaczone działy wodne są IV i V rzędu. Dominującym
kierunkiem spływu wód powierzchniowych płynących do Noteci
jest kierunek południkowy.
Przeważająca część obszaru położona jest w zlewni
Łobżonki. Zachodni fragment obszaru, rozciągający się z
północy na południe, stanowi zlewnia własna Łobżonki.
Pozostały obszar obejmują zlewnie jej lewostronnych
dopływów: Lubczy i Orli, wyznaczone działami wodnymi V
rzędu. Skrajnie południowo-wschodni fragment analizowanego
obszaru zajmuje zlewnia Rokitki, uchodzącej do Noteci poza
obszarem opracowania, stąd wyznaczony dla tej rzeki dział
wodny jest IV rzędu.
Wszystkie działy wodne na omawianym obszarze są
działami pewnymi, wyraźnie zaznaczającymi się w rzeźbie
terenu. Charakterystyczną cechą wyznaczonych na obszarze
opracowania działów wodnych jest ich regularny przebieg.
Znamienne jest również to, że w zasadzie nie występują w ich
przebiegu bramy wodne, co świadczy o małym przeobrażeniu
sieci odwodnieniowej. Na dziale wodnym rozgraniczającym
zlewnie Lubczy i Orli, na południowy wschód od Jeziora
Liszkowskiego, zaznaczono jedyną na tym terenie bramę
wodną. W bezpośrednim sąsiedztwie działów wodnych
wydzielono
obszary
bezodpływowe
typu
ewapotranspiracyjnego. Występują one głównie we wschodniej
części rozpatrywanego obszaru, zwłaszcza w strefie
wododziałowej zlewni Lubczy i Orli. Poza tym występują
pojedyncze izolowane zagłębienia bezodpływowe typu
chłonnego i ewapotranspiracyjnego, głównie w zlewni Orli.
Najliczniej występują w strefie pomiędzy Lubawką a Orlą oraz
na południowy zachód od Jeziora Rościmińskiego Dużego.
OPA DY
Rys. 1.
Pod względem hipsometrycznym teren ten jest dość
zróżnicowany. Znajduje się w zasięgu recesji lądolodu fazy
poznańskiej zlodowacenia bałtyckiego. Zdecydowaną większość
powierzchni zajmuje falista młodoglacjalna równina morenowa,
o wysokościach od 100 do 120 m. W rzeźbie terenu wyraźnie
zaznaczają się rynny jeziorne o przebiegu południkowym, dolina
Łobżonki i Lubczy oraz pagóry czołowomorenowe. Powierzchnia
omawianego obszaru generalnie obniża się w kierunku
południowym od 120 do około 90 m n.p.m.
Najwyższy punkt (130,6 m n.p.m.) zlokalizowano pomiędzy
miejscowościami Górowatki i Borzyszkowo, w północnej części
opracowania. Natomiast najniższe rzędne, około 85 m n.p.m.,
znajdują się w dolinach rzek Łobżonki i Orli, w południowej
części analizowanego obszaru.
Charakterystyczną cechą Pojezierza Krajeńskiego jest
stosunkowo mały udział jezior w ogólnej jego powierzchni (12%). Jeziora są tu nieduże, o wydłużonym kształcie i generalnie
południkowym układzie.
Pod względem użytkowania terenu jest to obszar rolnoleśny, z przewagą gruntów ornych (70%). Lasy, głównie
mieszane, stanowią zaledwie 20% powierzchni. Są to niewielkie
kompleksy, występujące jako wyspy śródpolne. Największy
kompleks leśny tego obszaru znajduje się na północ od
Łobżenicy. Wśród drzewostanu dominuje sosna, a ponadto
występuje świerk, dąb, brzoza i sporadycznie buk. Użytki
zielone zajmują przede wszystkim doliny rzeczne oraz najbliższe
sąsiedztwo jezior. Największe ich powierzchnie znajdują się w
dolinach Łobżonki i Lubczy. Jeziora, których na omawianym
obszarze jest kilkanaście, stanowią około 2,5% powierzchni.
Większość omawianego obszaru zajmują gleby płowe. W
części centralnej występują gleby płowe odgórnie oglejone, w
północno-zachodniej płowe właściwe oraz w północnowschodnim i południowo-wschodnim rejonie gleby płowe
bielicowane. Wytworzone są one na piaskach gliniastych,
glinach zwałowych i utworach pyłowych, tworząc 4 i 5 kompleks
przydatności rolniczej. Niewielki obszar w części północnozachodniej zajmują gleby rdzawe bielicowane, wytworzone na
piaskach luźnych lub słabo gliniastych, stanowiące 6 i 7
kompleks rolniczej przydatności. Natomiast południowy pas
omawianego obszaru zajmują gleby torfowe i murszowe,
należące do gleb organicznych wytworzonych w warunkach
bagiennych. Występują one w obrębie dolnych odcinków dolin
rzek Orli i Łobżonki.
Według
podziału
rolniczo-klimatycznego
Polski
R.
Gumińskiego (1948) obszar objęty arkuszem mapy Łobżenica
leży w dzielnicy bydgoskiej (VI). Ma ona charakter strefy
przejściowej między chłodną i dość wilgotną dzielnicą pomorską
a cieplejszą i suchą dzielnicą środkową. Opady wynoszą średnio
rocznie około 550 mm. W ciągu roku występuje przeciętnie od
140 do 160 dni z opadem powyżej 0,1 mm oraz około 40 dni z
opadem śniegu. Czas trwania pokrywy śnieżnej mieści się w
granicach od 40 do 60 dni. Średnia roczna temperatura
powietrza wynosi około 7,5 oC. Długość okresu wegetacyjnego
wynosi od 210 do 215 dni. Pogodę kształtują głównie masy
powietrza oceanicznego przynoszonego przez wiatry wiejące
najczęściej z sektora zachodniego.
Obszar opracowania zgodnie z podziałem klimatycznym
Niziny Wielkopolskiej A. Wosia (1994) znajduje się w zasięgu
regionu Środkowowielkopolskiego. Częściej niż w sąsiednich
regionach występuje tu pogoda bardzo ciepła i jednocześnie
pochmurna bez opadu (38,7 dni w ciągu roku). Również
obserwuje się w tym regionie więcej dni z pogodą
przymrozkową bardzo chłodną z dużym zachmurzeniem i
opadem (11,8) oraz dni z pogodą umiarkowanie mroźną i
zarazem pochmurną bez opadu (3,9). Rzadziej natomiast
występują dni umiarkowanie ciepłe i słoneczne bez opadu (9,4)
oraz umiarkowanie ciepłe z dużym zachmurzeniem bez opadu
(11,6 dni).
BU DO WA GEO LOG IC ZNA I LI T OLOGI A
Powierzchnia mezozoiczna na obszarze opracowania jest
stosunkowo słabo rozpoznana. Zalega ona na głębokości 150200 m i reprezentowana jest głównie przez węglanowe utwory
kredy górnej, głównie margle kredowe. Również przykrywające
je nieciągle utwory oligoceńskie, wykształcone w postaci
mułków i piasków, są słabo rozpoznane.
Na rozpatrywanym obszarze nie zlokalizowano posterunku
opadowego IMiGW. W bliskim sąsiedztwie tego obszaru
znajduje się posterunek IMiGW w miejscowości Wyrzysk (arkusz
Wyrzysk). Analizę stosunków opadowych przeprowadzono w
oparciu o wyniki pomiarów opadów atmosferycznych z
posterunku Wyrzysk.
Średni roczny opad dla roku przeciętnego (N) wynosi 543
mm. Dla roku przeciętnego najwyższe średnie opady miesięczne
występują w lipcu, a najniższe w lutym. W półroczu letnim na
omawiany obszar spada około 60% rocznych opadów. Opady w
roku wilgotnym stanowią około 140% opadów roku
normalnego, natomiast w roku suchym około 60%. Maksymalne
miesięczne sumy opadów w roku wilgotnym (1967)
zaobserwowano w czerwcu w wysokości 116 mm, natomiast
minimalne miesięczne sumy opadów w roku suchym (1982)
zanotowano we wrześniu w wysokości 6 mm. W analizowanym
wieloleciu najwyższe sumy opadów miesięcznych roku
wilgotnego przekraczają 250% wartości opadu przeciętnego, a
najniższe sumy opadów miesięcznych w roku suchym wynoszą
około 10% opadu przeciętnego.
WO DY P OW IE RZC H NI OWE
Obszar objęty arkuszem mapy Łobżenica w całości należy
do dorzecza Noteci. Odwadniany jest przez jej prawostronne
dopływy: Łobżenicę i Rokitkę, uchodzące do niej poza obszarem
opracowania.
Główną rzeką analizowanego obszaru jest Łobżonka,
płynąca z północy na południe wąską doliną o stromych
krawędziach, wciętą na kilkanaście metrów w wysoczyznę
morenową. Dno jej doliny wyścielone jest aluwiami i gruntami
organicznymi. Łobżonka charakteryzuje się krętym biegiem, z
licznymi zakolami. Rzekę tą zasilają na tym terenie Lubcza i
Orla, jej lewostronne dopływy.
Lubcza, płynąca również z północy na południe, dobrze
wykształconą doliną ze stromymi brzegami, uchodzi do
Łobżonki powyżej miejscowości Kościerzyn Wielki. Natomiast
Orla, posiadająca zdecydowanie słabiej wykształconą dolinę,
początkowo prowadzi swe wody z północy na południe, a
następnie skręca i płynie ze wschodu na południowy zachód,
prawie równoleżnikowo, uchodząc do Łobżonki poza obszarem
opracowania. Lubcza i Orla przepływają przynajmniej przez
kilka jezior, co wpływa wyrównująco na wielkość ich stanów i
przepływów w ciągu roku. Wody Lubczy i Orli zasila Lubawka,
bifurkująca punktowo, na południowy wschód od Liszkowa, a w
środkowym biegu prowadzi wody jedynie okresowo. Przez
skrajnie południowo-wschodnią część obszaru opracowania
przepływa na bardzo krótkim odcinku Rokitka. Z kolei przez
północną części obszaru przepływa rzeka Zgniłka, uchodząca do
jeziora Stryjewo, które to jezioro zlokalizowane jest w
rozszerzeniu doliny Lubczy.
Większe powierzchnie terenów podmokłych występują
przede wszystkim w obniżeniach dolin rzecznych Łobżonki,
Lubczy i Orli.
Omawiany obszar został objęty melioracjami, zwłaszcza na
terenach podmokłych (np. poniżej miejscowości Puszczka oraz
Klarynowo) lub w płaskich odcinkach dolin rzecznych (Orli i
Lubawki). Rowy melioracyjne przez połączenie ich z małymi
ciekami, spowodowały zmianę gęstości i przebiegu sieci
hydrograficznej. Z kolei część drobnych cieków, poprzez
pogłębienie i wyprostowanie ich koryt, ma obecnie charakter
rowów melioracyjnych odwadniających tereny podmokłe. Na
terenach wysoczyznowych, od miejscowości Witosław po
Dębowo i Radzicz w południowo-wschodniej części obszaru,
pomiędzy Liszkowem a Liszkówkiem w centralnej części,
następnie w części południowo-zachodniej na zachód od
Polinowa oraz w części północnej w rejonie Runowa
Krajeńskiego, przeprowadzono prace drenarskie. W wyniku
przeprowadzonych prac część cieków (np. Lubawka) i rowów
melioracyjnych prowadzi wody jedynie okresowo.
Na ciekach analizowanego obszaru wśród obiektów
hydrotechnicznych zlokalizowano kilka jazów na Łobżonce oraz
dwa jazy i zastawkę na Orli. Umożliwiają one regulowanie
stanów wody w rzekach w okresach jej niedoboru.
Na rozpatrywanym obszarze występuje około 20 jezior.
Większość z nich znajduje się w zlewniach Orli i Lubczy. Ich
łączna powierzchnia wynosi 568 ha, co stanowi około 2%
powierzchni omawianego obszaru. Są to głównie jeziora
przepływowe, stanowiące naturalne zbiorniki retencyjne dla
sieci rzecznej tego obszaru, a także odgrywają ważną rolę w
gospodarce wodnej regionu. Na żadnym z tych jezior nie
prowadzi się stałych obserwacji dotyczących temperatury i
stanów wody. W tabeli 1 przedstawiono główne parametry
morfometryczne jezior.
Tabela 1. Zestawienie jezior
Powierzchnia [ha]
Głę
z
b.
Obj.
L
planim
Nazwa jeziora
[tys.
śre
IRŚ KJP
p.
e3
1
2
d.
m]
trowa
[m]
nia
1. Stryjewo
15 14 156,1 1131 7,5
2. Czarmuńskie
69,6
4,6
3,8
1,2 8,5
3. Runowskie Duże
61, 70,
43,8
1642, 2,4
4. Rościmińskie
6
0
42,1
9,4
6
5. Duże
53, 50,
1274, 7,0
6. Witosławskie
9
0
30,2
9,0
0
7. Trzebońskie Duże 47, 43,
28,8
4462, 6,3
8. Luchowskie
3
5
27,3
5,1
0
9. Długie
14 12
1035 3,2
1 Rościmińskie
8.1 5,0
25,9
6,6
6,0
33, 27,
0. Małe
22,7
2967, 4,4
1 Głęboczek Duży
0
5
20,5
2,4
5
1. Topola
28, 28,
18,2
1802, 3,6
1 Liszkowskie
4
5
17,5
8
2. Moczydło
29, 25,
15,1
1466, 8,2
1 Kłosowskie Duże
0
5
13,3
4
3. Króla
24, 20,
8,9
774,5
1 Kłosowskie Małe
1647
4
0
8,4
4. Staw Młyński
0,0
25, 26,
8,0
1 Trzebońskie Małe
1126,
1
0
4,4
5. Stomionek
3
25, 20,
4,0
1 Głęboczek Mały
479,2
5
0
2,6
715,6
6. Czarne
20, 20,
1 bn między J.
1
0
7. Czarnym
1236,
19, 20,
1 a J. Moczydło
2
7
0
8.
16,
1
15,
5
9.
1
12,
2
5
0.
12,
2
5
1.
2
7,7
2.
7,5
3,5
6,3
2,0
1
Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie
2
Katalog jezior Polski (A. Choiński 1991)
* Atlas Jezior Polski, praca zbiorowa pod red. J. Jańczaka
Głę
b.
ma
ks.
[m]
16,
4
6,0
4,3
23,
6
19,
2
23,
7
13,
8
11,
7
6,8
14,
0
14,
6
4,3
6,2
1,7
*
19,
5
1,2
*
-
C H A RA KT E RY ST Y KA H Y DR OLOG I C ZN A
Na
omawianym
obszarze
brak
jest
posterunku
wodowskazowego IMiGW. Najbliższy posterunek zlokalizowano
w Wyrzysku na Łobżonce, który znajduje się około 1 km od
południowej ramki arkusza mapy Łobżenica, czyli na sąsiednim
arkuszu Wyrzysk. Z tego powodu charakterystykę hydrologiczną
przedstawiono bardzo ogólnie, wykorzystując dane z terenów
przyległych oraz opracowań regionalnych.
Średni stan wód Łobżonki w Wyrzysku (1976-200) wynosi
101 cm, natomiast stan najwyższy w wysokości 278 cm
zanotowano w lipcu 1980 roku, a najniższy 30 cm we wrześniu
1976 roku. Średnia roczna wartość odpływu jednostkowego
wynosi około 4,19 dm3s-1km-2, a dla skrajnych wartości
przepływów odpływy jednostkowe wynoszą odpowiednio:
qmax=49,4 dm3s-1km-2 i qmin=0,08 dm3s-1km-2. Współczynnik
nieregularności przepływów skrajnych dla Łobżonki w Wyrzysku
wynosi 628.
Rzeki płynące przez obszar opracowania charakteryzują się
śnieżno-deszczowym reżimem zasilania, z jednym maksimum
przypadającym na ogół na marzec i z jednym minimum w ciągu
roku. Po osiągnięciu wiosennego maksimum stany i przepływy
zmniejszają się, osiągając w miesiącach letnich (VI-VIII)
wartości minimalne. Generalnie cieki tego obszaru cechują się
szybkim przejściem od kulminacji do stanów niżówkowych,
które na ogół rozpoczynają się w czerwcu, są stabilne i
utrzymują się w zasadzie do końca roku hydrologicznego.
Łobżonka i Lubcza charakteryzują się niskim, rzędu 30%,
udziałem zasilania wodami podziemnymi, natomiast Orla i
Rokitka wysokim, rzędu 60-75%. W okresie zimowym w wyniku
długotrwałego utrzymywania się ujemnych temperatur
powietrza mogą pojawić się długotrwałe i głębokie niżówki. W
tym też okresie na rzekach omawianego obszaru pojawiają się
zjawiska lodowe. Przeciętnie początek ich wystąpienia przypada
na okres od 11 do 20 grudnia, a zanikają w czasie od 11 do 20
marca. Średni czas ich trwania wynosi od 31 do 60 dni. Stała
pokrywa lodowa na analizowanych rzekach pojawia się z reguły
w drugiej połowie grudnia i zanika przed 28 lutym, a utrzymuje
się nie dłużej niż 15 dni.
W celu określenia rzędu wielkości przepływów na ciekach
niekontrolowanych
dokonano
pomiarów
przepływów
chwilowych, których wyniki zestawiono w poniższej tabeli.
XI
Liszkowo
XII
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
0
100
200
300
400
Tabela 2. Zestawienie pomiarów przepływów chwilowych
Lp
.*
1.
2.
Rzeka
Lubcza
Orla
Profil
Liszkowo
Radzicz
Wartość
objętości
przepływu
[m3 s-1]
1,03
0,74
* numeracja zgodna z numeracją na mapie
Tabela 3. Średnie miesięczne
podziemnych
Posteru
nek
Dorzecz
e
Lata
Liszkow
o
Łobżon
ka
19662000
P.z.m. nad
Kr. (m)
XI
I
Wys. zn. XI
I
miern. nad
ter. (cm)
106,22
WWW
3 2 2
1 7 4
SSW
0 5 4
70
NNW
i
II
ekstremalne
stany
wód
II
VI VI
Ro
IV V VI
IX X
I
I II
k
90
2 2 1 2 2 2 3 3 3 26
3 1 9 1 3 6 1 3 3 6
6 8 9 8 6 1 5 5 7 82
0
Rys. 2. Zmienność średnich miesięcznych
podziemnych na tle średniej z wielolecia
stanów
wód
O ile przebieg średnich stanów miesięcznych z okresu
wielolecia ma charakter wyrównany, a amplitudy średnioroczne
wynoszą około 120 cm, to w odniesieniu do wartości z
wielolecia wody podziemne charakteryzują się amplitudami
skrajnymi sięgającymi 730 cm. Na ogół w cyklu rocznym
występuje jeden okres wzniosu i jeden niżówki. Podstawowe
zasilanie ma miejsce w czasie roztopów wiosennych i od tego
okresu aż do końca roku hydrologicznego, a niekiedy nawet i do
następnego okresu roztopów, obserwuje się trwałą tendencję
spadkową zwierciadła wód podziemnych. Jedynie okresy
wybitnie wysokich wartości opadów w miesiącach letnich
zaznaczają się w przebiegu wartości miesięcznych. Na
obszarach sandrowych wody podziemne charakteryzują się na
ogół amplitudami skrajnymi rzędu 1-2 m, a w obrębie den
dolinnych i rynien jeziornych amplitudy te wynoszą około 1
metra.
CHA RA KTE RY S TY KA O K RE SU BA DA Ń
Zasobność poszczególnych zbiorników jest dość duża, co
wynika ze znacznych wartości głębokości średnich – w
przypadku 8 jezior przekracza ona 5 m. Tempo wymienialności
wód jest jednak nieznaczne, co spowodowane jest niskimi
wartościami przepływów cieków, zasilających jeziora.
H [cm p.p.t.]
Głębokości występowania wód podziemnych pierwszego
poziomu nawiązują na omawianym obszarze do ukształtowania
powierzchni terenu. Na przeważającej części obszaru wody
podziemne występują na głębokości od 2 do 5 m. Większe
głębokości, powyżej 10 m, występują w południowo-wschodniej
części obszaru opracowania oraz w rejonie wsi Chlebno,
Trzeboń i Puszcza.
Rytm wahań stanów wód podziemnych analizowano na
podstawie
pomiarów
wykonywanych
w
posterunku
obserwacyjnym
IMiGW
zlokalizowanym
w
Liszkowie.
Odzwierciedla on rytm wahań charakterystyczny dla obszarów
wysoczyznowych zbudowanych z glin zwałowych. Ekstremalne
wartości średnie miesięczne oraz ich zmienność odniesiona do
średniej z wielolecia przedstawione zostały w tabeli 3 i na
rysunku 2.
Data
pomiar
u
16.09.2
002
16.09.2
002
WO DY P O DZIE MNE
Rozpatrywany
obszar,
zgodnie
z
podziałem
hydrogeologicznym Polski, znajduje się w regionie pomorskokujawskim (III), w podregionie pomorskim (III 1), w rejonie
Łobżenicy (III 1B). Główny poziom użytkowy występuje w
utworach miocenu i stanowią go piaski, zalegające na
głębokości 80-120 m. Jego miąższość waha się od kilku do
około 50 m, a uzyskiwane wydajności wahają się najczęściej od
20 do 40 m3h-1. Lokalnie w utworach czwartorzędowych
występują
korzystniejsze
warunki
występowania
wód
podziemnych, najczęściej na głębokości 40-60 m, ale o bardzo
zmiennej wydajności potencjalnej.
Warunki pogodowe w okresie wykonywania prac
terenowych były zbliżone do przeciętnych wieloletnich. Pomiary
głębokości zalegania wód podziemnych w studniach
gospodarskich
oraz
pomiary
przepływów
chwilowych
przeprowadzono w dniach 16-17.09.2002 roku. Stany wód
powierzchniowych oraz wód gruntowych utrzymywały się w
górnej granicy strefy stanów niskich.
ST AN CZY ST OŚCI W Ó D P OWIE RZC HN I OWYC H
Badania stanu czystości wód powierzchniowych prowadzone
przez Państwową Inspekcję Ochrony Środowiska objęły rzeki:
Łobżonkę, Lubczę, Zgniłkę, Orlę oraz jezioro Stryjewo.
Ocenę jakości wód powierzchniowych dokonano na
podstawie danych zawartych w „Raporcie o stanie środowiska w
Wielkopolsce w roku 1999” (PIOŚ - Poznań 2000), w „Raporcie
o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2000” (PIOŚ Poznań 2001) oraz w „Stanie czystości wód w zlewniach
dopływów środkowej i dolnej Noteci na terenie województwa
wielkopolskiego w latach 1991-2000” (PIOŚ - Poznań 2001,
delegatura w Pile).
Łobżonka, prawobrzeżny dopływ Noteci, w 1999 roku, na
obszarze objętym arkuszem mapy Wysoka, w punkcie
pomiarowo-kontrolnym Szczerbin (km 27,3 ) prowadziła wody o
ponadnormatywnym zanieczyszczeniu (klasa non). Decydowało
o tym skażenie bakteriologiczne rzeki. Oznaczone wskaźniki
fizyczno-chemiczne mieściły się w III, wskaźniki dotyczące
saprobowości w II klasie czystości. Stan ten należy wiązać z
przyjęciem wód pościekowych i nieoczyszczonych ścieków z
miejscowości Łobżenica. Wody Łobżonki zanieczyszczają spływy
ścieków z innych miejscowości leżących nad rzeką, spływy
obszarowe z pól uprawnych, zanieczyszczenia wyprodukowane
w jej górnej zlewni oraz wnoszone z wodami jej dopływu
Lubczy. Podobnie jak w latach ubiegłych czystość Łobżonki
odbiegała od planowanej II klasy czystości.
Rzeka Lubcza docelowo powinna prowadzić wody w II
klasie czystości. O wypadkowej klasie czystości (klasa non)
decydowało ponadnormatywne stężenie chlorofilu „a”.
Wyrywkowa kontrola Lubczy w latach 1994 i 1999 w punkcie
pomiarowo-kontrolnym w miejscowości Liszkowo (km 4)
wykazała, że w zakresie prowadzonych badań jakość wód rzeki
była na poziomie I i II klasy czystości. Stan sanitarny w 1999
roku wskazywał na III klasę. Ze względu na brak punktowych
źródeł zanieczyszczeń, jakość cieku należy wiązać ze spływami
obszarowymi z rolniczo użytkowanej zlewni.
Zanieczyszczona jest również inna rzeka omawianego
obszaru, Orla. Do Orli zrzucane są wody pościekowe ze
znajdującej się na omawianym obszarze oczyszczalni w
Więcborku.
W 1999 roku przeprowadzono badania dopływającej do
jeziora Stryjewo rzeki Zgniłki, które wykazały, że jej wody były
nadmiernie zanieczyszczone związkami organicznymi i
biogennymi. Inny dopływ do jeziora Stryjewo (bez nazwy) w
1999 roku prowadził wody skażone bakteriologicznie (klasa
non). Wpływ na stan sanitarny cieku miały ścieki komunalne
zrzucane z Ośrodka Wypoczynkowego w Gródku Krajeńskim.
Jezioro Stryjewo badane w 1999 roku, było zbiornikiem
dość silnie zanieczyszczonym (III klasa). Stwierdzono złe
warunki tlenowe w wodach jeziora (całkowite odtlenienie
hypolimnionu).
Substancje
organiczne
ulegające
biochemicznemu
rozkładowi,
fosforany,
fosfor
ogólny
odpowiadały I, substancje organiczne trudno rozkładalne
(określone wskaźnikiem ChZT-Cr) III klasie czystości. Wody
jeziora dyskwalifikowało stężenie soli amonowych (klasa non).
Stan sanitarny akwenu nie budził zastrzeżeń (II klasa). Jakość
wód jeziora była zbliżona do stwierdzonej w 1994 roku.
Źródłem zanieczyszczenia wód zbiornika są spływy obszarowe
ze zlewni użytkowanej rolniczo oraz wnoszone przez drobne
cieki i rowy melioracyjne.
Obniżoną jakość wody mają jeziora usytuowane w
zlewniach użytkowanych rolniczo, gdzie oprócz punktowych
źródeł zanieczyszczeń różnego pochodzenia, duże zagrożenie
stanowią zanieczyszczenia wymywane z terenów rolniczych.
Jeziora przepływowe dodatkowo zanieczyszczają przepływające
przez nie małe cieki. Np. do Jeziora Czarmuńskiego
zanieczyszczenia wnosi rzeka Orla. Do jeziora trafiają ponadto
zanieczyszczone wody spływu powierzchniowego z części
zlewni, na której przeważają pola uprawne.
Miejscowości na omawianym obszarze są w większości
zwodociągowane. Budowie sieci wodociągowej nie towarzyszyły
jednak rozwiązania zapewniające ochronę wód. Ścieki
gromadzone są w szambach, skąd wozami asenizacyjnymi
dowożone są do oczyszczalni lub zrzucane w sposób
niekontrolowany do płynących w pobliżu małych cieków. Do
rzek kierowane są również wody pościekowe z oczyszczalni
ścieków. Cieki prowadzą więc wody silnie zanieczyszczone. Ze
względu na małe przepływy, nie gwarantujące korzystnego
stopnia rozcieńczenia zanieczyszczeń i braku zdolności wód do
samooczyszczania, rzeki omawianego obszaru powinny być
wykluczone z funkcji odbiorników zanieczyszczeń.
Wody powierzchniowe zanieczyszcza również spływ
obszarowy z pól uprawnych zawierający związki biogenne.
Ułatwieniem dla spływu biogenów z terenów rolniczych jest
gęsta sieć rowów melioracyjnych w dolinach oraz urządzenia
drenarskie na terenach wyżej położonych.
Na poprawę stanu czystości wód może wpłynąć
skanalizowanie miejscowości na omawianym obszarze,
zmodernizowanie istniejących oczyszczalni, wykorzystywanych
dotychczas
w
stopniu
niedostatecznym
oraz
takie
zmodernizowanie systemu melioracyjnego, aby ilość wody
odprowadzana ze zlewni rolniczej do wód powierzchniowych
była jak najmniejsza.
Tabela 4.
Stan czystości badanych cieków
Punkt
pomiarowokontrolny
1. Łobżon Szczerbin
ka
(27,3 km)
2.
Łobżon Dorotowo
3. ka
(48,0 km)
Rok Klasa
Główne
bada czysto
zanieczyszczenia
ń
ści
1999 non Związki biogenne
(azotyny, fosforany,
1999 III Pog)
Związki biogenne
1999
II
(azotyny, fosforany,
Pog)
Lubcza Liszkowo
Substancje
(4,0 km)
organiczne, związki
biogenne
non - nie odpowiada normom
Lp
Rzeka
.
Tabela 5. Ważniejsze zrzuty ścieków
Nr Miejscow
*
ość
1.
2.
3.
4.
Witrogo
szcz
Liszkow
o
Dębno
5. Witosła
w
Więcbor
k
Zakład
UG
Łobżenic
a
UG
Łobżenic
a
UG
Łobżenic
a
UG
Mrocza
Ilość Urządze
Rodzaj ścieków
nie
ściekó
m3 d-1
do
w
max/aktu oczyszc
alna
z.
komun 140/60 mech.alne 750/150
biol.
komun 250/200 mech.100/80
alne
biol.
komun
mech.alne 560/600
biol.
komun
mech.alne
biol.
komun
alne
Kierunek
zrzutu
rów
do
Lubczy
rów
do
Lubczy
rów
do
Lubawki
rów do J.
Witosławs
kiego
mech.- do Orli
biol.
ZGM
Więcbork
* numeracja zgodna z numeracją na mapie.
PRZE O BRAŻE NIA ST OSUN KÓW W ODNYC H
Warunki wodne na obszarze objętym arkuszem mapy
Łobżenica zostały przeobrażone przez człowieka w znacznym
stopniu. Przeobrażenia te polegają na:
 wylesieniu omawianego obszaru,
 budowie sieci rowów odwadniających tereny podmokłe,
 wyprostowaniu i pogłębieniu koryt mniejszych cieków i
włączeniu ich do systemu melioracyjnego,
 zabudowie technicznej rzek, np.: Łobżonka (jazy), Orla
(zastawka i jazy),
 obniżeniu przez drenaż części płytko zalegających wód
podziemnych w południowo-wschodniej części omawianego
obszaru oraz powyżej miejscowości Liszkówko i na wschód
od miejscowości Polinowo,
 pogorszeniu jakości wód powierzchniowych przez dopływ
zanieczyszczeń obszarowych lub wód pościekowych do
cieków (Łobżonka),
 zmianie wodności małych cieków, związanej z dużą ilością
wód obcych zrzucanych w postaci wód pościekowych (rzeka
Łobżonka),
 obniżeniu jakości płytkich wód podziemnych w rejonach
nieskanalizowanych osiedli,
 obniżeniu jakości płytkich wód podziemnych w miejscach
nielegalnego składowania odpadów,
 przerzutach wody czystej i zanieczyszczonej.
Nazewnictwo dotyczące sieci hydrograficznej zostało
zaczerpnięte z: Choiński A.,1991: Katalog jezior Polski,
część pierwsza, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań;
Podział hydrograficzny Polski 1983: praca zbiorowa pod
red. Haliny Czarneckiej, IMiGW, Warszawa
© Copyright by Alfred Kaniecki, Alicja Baczyńska, Anna Gogołek
Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu