mgr Włodzimierz Chybowski Warszawa, 17.11.2011 r. nauczyciel

mgr Włodzimierz Chybowski
Warszawa, 17.11.2011 r.
nauczyciel historii z 30 letnim stażem
wieloletni doradca metodyczny
pracownik systemu egzaminów zewnętrznych z 12 letnim stażem
autor wielu publikacji dla uczniów i nauczycieli
Opinia o programie nauczania historii „Poznać przeszłość. Wiek XX”
dla klasy I szkoły ponadgimnazjalnej
autorstwa Marka Jekela
Program nauczania historii w klasie I szkoły ponadgimnazjalnej został opracowany
w oparciu o podstawę programową wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego
w poszczególnych typach szkół (Dz. U. nr 4, poz. 17, z dnia 15 stycznia 2009 r.). Spełnia
również wymogi ministerialne w sprawie dopuszczenia do użytku szkolnego programów
nauczania (Dz. U. nr 4, poz. 18, z dnia 15 stycznia 2009 r.) oraz jest zgodny z odpowiednimi
zaleceniami Parlamentu Europejskiego i Rady Europy (2008/C111/01, z dnia 23 kwietnia
2008 r.).
Program „Poznać przeszłość. Wiek XX” odnosi się do treści podstawy programowej
czwartego etapu edukacyjnego w zakresie podstawowym w pierwszej klasie szkoły
ponadgimnazjalnej oraz określonych w tym dokumencie umiejętności ucznia.
Autorzy reformy programowej postanowili wcielić w życie nowatorski pomysł
rozłożenia pomiędzy dwa typy szkół (gimnazjum i szkołę ponadgimnazjalną) części treści
nauczania historii, przenosząc do I klasy szkoły ponadgimnazjalnej wszystkie zagadnienia
od końca I wojny światowej do czasów nam współczesnych. Pomysł ten, mimo dość licznych
głosów krytycznych, wydaje się wychodzić naprzeciw postulatom wielu środowisk
nauczycielskich, które wielokrotnie zgłaszały problem braku czasu na pełną realizację treści
z zakresu XX wieku. Dzięki temu zagadnienia XX wieku będą teraz realizowane w ciągu
dwóch, a nie jednej, jak dotychczas, godzin tygodniowo.
Układ treści programu ma charakter chronologiczny (zgodnie z zaleceniami podstawy
programowej), uwzględniający ujęcie problemowe. Sam program jest sformułowany jasno
i szczegółowo. Autor nie pominął również szeroko rozumianych zagadnień związanych
z dziedzictwem kulturowym oraz edukacją regionalną. Kładzie on główny nacisk na
wyszukiwanie, selekcję oraz analizę zdobywanych informacji, szczególnie eksponuje związki
przyczynowo-skutkowe, jak i umiejętność uzyskiwania informacji pochodzących
z różnorodnych źródeł.
Program „Poznać przeszłość. Wiek XX” składa się z siedmiu rozdziałów. Na początku
autor przedstawia swoją koncepcję programu, jego krótką charakterystykę oraz odnosi się do
wymogów nowej podstawy programowej. W kolejnych rozdziałach autor charakteryzuje
postawione cele kształcenia i wychowania oraz przedstawia szczegółowo materiał nauczania,
uwzględniając w przypadku każdego tematu odniesienia do szczegółowych wymagań
podstawy programowej. Na koniec autor przedstawia procedury osiągania szczegółowych
(zoperacjonalizowanych) celów edukacyjnych, a także proponuje różne formy kontroli
oraz metody oceny osiągnięć uczniów.
Autor zaproponował realizację materiału nauczania w klasie I na 45 godzin (jednostek
tematycznych). Dzięki temu nauczyciel otrzyma rezerwę czasową (ok. 15 godzin lekcyjnych),
1
którą będzie mógł przeznaczyć np. na rozwijanie u uczniów dodatkowych umiejętności,
wzbudzanie zainteresowania przedmiotem oraz lekcje powtórzeniowe. Z 45 godzin (jednostek
tematycznych), które autor zaplanował na realizację całego materiału, 14 – obejmuje
dwudziestolecie międzywojenne, 11 – okres II wojny światowej i aż 20, co cieszy – Polskę
i świat po II wojnie światowej. Pozwoli to na zrealizowanie m.in. tych zagadnień związanych
z historią najnowszą, w których Polska i Polacy mieli szczególny udział, nie zawsze należycie
doceniony w dotychczasowych programach.
Mając na uwadze większą ilość czasu na realizację materiału, jaką daje nowa reforma
programowa w klasie I szkoły ponadgimnazjalnej, oraz fakt, iż uczeń z niektórymi
zagadnieniami zapozna się tylko raz w całym cyklu kształcenia, autor przedstawił ciekawe
rozwiązania praktyczne, pozwalające skupić się nauczycielowi na rzeczywistym kształceniu
kompetencji uczniów i bardziej wnikliwej analizie niektórych treści, doskonale rozumiejąc
istotę wyodrębnienia treści podstawowych. Dlatego też program ten nie jest przeładowany
nadmiarem materiału, nie wpada w pułapkę encyklopedyzmu i bardzo dobrze oddaje istotę
reformy programowej.
Jednym z wielu walorów programu „Poznać przeszłość. Wiek XX” jest umiejętne
określenie celów kształcących i wychowawczych, wymienionych w rozdziale 4. Analizując
podane cele kształcenia można stwierdzić, że pozwalają one aktywizować uczniów, rozwijać
u nich postawy samodzielności i krytycyzmu. Pozwalają one również doskonalić jedną
z najważniejszych umiejętności, tak często sprawdzanej na egzaminie maturalnym:
uzyskiwanie informacji pochodzących z różnorodnych źródeł. Świadczą o tym chociażby
takie zapisy jak: „czerpanie wiedzy z analizy map i planów”, „kształtowanie umiejętności
krytycznej analizy źródeł historycznych” czy „poszukiwanie i selekcja źródeł informacji”.
Cele kształcenia uzupełniają się z równie ważnymi celami wychowawczymi, a szczególnie
z kształtowaniem postaw patriotycznych.
Bardzo pomocne dla nauczyciela będzie szczegółowe przedstawienie w rozdziale 5.
materiału nauczania w formie wypunktowanych najważniejszych zagadnień do każdego
z 45 tematów. Nowością, z którą po raz pierwszy zetkną się nauczyciele szkół
ponadgimnazjalnych, jest odniesienie tych zapisów do konkretnych wymagań szczegółowych
z podstawy programowej. Autor wykorzystał tu znakomity pomysł, aby w formie
tabelarycznej obok materiału nauczania ująć odniesienia do podstawy programowej. Dzięki
temu nauczyciel na bieżąco będzie mógł sprawdzić, które wymagania szczegółowe, zapisane
w formie czynnościowej, będą mieli za zadanie opanować na danej jednostce lekcyjnej
jego uczniowie. Ponadto autor umieścił również przy każdej jednostce tematycznej swoją,
bardzo przemyślaną propozycję pojęć, które powinni opanować uczniowie.
Materiał nauczania kładzie duży akcent na historię Polski, która została ściśle
skorelowana z historią powszechną. Zagadnienia z historii Polski zostały ujęte w odrębnych
tematach, jednak tak umiejscowionych, aby ukazać związek dziejów naszej ojczyzny
z historią Europy i świata. Dzięki temu program łączy elementy dziedzictwa kulturowego,
ustrojowego i gospodarczego. Wszystkie te wątki łączą się ze sobą, w sposób szczególny
akcentując wzajemność relacji Polski, Europy i świata. Takie ujęcie przynosi ogromne
korzyści w procesie wychowawczym – kształtuje pozytywną postawę wobec wartości
patriotycznych, a zarazem podkreśla wspólnotowy charakter dziedzictwa europejskiego.
Każdy dział problemowy zaczyna się, zgodnie z zasadami współczesnej dydaktyki,
zagadnieniami z historii powszechnej. Pozwala to młodemu człowiekowi lepiej zrozumieć
historię ojczystą, dostrzec związki przyczynowo-skutkowe oraz doskonalić umiejętność
wyciągania wniosków.
2
Rozdział 6. zawiera omówienie procedur osiągania szczegółowych celów
edukacyjnych. Autor dokładnie omawia 16 metod (w tym 2 konwencjonalne i 14
aktywizujących) w nauczaniu historii, które może wykorzystać nauczyciel w swojej pracy
z uczniami. Zgodnie z najnowszymi zasadami dydaktyki preferuje metody służące wymianie
poglądów, rozwiązywaniu problemów i rozwijające umiejętności historyczne. Zwraca przy
tym uwagę, że np. wykład jest nadal najczęściej stosowaną metodą w praktyce szkoły
ponadgimnazjalnej, stąd nie powinny dziwić informacje o tej metodzie, ułatwiające jak
najbardziej efektywne jej stosowanie. Świetnym pomysłem jest zaproponowanie przez autora
do każdej metody propozycji kilku zagadnień, które można przy ich pomocy realizować.
Ostatni
rozdział
może
pełnić
rolę
przewodnika
metodycznego
dla nauczyciela. Autor przypomniał w nim podstawowe formy kontroli ucznia. Uwzględnił
m.in. różne ich formy i metody. Szczególnie pomocne w konstruowaniu własnego,
przedmiotowego systemu oceniania są zaproponowane przez autora kryteria ocen
w pięciostopniowej skali. Uwzględniają one przede wszystkim wymagania w zakresie
umiejętności, poczynając już od wymagań koniecznych, np.: „sytuuje najważniejsze
wydarzenia w czasie i przestrzeni”, „rozpoznaje związki przyczynowo-skutkowe”.
Do najważniejszych atutów programu należy:
– przejrzystość treści nie tylko w samej zawartości, lecz także w sposobie ich przedstawienia,
którą mogą docenić zwłaszcza młodzi nauczyciele rozpoczynający pracę zawodową,
– możliwość realizacji treści przedmiotowych w różnym tempie, zależnie od potrzeb
i możliwości danego zespołu klasowego,
– klarowny układ tabelaryczny materiału nauczania wraz z odniesieniami do wymogów nowej
podstawy programowej kształcenia ogólnego, pozwalający nauczycielom zweryfikować
założenia programowe w odniesieniu do wymogów ministerialnych,
– stworzenie możliwości aktywizowania uczniów poprzez kształcenie umiejętności wystąpień
publicznych i pracy w grupie,
–stworzenie warunków do zapoznania uczniów z dziejami regionu i miejscowości, w której
mieszkają.
Podsumowując, Pan Marek Jekel zaproponował bardzo nowoczesny program
nauczania, w pełni zgodny z założeniami nowej podstawy programowej kształcenia ogólnego
oraz wymogami zamieszczonymi w rozporządzeniu w sprawie dopuszczenia do użytku
szkolnego programów nauczania. Program „Poznać przeszłość. Wiek XX” jest poprawny
merytorycznie i dydaktycznie, dostosowany jest także do wieku oraz możliwości uczniów,
a jego realizacja na IV etapie edukacyjnym jest w pełni możliwa. Uważam, że każdy
nauczyciel, zarówno ten, który jest na początku swojej drogi zawodowej, jak i ten, który
posiada wieloletnie doświadczenie w pracy w szkole, będzie miał możliwość twórczej,
a zarazem niezwykle satysfakcjonującej pracy, a uczniom pozwoli zainteresować się
przedmiotem postrzeganym często jako trudny i zawierający wiele treści. Może, dzięki temu
programowi, więcej uczniów zdecyduje się w klasie drugiej na wybór historii na poziomie
rozszerzonym i zdawanie z tego przedmiotu matury? Byłby to niewątpliwy sukces również
i autora programu, Pana Marka Jekela.
Włodzimierz Chybowski
3