Nowiny Lekarskie 3 12.indd

Nowiny Lekarskie 2012, 81, 3, 244–250
AGNIESZKA DYZMANN-SROKA1, MACIEJ TROJANOWSKI1, DANIEL KAŹMIERCZAK2
CZY WARTO ORGANIZOWAĆ W POLSCE AKCJE PROFILAKTYCZNE?
IS IT WORTH TO ARRANGE HEALTH PROMOTION INITIATIVES IN POLAND?
1
Zakład Epidemiologii i Profilaktyki Nowotworów
Wielkopolskie Centrum Onkologii
Kierownik: dr Agnieszka Dyzmann-Sroka
2
Dział Szkoleń, Współpracy Naukowej i Zapewnienia Jakości
Wielkopolskie Centrum Onkologii
p.o. kierownika: mgr Daniel Kaźmierczak
Streszczenie
Wstęp. Wielkopolskie Centrum Onkologii ma na uwadze, iż poza niekwestionowanym obowiązkiem udzielania świadczeń medycznych na najwyższym poziomie, równie istotne jest promowanie zdrowia wśród personelu, pacjentów oraz członków ich rodzin,
a także w środowisku lokalnym. W związku z powyższym od 10 lat organizuje tzw. „Dni Drzwi Otwartych”, a od 3 lat kampanię
profilaktyki nowotworów skóry „Słonecznie – bezpiecznie” oraz inne akcje, podczas których mieszkańcy Wielkopolski mają okazję
do rozmowy ze specjalistami i przeprowadzenia badań lekarskich. Koszty takich akcji z reguły pokrywane są ze środków własnych
Wielkopolskiego Centrum Onkologii.
Cele pracy. W związku z powyższym, celem pracy stało się ustalenie, czy nakłady ponoszone przez Wielkopolskie Centrum Onkologii na organizowanie „Dni Drzwi Otwartych” mają przełożenie na korzyści zdrowotne społeczeństwa w postaci wykrycia zmian
nowotworowych we wczesnym stadium zaawansowania (co daje większe szanse na całkowite wyleczenie) oraz zmiany postaw
zdrowotnych (co w efekcie doprowadzić ma do zmniejszenia zachorowalności na nowotwory).
Materiał i metody. Jako główną bazę danych przyjęto bazę Wielkopolskiego Centrum Onkologii uzupełnioną o wyniki 3 badań ankietowych: 1. przeprowadzonego w 2006 roku przez Pracownię Badań Społecznych DGA na grupie 508 Wielkopolan, 2. przeprowadzonego w
2010 roku przez pracownię Millward Brown na grupie 318 Polek w wieku 50–69 lat oraz 3. przeprowadzonego w 2009 roku przez Zakład
Epidemiologii i Profilaktyki Nowotworów na grupie 339 uczestników akcji „Słonecznie-bezpiecznie”. Analizę epidemiologiczną oparto
na danych Wielkopolskiego Rejestru Nowotworów Złośliwych.
Wyniki. Nowotwory złośliwe stanowią istotny problem zdrowotny społeczeństw XXI wieku. Problemem specyficznym dla naszego kraju jest niska skuteczność leczenia spowodowana faktem, iż większość Polaków nie prowadzi zdrowego stylu życia wykazując
równocześnie irracjonalną niechęć do badań profilaktycznych. Wielkopolskie Centrum Onkologii od 10 lat organizuje „Dni Drzwi
Otwartych”, podczas których mieszkańcy Wielkopolski mają okazję do rozmów, porad i badań lekarskich. Podczas 12 akcji przebadano ponad 1550 osób; wykonano ponad 230 zabiegów ambulatoryjnych; 150 badań USG; 240 mammografii, 25 rtg, 150 badań
laboratoryjnych; 50 biopsji. Średni koszt uratowania 1 roku życia był bardzo niski (≈100 zł).
Dyskusja. Jak wykazały badania przeprowadzone w związku z realizacją Populacyjnego Programu Wczesnego Wykrywania Raka
Piersi – Polki reprezentują wysoki poziom wiedzy o profilaktyce i raku piersi, niestety za tą wiedzą nie idą czyny, ponieważ problemem Polski jest niska zgłaszalność na badania profilaktyczne. Doświadczenia Wielkopolskiego Centrum Onkologii wykazują,
iż Polacy będą się badać, jeśli poprzez racjonalną promocję i nacisk na pozytywne statystyki przekonamy ich, że warto się badać,
bo sukces w leczeniu zależny jest od stadium zaawansowania, a wykrycie nowotworu tylko o jedno stadium wcześniej zwiększa
szanse wyleczenia średnio o 25%.
Wnioski. Informacje docierające do środowiska medycznego są sprzeczne. Z jednej strony słyszą, że Polki unikają badań profilaktycznych, bo np. badania cytologiczne wykonało zaledwie 24% kobiet, z drugiej akcje „Dni Drzwi Otwartych”, podczas których
chętne osoby mogą skorzystać z porad i badań cieszą się od 10 lat niezmiennym zainteresowaniem. To może oznaczać, iż badaniami
profilaktycznymi interesują się inne grupy wiekowe, że w kręgu zainteresowań znajdują się inne umiejscowienia albo, że z informacją o możliwości bezpłatnych badań nie potrafimy dotrzeć na skalę masową. Nie ma wątpliwości, iż w działania zmierzające do
upowszechnienia zasad zdrowego stylu życia i wczesnego wykrycia nowotworów warto inwestować, bo profilaktyka jest naprawdę
tańsza od leczenia.
SŁOWA KLUCZOWE: profilaktyka nowotworów, wczesne wykrycie, epidemiologia nowotworów.
Summary
Introduction. The Greater Poland Cancer Centre realises that health promotion among its staff, patients and their family members,
and the local community is as important as the unquestionable duty to provide high quality medical services. To this end, for recent
ten years it has organised Open Door Days, and for three years, skin cancer prevention campaign called Safe in the Sunshine, as well
as other initiatives during which Greater Poland community members are offered opportunities to talk with oncology and medical
examination specialists. The costs of such campaigns are usually covered from the Centre’s own funds.
PRACE ORYGINALNE
245
Czy warto organizować w Polsce akcje profilaktyczne?
Aim of the study. In view of that, an interesting question arose of whether the investment incurred by the Greater Poland Cancer
Centre in holding the Open Door Days translates into public health benefit of earlier detection of cancer (thus offering a better
chance for full recovery) and a change in health-related behaviours (eventually leading to a reduction in cancer incidence).
Materials and methods. The main source of data for this study was the database of the Greater Poland Cancer Centre supplemented
with results of the 3 surveys: 1. conducted in 2006 by the DGA Social Research Agency on a group of 508 Greater Poland residents,
2. survey conducted in 2010 by Millward Brown on a group of 318 Polish females aged 50–69 years, 3. survey conducted in 2009
by Epidemiology and Cancer Prevention Unit on a group of 339 participants of Safe in the Sunshine campaign. The epidemiological
analysis was based on data held by the Greater Poland Cancer Registry.
Results. Malignant neoplasms represent a significant health issue for societies of the 21st century. Poland is specifically characterised
by low efficacy of treatment due to the fact that most Polish people do not pursue a healthy lifestyle while showing an irrational
reluctance to preventive examinations. As promotion of preventive examinations and healthy lifestyle hawe become an issue of
utmost importance, the Greater Poland Cancer Centre has for ten years now organised the Open Door Day campaigns where the
local community is offered opportunities to talk with doctors, receive advice and take medical examinations.
The twelve campaigns have involved 1,550 individual medical examinations; 230 outpatients procedures; 150 USGs; 240
mammographies, 25 RTGs, 150 laboratory tests; 50 biopsies. The cost of saving one year of life for people with diagnosed cancer
was a little bit more than PLN 100.
Discussion. Polish women know a lot about breast cancer and its prevention. Unfortunately, their knowledge is not reflected by
actions, as shown by low attendance at preventive examinations. The experience of the Greater Poland Cancer Centre indicates that
Poles will report for preventive examination only if we manage to convince them through a reasonable promotion and emphasis
on positive statistics that such examination is worthwhile, because success in treatment depends on the stage of the disease and
diagnosis made just one stage earlier increases the chance of recovery by an average of 25%.
Conclusion. Information received by the medical community is of contradictory nature. On the one hand, it is said that Polish
women avoid preventive examinations with only 24% of them having their pap smear test made. On the other hand, the Open Door
Day campaigns, where consultations and examinations are offered on open basis, have invariably raised a great interest among
women for ten years. This may mean that preventive examinations are of interest also to other age groups or that the interest is
focused on other cancer locations or that we are not able to communicate the offer of preventive examinations to the general public.
It is beyond any doubt that promotion of healthy lifestyle and early cancer diagnosis are worth investing in, because preventive
medicine is indeed cheaper than treatment.
KEY WORDS: cancer prevention, early diagnosis, cancer epidemiology.
Wstęp
Nowotwory złośliwe – będące trzecią na świecie,
a w krajach rozwiniętych drugą przyczyną zgonów
– stanowią obecnie istotny problem zdrowotny społeczeństw XXI wieku, a biorąc pod uwagę starzenie
się populacji – problem ten będzie narastał [3, 5, 7].
W opublikowanym w 2008 roku dokumencie pt.:
„World cancer report 2008” [3] Światowa Organizacja Zdrowia, biorąc pod uwagę aktualne dane oraz
prognozy na przyszłe 20 lat, ogłosiła, iż skuteczna
walka z rakiem musi opierać się na profilaktyce pierwotnej i wtórnej.
Podjęcie tematyki promocji zdrowia na polu krajowym zintensyfikowało przystąpienie Polski do Unii
Europejskiej, którego konsekwencją była potrzeba
wielu zmian legislacyjnych, tj. wprowadzenia nowych
regulacji prawnych lub/i uzupełnień w wyniku transpozycji prawa wspólnotowego w zakresie zdrowia publicznego do prawa polskiego, które nadają promocji
zdrowia priorytetowy status ważności. Wielkopolskie
Centrum Onkologii ma świadomość, iż poza niekwestionowanym obowiązkiem udzielania świadczeń medycznych na najwyższym poziomie równie istotne jest
promowanie zdrowia wśród personelu, pacjentów oraz
członków ich rodzin, a także w środowisku lokalnym.
W związku z powyższym od 10 lat organizuje „Dni
Drzwi Otwartych” oraz inne kampanie i akcje profilaktyczne, podczas których mieszkańcy Wielkopolski
mają okazję do rozmowy ze specjalistami z zakresu
onkologii i przeprowadzenia badań lekarskich.
Ponadto, przystąpienie w 2009 roku Wielkopolskiego Centrum Onkologii do Międzynarodowej Sieci
Szpitali Promujących Zdrowie przy WHO umożliwiło
organizację dodatkowych inicjatyw, spośród których na
uwagę zasługuje kampania profilaktyki nowotworów
skóry „Słonecznie – bezpiecznie”. Koszty takich akcji
z reguły pokrywane są ze środków własnych Wielkopolskiego Centrum Onkologii. W związku z tym ciekawym pytaniem stało się ustalenie, czy poniesione przez
szpital koszty przekładają się na korzyści zdrowotne
dla społeczeństwa?
Cel
Celem pracy jest odpowiedź na pytanie – czy nakłady ponoszone przez Wielkopolskie Centrum Onkologii
na organizowanie „Dni Drzwi Otwartych” mają przełożenie na korzyści zdrowotne społeczeństwa w postaci
wykrycia zmian nowotworowych we wczesnym stadium zaawansowania (co daje większe szanse na całkowite wyleczenie) oraz zmiany postaw zdrowotnych (co
w efekcie doprowadzić ma do zmniejszenia zachorowalności na nowotwory).
PRACE ORYGINALNE
246
Agnieszka Dyzmann-Sroka, Maciej Trojanowski, Daniel Kaźmierczak
Materiał i metody
Jako główną bazę danych niezbędną dla realizacji
wyznaczonych celów pracy przyjęto bazę Wielkopolskiego Centrum Onkologii. Dane o wiedzy społeczeństwa o nowotworach i profilaktyce pochodzą z trzech
badań ankietowych:
• przeprowadzonego w 2006 roku przez Pracownię
Badań Społecznych DGA na grupie 508 Wielkopolan wybranych losowo z bazy numerów PESEL
(w tym 265 kobiet, 243 mężczyzn w wieku min.
18 lat, maks. 84 lata, średnia 45 lat, 38% stanowili
palacze) [4]
• przeprowadzonego w 2010 roku przez pracownię
Millward Brown na grupie 318 kobiet w wieku
50–69 lat (badanie typu Capibus, grupa reprezentatywna, wyznaczona w Polsce do skryningu raka
piersi) [6]
• przeprowadzonego w 2009 roku przez Zakład Epidemiologii i Profilaktyki Nowotworów na grupie
339 Wielkopolan – uczestników akcji „Słonecznie-bezpiecznie” ( w tym 241 kobiet, 98 mężczyzn, min. 14 lat, maks. 86 lat, średnia 49 lat).
Analizę epidemiologiczną regionu przeprowadzono
w oparciu o dane Wielkopolskiego Rejestru Nowotworów
Złośliwych [12].
Wyniki
Nowotwory złośliwe – będące trzecią na świecie,
a w krajach rozwiniętych drugą przyczyną zgonów – stanowią obecnie istotny problem zdrowotny społeczeństw
XXI wieku [3, 7, 15]. W opublikowanym w 2008 roku
przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) dokumencie pt.: „World cancer report 2008” [3] prognozowano,
iż w 2008 roku nowotwór złośliwy zostanie rozpoznany
u około 12 400 000 osób, w okresie do 5–lat od rozpoznania, a więc pod opieką onkologów znajdować się będzie około 28 000 000 osób, a nowotwór złośliwy miał
być przyczyną zgonów około 7 600 000 osób.
Rok
2008 r.
2030 r.
LiczebnoĞü populacji
6 732 000 000
8 283 000 000
Zachorowaáo na nowotwory záoĞliwe
Zmaráo z przyczyn now. záoĞl.
Pod opieką onkologów
12 400 000
26 380 000
7 600 000
17 031 000
26 000 000
75 000 000
Odsetek osób w wieku 65+:
Kraje rozwiniĊte
14,6%
22,6%
Kraje rozwijające siĊ
5,3%
9,8%)
Rycina 1. Sytuacja epidemiologiczna nowotworów złośliwych na
świecie 2008 vs. 2030 [3].
Figure 1. World Cancer epidemiology, 2008 vs. 2030 [3].
PRACE ORYGINALNE
Równocześnie biorąc pod uwagę prognozy dotyczące zwiększenia liczebności populacji Świata do ponad
8 000 000 000 w roku 2030 oraz mając na względzie
tempo starzenia się populacji, przy założeniu tylko 1%
rocznego wzrostu zachorowalności prognozowano, iż
w 2030 roku rozpoznanych zostanie ponad 26 000 000
nowych przypadków raka, a pod opieką onkologów
znajdować się będzie około 75 000 000 chorych (rycina 1). To ogromne obciążenie zarówno finansowe (dla
płatników świadczeń medycznych) jak i społeczne
(wyłączenie osób z życia zawodowego i pełnionych ról
w rodzinie), dlatego też w oparciu o aktualne badania
WHO proponuje, by wpłynąć na zmianę tych statystyk
poprzez działania na rzecz upowszechnienia profilaktyki
pierwotnej i wtórnej [3].
Jak wynika z danych Wielkopolskiego Rejestru
Nowotworów, Wielkopolska jest regionem wysokiego ryzyka zachorowania na nowotwory [5]. W 2009
roku, w przypadku współczynników standaryzowanej
zachorowalności pośród 16 województw u mężczyzn
Wielkopolska zajmuje miejsce 2., a u kobiet 3. W przypadku standaryzowanych współczynników umieralności – Wielkopolanie zajmują 5., a Wielkopolanki 3.
miejsce [5].
Struktura zachorowań w 2009 roku w Wielkopolsce podobna jest do zachorowań notowanych w innych
krajach Europy Zachodniej [5, 7]. Jeśli analizować
będziemy zachorowalność w liczbach bezwzględnych
u obu płci ogółem, to na pierwszym miejscu znajduje
się rak płuca, na drugim rak piersi, na trzecim rak
jelita grubego (C18-C21) [16]. Wśród mężczyzn najczęściej występującymi nowotworami złośliwymi są:
płuco (C34), prostata (C61), jelito grube (C18-C21).
U kobiet najczęstszym jest rak piersi (C50), jelita
grubego (C18-C21) i płuca (C34). Niemal co trzeci
przypadek zgonu z przyczyn nowotworu złośliwego
u mężczyzn spowodowany jest rakiem płuca. U kobiet
nowotwór ten stanowi drugą przyczynę zgonu, jednakże różnice w odsetku zgonów z powodu raka piersi
i płuca wynoszą zaledwie 1%. Prognozy przygotowane przez WRN wskazują, iż w 2020 roku zarejestrowanych być może około 17 330 nowych zachorowań,
a pod opieką onkologów znajdować się będzie około
52 000 chorych, co w przełożeniu na świadczenia medyczne oznaczać będzie dla Wielkopolskiego Oddziału
Wojewódzkiego NFZ wydatki rzędu 300÷400 000 mln
PLN rocznie (Rycina 2) [5].
Według autorów Europejskiego Kodeksu Walki
z Rakiem 80–90% zachorowań na nowotwory złośliwe
w populacjach zachodnich można przypisać czynnikom
środowiskowym, rozumianym szeroko jako nawyki
żywieniowe i zachowania społeczno-kulturowe [15].
Niekorzystne pod względem zdrowotnym zachowania
człowieka (m.in. palenie tytoniu, nieprawidłowa dieta,
brak aktywności fizycznej itd.) są przyczyną około 70%
zachorowań na nowotwory złośliwe [1, 8].
Czy warto organizować w Polsce akcje profilaktyczne?
247
•
•
•
•
Rycina 2. Planowany globalny wzrost zachorowalności na nowotwory złośliwe [5].
Figure 2. Predicted changes in cancer morbidity and mortality [5].
W Polsce prawie 80% zgonów spowodowanych jest chorobami określanymi mianem cywilizacyjnych, do których
należą: choroby układu krążenia, nowotwory złośliwe
oraz wypadki, urazy i zatrucia [11]. Nowotwory złośliwe stanowią drugą (po chorobach układu krążenia 46%)
przyczynę zgonów, powodując 26% zgonów u mężczyzn
i ponad 23% zgonów u kobiet w Polsce [9, 13]. Charakterystyczne jest to, że w populacji polskiej w wieku
poniżej 65 lat nowotwory złośliwe są główną przyczyną
zgonów, co wyróżnia negatywnie Polskę pośród krajów
europejskich [13]. Problemem specyficznym dla naszego kraju jest niska skuteczność leczenia spowodowana –
jak wykazały badania przeprowadzone na zlecenie Ministerstwa Zdrowia – faktem, iż większość Polaków nie prowadzi zdrowego stylu życia [4, 5, 10]. Przede wszystkim
wykazują irracjonalną niechęć do badań profilaktycznych.
Większość zgłasza się do onkologa, gdy choroba jest już
zaawansowana, a szanse na całkowite wyleczenie zdecydowanie mniejsze. O tym, że Polacy unikają badań profilaktycznych decydują cztery czynniki: społeczny, ekonomiczny, psychologiczny i organizacyjny [5]. Dużą winę ponoszą
również funkcjonujące w społeczeństwie stereotypy. Diagnoza „rak” nadal kojarzona jest z wyrokiem śmierci. Poza
unikaniem badań profilaktycznych Polacy nie odżywiają się
prawidłowo, nie uprawiają sportów, palą papierosy, piją alkohol. Dlatego niezwykle ważne staje się upowszechnienie
w społeczeństwie wielkopolskim badań profilaktycznych
i zasad zdrowego stylu życia, tak by w pierwszym etapie
doprowadzić do zwiększenia przypadków nowotworów
złośliwych wykrywanych we wczesnych stadiach zawansowania (by w efekcie po 8–10 latach doprowadzić
w populacji do zmniejszenia umieralności z przyczyn tych
nowotworów), a poprzez zmianę stylu życia doprowadzić
w przyszłości do zmniejszenia zachorowalności na nowotwory złośliwe. Dlatego też Wielkopolskie Centrum Onkologii od 10 lat organizuje „Dni Drzwi Otwartych”, podczas
których mieszkańcy Wielkopolski mają okazję do rozmowy ze specjalistami z zakresu onkologii i przeprowadzenia
badań lekarskich. Podczas takich akcji czynne są:
Rejestracja
Punkt informacyjny
Poradnie onkologiczne
Zakład radiologii (wykonywane są badania rtg,
usg, mammografia diagnostyczna)
• Pracownia badań przesiewowych (wykonuje profilaktyczne badania mammograficzne piersi)
• Zakład patologii (biopsje)
• Pracownia diagnostyki laboratoryjnej (podstawowe badania).
Dodatkowo, poza poradami i badaniami, poprzez
rozmowę i wydawane ulotki Wielkopolanie mają okazję poszerzyć swoją wiedzę w zakresie zdrowego stylu
życia, a poprzez uczestnictwo w ciekawych konkursach
utrwalają tę wiedzę i zdobywają nagrody. Podczas takiej
akcji w centrum pracuje około 30 osób, a koszty takich
akcji (tj. około 10 000–15 000 PLN) z reguły pokrywane są ze środków własnych Wielkopolskiego Centrum
Onkologii. Dlatego pytaniem jakie należy postawić jest
ustalenie, czy poniesione przez szpital koszty przekładają się na korzyści zdrowotne dla społeczeństwa?
Podczas 12 akcji przebadano ponad 1550 osób; wykonano ponad 230 zabiegów ambulatoryjnych; 150 badań USG; 240 mammografii, 25 rtg, 150 badań laboratoryjnych; 50 biopsji (Tabela 1).
Schemat przeprowadzanych akcji wyglądał następująco:
• Porada z wywiadem i badaniem klinicznym,
w przypadku wykrycia zmian podejrzanych skierowanie na podstawową diagnostykę (rtg, usg,
mammografia, badania laboratoryjne, biopsja),
• Ocena wyników, jeśli konieczna jest dalsza diagnostyka skierowanie do właściwej poradni w celu kontynuacji diagnostyki lub skierowanie na leczenie.
Dla przykładu, podczas akcji „Dnia Drzwi Otwartych”
zorganizowanej w 2009 roku, po przebadaniu 127 pacjentów (92 kobiet i 35 mężczyzn w wieku: min. 13 lat, maks.
81 lata, średnia 48 lat), wykryto 62 zmiany łagodne i 7
nowotworów złośliwych. Podczas akcji „Słonecznie-Bezpiecznie” zorganizowanej w tym samym roku po przebadaniu 143 osób wykryto 39 zmiany łagodne i 6 zmian złośliwych (wszystkie zmiany w I0 zaawansowania). W 2010
roku na akcję badania skóry zgłosiło się już prawie 250
osób, wykonano 139 zabiegów ambulatoryjnych, wykryto
7 zmian złośliwych i 272 zmiany łagodne, co pokazuje, iż
zainteresowanie Wielkopolan takimi kampaniami wzrasta.
Jeżeli weźmiemy pod uwagę fakt, iż w akcji SłonecznieBezpiecznie zorganizowanej w 2009 roku średnia wieku
mężczyzn biorących udział w badaniu wynosiła 54 lata,
kobiet 55 lat, a przeciętne dalsze trwanie życia wg GUS
= 22,8 lat dla mężczyzn, 27,37 dla kobiet, to uśredniając
można powiedzieć, iż średni koszt uratowania 1 roku życia
był bardzo niski, bo wynosił kilkanaście zł (jeśli weźmiemy
pod uwagę liczbę osób, u których wykryto zmiany łagodne
i złośliwe). Koszt uratowania 1 roku życia ograniczony tylko do osób, u których wykryto nowotwór złośliwy jest nadal bardzo niski i wynosi nieco ponad 100 zł (Tabela 2).
PRACE ORYGINALNE
248
Agnieszka Dyzmann-Sroka, Maciej Trojanowski, Daniel Kaźmierczak
Tabela 1. Statystyki świadczeń medycznych zrealizowanych w Wielkopolskim Centrum Onkologii podczas akcji „Dni Drzwi Otwartych”
Table 1. Statistics of medical services provided in the Greater Poland Cancer Center during the action „Open Door Days”
Liczba
porad
Liczba
zabiegów
USG
Mammografia
RTG
Badania
laboratoryjne
Biopsje
28
0
0
21
0
3
0
253
0
7
29
2
63
25
164
0
11
31
3
21
0
75
0
16
18
0
4
0
122
0
13
32
0
30
0
99
0
32
35
8
19
11
127
9
12
19
1
3
11
Słonecznie-Bezpiecznie
Dzień
Drzwi
Otwartych
Słonecznie-Bezpiecznie
Dzień
Drzwi
Otwartych MZ
Dzień
Drzwi
Otwartych
143
0
0
0
0
0
0
93
21
22
25
2
5
0
245
139
–
–
–
–
–
87
0
0
0
0
0
0
116
67
41
32
9
7
5
12 akcji
1552
236
154
242
25
155
52
Data
Akcja
Dzień
Drzwi
Otwartych
Dzień
Drzwi
Otwartych
Dzień
Drzwi
Otwartych
Dzień
Drzwi
Otwartych
Dzień
Drzwi
Otwartych
Dzień
Drzwi
Otwartych
Dzień
Drzwi
Otwartych
12.10.2002
1.02.2003
5.02.2005
4.02.2006
3.02.2007
2.02.2008
7.02.2009
9.07.2009
6.02.2010
30.06-2.07.2010
23.10.2010
5.02.2011
Suma
Tabela 2. Koszt uratowania 1 roku życia pacjentów z nowotworem wykrytym w czasie „Drzwi Otwartych”
Table 2. The cost of saving 1 year of life in patients with cancer diagnosed during the „Open Door Days”
Data
9.07.2009
akcja
Słoneczniebezpiecznie
Koszty WCO wg
umowy z NFZ
8,39 zł * 9 pkt *
143 = 10 797,93 zł
Liczba
porad
143
Zmiany
łagodne
Wykryte
raki
39
Dlatego nie ma wątpliwości, iż akcje „Dni Drzwi
Otwartych” czy Słonecznie-Bezpiecznie warto organizować, jednakże ze względu na ograniczony zakres
i możliwości finansowe należy pamiętać, iż mają one
charakter oświatowy i interwencyjny i nie zastąpią masowych akcji badań profilaktycznych jakie zorganizowane by być mogły ze środków NFZ, MZ lub lokalnych
władz.
W Wielkopolsce, która pod względem standaryzowanych współczynników zachorowalności zajmuje
PRACE ORYGINALNE
6
Raki wg
osób
Stadium i wiek
zaokrąglony do
dołu
Przeciętne
dalsze
trwanie
życia wg
GUS
Koszt uratowania
1 roku życia
(liczono tylko
zmiany złośliwe)
C43.6
C44.3
C43.3
C44.3
C44.5
C43.7
Miejscowe-58 lat
Miejscowe-68 lat
Miejscowe-76 lat
Brak KZNZ-78 lat
Miejscowe-55 lat
Miejscowe-78 lat
19,24
16,73
8,72
9,62
21,35
9,62
126,62 zł
w 2009 roku drugie u mężczyzn, a trzecie u kobiet
miejsce w Polsce – nowotwory złośliwe pozostają istotnym wyzwaniem dla zdrowia publicznego. Wskaźnik
Zachorowania Mężczyźni/Zachorowania Kobiety na
poziomie 1,06 wskazuje, iż ryzyko względne, zachorowania na nowotwory złośliwe jest zbliżone u obu płci.
Obserwowane trendy zachodzące w częstości zachorowań na nowotwory złośliwe wykazują przede wszystkim zmiany wśród zachorowań na nowotwory związane
z ekspozycją na dym tytoniowy, szczególnie w populacji
249
Czy warto organizować w Polsce akcje profilaktyczne?
mężczyzn. W przypadku mężczyzn następują korzystne
zmiany polegające na zmniejszaniu odsetka palących,
co przekłada się na zmniejszającą się częstość zachorowań na nowotwory płuc. Na początku trend ten dotyczył
młodych mężczyzn, a od początku lat 90. także mężczyzn w średnim wieku. Należy pamiętać, że nowotwory
płuca nadal pozostają pierwszą przyczyną zachorowań
i zgonów na nowotwory złośliwe u mężczyzn (stanowiąc
19% ogółu zachorowań i 29% zgonów). Schorzeniem
wykazującym największą dynamikę wzrostu i drugim
co do częstości występowania jest u mężczyzn nowotwór złośliwy gruczołu krokowego. W przypadku kobiet
nadal najczęstszym umiejscowieniem stanowiącym 23%
wszystkich nowotworów pozostaje rak piersi, obserwowany od 11–stu ostatnich lat wzrost zachorowalności na
nowotwór złośliwy płuca uległ zatrzymaniu, podobną
sytuację zaobserwowano w przypadku raka szyjki macicy, utrzymała się tendencja spadkowa dla raka jelita
grubego (C18-C21). W Wielkopolsce, podobnie jak w
Polsce, trzy zjawiska decydują o wysokim zagrożeniu
populacji nowotworami. Są to: ekspozycja na czynniki
ryzyka (przede wszystkim dym tytoniowy), opóźnienie
we wprowadzeniu populacyjnych programów wczesnej diagnostyki i leczenia nowotworów jelita grubego,
piersi, szyjki macicy oraz starzenie się społeczeństwa
(w ciągu 11 lat populacja mężczyzn w wieku 50–69 lat
wzrosła o 35%, kobiet o 31%) – ryzyko zachorowania
na nowotwory złośliwe rośnie wprost proporcjonalnie
do wieku (A. Dyzmann-Sroka i współautorzy. „Nowotwory złośliwe w Wielkopolsce w 2008 roku”. Wielkopolskie Centrum Onkologii 2010).
Dyskusja
Jak wykazało badanie przeprowadzone przez pracownię Millward Brown, Polki reprezentują wysoki
poziom wiedzy o profilaktyce i zagrożeniu jakim jest
rak piersi (np. 98% ankietowanych wie, iż rak piersi jest
groźną chorobą; 97% słyszało o możliwości wykonania bezpłatnego badania profilaktycznego; 91% wie, że
mammografia jest najlepszym sposobem wczesnego wykrycia raka piersi), niestety za tą wiedzą nie idą czyny,
ponieważ problemem specyficznym naszego kraju jest
niska zgłaszalność na badania profilaktyczne [6]. Jak
wykazano w badaniu DGA, aż 79% Wielkopolan uważa,
że dba o zdrowie poprzez racjonalne odżywianie, niepalenie lub ograniczanie palenia i picia alkoholu, spędzanie czasu na świeżym powietrzu czy korzystanie z porad
lekarza. Co ciekowe, nawet osoby, które zadeklarowały, iż o zdrowie nie dbają wykazują zachowania prozdrowotne, bowiem np. aż 62% ankietowanych nie pali
papierosów [4]. W grupie ankietowanych podczas akcji
„Słonecznie-bezpiecznie” prawie 3/4 stanowiły kobiety,
z reguły także w akcjach badań profilaktycznych częściej biorą udział kobiety. Większość ankietowanych
uważa, że dba o zdrowie, choć np. ponad połowa (56%)
przynajmniej raz w życiu uległa poparzeniu skóry. Wobec udowodnionej szkodliwości opalania w solarium
cieszy fakt, iż 62% ankietowanych nigdy nie korzystało
z takiej usługi. Wśród uczestników lipcowej akcji „Słonecznie--bezpiecznie” aż 64% stanowiły osoby, które
nigdy nie były pacjentami Wielkopolskiego Centrum
Onkologii – to oznacza, że akcje organizowane przez
Szpital docierają do szerszego ogółu mieszkańców, a nie
tylko do pacjentów Centrum i ich rodzin. Doświadczenia Wielkopolskiego Centrum Onkologii wykazują, iż
Wielkopolanie chcą się badać, niezmiernie ważne jest,
aby przekonać społeczeństwo, iż warto wykonywać badania profilaktyczne, bowiem sukces w leczeniu zależny
jest od stadium zaawansowania – jak wykazywał profesor Wronkowski wykrycie nowotworu tylko o jedno stadium wcześniej zwiększa szanse wyleczenia aż o 25%
(Tabela 3) [14].
Tabela 3. Prawdopodobieństwo przeżycia 5 lat w zależności od stadium zaawansowania nowotworu [14]
Table 3. Probability of 5 years survival in cancer patients split by the
stage of cancer [14]
Stopień
zaawansowania
Stadium
zaawansowania
Odsetek przeżyć
5-letnich
0
przedinwazyjne
100
I
miejscowe
75
II
lokoregionalne wczesne
50
III
lokoregionalne późne
25
IV
uogólnione
5
Wnioski
Informacje docierające do środowiska medycznego
są sprzeczne. Z jednej strony z danych Wojewódzkiego
Ośrodka Koordynującego Populacyjny Program Wczesnego Wykrywania Raka Piersi i Wojewódzkiego Ośrodka Koordynującego Populacyjny Program Profilaktyki
i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy wynika,
iż Wielkopolanki podobnie jak Polki unikają badań profilaktycznych, bo z bezpłatnej mammografii skorzystało
47%, a z badań cytologicznych zaledwie 18% kobiet.
Z drugiej strony, akcje „Dni Drzwi Otwartych”, podczas
których chętne osoby mogą skorzystać z porad i badania
onkologicznego cieszą się od 10 lat niezmiennym zainteresowaniem. To może oznaczać albo, iż badaniami
profilaktycznymi interesują się inne grupy wiekowe niż
te wyznaczone do skryningu lub w kręgu zainteresowań
znajdują się inne umiejscowienia (np. sukces badań skóry w kierunku wczesnego wykrycia czerniaka), albo, że
z informacją o możliwości bezpłatnych badań nie potrafimy dotrzeć na skalę masową. Nie ma wątpliwości,
PRACE ORYGINALNE
250
Agnieszka Dyzmann-Sroka, Maciej Trojanowski, Daniel Kaźmierczak
iż w działania zmierzające do upowszechnienia zasad
zdrowego stylu życia i wczesnego wykrycia zmian złośliwych (bądź zmian przednowotworowych) warto inwestować, bo profilaktyka jest naprawdę tańsza od leczenia.
Piśmiennictwo
1. Beliveau R., Gingras D.: Dieta w walce z rakiem. Profilaktyka i wspomagania terapii przez odżywianie. Delta,
Warszawa 2007, 21-22.
2. Berrino F., De Angelis R., Sant, M., Rosso S., Lasota
M.B., Coebergh J.W., Santaquilani M. and the EUROCARE Working Group: Survival for eight major cancers
and all cancers combined for European adults diagnosed
in 1995-1999: results of the EUROCARE-4 study. Lancet
Oncol. 2007, 8,773-783.
3. Boyle P., Levin B.: World Cancer Report 2008. WHO,
Lyon 2008, 12-16; 24-25; 42-43; 288-293; 418.
4. Dyzmann-Sroka A., Jędrzejczak A., Kubiak A., Trojanowski M.: Wiedza o nowotworach i profilaktyce – raport dla województwa wielkopolskiego. Wielkopolskie
Centrum Onkologii, Poznań 2008, 3-34.
5. Dyzmann-Sroka A., Myśliwska, W., Olenderczyk, W.,
Plucińska, A., Rymarczyk-Wciorko, M., Szczęch, B.,
Trojanowski, M., Wosicka, T.: Nowotwory złośliwe w
Wielkopolsce w 2009 roku. Biuletyn nr 8. Wielkopolskie
Centrum Onkologii, Poznań 2010, 26-36.
6. Dyzmann-Sroka A., Jędrzejczak A., Trojanowski M., Kubiak A.: Przyczyny niskiej zgłaszalności Polek na badania profilaktyczne. Zeszyty naukowe. 2010, Suplement nr
1, tom 7, 17-27
PRACE ORYGINALNE
7. http://globocan.iarc.fr/, 21.09.2010.
8. Guo J.Y., Gandavarapu S.: An economic evaluation of
health-promotive built environment changes. Preventive
Medicine. 2010,50, 44-49.
9. http://85.128.14.124/krn, 21.03.2011.
10. Kwaśniewska M., Kaczmarczyk-Chałas K., Pikala M.,
Broda Kozakiewicz K., Pająk A., Tykarski A., Zdrojewski T., Drygas W.: Socio-demographic and lifestyle correlates of commuting activity in Poland. Preventive Medicine. 2010, 50, 257–261.
11. Rocznik demograficzny. Główny Urząd Statystyczny,
Warszawa 2008, 362-365.
12. http://wco.pl/wrn, 21.03.2011.
13. Wojciechowska U., Didkowska J., Zatoński W.: Nowotwory złośliwe w Polsce w 2008 roku. Centrum Onkologii – Instytut, Warszawa 2010, 13-19.
14. Wronkowski Z., Zwierko M.: Zasady i wyniki programu
modelowego skryningu raka piersi i raka szyjki macicy w
Polsce, 1999-2000. Nowotwory. 2002, 52: 1-157.
15. Zatoński W.: Europejski kodeks walki z rakiem – 2003.
Wydanie polskie. Warszawa, Centrum Onkologii – Instytut
im. Marii Skłodowskiej-Curie, Warszawa 2009, 13-19.
16. Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10. Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „VESALIUS”, Kraków 1997, 19-22.
Adres do korespondencji:
Agnieszka Dyzmann-Sroka
Wielkopolskie Centrum Onkologii
im. Marii Skłodowskiej-Curie
ul. Garbary 15,
61-866 Poznań,
Tel. 61 8850 915, faks 61 8850 916,
mail: [email protected]