gminy jodłownik - Gmina Jodłownik

Transkrypt

ZAŁOśENIA DO PLANU ZAOPATRZENIA
GMINY JODŁOWNIK
W CIEPŁO, ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ I PALIWA GAZOWE
OPRACOWAŁ: mgr inŜ. Jarosław Kowalski
Kwiecień, maj 2010
SPIS TREŚCI :
1. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA…………………………………
2. CEL I ZAKRES OPRACOWANIA…………………………………………..
3. ZASADY KSZTAŁTOWANIA GOSPODARKI ENERGETYCZNEJ
W GMINIE JODŁOWNIK…………………………………………………..
4. CHARAKTERYSTYKA GMINY JODŁOWNIK………………………….
4.1 SOŁECTWA GMINY………………………………………………………….
4.2 SPOŁECZNOŚĆ GMINY………………………………………………………
4.3 INFRASTRUKTURA GMINY…………………………………………………
5.
BILANS ENERGETYCZNY GMINY – STAN OBECNY…………………
5.1
5.2
5.3
6.
MOśLIWOŚĆ WYKORZYSTANIA ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ
ENERGII………………………………………………………………………
6.1
6.2
6.3
6.4
6.5
7.
ENERGIA WODY……………………………………………………………...
ENERGIA BIOMASY………………………………………………………….
ENERGIA WIATRU…………………………………………………………...
ENERGIA GEOTERMALNA………………………………………………….
ENERGIA SŁOŃCA…………………………………………………………...
OCENA MOśLIWOŚCI PRODUKCJI/POZYSKANIA ENERGII Z
OZE NA TERENIE GMINY…………………………………………………
7.1
7.2
7.3
7.4
7.5
8.
SYSTEM CIEPŁOWNICZY…………………………………………………..
SYSTEM GAZOWNICZY……………………………………………………..
SYSTEM ENERGETYCZNY………………………………………………….
ENERGIA WODY……………………………………………………………
ENERGIA WIATRU………………………………………………………….
ENERGIA SŁOŃCA………………………………………………………….
ENERGIA GEOTERMALNA………………………………………………..
ENERGIA BIOMASY………………………………………………………..
PRZEDSIĘWZIĘCIA RACJONALIZUJĄCE UśYTKOWANIE CIEPŁA, ENERGII ELEKTRYCZNEJ I GAZU………………………………
8.1
8.2
8.3
8.4
RACJONALIZACJA ZUśYCIA CIEPŁA – TERMOMODERNIZACJA
BUDYNKÓW………………………………………………………………..
RACJONALIZACJA ZUśYCIA ENERGII ELEKTRYCZNEJ……………
RACJONALIZACJA ZUśYCIA GAZU ZIEMNEGO……………………..
EDUKACJA SPOŁECZNA W ZAKRESIE RACJONALIZACJI ZUśUCIA
ENERGII……………………………………………………………………..
9.
MOśLIWOŚCI WYKORZYSTANIA ISTNIEJĄCYCH NADWYśEK I
LOKALNYCH ZASOBÓW PALIW I ENERGII NA TERENIE GMINY
10. PROGNOZA ZAOPATRZENIA GMINY JODŁOWNIK W CIEPŁO,
ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ I GAZ DO ROKU 2030……………………..
10.1
10.2
10.3
10.4
PROGNOZA ZAPOTRZEBOWANIA NA CIEPŁO…………………………
PROGNOZA ZAPOTRZEBOWANIA NA ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ…..
PROGNOZA ZAPOTRZEBOWANIA NA GAZ…………………………….
WYBÓR WARIANTU REALIZACJI POLITYKI GMINY W ZAKRESIE
GOSPODARKI ENERGIĄ ORAZ JEGO MONITORING…………………..
11. OCENA MOśLIWOŚCI ZASPOKOJENIA POTRZEB GMINY W ZAKRESIE ZAOPATRZENIA W CIEPŁO, ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ I
GAZ DO ROKU 2030…………………………………………………………
11.1
11.2
11.3
ZAOPATRZENIE W CIEPŁO……………………………………………….
ZAOPATRZENIE W ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ…………………………
ZAOPATRZENIE W GAZ……………………………………………………
2
12. WPŁYW ZMIAN ZAOPATRZENIA W CIEPŁO, ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ I GAZ NA STAN ŚRODOWISKA GMINY ( STAN ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA )……………………………………….
13. WSPÓŁPRACA Z SĄSIEDNIMI GMINMI………………………………..
14. PODSUMOWANIE…………………………………………………………...
3
SPIS TABEL :
TABELA NR 1
TABELA NR 2
TABELA NR 3
TABELA NR 4
: Liczba ludności w latach w Gminie ( dane UG )……………………………
: Liczba ludności na koniec 2009 r. w sołectwach ( dane UG )……………….
: Przyrost naturalny w gminie w latach ( dane GUS )…………………………
: Ludność w wieku produkcyjnym, poprodukcyjnym i przedprodukcyjnym
( dane GUS )…………………………………………………………………..
TABELA NR 5 : Ilość gospodarstw domowych/mieszkań w gminie w latach ( dane GUS )....
TABELA NR 6 : Struktura wiekowa mieszkań w gminie ( dane UG )………………………
TABELA NR 7 : Infrastruktura techniczna w gminie ( dane ENION, S.A., Karpacka Spółka
Gazownictwa, GUS )………………………………………………………….
TABELA NR 8 : ZuŜycie energii cieplnej do ogrzewania mieszkań w ciągu roku ( opracowanie własne na podstawie danych GUS )……………………………………...
TABELA NR 9 : ZuŜycie energii cieplnej do wytwarzania ciepłej wody uŜytkowej w ciągu
roku ( opracowanie własne na podstawie danych GUS )……………………
TABELA NR 10: ZuŜycie energii cieplnej do przygotowania posiłków w ciągu roku
( opracowanie własne na podstawie danych GUS )………………………….
TABELA NR 11: ZuŜycie energii cieplnej w rolnictwie w ciągu roku ( opracowanie własne na
podstawie danych UG )………………………………………………………
TABELA NR 12: ZuŜycie energii elektrycznej na cele inne niŜ przygotowanie posiłków, ciepłej wody uŜytkowej czy ogrzewanie w ciągu roku ( opracowanie własne na
podstawie danych GUS )……………………………………………………..
TABELA NR 13: ZuŜycie energii elektrycznej w rolnictwie w ciągu roku ( opracowanie własne na podstawie danych UG )……………………………………………….
TABELA NR 14: ZuŜycie energii elektrycznej na potrzeby oświetlenia drogowego w ciągu
roku ( opracowanie własne na podstawie danych ENION S.A. )……………
TABELA NR 15: Całkowite zapotrzebowanie na energię (elektryczną i cieplną ) gminy w
ciągu roku ( opracowanie własne )…………………………………………...
TABELA NR 16: Bilans paliw dla gminy Jodłownik ( opracowanie własne )………………….
TABELA NR 17: Stacje redukcyjne I-ego stopnia zaopatrujące teren gminy Jodłownik
( na podstawie danych Karpackiej Spółki Gazownictwa )…………………..
TABELA NR 18: Sieć gazowa średniego ciśnienia na terenie gminy Jodłownik ( na podstawie danych Karpackiej Spółki Gazownictwa )……………………………...
TABELA NR 19: Zestawienie ilości budynków zgazyfikowanych/niezgazyfikowanych w
gminie Jodłownik ( na podstawie danych GUS i Karpackiego Oddziału
Obrotu Gazem )………………………………………………………………
TABELA NR 20: Liczba odbiorców gazu ziemnego w podziale na grupy odbiorców (na podstawie danych Karpackiego Oddziału Obrotu Gazem )……………………..
TABELA NR 21: ZuŜycie gazu ziemnego w podziale na grupy odbiorców (na podstawie danych Karpackiego Oddziału Obrotu Gazem )……………………………….
TABELA NR 22: Wykaz linii NN na terenie gminy Jodłownik ( na podstawie danych ENION
S.A. )…………………………………………………………………………
TABELA NR 23: Wykaz oświetlenia drogowego na terenie gminy Jodłownik ( na podstawie
danych ENION S.A. )………………………………………………………..
TABELA NR 24: Wykaz stacji transformatorowych na terenie gminy Jodłownik ( na podstawie danych ENION S.A. )……………………………………………………
TABELA NR 25: Zestawienie zuŜycia energii elektrycznej na terenie gminy Jodłownik ( na
podstawie danych ENERGIA Sp. z o.o. )
TABELA NR 26: Odnawialne źródła energii w Małopolsce ( na podstawie danych URE )……
TABELA NR 27: Elektrownie wiatrowe w Polsce ( dane URE )……………………………….
TABELA NR 28: Szacunkowa prognoza zapotrzebowania na energię cieplną do 2030 roku
( opracowanie własne )………………………………………………………
4
TABELA NR 29: Szacunkowa prognoza zapotrzebowania na energię elektryczną do 2030
roku ( opracowanie własne )…………………………………………………
TABELA NR 30: Szacunkowa prognoza zapotrzebowania na gaz do 2030roku ( opracowanie
własne )………………………………………………………………………
TABELA NR 31: Szacunkowa prognoza zapotrzebowania na paliwa dla pokrycia potrzeb na
ciepło do 2030 roku ( opracowanie własne )………………………………...
TABELA NR 32: Średnioroczne wartości zanieczyszczeń powietrza ( dane WIOŚ )………….
TABELA NR 33: Zmiana wielkości emisji zanieczyszczeń powietrza w związku ze zmniejszeniem zuŜycia węgla – porównanie roku 20210 i 2030 ( opracowanie
własne )………………………………………................................................
5
1. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA
Podstawę prawną opracowania stanowią :
Ustawa z dnia 8.03.1990 o samorządzie gminnym wraz z późniejszymi
zmianami ( tekst jednolity Dz. U. 2001 Nr 142 poz. 1591 )
Ustawa z dnia 10.04.1997 Prawo energetyczne wraz z późniejszymi zmianami ( tekst jednolity Dz. U. 2006 Nr 89, poz. 625 )
Ustawa o samorządzie gminnym ( art.7, pkt. 1 ) nakłada na gminę obowiązek
zabezpieczenia zbiorowych potrzeb ich mieszkańców, w szczególności w zakresie
zaopatrzenia w energię cieplną i elektryczną oraz gaz.
Ustawa Prawo energetyczne określa obowiązki gminy w zakresie w zakresie
zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe oraz procedury związane z wykonywaniem tego obowiązku.
Art. 18 ustawy Prawo energetyczne stanowi, Ŝe do zadań własnych gminy w
zakresie zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe naleŜy :
Planowanie i organizacja zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe na obszarze gminy;
Planowanie oświetlenia miejsc publicznych i dróg znajdujących się na terenie gminy
Finansowanie oświetlenia ulic, placów, dróg publicznych znajdujących się
na terenie gminy
Gmina realizuje powyŜsze zadania zgodnie z załoŜeniami polityki energetycznej państwa, miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego oraz ustaleniami zawartymi w stadium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy.
Wójt gminy jest zobligowany ( zgodnie z art. 19 ustawy Prawo energetyczne )
do opracowania projektu załoŜeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe. Projekt załoŜeń sporządza się dla obszaru gminy lub jej części.
Projekt załoŜeń winien określać :
Ocenę stanu aktualnego i przewidywanych zmian zapotrzebowania na ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe
Przedsięwzięcia racjonalizujące uŜytkowanie ciepła, energii elektrycznej i
paliw gazowych
MoŜliwości wykorzystania istniejących nadwyŜek i lokalnych zasobów
paliw i energii, z uwzględnieniem energii elektrycznej i ciepła wytwarzanych w odnawialnych źródłach energii, energii elektrycznej i ciepła uŜytkowego wytwarzanych w kogeneracji oraz zagospodarowania ciepła odpadowego z instalacji przemysłowych
Zakres współpracy z innymi gminami
6
Art. 19 ustawy Prawo energetyczne nakłada obowiązek :
opiniowania projektu załoŜeń przez samorząd województwa w zakresie
współpracy z innymi gminami oraz zgodności z polityką energetyczną
państwa.
wyłoŜenia do publicznego wglądu na okres 21 dni , powiadamiając o tym
w sposób przyjęty zwyczajowo w danej gminie
uchwalenia przez radę gminy załoŜeń do planu zaopatrzenia w ciepło,
energię elektryczną i paliwa gazowe po rozpatrzeniu wniosków, zastrzeŜeń i uwag zgłoszonych w czasie wyłoŜenia projektu załoŜeń do publicznego wglądu
Art. 20 ustawy Prawo energetyczne , w przypadku gdy plany przedsiębiorstw
energetycznych nie zapewniają realizacji załoŜeń , obliguje Wójta gminy do opracowania projektu planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe,
dla obszaru gminy. Projekt planu opracowywany jest na podstawie uchwalonych
przez radę gminy załoŜeń i winien być z nim zgodny.
Projekt planu powinien zawierać :
propozycje w zakresie rozwoju i modernizacji poszczególnych systemów
zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, wraz z uzasadnieniem ekonomicznym
propozycje w zakresie wykorzystania odnawialnych źródeł energii i wysokosprawnej kogeneracji
harmonogram realizacji zadań
przewidywane koszty realizacji proponowanych przedsięwzięć oraz źródło
ich finansowania
Tak opracowany plan zostaje przez Wójta przedstawiony Wojewodzie , celem
stwierdzenia zgodności z załoŜeniami
Rada gminy winna uchwalić plan zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i
paliwa gazowe.
7
2. CEL I ZAKRES OPRACOWANIA
Opracowanie pt. „ ZałoŜenia do planu zaopatrzenia gminy Jodłownik w ciepło,
energię elektryczną i paliwa gazowe obejmuje obszar całej gminy Jodłownik. W
opracowaniu uwzględniono wskazania określone w strategii ekoenergetycznej gminy Jodłownik ( 2008r. ) , planie rozwoju gminy Jodłownik na lata 2007-2013 oraz w
planie zagospodarowania przestrzennego gminy Jodłownik.
Obecne prawodawstwo umoŜliwia gminie występowanie w jednej z trzech poniŜszych ról :
odbiorcy energii
producenta energii i jej dystrybutora
regulatora lokalnego rynku energii
W kaŜdej z w.w. ról gmina będzie realizować określone strategie tj. :
jako odbiorca energii głównie w obiektach przez nią nadzorowanych
( obiekty uŜyteczności publicznej, komunalne ) będzie starała się kupować
energię jak najtaniej i w miarę moŜliwości jak najmniej tej energii zuŜywać
jako producent energii i jej dystrybutor gmina będzie w pierwszej kolejności produkowała ją na swoje potrzeby jak równieŜ na sprzedaŜ. W przypadku sprzedaŜy w interesie gminy będzie uzyskanie jak najwyŜszej ceny
oraz dystrybucja energii jak największej liczbie odbiorców
jako regulator gmina winna znaleźć optymalne rozwiązanie pomiędzy
sprzecznymi interesami odbiorcy i producent/dystrybutora. W tym przypadku gmina winna jednak realizować zasadę do której została powołana ,
a mianowicie zasadę szeroko rozumianego interesu publicznego
Gmina ma obowiązek realizować zaopatrzenie w ciepło, energię elektryczną i
paliwa gazowe zgodnie z wolą państwa , która określona została między innymi w
takich dokumentach jak polityka energetyczna Polski, krajowy plan działań dotyczący efektywności energetycznej, program rozwoju obszarów wiejskich oraz plany,
polityki i strategie regionalne i lokalne.
Niniejsze załoŜenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe stworzą gminie moŜliwość wpływania na politykę energetyczną zakładów energetycznych jak równieŜ realizowanie własnej polityki ekoenergetycznej.
Dokument ten pokazuje aktualne potrzeby w zakresie zaopatrzenia w energię oraz
potrzeby na lata następne przez co umoŜliwia gminie przygotowanie zarówno samej
jak teŜ w porozumieniu z innymi zakładami energetycznymi stosownych , przemyślanych inwestycji w obszarze wytwarzania jak równieŜ dystrybucji. Planowanie
długofalowe daje równieŜ moŜliwość pozyskania środków zewnętrznych na rozwój
infrastruktury energetycznej w tych obszarach gminy gdzie jest to niezbędne.
Opracowując załoŜenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i
paliwa gazowe przyjęty został horyzont czasowy do 2030 roku. Realizacja załoŜeń
winna być sukcesywnie monitorowana , a przyjęte w planie załoŜenia okresowo ( co
kilka lat ) weryfikowane.
8
3. ZASADY KSZTAŁTOWANIA GOSPODARKI ENERGETYCZNEJ
W GMINIE JODŁOWNIK
Głównym celem racjonalnej gospodarki energetycznej gminy jest :
zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego gminy
ograniczenia zanieczyszczenia środowiska naturalnego gminy
oszczędność i racjonalność zuŜycia paliw i energii
Problematykę gospodarki energetycznej gminy rozpatrywać naleŜy w następujących obszarach :
gospodarowanie energią
ochrona środowiska
gospodarka przestrzenna
Obszary te nawzajem się przenikają , są od siebie współzaleŜne.
Problematykę związaną z tymi obszarami opracowano na bazie niŜej wym.
dokumentów :
Polityka Energetyczna Polski na lata 2007-2030
Krajowy plan działań dotyczący efektywności energetycznej
Program rozwoju obszarów wiejskich na lata 2007-2013
Polityka energetyczna oraz strategia rozwoju Województwa Małopolskiego
Program ochrony środowiska Województwa Małopolskiego
Strategia rozwoju gminy
Plan zagospodarowania przestrzennego
GOSPODAROWANIE ENERGIĄ :
W tym obszarze działania gminy winny być zgodne z załoŜeniami polityki
energetycznej państwa , województwa czy powiatu.
Podstawowymi załoŜeniami w aspekcie gospodarowania energią są :
zapewnienie oraz wzrost bezpieczeństwa energetycznego kraju, regionu,
gminy
wzrost konkurencyjności gospodarki oraz jej efektywności energetycznej
ochrona środowiska naturalnego przed ujemnymi skutkami związanymi z
wytwarzaniem oraz dystrybucją energii i paliw
zwiększenie wykorzystania oraz rozwój nowych odnawialnych źródeł
energii, w tym biopaliw
rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii
9
Zapewnienie oraz wzrost bezpieczeństwa energetycznego polega na zapewnieniu stabilnych dostaw paliw i energii na poziomie umoŜliwiającym zaspokojenie potrzeb energetycznych podstawowym sektorom gospodarki ( mieszkalnictwo, przemysł, rolnictwo, transport, usługi ) przy załoŜeniu optymalnego wykorzystania zasobów surowców energetycznych oraz poprzez dywersyfikację źródeł i kierunków dostaw mając na uwadze akceptowalnośc przez gospodarkę i społeczeństwo cen paliw
i energii.
Efektywność energetyczna oparta na polityce unijnej zakłada do roku 2020
zmniejszenie zuŜycia energii o 20%. Głównymi celami w tym zakresie będzie osiąganie wzrostu gospodarczego bez wzrostu zapotrzebowania na energię pierwotną
oraz obniŜenie do 2030 roku energochłonności gospodarki w Polsce do poziomu UE
– 15% z 2005 roku. Środkami poprawy efektywności energetycznej moŜe być m.in.
wprowadzenie systemu oceny energetycznej budynków, utworzenie funduszu termomodernizacji, promowanie racjonalnego wykorzystania energii w gospodarstwach domowych.
Zwiększenie wykorzystania oraz rozwój odnawialnych źródeł energii pozwala
bardziej uniezaleŜniać się od dostaw energii z importu. Energia odnawialna pozwala
na podniesienie lokalnego bezpieczeństwa energetycznego oraz zmniejszenie strat
związanych z dystrybucją energii. Przy produkcji energii odnawialnej nie powstają
zanieczyszczenia co pozytywnie wpływa na środowisko naturalne. ZałoŜeniami polityki jest wzrost wykorzystania źródeł odnawialnych energii w bilansie końcowym
do 15% w 2020 roku i 20% w 2030 roku oraz osiągnięcie w 2020 roku i latach następnych min. 10% udział biopaliw na rynku paliw transportowych.
Rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii ma na celu zmniejszenie
kosztów produkcji co prowadzi do ograniczenia wzrostu cen paliw i energii.
Ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko będzie polegało na
ograniczeniu emisji CO2, SO2, NOx. MoŜna będzie to realizować poprzez zwiększenie udziału w ogólnym bilansie energii odnawialnej , preferowanie skojarzonego
wytwarzania energii , wdraŜanie nowych technologii produkcji energii elektrycznej
umoŜliwiającej ograniczenie emisji (wychwytywanie CO2 ).
OCHRONA ŚRODOWISKA
Ustawa Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27.04.2001 z późniejszymi zmianami ( tekst jednolity Dz. U. 2008 Nr 25 poz. 150 ) określa zasady ochrony środowiska oraz sposoby jego racjonalnego kształtowania. Ochrona środowiska polega na :
przeciwdziałaniu lub zapobieganiu szkodliwym wpływom na środowisko
racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami naturalnymi zgodnie z zasadą racjonalnego rozwoju
przywracaniu do stanu właściwego elementów przyrodniczych
10
Przeciwdziałanie zanieczyszczeniom mającym negatywny wpływ na środowisko realizuje się przez ograniczenie szkodliwej emisji gazów powstających w procesie spalanie głównie węgla co moŜna osiągnąć stosując odnawialne źródła energii
oraz nowoczesne technologie produkcji- energooszczędne.
Racjonalne gospodarowanie zasobami przyrodniczymi środowiska realizowane
jest przez korzystanie z tych zasobów tylko w stopniu uzasadnionym interesem społecznym, przy ocenie którego oprócz rachunku ekonomicznego uwzględnia się takŜe
inne niŜ gospodarcze znaczenie tych zasobów dla równowagi przyrodniczej i dla
warunków Ŝycia ludzi. Racjonalne gospodarowanie zasobami polega równieŜ na
niepogarszaniu stanu środowiska naturalnego.
GOSPODARKA PRZESTRZENNA
Ustawa z dnia 27.03.2003 ( Dz. U. 2003 Nr 80 poz. 717 ) z późniejszymi zmianami o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym określa „zasady kształtowania polityki przestrzennej przez jednostki samorządu terytorialnego i organy administracji rządowej oraz zakres i sposoby postępowania w sprawach przeznaczenia terenów na określone cele i ustalenia zasad ich zagospodarowania , przyjmując ład
przestrzenny i ekorozwój za podstawę tych działań „.
Politykę przestrzenną gminy określa studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Przeznaczenie i zasady zagospodarowania terenu są
ustalane w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Plan miejscowy
określa m.in. zasady obsługi w zakresie infrastruktury technicznej oraz linie rozgraniczające tereny tej infrastruktury, a takŜe szczególne warunki zagospodarowania terenów wynikające z potrzeb ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego.
Przedsiębiorstwa energetyczne mają obowiązek uwzględniać miejscowy plan
zagospodarowania przestrzennego i kierunki rozwoju gminy. Mają równieŜ obowiązek przekazywania informacji samorządom co do planowanych przedsięwzięć dotyczących terenu danej gminy.
11
4. CHARAKTERYSTYKA GMINY JODŁOWNIK
Gmina Jodłownik połoŜona jest w północno-wschodniej części Beskidu Wyspowego i zajmuje powierzchnię 7243 ha. W skład gminy wchodzi 12 wsi-sołectw:
Góra św. Jana, Janowice, Jodłownik, Kostrza, Krasne-Lasocice, Mstów, Pogorzany,
Sadek, Słupia, Szczyrzyc, Szyk, Wilkowisko. Gmina Jodłownik sąsiaduje z takimi
gminami jak: Limanowa (powiat limanowski), Tymbark (powiat limanowski), Dobra (powiat limanowski), Wiśniowa (powiat myślenicki), Raciechowice (powiat myślenicki), Łapanów (powiat bocheński). Naturalne granice gminy wyznaczają dwa
szczyty: od wschodu Kostrza (719 m n.p.m.), od zachodu Ciecień (829 m n.p.m.).
Dolinami płyną rzeki: doliną jodłownicką - Tarnawa, doliną szczyrzycką – Stradomka, prawe dopływy Raby. Bliskie sąsiedztwo gór wpływa na klimat typu górskiego i pogórskiego. Wysokie walory krajobrazowe - nie do końca odkryte przez
turystów - oraz atrakcyjność połoŜenia moŜe stanowić wspaniałą bazę wypadową w
Beskid Wyspowy. Atrakcyjne są równieŜ znajdujące się tutaj liczne zabytki związane z przeszłością sięgającą pierwszych wieków chrześcijaństwa. Mieszkańcy Gminy
utrzymują się z rolnictwa - głównie z sadownictwa oraz krzewiarstwa i hodowli bydła. Sady jabłoniowe, gruszowe i śliwowe stanowią ponad 30% powierzchni uŜytków rolnych. Wiele jest teŜ na terenie gminy małych zakładów rzemieślniczo - usługowych i placówek handlowych. W gminie działa 8 jednostek Ochotniczych StraŜy
PoŜarnych: w Janowicach, Jodłowniku, Krasnem -Lasocicach, Pogorzanach, Sadku,
Szczyrzycu, Szyku i Wilkowisku. StraŜacy słuŜą pomocą nie tylko w czasie poŜarów czy innych klęsk Ŝywiołowych, takŜe duŜym zaangaŜowaniem wykazują się w
pracy społecznej na rzecz środowiska, a ich remizy słuŜą wszystkim mieszkańcom.
Na terenie gminy funkcjonuje 7 szkół podstawowych w tym jedna szkoła prowadzona przez Stowarzyszenie Oświatowe w Mstowie, 4 gimnazja, Zasadnicza Szkoła
Rolnicza, Samorządowe Technikum Rolnicze dla Dorosłych oraz Liceum Zawodowe o profilu Gospodarstwo Domowe z Obsługą Ruchu Turystycznego.
12
LOKALIZACJA GMINY JODŁOWNIK
13
LOKALIZACJA GMINY JODŁOWNIK NA TLE SIECI DROGOWEJ
STRUKTURA POWIERZCHNI ( dane z 2004 r )
uŜytki rolne - 72,17%
uŜytki leśne - 24,19%
drogi
- 2,28%
wody płynące - 0,5%
wody stojące - 0,1%
Całkowita powierzchnia liczy 72,19 km2 ( 7219 ha ) – dane GUS-2008
14
4.1 SOŁECTWA GMINY JODŁOWNIK
Jodłownik
Jodłownik- siedziba Urzędu Gminy leŜy w południowo-centralnej części gminy w dolinie rzeki Tarnawy. Nazwa miejscowości pochodzi prawdopodobnie od
drzew jodłowych, którymi niegdyś cały ten obszar byt zalesiony. Pierwsze wzmianki
o Jodłowniku pochodzą z 1361 r., mówią jednak o wsi juŜ istniejącej. Właścicielem
tych ziem byt wówczas rycerz Mikołaj naleŜący do rodu Ratołdów. Następnie wieś
wraz z innymi przeszła w posiadanie rodu Lubomirskich. W 1531 roku Niewiarowscy z Niewiarowa herbu Półkozic zakupili wieś Jodłownik od Jakuba Lubomirskiego. W 1595 roku Przecław Niewiarowski zapisał wszyst-kie swoje dobra Klasztorowi OO Dominikanów w Krakowie, które stanowiły ich własność do roku 1784, to
jest do konfiskaty ich przez rząd austriacki. Interesującym dokumentem jest mapa
Jodłownika wykonana w 1630 roku przez wybitnego matematyka i pisarza, profesora Akademii Krakowskiej Jana BroŜka, który równieŜ wykonywał pomiary geodezyjne rozstrzygające spory graniczne. W centrum wsi znajduje się zabytkowy drewniany kościół z 1585r, w którym zobaczyć moŜna rokokową polichromię z 1764 r.
Przedstawiającą medaliony z popiersiami świętych związanych z historią zakonu
dominikańskiego. W przedsionku obejrzeć moŜna portret fundatora kościoła Przecława Niewiarowskiego z 1600r, kilka obrazów barokowych oraz dwa dzwony pochodzące równieŜ z XVI w. Niedaleko starego kościoła wzniesiono nowy, piękny
kościół - przed nim dzwonnica ze strzelistą, z daleka widoczną wieŜą.
Mstów
Najwcześniejsze wzmianki o miejscowości pochodzą z archiwum Opactwa
Szczyrzyckiego z roku 1408. Z nich teŜ dowiadujemy się Ŝe w 1505 roku Mstów naleŜał do Joanesa ze Mstowa - Mstowskiego, dobrodzieja klasztoru 00. Cystersów w
Szczyrzycu - tam teŜ pochowanego.W ciągu wieków Mstów jak i sąsiednie miejscowości zmieniał właścicieli. NaleŜeli do nich między innym Stanisław Zborowski
wywodzący się z rodu magnackiego oraz Ignacy Gąsiorowski uŜywający herbu "PILAWA". Z tym ostatnim wiąŜe się miejscowa legenda. OtóŜ w miejscowym dworze
grasowały węŜe rozmnaŜające się w zastraszającym tempie. Nie było Ŝadnego sposobu ich wytępienia. Wyznaczono wysoką nagrodę dla śmiałka, któryby podjął się
tego zadania. Zgłosił się pewien zaklinacz. Wykopał głęboki dół i grając na fujarce
wyprowadzał węŜe z dworu. Ostatni, najpotęŜniejszy wciągnął niespodziewanie za
sobą grajka, chłopi natomiast szybko zakopali węŜe wraz z zaklinaczem. Właściciel
miał na tym miejscu postawić kapliczkę. Niedaleko dawnego dworu stoi kapliczka,
w niej figurka Chrystusa Frasobliwego, a miejscowi podobno nieraz, w księŜycową
noc słyszą dźwięki fujarki rozlegające się po okolicy.
15
Góra Świętego Jana
Góra św. Jana połoŜona jest na wzniesieniu w północnej części gminy. Osada
otrzymała nazwę od kościoła pw. Św. Jana Chrzciciela. Parafia w Górze św. Jana
powstała w XII w., a w 1416 r. król Władysław Jagiełło nadał wiosce (niestety nie
wykorzystany) przywilej załoŜenia miasta na prawie magdeburskim. Uwagę zwraca
tu z daleka widoczny okazały kościół murowany z 1907 r. Wieś jest zagłębiem owocowym - tutejsze, nowoczesne i wysoko rozwinięte sady jabłoniowe znane są w całej Polsce.
Janowice
Na terenie tej wsi leŜy szczyt góry Ciecień. Niedaleko szczytu tej góry zobaczyć moŜna pomnik - dwa krzyŜe wzniesione dla uczczenia pamięci ofiar masakry
dokonanej przez hitlerowców na mieszkańcach tych okolic w 1944 r. Zalesione tereny Janowic stwarzają szansę dla myśliwych do zdobycia medalowych trofeów moŜna tu zapolować na sarny, baŜanty, lisy, zające, jelenie i dziki. Wieś Janowice
słynie takŜe z jedynej w Polsce wychowalni bydła zarodowego rasy polskiej czerwonej naleŜącej do Opactwa 00. Cystersów.
Kostrza
Pierwsza źródłowa wzmianka o istnieniu tej wsi pochodzi z 1361 roku. LeŜy
na północno-zachodnim stoku lesistej góry o tej samej nazwie. Góra Kostrza (719 m
n.p.m) jest podłuŜna, dosyć stroma, od strony północno-wschodniej spadzistość jej
jest prawie prostopadła. Istnieje legenda, Ŝe na jej szczycie istniało niegdyś grodzisko, które zapadło się z częścią góry. Potwierdzeniem tej legendy mogło by być
znajdujące się pod górą kotłowate zagłębienie najeŜone połamanymi głazami oraz
znajdujące się na szczycie pozostałości jakiegoś obiektu zbudowanego ręką ludzką
zwanego przez tutejszych mieszkańców "Piwniczyskami". Na szczyt prowadzi
strome podejście przez piękny bukowy las, w którym znajduje się wspaniały pomnik
przyrody - 780 letni "Pan Buk" o obwodzie 5,5 m, jodła o nazwie "Parasol" oraz
skupisko unikalnej na skalę europejską paproci "Języcznik". Kostrza jest prawdziwym rajem dla myśliwych. Polowania od dziesiątków lat naleŜą do najsłynniejszych
w okolicy.
Sadek
LeŜy na malowniczym płaskowyŜu pomiędzy górami i dwiema dolinami potoków. Centrum wsi z największym skupiskiem zabudowań znajduje się na wzniesieniu a jej pozostały teren okala je, opadając w kierunku wsi Jodłownik i Mstów, ku
dolinie potoku Tarnawa oraz w kierunku wsi Szyk, ku dolinie potoku Ryje. Z centrum wsi moŜna podziwiać panoramę duŜej części gminy, zwłaszcza malownicze
szczyty góry Kostrza, Ciecień, ŚnieŜnica i Grodzisko. W czasie l wojny światowej
rozegrała się tutaj jedna z bitew stoczonych przez zaborców i oddziały Legionów
Piłsudzkiego. Dla upamiętnienia tego wydarzenia oraz odzyskania przez Polskę niepodległości wybudowano tu pomnik wdzięczności poległym. Na pograniczu wsi Sadek i Mstów wzniesiono takŜe krzyŜ w miejscu gdzie spoczywali Ŝołnierze z Tyrolu
(ich zwłoki zostały po wojnie zabrane przez rodziny). Polegli oni w walce na bagnety na pobliskiej łące. W centrum wsi znajduje się takŜe niewielka kaplica wybudowana w 1947 r. na miejscu starej, która uległa zniszczeniu. Kaplica ta do dziś słuŜy
okolicznym mieszkańcom do kultywowania tradycji i obrzędów religijnych. Na granicy wsi Sadek i Kostrza wznosi się, z daleka juŜ widoczna nowa szkoła podstawo16
wa - wspólna dla tych dwóch miejscowości. Usytuowanie jej - w pobliŜu góry Kostrza, oraz piękny widok jaki się od niej rozciąga - moŜe w przyszłości stanowić
wspaniałe miejsce na letni wypoczynek dzieci i młodzieŜy.
Szczyrzyc
U podnóŜa góry Ciecień w dolinie rzeki Stradomki leŜy malownicza miejscowość Szczyrzyc posiadająca niezwykłe dzieje. W 1234r. wojewoda krakowski Teodor Cedro herbu Gryf ufundował w Szczyrzycu klasztor Cystersów, który szybko
stał się wpływowym opactwem. Utworzono tu równieŜ siedzibę jednego z największych w Małopolsce powiatów, który obejmował 76 parafii od Nowego Targu aŜ po
Tyniec i Bochnię. Okres wojen szwedzkich zapoczątkował upadek Szczyrzyca i
szczyrzyckiego klasztoru. Po I rozbiorze Polski władze austriackie zlikwidowały
powiat szczyrzycki. W 1798r. Cystersi załoŜyli w Szczyrzycu szkołę przyklasztorną,
która z róŜnymi dziejowymi perypetiami przetrwała do czasów II wojny światowej.
Uczęszczał do niej m.in. pisarz i poeta Władysław Orkan., Perłą naszej gminy jest
zabytkowy zespół klasztorny Cystersów, obejmujący m.in. kościół z 1642r. pierwotnie gotycki, przebudowany w XVII i XIX w., stacje róŜańcowe w ogrodach
klasztornych, arkady ze stacjami Męki Pańskiej i witraŜem Matki Boskiej Szczyrzyckiej oraz murowany spichlerz z XVII w., w którym obecnie znajduje się muzeum z cennymi eksponatami. MoŜna tu obejrzeć między innymi - unikalną na skalę
europejską - mapę świata z końca XIII wieku. WaŜną rolę w kultywowaniu tradycji
ludowej odgrywa - działający od 1926 roku zespól regionalny Szczyrzycanie. Zespól
z sukcesem uczestniczył w wielu festiwalach i przeglądach folklorystycznych. Organizowane są tu teŜ corocznie, w amfiteatrze mogącym pomieścić 800 osób imprezy kulturalne: w czerwcu - "Konkurs Rozśpiewanych Szkół", w lipcu - "Dzień Młodości", w sierpniu - "Dzień Ziemi Szczyrzyckiej" i wiele innych. Nadzieją na kontynuowanie tutejszych tradycji są "Mali Szczyrzycanie"- szkolny zespól dziecięcy,
który moŜe się poszczycić wieloma nagrodami na róŜnych festiwalach i przeglądach. Atrakcją dla piechurów będą wycieczki szlakami turystycznymi na górę Grodzisko (618 m). KsięŜa (649 m) oraz Ciecień (835 m). Na Grodzisku zachowały się
jeszcze niedokładnie zbadane resztki obronnego grodu istniejącego w czasach piastowskich, zburzonego prawdopodobnie przez Tatarów. Na uwagę zasługują równieŜ miejsca pamięci narodowej: cmentarz poległych w I wojnie światowej, pomniki
upamiętniające pacyfikację przysiółków Smykań w Pogorzanach i Wadzyń w
Szczyrzycu.
Krasne-Lasocice
Pierwsze zapiski o wsi sięgają XIII w. Wieś ta, wraz z sąsiednimi stanowiła w
średniowieczu własność rycerską. Od XV wieku w posiadaniu druŜynitów; Jakusza i
Stanisława z Lasocic,następnie poprzez wieki w posiadaniu Lasockich, którzy wywodzili się z tej samej gałęzi rodu co Lubomirscy, jednak nie piastowali waŜniejszych godności. W 1915 r. przez Krasne-Lasocice i sąsiednie wsie przetoczył się
front bitwy, w której zginęło 135 Tyrolczyków i Rosjan. W miejscu ich pochówku
wybudowano kaplicę, którą poświęcono 14 lipca 1918 r. Od 1925 roku istnieje w
Krasnem-Lasocicach parafia rzymsko-katolicka. W 1935 roku na miejscu dotychczasowej kaplicy rozpoczęto wznoszenie obecnego, murowanego z kamienia kościoła parafialnego.
17
Szyk
Szyk - wieś leŜąca u zbiegu dwóch prawobrzeŜnych dopływów Tarnawy stanowiła w średniowieczu własność rycerską. Pod koniec XIVw. naleŜał do Mikołaja
Mitoty z Chodynic i Dąbrowicy (herbu Pilawa). Powstanie parafii w Szyku datuje
się na lata 1358-1373 z fundacji rycerskiego rodu Lasockich, właścicieli dóbr ziemskich w Szyku i Lasocicach, choć pierwsze wzmianki o tej wiosce pochodzą juŜ z
pierwszej dekady XIII w. PołoŜony w centrum wsi drewniany, kryty gontem kościół
pw. Św. Barbary i św. Stanisława biskupa pochodzi prawdopodobnie z pierwszej połowy XVII w. Wewnątrz podziwiać moŜna datowany nalata 1520-1530, namalowany na deskach lipowych obrazMatki Boskiej z Dzieciątkiem, który zajmuje dość
waŜne miejsce w kręgu zabytków małopolskiego malarstwa gotyckorenesansowego. W malowniczym zakątku Szyku połoŜona jest pracownia rzeźbiarska ElŜbiety i Piotra ZbroŜków. Artyści - absolwenci Wydziału Rzeźby krakowskiej
Akademii Sztuk Pięknych - w swojej twórczości stosują, oprócz tradycyjnych materiałów, unikatowe techniki własne wykorzystując słomę, papier czy łyko. Biorą
udział w zagranicznych plenerach rzeźbiarskich, uczestniczą w konkursach, wystawach zbiorowych i indywidualnych.
Pogorzany
Prawie w całości połoŜone są na północno-wschodnim stoku góry Ciecień. W
czasie ostatniej wojny silnie działał tu ruch oporu czego skutkiem były wielokrotne
pacyfikacje tych okolic. Koło drogi niedaleko granicy wsi stoi pomnik ku czci zamordowanych mieszkańców tego terenu. TuŜ przy granicy wsi Pogorzany w miejscowości Krzesławice znajduje się Diabli Kamień - potęŜny piaskowiec (55 m dł. i
25 m wys.), zdaniem archeologów miejsce kultu pramieszkańców kotlinki szczyrzyckiej jeszcze w czasach przed przyjęciem chrześcijaństwa. Legenda głosi, iŜ ten
potęŜny głaz przyniesiony został przez diabła dla zburzenia wznoszonego przez zakonników klasztoru szczyrzyckiego. Jednak czart, przestraszony głosem dzwonu na
Anioł Pański, upuścił kamień w tym miejscu, gdzie leŜy do dnia dzisiejszego. Niedowiarkom pokazuje się pięć kolistych zagłębień, mających być śladami czarcich
pazurów. Pod Diablim Kamieniem połoŜona jest urocza Pustelnia św. Benedykta,
załoŜona na początku XIX wieku w której mieszkał do niedawna eremita.
Słupia
W XIX-wiecznynym parku z interesującymi starymi drzewami, z których najstarsze liczą sobie ok. 200 lat, stoi niedawno odbudowany dwór - obecnie własność
Muzeum Narodowego w Krakowie. Obszerne sale, 30 miejsc noclegowych oraz
wspaniałe wyŜywienie stanowi ten obiekt wymarzonym na organizowanie zjazdów
czy konferencji. Po obradach moŜna pooddychać tutejszym wspaniałym powietrzem
spacerując po pięknym parku, zagrać w tenisa na niedawno wybudowanych kortach
lub kontynuować dyskusję przy wieczornym ognisku. W Stupii znajduje się teŜ
cmentarz z I wojny światowej - miejsce spoczynku Rosjan i Austriaków poległych
na tym terenie.
18
Wilkowisko
Wilkowisko - największa wioska w gminie - zamyka gminę od strony południowej. PołoŜona jest na wysokości od 380 do 500 m n.p.m i jak wszystkie wsie
gminy ma charakter rolniczo-sadowniczy Pierwsze wzmianki o wsi pochodzą z
pierwszej połowy XIV w., choć według miejscowych przekazów początki tej wsi
sięgają 966 - roku Chrztu Polski. Wtedy teŜ Pogański dąb pod którym wznoszono
modły przycięto w kształt krzyŜa.Nazwa miejscowości według miejscowych przekazów pochodzi od wilków, które ten teren, obfity niegdyś w dziką zwierzynę obrały sobie na ulubione łowiska. Istnieje nawet miejscowe podanie o kupcach zdąŜających na jarmark do pobliskiej Skrzydlnej, którzy nie zdąŜyli przed nocą dotrzeć do
celu i rozbili swoje obozowisko na pobliskim wzgórzu. W nocy wilki napadły nieszczęśników - pozostały po nich tylko buty z cholewami. W miejscu tej tragedii postawiono krzyŜ, który stoi do dziś dnia. Pierwszy drewniany kościół w Wilkowisku
wybudowano w XIII w. Niestety uległ on zniszczeniu na skutek poŜaru . Po nim
wybudowano następny, lecz i ten strawił poŜar w 1918 r. Obecny drewniany kościół
pod wezwaniem św. Katarzyny Aleksandryjskiej pochodzi z 1927r. Zobaczyć w nim
moŜna obraz Matki Boskiej oraz krucyfiks z XV w, a takŜe dwa dzwony z XVI i
XVII w. Nad wsią, na wzniesieniu nazywanym "Dział" góruje krzyŜ kamienny, postawiony na pamiątkę 1000-lecia Chrztu Polski. Na miłośników pieszych wędrówek
czeka tu Świnna Góra (614 m).
4.2 SPOŁECZNOŚĆ GMINY
Tabela Nr 1: Liczba ludności w latach w Gminie ( dane UG )
L.p.
1.
2.
3.
4.
Na koniec roku
2002
2007
2008
2009
Liczba ludności
7983
8281
8326
8350
Tabela Nr 2 : Liczba ludności na koniec 2009 r. w sołectwach ( dane UG )
L.p.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
Miejscowość
Góra Św. Jana
Janowice
Jodłownik
Kostrza
Krasne Lasocice
Mstów
Pogorzany
Sadek
Słupia
Szczyrzyc
Szyk
Wilkowisko
ŁĄCZNIE
Liczba ludności
347
899
1136
432
676
514
738
498
311
557
940
1302
8350
19
Tabela Nr 3 :
Przyrost naturalny w gminie w latach ( dane GUS )
Rok
urodzenia
zgony
2002
2007
2008
2009
101
123
122
119
70
81
67
77
przyrost naturalny
31
42
55
42
Tabela Nr 4 : Ludność w wieku produkcyjnym, poprodukcyjnym i przedprodukcyjnym
( dane GUS )
Rok
2002
2007
2008
2009
Ludność w wieku :
przedprodukcyjnym produkcyjnym
29,6
55,3
26
58,2
25,6
59,2
Brak. danych
Brak. danych
ogółem
poprodukcyjnym
15,1
15,2
15,2
Brak. danych
8085
8281
8326
8350
4.3 INFRASTRUKTURA GMINY
Tabela Nr 5 : Ilość gospodarstw domowych/mieszkań w gminie w latach ( dane GUS )
L.p.
1.
2.
3.
Rok
2002
2007
2008
Liczba gospodarstw
1954
2174
2196
Tabela Nr 6 : Struktura wiekowa mieszkań w gminie ( dane UG )
L.p.
1.
2.
3.
Rok budowy budynku
Przed 1988
1988 -1997
Po 1997
Łącznie
Liczba budynków/mieszkań
1486
200
510
2196
Powierzchnia –
m2
118314
20520
46575
185409
20
Tabela Nr 7 : Infrastruktura techniczna w gminie ( dane ENION, S.A., Karpacka Spółka
Gazownictwa, GUS )
L.p.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Infrastruktura
Kanalizacja ( 2008r.)
Wodociąg (2008r.)
Gazociąg wraz z przyłączami (2009r.)
Liczba stacji redukcyjnych I-ego st. (2009r.)
Linie energetyczne WN, ŚN, NN ( 2009r.)
Liczba stacji transformatorowych (2009r.)
Długość[km]/liczba [szt.]
16,2
67
189,048
1
303,048
76
Gmina Jodłownik jest zgazyfikowana prawie w 100%. Gaz doprowadzony jest
do 81,7% budynków. Gaz dostarczany jest sieciami średniego ciśnienia. Istniejące
sieci gazowe są w dobrym stanie technicznym, gwarantującym bezpieczeństwo i
niezawodność dostaw.
Gmina Jodłownik jest zelektryfikowana w 100%. Energia elektryczna doprowadzona jest do 100% budynków. Linie energetyczne średniego i niskiego napięcia
są w dobrym stanie technicznym. Linie te są ciągle remontowane i rozbudowywane.
5. BILANS ENERGETYCZNY GMINY– STAN OBECNY
Bilans energetyczny gminy przedstawia przegląd potrzeb energetycznych poszczególnych grup odbiorców wraz ze sposobem ich pokrywania oraz strukturę
uŜytkowania poszczególnych nośników energii i paliw. O wielkości i złoŜoności
problemu energetycznej gospodarki gminy świadczą poniŜsze podstawowe parametry:
powierzchnia gminy: 72,19 km2,
liczba ludności: 8350 mieszkańców,
powierzchnia uŜytkowa mieszkań wynosi około 185409 m2 (2196szt. mieszkań )
charakter gminy: rolniczo ( sadowniczo )-turystyczny
Podstawowym źródłem ciepła na terenie gminy Jodłownik jest węgiel kamienny oraz drewno. Na terenie gminy istnieją jedynie indywidualne źródła ciepła. Odnawialne źródła energii ( OZE ) w postaci pomp ciepła funkcjonują w Szkole Podstawowej w Krasnych Lasocicach , Szkole Podstawowej i Gimnazjum w Sadku oraz
w Szkole Podstawowej w Mstowie. Moce zainstalowanych tam pomp ciepła wynoszą odpowiednio 65 kW, 100 kW, 36,9 kW.
Wielkość rynku energii (energia łącznie na wszystkie cele) wynosi obecnie
105,6 GWh/rok (380,3 TJ/rok ).
Udział poszczególnych odbiorów w zapotrzebowaniu na energię przedstawia
się następująco:
21
Tabela Nr 8 : ZuŜycie energii cieplnej do ogrzewania mieszkań w ciągu roku
( opracowanie własne na podstawie danych GUS )
L.p.
Rok budo- Liczba
Jednostkowe
Powy budyn- mieszkań
wierzch zuŜycie energii
ku
nia – m2 cieplnej (kWh/m2 )
1.
Przed 1988 1486
118314
280
2.
1988 -1997 200
20520
160
3.
Po 1997
510
46575
120
Łącznie
2196
185409
ZuŜycie energii cieplnej na jednego mieszkańca/rok
ZuŜycie energii cieplnej na jedno mieszkanie/budynek/rok
ZuŜycie całkowite
energii cieplnej
(GWh/GJ)
33,13
3,28
5,59
42/151200
5,03MWh ( 18GJ )
19,36MWh ( 69,7
GJ )
ZałoŜenie : ok. 3-3,5 GWh ciepła na ogrzewanie mieszkań pochodzi z gazu ( 106 mieszkań i 30 budynków gminnych oraz usługowo-handlowych )
Tabela Nr 9 : ZuŜycie energii cieplnej do wytwarzania ciepłej wody uŜytkowej w ciągu
roku ( opracowanie własne na podstawie danych GUS )
L.p.
Liczba mieszkańców gminy
ZuŜycie jednostkowe
energii cieplnej
( MJ/mieszkańca/rok )
1.
8350
4000
ZuŜycie energii cieplnej na jedno mieszkanie/rok
ZuŜycie całkowite energii
cieplnej
(GJ/GWh)
33400/9,3
4 GJ /1,11 MWh
15,2GJ/4,22 MWh
ZałoŜenie : 10% ciepła na przygotowanie c.u.w. pochodzi z energii elektrycznej
30% ciepła na przygotowanie c.u.w. pochodzi z gazu
Tabela Nr 10 : ZuŜycie energii cieplnej do przygotowania posiłków w ciągu roku
( opracowanie własne na podstawie danych GUS )
L.p.
Liczba mieszkań
energii cieplnej
( MJ/mieszkanie/rok )
1.
2196
3942
cieplnej
(GJ/GWh)
8656,6/2,4
1,04 GJ /0,29 MWh
ZałoŜenie : 20% ciepła na przygotowanie posiłków pochodzi z energii elektrycznej
30% ciepła na przygotowanie posiłków pochodzi z gazu
22
Tabela Nr 11 : ZuŜycie energii cieplnej w rolnictwie w ciągu roku ( opracowanie własne
na podstawie danych UG )
Pow. gospodarstwa
Liczba gospodarstw
<15ha
15-50 ha
50-150 ha
> 150 ha
1582
3
3
1
Łącznie
Jednostkowe
zuŜycie
energii elektrycznej
(GJ/rok )
100
140
170
400
ZuŜycie całkowite
(GJ/MWh)
158200/43944
420/116,7
510/141,7
400/111,1
159530/44313,5
Tabela Nr 12 : ZuŜycie energii elektrycznej na cele inne niŜ przygotowanie posiłków, ciepłej wody uŜytkowej czy ogrzewanie w ciągu roku ( opracowanie własne na
podstawie danych GUS )
( kWh/mieszk./rok )
1.
2196
1560
ZuŜycie energii elektrycznej na jednego mieszkańca/rok
L.p.
Liczba mieszkań
elektrycznej
(GJ/GWh)
12332,7/3,4
1,48 GJ /0,41 MWh
Tabela Nr 13 : ZuŜycie energii elektrycznej w rolnictwie w ciągu roku ( opracowanie własne na podstawie danych UG )
Pow. gospodarstwa
Liczba gospodarstw
Jednostkowe zuŜycie
(kWh/rok )
<15ha
15-50 ha
50-150 ha
> 150 ha
1582
3
3
1
2500
3000
4000
10000
Łącznie
ZuŜycie całkowite energii elektrycznej
(GJ/MWh)
14256/3960
32,4/9
43,2/12
36/10
14367,6/3991
23
Tabela Nr 14 : ZuŜycie energii elektrycznej na potrzeby oświetlenia drogowego w ciągu
roku ( opracowanie własne na podstawie danych ENION S.A. )
Moc zainstalowanego oświetlenia [kW]
54
Czas uŜytkowania w
ciągu roku [godz]
4000
ZuŜycie energii elektrycznej w ciągu
roku [ MWh/GJ ]
216/777,6
Tabela Nr 15 : Całkowite zapotrzebowanie na energię (elektryczną i cieplną ) gminy w
ciągu roku ( opracowanie własne )
L.p.
Energia cieplna- pochodząca z
Energia elektryczna [ GWh/GJ ]
węgla , gazu, drewna [ GWh/GJ ]
1
96,63 / 347868
8,99 / 32364
ŁĄCZNIE : 105,62 / 380232
Zapotrzebowanie na energię w ciągu roku w przeliczeniu na mieszkańca –
12,6[MWh]/45,5 GJ
Tabela Nr 16 : Bilans paliw dla gminy Jodłownik ( opracowanie własne )
L.p.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Rodzaj paliwa
Gaz ziemny
Gaz butlowy ( propan – butan )
Energia elektryczna
Węgiel
Drewno
Energia odnawialna
Olej opałowy
jednostka
m3
m3
MWh
Mg
Mg
MWh
Mg
Roczne zuŜycie
686700
5500
8000
5000-6000
16000 -19000
500
0
5.1 SYSTEM CIEPŁOWNICZY
W Gminie Jodłownik nie funkcjonuje scentralizowany system ciepłowniczy.
Budynki mieszkalne w gminie zasilane są głównie z przydomowych kotłowni indywidualnych. Kilka budynków wielorodzinnych zasilanych jest z kotłowni punktowych zasilających jeden lub kilka budynków, lecz nie naleŜy traktować tego jako
system ciepłowniczy. Budowa lokalnego systemu ciepłowniczego opartego na węglu lub innych nośnikach energii w chwili obecnej jest nieopłacalna, ze względu na
bardzo rozrzuconą infrastrukturę mieszkaniową i w związku z tym bardzo wysokie
koszty budowy sieci ciepłowniczej oraz związane z tym bardzo duŜe straty energii
cieplnej podczas jej przesyłania.
24
5.2 SYSTEM GAZOWNICZY
Na terenie gminy Jodłownik istnieje infrastruktura gazownicza Karpackiej
Spółki Gazownictwa sp. z o.o. w Tarnowie; Oddział Zakład Gazowniczy w Jaśle.
Dostarczany do odbiorców gaz jest gazem wysokometanowym GZ50 centralnie nawannianym.
Głównym źródłem zasilania sieci gazowej na terenie gminy Jodłownik jest stacja gazowa redukcyjna I-ego stopnia w Rupniowie. Stację rezerwową stanowi stacja
I-ego stopnia w Słopnicach :
Tabela Nr 17 : Stacje redukcyjne I-ego stopnia zaopatrujące teren gminy Jodłownik
( na podstawie danych Karpackiej Spółki Gazownictwa )
L.p.
Nazwa stacji
1.
Rupniów - podstawowa
Słopnice - rezerwowa
2.
Przepustowość
[nm3/h]
3200
1994
Stan techniczny
dobry
1600
1989
dobry
Rok budowy
Gaz rozprowadzany jest po terenie gminy Jodłownik siecią rozdzielczą średniego ciśnienia :
Tabela Nr 18 : Sieć gazowa średniego ciśnienia na terenie gminy Jodłownik
( na podstawie danych Karpackiej Spółki Gazownictwa )
L.p.
1.
2.
Długość Długość przyłączy
Długość sieci
Liczba przy- Liczba
sieci
czynnych [km]
rozdzielczej [km] łączy czynprzyłąrazem
nych (zagaczy bez
[km]
zowanych )
odbioru
189,048 56,726
132,322
1318
545
2
Na 1 km powierzchni gminy przypada k. 2,6 km gazociągów średniego ciśnienia
Tabela Nr 19 : Zestawienie ilości budynków zgazyfikowanych/niezgazyfikowanych w
gminie Jodłownik ( na podstawie danych GUS i Karpackiego Oddziału Obrotu Gazem )
L.p.
1
2.
Liczba budynków
Liczba przy- Liczba odLiczba przyłączy czyn- biorców
łączy bez
nych
gazu
odbioru
1614
1318
773
545
Procent budynków zgazyfikowanych – 81,7%
Liczba budynków do
podłączenia
296
25
Łączna ilość odbiorców na terenie gminy wynosi 773 , a zuŜycie gazu w 2009 roku
wynosiło 686700 m3.
Tabela Nr 20 : Liczba odbiorców gazu ziemnego w podziale na grupy odbiorców (na podstawie danych Karpackiego Oddziału Obrotu Gazem )
Stan na koniec
2009 r.
Ogółem
773
UŜytkownicy gazu
Gospodarstwa domowe/mieszkanie
Razem
Ogrzewający
mieszkanie
727
106
Usługi,
handel, pozostali
46
Tabela Nr 21: ZuŜycie gazu ziemnego w podziale na grupy odbiorców (na podstawie
danych Karpackiego Oddziału Obrotu Gazem )
Rok
Ogółem
2007
2008
2009
604,9
689,1
686,7
SprzedaŜ gazu ziemnego ( w tyś. m3 )
Gospodarstwa domowe/mieszkanie
Razem
Ogrzewający
mieszkanie
436,9
198,4
461,5
202,8
443,6
221,2
Usługi,
handel,
pozostali
168,0
227,6
243,1
Gmina Jodłownik jest zgazyfikowana prawie w 100%. Gaz dostarczany jest do
odbiorców siecią średniego ciśnienia , która jest w dobrym stanie technicznym. Stan
techniczny sieci jak teŜ pozostałej infrastruktury jest na bieŜąco monitorowany jak
teŜ okresowo poddawany przez uŜytkownika przeglądom i remontom.
Stacje redukcyjne I-ego stopnia zarówno w Rupniowie jak teŜ w Słopnicach
posiadają rezerwę mocy umoŜliwiającą w kaŜdej chwili włączenie nowych odbiorców gazu.
5.3 SYSTEM ENERGETYCZNY
Obszar gminy Jodłownik w zakresie dystrybucji energii elektrycznej obsługiwany jest przez ENION S.A. – Oddział w Krakowie, a w zakresie obrotu energią
elektryczną w większości przypadków przez ENION – Energia Sp. z o.o. Ze względu na funkcjonującą zasadę TPA na obszarze gminy Jodłownik moŜe funkcjonować
dowolna Spółka posiadająca stosowną koncesję ( koncesja wydawana przez URE )
na obrót energią elektryczną.
26
Na terenie gminy Jodłownik istnieje rozbudowana infrastruktura energetyczna.
W gminie Jodłownik 100% mieszkańców posiada energię elektryczną . W skład infrastruktury wchodzi ( 2009 rok. ) :
Linia 110 kV relacji Skawina – Limanowa – dł. ok. 0,762 km
Linie napowietrzne 15 kV – dł. ok. 61,976 km
Linie kablowe 15 kV – dł. ok. 0,31 km
Linie napowietrzne 0,4 kV - dł. ok. 240,16 km
Stacje transformatorowe 15kV/0,4kV – 76 szt o łącznej mocy 7353 kVA
Oświetlenie drogowe ( 31 węzłów ) – 53,875 kW mocy zainstalowanej (
270 szt. opraw )
Tabela Nr 22: Wykaz linii NN na terenie gminy Jodłownik ( na podstawie danych ENION S.A. )
Nazwa obiektu
ABRAMOWICE 1
ABRAMOWICE 2
DOBRONIÓW 1
DOBRONIÓW 2
GÓRA JANA 1
GÓRA JANA 2
GÓRA JANA 3
JANOWICE 1
JANOWICE 2
JANOWICE 3
JANOWICE 4
JANOWICE 5
JODŁOWNIK 1
JODŁOWNIK -10
JODŁOWNIK 2
JODŁOWNIK 3
JODŁOWNIK 4
JODŁOWNIK 5
JODŁOWNIK 6
JODŁOWNIK 7
JODŁOWNIK 8
JODŁOWNIK 9
JODŁOWNIK GÓRKI
JODŁOWNIK M. 1
JODŁOWNIK M. 2
KRASNE LASOCICE 1
KRASNE LASOCICE 2
KRASNE LASOCICE 3
KRASNE LASOCICE 4
MSTÓW 1
MSTÓW 2
MSTÓW 3
MSTÓW 4
MSTÓW 5
Nr ekspl
Dł linii napow
7032
7679
7027
7376
7031
7566
7749
7028
7149
7485
7486
7653
7025
7728
7111
7184
7229
7228
7476
7477
7523
7413
7109
7019
7639
7064
7378
7464
7698
7231
7232
7233
7234
7734
1,15
1,78
3,8
0,3
4,1
5,4
1
2,9
0,1
3,57
2,3
2,2
3,5
1,8
0,9
0,1
6
2,7
2,6
2,4
1,9
0,9
6,3
3,7
5,3
7,7
2,2
3,5
1,3
5,6
2,9
3
2,9
1
27
POGORZANY 1
POGORZANY 2
POGORZANY 3
POGORZANY 4
POGORZANY 5
RACIBORZANY 1
RACIBORZANY 2
RACIBORZANY 3
RACIBORZANY 4
RACIBORZANY 5
SADEK 1
SADEK 2
SADEK 3
SADEK 4
7034
7203
7204
7201
7750
7029
7030
7487
7488
7496
7026
7571
7572
7617
7478
7538
7630
7451
7065
7156
7600
7524
7230
7612
7093
7094
7095
7096
7097
7018
7186
7187
7188
7715
7513
7514
SADEK 5
SADEK 6
SADEK 7
SADEK 8
SŁUPIA 1
SŁUPIA 2
SŁUPIA 3
SŁUPIA 4
SZCZYRZYC
SZCZYRZYC PAN
SZYK 1
SZYK 2
SZYK 3
SZYK 4
SZYK 5
WILKOWISKO 1
WILKOWISKO 2
WILKOWISKO 3
WILKOWISKO 4
WILKOWISKO 5
ZAWADKA 2
ZAWADKA 3
2,7
6,1
7,1
3,2
1,2
3,6
2,8
4,9
3,8
2,4
1,9
3,9
4,1
1,6
3,4
2,4
3,3
6,1
4,4
2,75
3,5
1,1
0,8
4,4
6,9
7,05
5,72
6,79
6,15
9,7
7,5
3,3
1,7
3,6
3,5
240,16
Tabela Nr 23 : Wykaz oświetlenia drogowego na terenie gminy Jodłownik ( na podstawie danych ENION S.A. )
Nazwa miejscowości
ABRAMOWICE 1
ABRAMOWICE 2
DOBRONIÓW 1
GÓRA JANA 1
GÓRA JANA 3
ORZ
125
ORZ OUR OUR OUR OUS OUS OUS
250 125 250 400 150 250 400 Moc zainstalowana[kW]
4
1
7
1,75
4
2
1
1,15
16
1
2,25
6
1,5
28
JANOWICE 1
JANOWICE 3
JODŁOWNIK 8/2
JODŁOWNIK 1
JODŁOWNIK 2
JODŁOWNIK 7
JODŁOWNIK 8/1
JODŁOWNIK GÓRKI
KRASNE L-CE 2
KRASNE L-CE 4
MSTÓW 1
MSTÓW 2
MSTÓW 3
MSTÓW 4
RACIBORZANY 1
RACIBORZANY 3
SADEK 1
SADEK 2
SADEK 3
SZCZYRZYC
SZYK 3
SZYK 5
WILKOWISKO 1
ZAWADKA 1/1
ZAWADKA 2
ZAWADKA 3
14
17
2
8
1
1,75
2,2
0,8
2,8
0,65
0,15
1,5
2
1
1
1
6
2
4
5
5
1
1,25
1,5
0,15
3
1
12
28
16
3
11
10
13
13
2
9
2
5
1
8
8
1
1
3
3
2
3,5
4,3
2,5
3,25
3,25
0,875
2,25
1,25
2,05
0,65
2,8
2,8
53,875
3
1
2
2
Tabela Nr 24 : Wykaz stacji transformatorowych na terenie gminy Jodłownik ( na podstawie danych ENION S.A. )
TYP stacji
STS 20/250
STSa 20/250
STS 20/250
śH-15
STS 20/250
STSpb 20/250
STS 20/250
STS 20/250
STSa 20/250
STSa 20/250
STSa 20/250
STS 20/250
STSa 20/250
STSa 20/250
STS 20/250
STS 20/250
Nazwa stacji
MSTÓW 3
SADEK 8
RACIBORZANY 5
WILKOWISKO 2
JODŁOWNIK 4
JODŁOWNIK M. 1
RACIBORZANY 4
RACIBORZANY 2
GÓRA JANA 1
SADEK 2
SADEK 6
SADEK 7
SADEK 4
KRASNE L-CE 3
JODŁOWNIK 5
POGORZANY 3
Moc
Wykonanie transformatora
[kVA]
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
63
63
63
100
63
100
100
63
250
100
40
40
100
63
75
100
Miejscowość
Mstów
Sadek
Raciborzany
Wilkowisko
Jodłownik
Jodłownik
Raciborzany
Raciborzany
Góra Jana
Sadek
Sadek
Sadek
Sadek
Krasne Lasocice
Jodłownik
Pogorzany
29
STS 20/125
STSa 20/250
STS 20/250
śH-15
śH-15
STSp 20/250
STS 20/250
STS 20/250
STS 20/250
STSa 20/250
STSa 20/250
STSa 20/250
STSa 20/250
STSa 20/250
STS 20/125
STS 20/250
STS 20/250
STSa 20/250
śH-15
śH-15
STSp 20/250
śH-15
STS 20/250
STS 20/250
STSpu 20/250
STSKp 20/250
STSpb 20/250
STSa 20/250
STSpuo 20/250
STSa 20/250
STSa 20/250
STSpo 20/250
STSp 20/250
STSpb 20/250
STSpb 20/250
STS 20/250
STSa 20/250
STSpb 20/250
śH-15
STSp 20/250
STSpu 20/250
STSpb 20/250
WSTp 20/400
STSp 20/250
STSpbuo20/250
śH-15
STSpuo 20/250
STS 20/250
STSa 20/250
POGORZANY 4
JODŁOWNIK 1
SŁUPIA 2
WILKOWISKO 4
WILKOWISKO 3
POGORZANY 1
JANOWICE 3
SŁUPIA 4
MSTÓW 4
JODŁOWNIK 6
JANOWICE CEGIELNIA
SŁUPIA 3
SADEK 3
SADEK 5
POGORZANY 2
MSTÓW 2
SADEK 1
JODŁOWNIK 8
JODŁOWNIK GÓRKI
JODŁOWNIK 3
JANOWICE 5
JANOWICE 2
RACIBORZANY 3
WILKOWISKO 1
ABRAMOWICE 1
KRASNE L-CE 4
WILKOWISKO 5
JANOWICE 1
MSTÓW 5
GÓRA JANA 2
JODŁOWNIK 7
Szczyrzyc BOMSTAL
SZYK 4
DOBRONIÓW 1
SŁUPIA 1
JANOWICE 4
SZCZYRZYC "PAN"
KRASNE L-CE 1
JODŁOWNIK 2
SZYK "PIECZARKARNIA"
WILKOWISKO CENTERTEL
SZYK 5
SZCZYRZYC
KRASNE L-CE "PRZECHOWALNIA"
SZYK 1
DOBRONIÓW 2
Jodłownik 10
KRASNE L-CE 2
JODŁOWNIK 9
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
100
100
100
63
100
63
100
100
63
63
100
100
100
40
63
50
40
63
100
100
160
63
160
100
75
100
63
100
63
63
63
400
63
100
100
63
250
100
100
Słupowa
250 Szyk
Słupowa
Słupowa
WieŜowa
63 Wilkowisko
100 Szyk
250 Szczyrzyc
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Pogorzany
Jodłownik
Słupia
Wilkowisko
Wilkowisko
Pogorzany
Janowice
Słupia
Mstów
Jodłownik
Janowice
Słupia
Sadek
Sadek
Pogorzany
Mstów
Sadek
Jodłownik
Jodłownik
Jodłownik
Janowice
Janowice
Raciborzany
Wilkowisko
Abramowice
Krasne Lasocice
Wilkowisko
Janowice
Mstów
Góra Jana
Jodłownik
Szczyrzyc
Szyk
Dobroniów
Krasne Lasocice
Janowice
Szczyrzyc
Krasne Lasocice
Jodłownik
75 Krasne Lasocice
63
63
63
160
100
Szyk
Dobroniów
Jodłownik
Krasne Lasocice
Jodłownik
30
STS 20/250
STSpbuo20/250
STSpb 20/250
STS 20/250
STS 20/250
STSpb 20/250
STS 20/250
STS 20/250
śH-15
STSp 20/400
śH-15
MSTÓW 1
Słupowa
100 Mstów
GÓRA JANA 3
POGORZANY 5
ZAWADKA 2
ZAWADKA 3
JODŁOWNIK M. 2
SZCZYRZYC SZPITAL
RACIBORZANY 1
SZYK 2
ABRAMOWICE 2
SZYK 3
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
Słupowa
100
100
63
63
100
100
100
63
100
100
Góra Jana
Pogorzany
Wilkowisko
Wilkowisko
Jodłownik
Szczyrzyc
Raciborzany
Szyk
Abramowice
Szyk
7353kVA
PoniŜej ( na podstawie danych ENERGIA Sp. z o.o. ) przedstawiono zuŜycie
energii elektrycznej na terenie Gminy Jodłownik w latach 2007 – 2009 z podziałem
na grupy taryfowe oraz ilość odbiorców w poszczególnych grupach .
Tabela Nr 25 : Zestawienie zuŜycia energii elektrycznej na terenie gminy Jodłownik ( na
podstawie danych ENERGIA Sp. z o.o. )
Zestawienie zuŜycia energii elektrycznej w latach 01.07.2007 do 31.12.2009
dla Gminy Jodłownik
Lata
Grupa taryfowa G
Ilość
odbiorców
01.07.2007 - 31.12.2007 2 381
01.01.2008 - 31.12.2008 2 392
01.01.2009 - 31.12.2009 2 395
Ilość kWh
2 169 039
5 484 826
5 624 780
Grupa taryfowa C
Ilość odbiorców
w tym ośw.ulic w
taryfie C
Ilość kWh Ilość odbiorców
209
749 610
215 2 178 329
231 1 866 009
ilość
kWh
7
9
9
5 595
12 897
20 214
Na podstawie informacji Oddziału w Krakowie w najbliŜszych latach
nie przewiduje się znaczącej rozbudowy oraz modernizacji sieci, moŜliwe jest jedynie wymienianie transformatorów w istniejących stacjach, które zaspokajają obecne
i przyszłe zapotrzebowania na energię elektryczną na terenie Gminy Jodłownik w
sytuacji pojawienia się takiej potrzeby. Zgodnie z informacją ENION S.A. na terenie gminy istnieją znaczące rezerwy energii elektrycznej moŜliwe do wykorzystania.
Jedyne inwestycje planowane do realizacji w latach 2010 – 2011 to modernizacja linii 15 kV na odcinku od Jodłownika do Szyku oraz budowa 2-uch stacji
transformatorowych w Szyku z powodu niewłaściwych parametrów napięciowych.
31
6. MOśLIWOŚĆ WYKORZYSTANIA ODNAWIALNYCH ŹRÓDEŁ
ENERGII ( OZE )
Odnawialne źródło energii – źródło wykorzystujące w procesie przetwarzania
energię wiatru, promieniowania słonecznego, geotermalną, fal, prądów morskich,
spadku rzek oraz energię pozyskiwaną z biomasy, biogazu wysypiskowego, a takŜe
biogazu powstałego w procesach odprowadzania lub oczyszczania ścieków albo
rozkładu składowanych szczątek roślinnych i zwierzęcych.
Do energii wytwarzanej z odnawialnych źródeł energii zalicza się, niezaleŜnie
od parametrów technicznych źródła, energię elektryczną lub ciepło pochodzące ze
źródeł odnawialnych, w szczególności:
z elektrowni wodnych;
z elektrowni wiatrowych;
ze źródeł wytwarzających energię z biomasy;
ze źródeł wytwarzających energię z biogazu;
ze słonecznych ogniw fotowoltaicznych;
ze słonecznych kolektorów do produkcji ciepła;
ze źródeł geotermicznych.
Tabela Nr 26 : Odnawialne źródła energii w Małopolsce ( na podstawie danych URE )
Ilość instalacji
Moc[MW]
Typ instalacji
wytwarzające z biogazu z oczyszczalni ścieków
wytwarzające z biogazu składowiskowego
elektrownia wiatrowa na lądzie
elektrownia wodna przepływowa do 0,3 MW
elektrownia wodna przepływowa do 1 MW
elektrownia wodna przepływowa powyŜej 10 MW
elektrownia wodna szczytowo-pompowych lub przepływowych z członem pompowym
realizujące technologię współspalania (paliwa kopalne i biomasa)
3 0.964
4 2.573
5 0.714
27 2.456
4 1.820
9 20.890
1 8.000
1 50.000
1 92.750
5 0.000
Zgodnie z polityką energetyczną Polski do 2030 roku , która to polityka oparta
jest na załoŜeniach polityki krajowej ( ustawa prawo energetyczne, ustawa prawo
ochrony środowiska, rozporządzenie MGiPiPS z dnia 30.05.2003 w sprawie szczegółowego zakresu obowiązku zakupu energii elektrycznej i ciepła z odnawialnych
źródeł energii oraz energii elektrycznej wytwarzanej w skojarzeniu z wytwarzaniem
ciepła, rozporządzenie MG z dnia 4.05.2007 w sprawie szczegółowych zasad funkcjonowania systemu elektroenergetycznego ) oraz unijnej ( dyrektywy, zielona
księga 2000, zielona księga 2006, pakiet energetyczny, europejska polityka energetyczna ) wynika , Ŝe w 2020 roku udział pozyskanej/wyprodukowanej energii odnawialnej w stosunku do energii całkowitej winien wynosić 15%, a w roku 2030 –
20%. Obecnie ten udział przekroczył próg 5% ( udział mocy instalacji OZE w stosunku do średniego zapotrzebowania na moc wynosi ok. 8% ). Porównując stan
obecny i załoŜenia wynika iŜ w okresie najbliŜszych 10 lat musimy potroić ilość
energii pozyskiwanej z OZE, a w okresie kolejnych 10 lat zwiększyć jej udział o kolejne 5%.
32
Obecnie cena energii ze źródeł odnawialnych ( duŜe elektrownie wiatrowe,
ciepłownie na biomasę , elektrownie fotowoltaiczne ) w porównaniu ze źródłami
klasycznymi ( węgiel, gaz , ropa naftowa ) jest wyŜsza. Aby to zniwelować naleŜy
stworzyć moŜliwość dofinansowywania inwestycji w OZE . W pierwszej kolejności
promować jednak naleŜy technologie , które wykazują koszty produkcji energii niŜsze lub porównywalne z kosztami konwencjonalnych nośników energii , a są nimi:
Kolektory słoneczne
Małe kotły na słomę i drewno
Małe elektrownie wodne budowane na istniejących spiętrzeniach
Instalacje wykorzystujące gaz wysypiskowy
Biogazownie rolnicze
Ciepłownie geotermalne
Pamiętać naleŜy, Ŝe przy lokalnym wykorzystaniu w.w. źródeł energii
koszt finalny energii będzie na pewno mniejszy o koszt przesyłu.
6.1 ENERGIA WODY
Realny potencjał ekonomiczny:
18 PJ (5 TWh/rok) [wykorzystany w 41%]
Elektrownie wodne:
Moc zainstalowana instalacji w 2009 roku:
944,130 MW1[i]
Ilość energii elektrycznej wytworzonej w 2009 roku: 1 616 039,309 MWh1[ii]
Energetyka wodna ma w Polsce największe tradycje mimo stosunkowo słabych warunków do rozwoju tej branŜy. Zasoby energii wody zaleŜą od dwu czynników: spadku koryta rzeki oraz przepływów wody. Polska jest krajem nizinnym, o
stosunkowo małych opadach i duŜej przepuszczalności gruntów, co znacznie ogranicza zasoby tego źródła. JednakŜe pierwsze siłownie wodne na ziemiach polskich
powstały zapewne wcześniej niŜ struktury państwa. Świadczą o tym stare nazwy
miejscowości oraz historia zapisów, regulujących przywileje i prawa wykorzystywania urządzeń wodnych.
Energia wody jest ekologiczne czysta, ale dostępna jedynie na obszarach posiadających odpowiednio duŜo opadów oraz korzystne ukształtowanie terenu. Większość krajowych zasobów (około 68%) skupionych jest w obszarze dorzecza Wisły,
zwłaszcza jej prawobrzeŜnych dopływów. Dogodne warunki do budowy małych
elektrowni wodnych istnieją w Karpatach, Sudetach, na Roztoczu, a takŜe na rzekach Przymorza. RównieŜ istotne znaczenie ma potencjał rzeki Odry.
33
Zasoby techniczne
dorzecze Wisły
dorzecze Odry
rzeki Przymorza
9 270 GWh/a
2 400 GWh/a
280 GWh/a
77,6 %
20,1 %
2,3 %
Razem zasoby techniczne
głównych rzek
mała energetyka
rzeki Przymorza
11 950 GWh/a
1 700 GWh/a
280 GWh/a
Czynnikiem ograniczającym rozwój duŜych obiektów hydroenergetycznych są obawy przed dewastacją naturalnych dolin rzecznych poprzez ich zatapianie. Wobec
licznych protestów przeciwko budowie duŜych stopni wodnych, w ostatnich latach
nie wzrasta liczba elektrowni wodnych o duŜych mocach, natomiast notuje się
znaczny wzrost liczby małych elektrowni wodnych o mocy poniŜej 2 MW. Energia
wody wykorzystywana jest do produkcji prądu elektrycznego.
BARIERY W WYKORZYSTANIU WODY:
o Brak woli wsparcia dla budowy duŜej elektrowni wodnej na Dolnej Wiśle. Budowa duŜej elektrowni wodnej na Wiśle powinna być traktowana jako alternatywa dla budowy elektrowni jądrowej w Polsce.
o Niezwykle skomplikowana sytuacja własnościowa obiektów wodnych, mogących słuŜyć rozwojowi małej energetyki wodnej.
o Zbyt duŜe koszty inwestycyjne, przy konieczności budowy od podstaw stopnia
wodnego. Niezbędne jest zidentyfikowanie i właściwe zarządzanie istniejącymi obiektami wodnymi oraz wpisywanie inwestycji energetycznych w działania inwestycyjne słuŜące bezpieczeństwu przeciwpowodziowemu.
1[i] Dane URE, w oparciu o waŜną na dzień 30 września 2009 r. koncesję
1[ii] Dane URE, na podstawie wydanych do dnia 30 września 2009 r. świadectw pochodzenia
34
6.2 ENERGIA BIOMASY
Realny potencjał ekonomiczny: 600 PJ
odpady stałe suche – 166
biogaz (odpady mokre) – 123
drewno opałowe (lasy) – 24
uprawy energetyczne - 2871[i]
Elektrownie na biomasę:
Moc zainstalowana instalacji w 2009 roku: 246,490 MW1[ii]
Ilość energii elektrycznej wytworzonej w 2009 roku: 334 015,572 MWh1[iii]
Biomasa w Polsce uznana jest za odnawialne źródło energii o największych
zasobach, którego wykorzystanie jest na tyle tanie, Ŝe juŜ teraz moŜe konkurować z
paliwami kopalnymi. Z wykorzystaniem tego źródła energetyka odnawialna wiąŜe
obecnie największe nadzieje. MoŜe ona być wykorzystywana do celów energetycznych w procesach bezpośredniego spalania biopaliw stałych, gazowych lub przetwarzana na paliwa ciekłe, zarówno do produkcji energii elektrycznej, jak i cieplnej.
Obecnie zasoby biomasy stałej związane są z wykorzystaniem nadwyŜek słomy i
siana, odpadów drzewnych, upraw roślin energetycznych oraz wykorzystania odpadów z produkcji rolnej w tym biogazu. Dlatego teŜ skoncentrowane są one na obszarach intensywnej produkcji rolnej.
W najbliŜszym dziesięcioleciu przewiduje się wykorzystanie dla celów energetycznych, tj. przetworzenie na energię cieplną następujących produktów rolniczych i
roślinnych:
Produkty rolnicze:
słoma roślin zboŜowych;
gałęzie z przecinek sadów oraz inne odpady produkcji roślin i warzyw;
zrębki z upraw roślin energetycznych, m.in. wierzby, ślazowca, róŜy
bezkolcowej;
alkohole (surowce: ziemniak, burak cukrowy, zboŜe) jako dodatki do benzyn silników gaźnikowych;
olej rzepakowy (surowce: rzepak uprawiany na gruntach częściowo skaŜonych) jako paliwo do silników wysokopręŜnych;
biogaz z nawozu organicznego produkcji zwierzęcej;
biogaz z osadów ściekowych, odpadów komunalnych, płynnych i stałych.
Produkty leśne:
drzewa i gałęzie z przecinek i cięć sanitarnych lasów;
gałęzie z cięć produkcyjnych;
odpady z przemysłu drzewnego, trociny itp.;
plantacje lasów energetycznych liściastych (grubizna do budowy domów
jednorodzinnych), czuby i gałęzie pocięte na pułapki do spalania w piecach
grzewczych o mocy cieplnej około 200 kW.
35
Biomasa jest źródłem wykorzystywanym głównie do produkcji energii cieplnej
w obiektach małej i średniej mocy w generacji rozproszonej (indywidualne piece i
lokalne kotłownie) oraz do produkcji energii elektrycznej w kondensacyjnych kotłach węglowych elektrociepłowni duŜych mocy w procesie współspalania. W przyszłości duŜe znaczenie będzie miała produkcja energii elektrycznej i cieplnej w jednym procesie technologicznym, czyli tzw. kogeneracji.
BARIERY W WYKORZYSTANIU BIOMASY:
Brak lokalnych rynków biomasy energetycznej.
Słaba konstrukcja systemu dopłat do upraw energetycznych.
Brak wyraźnych ograniczeń dla współspalania biomasy w kotłach węglowych duŜej mocy.
Brak prostego systemu wsparcia dla powszechnego stosowania indywidualnych biomasowych instalacji energetycznych (małe kotłownie i elektrociepłownie).
Brak systemu kontroli emisji z instalacji energetycznych małej mocy (np.
dla biomasy poniŜej 1 MW).
Brak jakichkolwiek standardów odnośnie paliw biomasowych oraz nieścisłości w klasyfikacji odpadów mogących stanowić biomasę na cele energetyczne oraz wymagań odnośnie urządzeń i moŜliwości ich „termicznego
przekształcania”.
BARIERY W WYKORZYSTANIU BIOGAZU:
Brak uwzględnienia odpadów po produkcji biogazu w rozporządzeniu o liście odpadów, które moŜna przekazywać osobom fizycznym. Wykorzystanie energetyczne biogazu jest opłacalne tylko w połączeniu z funkcją utylizacyjną odpadów z produkcji zwierzęcej, roślinnej i spoŜywczej. Substancje pofermentacyjne powinny być wykorzystywane jako nawóz, ale Ŝeby to
było moŜliwe muszą być one ujęte w rozporządzeniach Ministra Środowiska dotyczących procesu R10 i zasad przekazywania odpadów osobom fizycznym. Minister Środowiska zmienił juŜ rozporządzenie o R10, ale powinien takŜe niezwłocznie zmienić rozporządzenie o przekazywaniu odpadów.
Słaby system wsparcia dotacyjnego inwestycji biogazowych. Inwestycje
takie, spełniające 2 cele ekologiczne (utylizacja i wykorzystanie OZE),
powinny być traktowane bardziej priorytetowo w systemie funduszy ekologicznych, RPO i PO IiŚ. Tym bardziej, Ŝe mogą się przyczynić do rozwiązania powaŜnych problemów, jakimi są zanieczyszczenia środowiska
gnojowicą, czy problem osadów pościekowych, których będzie w najbliŜszych latach przybywać w postępie geometrycznym.
Brak jednoznacznej interpretacji przepisów o uzyskaniu świadectw pochodzenia za energię z OZE i energię wytworzoną w wysokosprawnej kogeneracji.
36
BARIERY DLA ROZWOJU BIOGAZOWNI ROLNICZYCH W POLSCE:
1.
bariery organizacyjne
brak zaplecza technicznego do budowy instalacji biogazowych moŜe stanowić niekorzystny czynnik dla rozwoju tego sektora w początkowej fazie
rozwoju. Część urządzeń do budowy biogazowni będzie musiała być sprowadzana z zagranicy, co moŜe podnieść koszty inwestycyjne. Brak jest
równieŜ projektantów, generalnych wykonawców, firm budowlanych oraz
technologów wyspecjalizowanych w projektowaniu, budowie oraz eksploatacji biogazowni rolniczych.
brak zaplecza merytorycznego dla inwestorów zainteresowanych budową
biogazowni rolniczych
konieczność zagwarantowania odbioru ciepła produkowanego w biogazowni, takŜe w okresie letnim
słaba dostępność i przepustowość na terenach wiejskich sieci elektroenergetycznej.
2.
bariery ekonomiczne:
wysokie nakłady inwestycyjne
trudności w uzyskaniu dodatkowego dofinansowania zwłaszcza w przypadku małych biogazowni, mających moŜliwość korzystania jedynie z lokalnych, znacznie słabszych mechanizmów wsparcia
bardzo długi okres zwrotu z poniesionych nakładów.
3.
bariery prawne:
brak objęcia produkcji biogazu rolniczego Polską Klasyfikacją Działalności
wytwarzanie biogazu z odchodów zwierzęcych i odpadów produkcji rolnej
nie figuruje w spisie działalności tak zwanych „Działów specjalnych produkcji rolnej” – stąd proces i przebieg fermentacji moŜe być zaliczony jako
produkcja przemysłowa, a wtedy np. gnojowicę pofermentacyjną kwalifikuje się jako odpad przemysłowy, ze wszystkimi tego konsekwencjami
brak jednoznacznej definicji biogazowni rolniczej oraz uwzględnienia warunków lokalizacyjnych dla biogazowni względem innych obiektów
brak moŜliwości uzyskania przez rolnika, jako osoby fizycznej, koncesji na
wytwarzanie energii z OZE, a co zatem idzie świadectwa pochodzenia
brak uwzględnienia odpadów po produkcji biogazu w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 21 kwietnia 2006 r. (Dz. U. Nr 75, poz. 527 z dnia
4 maja 2006 r.) w sprawie listy rodzajów odpadów, które posiadacz odpadów moŜe przekazywać osobom fizycznym lub jednostkom organizacyjnym niebędącym przedsiębiorcami, oraz dopuszczalnych metod ich odzysku. NaleŜy dodać do listy odpadów:
•
19 06 05 - Ciecze z beztlenowego rozkładu odpadów zwierzęcych i roślinnych,
37
•
19 06 06 - Przefermentowane odpady z beztlenowego rozkładu odpadów
zwierzęcych i roślinnych
brak zaliczenia inwestycji biogazowych, jak i innych inwestycji OZE do
inwestycji celu publicznego, co miałoby ogromne znaczenie dla
przyśpieszenia procesu uzyskiwania lokalizacji dla inwestycji OZE
brak obowiązku uwzględniania w studium uwarunkowań i kierunków
zagospodarowania przestrzennego gminy problematyki związanej z
zagospodarowaniem lokalnych zasobów odnawialnych źródeł energii, co
moŜe stać się jednym z kluczowych narzędzi promocji biogazowni
rolniczych
brak objęcia w niektórych aktach prawnych mniejszych jednostek wytwarzających energie elektryczną < 1MWel
brak spójności w prawodawstwie oraz rozproszenie legislacyjne zagadnień
związanych z instalacją i funkcjonowaniem biogazowi, w kontekście spraw
związanych z bezpieczeństwem poŜarowym i zabezpieczeniem przed wybuchem.
• 1[i] Michałowska-Knap K., Wiśniewski G., „Stan obecny i potencjał energetyki odnawialnej w Polsce”
• 1[ii] Dane URE, w oparciu o waŜną na dzień 30 września 2009 r. koncesję
• 1[iii] Dane URE, na podstawie wydanych do dnia 30 września 2009
r. świadectw pochodzenia
6.3 ENERGIA WIATRU
445 PJ1[i]
(ląd: 337, morze: 67)
Elektrownie wiatrowe:
Moc zainstalowana instalacji w 2009 roku:
666,332 MW1[ii]
Ilość energii elektrycznej wytworzonej w 2009 roku: 499 235,352 MWh1[iii]
Zasoby energii wiatru są silnie związane z lokalnymi warunkami klimatycznymi i terenowymi. Obszary o szczególnie dobrych warunkach wiatrowych to wybrzeŜe Morza Bałtyckiego, zwłaszcza część zachodnia, oraz północno wschodni
kraniec Polski. Aby prawidłowo zweryfikować zasoby wiatru w celach energetycznych naleŜy dokonywać pomiarów wiatru na wysokościach co najmniej 60 m.
RozwaŜając budowę elektrowni wiatrowej, moŜna takŜe brać pod uwagę inne
tereny, zwłaszcza charakteryzujące się zwiększoną wysokością nad poziomem morza, bez przeszkód terenowych oraz niezalesione obszary wzgórz i wzniesień Polski
południowej. Tereny takie moŜna wskazać w Sudetach, Beskidzie Śląskimi śywieckim, w Bieszczadach, na Pogórzu Dynowskim, Garbie Lubawskim, w okolicach
Kielc. Dotychczasowe fragmentaryczne pomiary dokonywane na tych terenach
38
wskazują na istotny potencjał energii wiatru, aczkolwiek dla celów ewentualnych
przyszłych inwestycji wiatrowych niezbędne byłoby wykonanie szczególnych pomiarów prędkości wiatru.
Potencjał energetyczny wiatru szacuje się na poziomie 6,0 - 8,0TWh energii
elektrycznej rocznie. Energia wiatrowa w naszym kraju zaczęła rozwijać się dopiero
na początku lat dziewięćdziesiątych, głównie na wybrzeŜu. Pierwsza profesjonalna
farma wiatrowa powstała dopiero w 1999 roku w Barzowiach k. Darłowa. Kosztem
25 mln PLN postawiono 6 wiatraków o mocy 850 kW kaŜdy, co daje łącznie 5 MW.
W 2001 r. w Cisowie k. Darłowa oddano do uŜytku farmę o mocy 18 MW, a na początku 2003 r. uruchomiono farmę wiatrową w Zagórzu o mocy 30 MW. Na kolejny
obiekt tego typu trzeba było poczekać aŜ 4 lata, głównie z powodu braku odpowiednich przepisów prawnych wspierających energetykę odnawialną. W czerwcu 2006
roku, w Tymieniu rozpoczął pracę największy w Europie Środkowej park wiatrowy
o mocy 50 MW. W tym samym roku uruchomione zostały takŜe farmy wiatrowe w
GnieŜdŜewie (22 MW) oraz w Gniewinie (8,4 MW).
Z analiz rządowych wynika, Ŝe w 2010 roku elektrownie wiatrowe mają wytwarzać 2,3% krajowego zuŜycia energii. Aby to było moŜliwe, konieczne jest zainstalowanie co najmniej 2000 MW mocy w energetyce wiatrowej. Zgłoszone aktualnie lokalizacje z wystąpieniami o techniczne warunki przyłączenia do sieci elektroenergetycznej lub je posiadające - przekraczają tę wartość, a biorąc pod uwagę, Ŝe w
samych Niemczech w ciągu jednego roku zainstalowano 2,5 tys. MW - załoŜenia te
wydają się być realne.
Tabela Nr 27 : Elektrownie wiatrowe w Polsce ( dane URE i PSEW)
Lokalizacja
Tymień
Kisielice
Jagniątkowo
Kamieńsk
Zagórze
Puck
Lisewo
Barzowice
Cisowo
Połczyno
Swarzewo
Moc
50
MW
40,5
MW
30,6
MW
30
MW
30
MW
22
MW
10,8
MW
5
MW
1,8
MW
1,6
MW
1,2
MW
39
Bogatka
Kramsk
Zagorzyce
WiŜajny
Sienawa
Sokoły
Kłonowo
Wróblik
Szlachecki
Zwarcienko
Chwałowice
Mielec
Rembertów
Starbienino
Nowogard
Dabrowa
Rytro
Zawoja
Słup
Kwilcz
Sosnowiec
Wrocki
Pielgrzymka
Lisewo
w budowie
Zajączkowi
i Widzino
850
kW
750
kW
750
kW
600
kW
600
kW
600
kW
450
kW
320
kW
320
kW
300
kW
250
kW
250
kW
250
kW
225
kW
200
kW
160
kW
160
kW
160
kW
160
kW
160
kW
160
kW
150
kW
150
kW
90
MW
40
Karścino
Tychowo
Malbork
Łebcz
69
MW
50
MW
18
MW
8
MW
BARIERY W WYKORZYSTANIU WIATRU:
Przyłączenie do sieci: słaba infrastruktura sieci przesyłowej na terenach o
duŜej wietrzności (pólnocna Polska); nieadekwatne procedury wydawania
warunków przyłączenia do sieci.
Lokalizacje w obszarach cennych przyrodniczo. Niezbędne jest wypracowanie oficjalnych obiektywnych, transparentnych i kompromisowych zasad sporządzania i oceniania raportów oddziaływania na środowisko farm
wiatrowych.
Preferencyjne zasady bilansowania energii z wiatraków będą obowiązywać
wyłącznie 3 lata (2008-2010). Są one ponadto obciąŜone nieprecyzyjnymi
zapisami, co spowoduje liczne konflikty.
Podatek od nieruchomości - Pomimo korzystnych zmian w prawie budowlanym i korzystnych interpretacji przepisów podatkowych Ministerstwa Finansów, niektóre gminy nadal próbują naliczać podatek od nieruchomości od całej wartości elektrowni wiatrowej, a nie tylko od fundamentów i wieŜ.
1[i] Michałowska-Knap K., Wiśniewski G., „Stan obecny i potencjał energetyki odnawialnej w Polsce”
1[ii] Dane URE, w oparciu o waŜną na dzień 30 września 2009 r. koncesję
1[iii] Dane URE, na podstawie wydanych do dnia 20 września 2009
r. świadectw pochodzenia
6.4 ENERGIA GEOTERMALNA
12,4 PJ (wykorzystany w 12%)1[i]
Moc zainstalowana w Polsce w w 2005 roku:
102 MW1[ii]
Energia geotermalna pozyskiwana jest z wnętrza Ziemi. Wody geotermalne
znajdują się pod powierzchnią prawie 80% terytorium Polski, w ilości ok. 6600
km3, a ich temperatura mieści się w granicach 25-150 C. Zasoby te są dość rów-
41
nomiernie rozmieszczone na znacznej powierzchni Polski, co daje moŜliwość wykorzystania ich na cele energetyczne
NaleŜy podkreślić, Ŝe polskie wody geotermalne mają stosunkowo niską temperaturę. Zasoby tych wód koncentrują się głównie na obszarze Podkarpacia, pasie
od Szczecina do Łodzi oraz regionie grudziącko-warszawskim. Zasoby energii geotermalnej zostały dość dokładnie zbadane, istnieje jednak potrzeba dalszych badań w
zakresie moŜliwości odprowadzania do górotworu wykorzystanych wód geotermalnych.
Dotychczas w Polsce wybudowano zaledwie cztery systemy ciepłownicze w
oparciu o wykorzystanie wód geotermalnych - w Pyrzycach, Zakopanem, Mszczonowie i w Uniejowie, a kilka dalszych czeka na realizację.
Oprócz zakładów zaopatrujących ludność w ciepło, istnieją równieŜ uzdrowiska wykorzystujące energię z ciepłych źródeł: Cieplice, Duszniki Zdrój, Lądek
Zdrój, Ustroń, Konstancie, Ciechocinek.
Poza ogrzewaniem i przygotowywaniem cieplej wody uŜytkowej energia geotermalna moŜe być równieŜ wykorzystywana w rolnictwie, suszarnictwie, do ogrzewania stawów hodowlanych, w obiektach rekreacyjnych, procesach technologicznych. Wody geotermalne na obszarze Polski od dawna wykorzystywane były równieŜ do celów leczniczych. Ze względu na zbyt niskie temperatury energia geotermalna nie jest w Polsce wykorzystywana do produkcji prądu elektrycznego, jak ma
to miejsce np. w Islandii.
1[ii] 2007 Survey of Energy Resources, World Energy Council, 2007
6.5 ENERGIA SŁONECZNA
83 PJ (wykorzystany w 0,2%)1[i]
Zasoby energii słonecznej w Polsce charakteryzują się przede wszystkim bardzo nierównomiernym rozkładem czasowym w cyklu rocznym. 80% całkowitej
rocznej sumy nasłonecznienia przypada na półrocze wiosenno-letnie, od początku
kwietnia do końca września, przy czym czas operacji słonecznej w lecie wydłuŜa się
do 16 godz/dzień, natomiast w zimie skraca się do 8 godzin dziennie.
Energia słoneczna jest powszechnie dostępnym, całkowicie czystym i najbardziej naturalnym z dostępnych źródeł energii. Najefektywniej moŜe być wykorzystana lokalnie, zaspokajając zapotrzebowanie na ciepłą wodę i ciepło. DuŜą zaletą
jej uŜytkowania jest łatwa adaptacja, zwłaszcza do celów gospodarstwa domowego.
42
Najbardziej uprzywilejowanymi rejonami Polski pod względem napromieniowania słonecznego jest południowa cześć województwa lubelskiego. Centralna
część Polski, tj. około 50% powierzchni kraju, uzyskuje napromieniowanie rzędu
1100-1200 kWh/m2/rok, a wschodnia i północna część Polski -1000 kWh/m2/rok i
mnij. Najmniejszy w skali roku dopływ energii obserwuje się w rejonie Śląska oraz
w obszarze znajdującym się na styku Czech, Niemiec i Polski, do niedawna nazywanym "Czarnym Trójkątem", z uwagi na wysokie zanieczyszczenie powietrza. Do
obszarów słabo nasłonecznionych naleŜy równieŜ rejon północny obejmujący pas
wybrzeŜa z wyjątkiem WybrzeŜa Zachodniego. W skali roku północne krańce Polski
otrzymują o około 9% mniej energii słonecznej niŜ południowe. Z kolei rejony nadmorskie wyróŜniają się najbardziej przezroczystą dla promieniowania atmosferą.
Roczna gęstość promieniowania słonecznego w Polsce na płaszczyznę poziomą waha się w granicach 950 - 1250 kWh/m2.
Obecnie energia słoneczna wykorzystywana jest w Polsce głównie jako źródło
ciepła poprzez instalacje kolektorów słonecznych ogrzewających powietrze lub wodę. Baterie słoneczne wykorzystujące promieniowanie słoneczne do produkcji energii elektrycznej, ze względów ekonomicznych, wykorzystywane są wyłącznie w instalacjach małych mocy, zasilających głównie obiekty wolnostojące oddalone od
sieci elektroenergetycznych, np. znaki drogowe, lampy oświetleniowe, itp.
Słońce jest niewyczerpalnym źródłem energii, ilość energii docierająca w ciągu roku do powierzchni Ziemi jest wielokrotnie większa niŜ wszystkie zasoby energii odnawialnej i nieodnawialnej zgromadzone na Ziemi razem wzięte.
Polska posiada znaczne zasoby energii odnawialnej, jednak istnieją znaczne
rozbieŜności w ocenie ich potencjału technicznego oraz przestrzennego rozkładu na
obszarze kraju. Dlatego teŜ, rozwaŜając moŜliwości jak wykorzystana moŜe zostać
ta energia odnawialna, naleŜy kaŜdorazowo przeprowadzić analizę dostępnych na
danym terenie zasobów oraz technicznych moŜliwości ich wykorzystania.
BARIERY W WYKORZYSTANIU ENERGII SŁONECZNEJ:
Brak prostego systemu wsparcia małych indywidualnych inwestycji w instalacje kolektorów. Tylko system małych grantów łatwo dostępnych dla
osób fizycznych pozwoli na masowy rozwój energetyki cieplnej opartej na
energii słońca.
Brak zdefiniowanych celów odnośnie wykorzystania fotowoltaniki w budownictwie.
43
7. OCENA MOśLIWOŚCI PRODUKCJI / POZYSKANIA ENERGII Z
OZE NA TERENIE GMINY
7.1 ENERGIA WODY
Przez gminę Jodłownik przepływają dwa potoki. Doliną Jodłownicką przepływa potok Tarnawka zwany równieŜ Owsianką – prawobrzeŜny dopływ potoku Stradomka zaś Doliną Szczyrzycką przepływa potok Stradomka ( prawobrzeŜny dopływy Raby ).
Potok Stradomka posiada długość ok. 11640m w tym 7770 m to odcinki uregulowane. Na potoku w obszarze administracyjnym gminy Jodłownik w miejscowości Pogorzany ( w km 35+230 ) zlokalizowany jest stopień wodny .Szerokość przelewu stopnia wynosi ok. 14m, a wysokość piętrzenia 0,8m. Ze względu na lokalizację brak moŜliwości wykorzystania stopnia dla budowy małej elektrowni wodnej.
Spadek naturalny potoku Stradomka utrzymuje się w granicach 15-36‰. Mały przepływ oraz małe spadki terenu uniemoŜliwiają zasadniczo budowę elektrowni wodnych.
Potok Tarnawka ma długość 15760m w tym ok. 7370m to odcinki uregulowane. Na potoku zlokalizowana jest zapora przeciw rumowiskowa w km 15+126. RóŜnica wysokości pomiędzy źródłami cieku , a dnem cieku w km 7+500 wynosi 326m.
Spadek naturalny dna utrzymuje się w granicach 18-27‰. Średnica potoku oscyluje
w granicach 5-10m. Mały przepływ oraz małe spadki terenu uniemoŜliwiają zasadniczo budowę elektrowni wodnych. Ze względu na lokalizację zapory przeciw rumowiskowej ( lokalizacja w Jodłowniku za szkołą Podstawową ) brak moŜliwości
wykorzystania jej dla celów budowy małej elektrowni wodnej.
Na podstawie powyŜszej analizy naleŜy stwierdzić , Ŝe obydwa potoki nie dają
moŜliwości wykorzystania ich dla budowy małych elektrowni wodnych z mocą chociaŜby kilkuset kilowatów mocy zainstalowanej. MoŜna się natomiast pokusić o budowę bardzo małych elektrowni tzw. mikro elektrowni wodnych o mocy zainstalowanej od kilku do kilkunastu kilowatów po wcześniejszej dogłębnej analizie technicznej sprawdzając równocześnie zgodność w tym względzie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego ( obecny plan zagospodarowania gminy Jodłownik nie przewiduje lokalizacji takich inwestycji ). Energia otrzymana z tych
elektrowni nie będzie miała jednak znaczenia strategicznego , a słuŜyła będzie
głównie dla zaspokojenia potrzeb jednego lub kilku odbiorców. Szacunkowy koszt
budowy takiej elektrowni łącznie z jazem to obecnie ok. 10-15 tyś. PLN/1kW mocy
zainstalowanej.
7.2ENERGIA WIATRU
Zgodnie z niŜej prezentowaną mapą wiatrową Polski, gmina Jodłownik leŜy w
regionie o średnich i słabych warunkach wietrznych ( średnia prędkość wiatru w
róŜnych porach roku z reguły nie przekracza 4m/s – średnio ok. 2-3m/s – na podsta-
44
wie „Atlasu Klimatu Polski” ). Oznacza to, Ŝe brak warunków naturalnych dla budowy duŜych farm wiatrowych. Lokalnie jednak moŜna się pokusić o instalacje wiatrowe mniejszej mocy od ok. kilkudziesięciu do kilkuset kilowatów szczególnie w
okolicy szkoły podstawowej w Sadku . Ze względu na duŜy jednostkowy koszt budowy elektrowni wiatrowej ( koszt elektrownia o mocy 1 MW wynosi obecnie ok.
3-4 mln PLN , a okres zwrotu przy średnich wiatrach nawet do 15 lat) brak podstaw
ekonomicznych dla rozwoju tego typu instalacji na szerszą skalę. Decyzję o wykorzystaniu energii z wiatru poprzedzić naleŜy wieloletnią analizą wietrzności obszaru,
na którym chcemy zbudować wiatrak, jak równieŜ analizą moŜliwości podłączenia
się do systemu energetyki zawodowej. NaleŜy do ewentualnej analizy przyjąć, Ŝe
przy średnich prędkościach wiatru na poziomie 2-3 m/s z 1m2 łopaty wirnika wiatraka moŜna w ciągu roku uzyskać ok. 250-500 kWh energii elektrycznej.
45
Średnie roczne prędkości wiatru w Łebie i Nowym Sączu na przestrzeni 33 lat.
7.3 ENERGIA SŁOŃCA
Na podstawie analizy rozkładu promieniowania słonecznego ( rys. poniŜej )
naleŜy stwierdzić, Ŝe energia słoneczna dla obszaru gminy Jodłownik moŜe być korzystnym czynnikiem dla rozwoju scenariusza ekoenergetycznego. Obecnie na terenie gminy Jodłownik zainstalowanych jest ok. kilkudziesięciu zestawów kolektorów
słonecznych na budynkach prywatnych, wykorzystywanych do podgrzewania c.u.w.
46
Rocznie na jednostkę powierzchni pada średnio ok. 1000-1100 kWh energii
cieplnej. Nie bez znaczenia jest równieŜ w tym przypadku ilość godzin słonecznych
w roku , która dla gminy Jodłownik średnio dla okresu 30 lat wynosi ok. 15001550.
Pozyskanie energii odbywać się moŜe przy zastosowaniu kolektorów ( ogniw )
fotowoltaicznych lub kolektorów cieplnych. W tych pierwszych energia cieplna zamieniana jest na elektryczną, w tych drugich energia cieplna pochodząca od promieniowania słonecznego przekazywana jest innemu medium – wodzie .
Ze względu na charakter gminy ( zabudowa jednorodzinna, budownictwo rozproszone ) optymalnym rozwiązaniem jest montaŜ kolektorów słonecznych na poszczególnych budynkach ( rozwiązania indywidualne ).
Ze względu na koszt budowy rozwiązaniem zalecanym jest montaŜ kolektorów
cieplnych. W tym przypadku juŜ z powierzchni ok. 3 m2 kolektora moŜemy otrzymać ok. 1,5 kW mocy uŜytecznej. Koszt 1 kW mocy zainstalowanej w tym przypadku wynosi ok. 3500,00 PLN. Zakładając sprawność kolektorów cieplnych na poziomie średnio ok. 75% oraz sprawność pozostałej instalacji na poziomie ok. 0,7
moŜna rocznie z 1 m2 kolektora cieplnego uzyskać ok. 500 kWh energii uŜytecznej.
W przypadku kolektorów fotowoltaicznych 1kW mocy zainstalowanej osiąga
się z powierzchni ok. 8-10 m2 modułów. Koszt 1 kW mocy zainstalowanej wynosi
ok. 12000,00PLN. Pragnąc magazynować wyprodukowaną energię elektryczną
przez ogniwa fotowoltaniczne naleŜy dodatkowo zakupić stosowną baterie akumulatorów.
47
Ze względu na fakt, Ŝe w półroczu jesienno – wiosennym energia słoneczna
dociera do ziemi w ilości znacznie mniejszej niŜ ma to miejsce w pozostałej części
roku energię cieplną moŜna głownie wykorzystać do przygotowania c.u.w. W okresie wiosenno – jesiennym ( kwiecień – wrzesień ) moŜna z kolektorów cieplnych
pokryć zapotrzebowanie na c.u.w. w 100%, natomiast w okresie październik – marzec jedynie w ok. 20-40% ( w zaleŜności od nasłonecznienia ). Dla całej gminy Jodłownik energia potrzebna na przygotowanie c.u.w wynosi ok. 9,3 GWh. Sanowi to
ok. 9% całkowitego zapotrzebowania gminy na energię.
Wynika z tego, Ŝe prowadząc stosowną politykę w tym zakresie ( promocję
omawianych rozwiązań oraz pomoc i doradztwo ) moŜna w okresie najbliŜszego
dziesięciolecia zwiększyć udział OZE pochodzącego z promieniowania słonecznego
o co najmniej 4-5% ( wykonanie instalacji w ok.70-80% budynków ). Nie bez znaczenia jest w tym zakresie równieŜ pozyskiwanie środków finansowych ( częściowo
umarzalnych – 40-60% ) na takie instalacje przez co zwiększy się dostępność tego
typu rozwiązań oraz obniŜy się realny koszt budowy kolektorów. W grę wchodzą
środki pochodzące z WFOŚiGW , NFOŚiGW oraz inne.
7.4 ENERGIA GEOTERMALNA
Ze względu na brak szczegółowego rozpoznania zasobów geotermalnych gminy nie moŜna w tym momencie rozwaŜać moŜliwości wykorzystania na szerszą skalę energii wód geotermalnych.
O moŜliwości oraz ewentualnej opłacalności takiego wykorzystania zdecydować moŜna dopiero po wykonaniu stosownych odwiertów próbnych i przeprowadzeniu specjalistycznych badań w zakresie zasobów wód geotermalnych.
Do technologii wykorzystujących energię geotermalną zaliczyć naleŜy takŜe
technologię opartą na pompach ciepła działających na zasadzie wykorzystania ciepła
z gruntu. W gminie Jodłownik funkcjonują trzy pompy ciepła w Szkole Podstawowej w Krasnych Lasocicach , Szkole Podstawowej i Gimnazjum w Sadku oraz w
Szkole Podstawowej w Mstowie. Moce zainstalowanych tam pomp ciepła wynoszą
odpowiednio 65 kW, 100 kW, 36,9 kW. We wszystkich tych trzech przypadkach
istota działania polega na ułoŜeniu w ziemi poziomego kolektora – wymiennika dla
pozyskania ciepła z gruntu. NaleŜy zaznaczyć, Ŝe wszystkie trzy wymienione obiekty są w ciepło samowystarczalne tzn. całkowicie od innych nośników energii niezaleŜne.
7.5 ENERGIA BIOMASY
Ze względu na zabudowę jednorodzinną oraz rozproszony charakter zabudowy
wykorzystanie biomasy do celów grzewczych moŜliwe będzie indywidualnie ( brak
sieci ciepłowniczej ). Polegało ono będzie na zastosowaniu do ogrzewania budynku
( gospodarstwa ) małych kotłów na słomę czy drewno.
Budowa instalacji do spalania biomasy jest obecnie bardzo droga. Koszt budowy urządzenia (do spalania biomasy czy wykorzystania biogazu ) – dla 1 MW
mocy zainstalowanej wynosi obecnie ok. 12-14mln PLN. Aby taka instalacja mogła
funkcjonować naleŜy ją zabezpieczyć w dostawę słomy, wierzby energetycznej czy
teŜ w odpowiednią ilość biogazu. Opłacalność inwestycji jest zachowana przy odle-
48
głości transportu biomasy nie dalej niŜ ok. 30-50 km. W przypadku biogazu opłacalność jest na poziomie 25 tyś. równowaŜnej liczby mieszkańców ( RLM ). Na obszarze gminy Jodłownik brak obecnie plantacji materiału energetycznego ( np. wierzby
energetycznej ). NaleŜy pamiętać , Ŝe koszt załoŜenia plantacji o pow. 10ha wynosi
obecnie ok. 200000,00 PLN ( koszt załoŜenia + koszt maszyn ), a roczne koszty
eksploatacji wynoszą ok. 40000,00 PLN. Z 1 ha uprawy wierzby energetycznej
moŜna uzyskać rocznie zbiór wynoszący ok. 30-40 ton materiału energetycznego. Z
1 tony wierzby energetycznej moŜna wyprodukować ok. 5,5 MWh energii ( tyle co
z 0,7 tony węgla ). W przypadku zastosowania słomy zbóŜ lub rzepaku z 1 tony
moŜna wyprodukować od ok. 3,6 MWh do ok. 5MWh energii ( w zaleŜności od wilgotności ). Z 1 ha upraw zbóŜ moŜna otrzymać ok. 3-4 ton słomy.
W gminie Jodłownik jest zbyt mała ilość biogazu ściekowego by moŜna było
myśleć o opłacalności inwestycji z jego wykorzystaniem na szerszą skalę. NaleŜy
natomiast zadbać aby funkcjonujące na terenie gminy oczyszczalnie były w energię
cieplną samowystarczalne, by wykorzystały do własnych celów energetycznych powstający w nich osad ( spalanie osadu w specjalnych piecach ). Obecnie funkcjonujące oczyszczalnie jak teŜ budowana w Szczyrzycu nie posiadają instalacji dla spalania osadu.
Łącznie w gminie Jodłownik na cele ogrzewania mieszkań zuŜywane jest ok.
42/151200 [ GWh/GJ ] energii co stanowi ok. 43% całego zuŜycia energii w gminie.
Większa część tej energii pochodzi ze spalania węgla i drewna. Na 1614 budynków
prywatnych tylko 106 ogrzewanych jest gazem. W 3 przypadkach obiekty ogrzewane są zainstalowanymi pompami ciepła. Wystarczy jedynie aby wdroŜyć pozyskiwanie energii cieplnej z biomasy ( głównie wierzby energetycznej, ścinków drzewnych, trotu drzewnego) do ogrzewania 20% budynków ( gospodarstw ) , a pozwoli
to na zmniejszenie zuŜycia paliw stałych takich jak węgiel o ok. 1150 ton w ciągu
roku. Spowoduje to równieŜ zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do powietrza w
ciągu roku w ilości :
Pył – 25415 kg
Sadza – 736 kg
SO2 – 18400 kg
NO2 – 2357,5 kg
CO – 40250kg
CO2 – 2300000 kg
Efektem 20% zwiększenia udziału biomasy w całkowitym bilansie gminy będzie równieŜ wzrost o ok. 10% udziału OZE w bilansie końcowym gminy.
8. PRZEDSIĘWZIĘCIA RACJONALIZUJĄCE UśYTKOWANIE CIEPŁA,
ENERGII ELEKTRYCZNEJ I GAZU
49
8.1 RACJONALIZACJA ZUśYCIA CIEPŁA - TERMOMODERNIZACJA
BUDYNKÓW
Termomodernizacja jest to poprawienie cech technicznych budynków , których
celem jest ograniczenia zuŜycia energii na potrzeby ogrzewania i przygotowania
c.u.w. Termomodernizacja polega na :
Ociepleniu ścian zewnętrznych budynku
Ociepleniu stropu lub stropodachu
Uszczelnieniu lecz najczęściej na wymianie okien
Uszczelnieniu lecz najczęściej na wymianie drzwi zewnętrznych
Wymianie źródła ciepła na źródło o wysokiej sprawności energetycznej
Wymianie instalacji C.O. na instalacje wysokosprawną
Wymianie lub modernizacji instalacji c.u.w.
Zabieg termomodernizacji aby był efektywny powinien polegać na wdroŜeniu
wszystkich w.w. elementów. Największy efekt przyniesie wymiana okien ( 30%
energii przenika przez okna ) , ściany zewnętrzne ( ok. 34% energii przenika przez
ściany zewnętrzne ) oraz ocieplenie dachu ( stropodachu ) przez który przenika na
zewnątrz ok. 6% ciepła. Bardzo istotne jest równieŜ zastosowanie źródła ciepła o
wysokiej sprawności jak równieŜ zastosowanie na instalacji C.O. zaworów termostatycznych. We wszystkich budynkach UG tego typu zabiegi zostały juŜ wykonane.
Istotą sprawy jest natomiast przekonanie społeczności gminy oraz stworzenie
moŜliwości dla przeprowadzenia podobnych zabiegów termomodernizacyjnych w
większości budynków prywatnych, zwłaszcza wybudowanych przed 1988 rokiem
budynkach murowanych. Termomodernizacja w 70% budynków pozwoli na
oszczędność energii cieplnej na poziomie ok. 11 GWh w skali roku co da ok. 25%
oszczędności w skali globalnej
8.2 RACJONALIZACJA ZUśYCIA ENERGII ELEKTRYCZNEJ
Racjonalizacja zuŜycia energii elektrycznej polega w głównej mierze na :
Wymianie Ŝarówek w mieszkaniach na energooszczędne źródła ( świetlówki, świetlówki kompaktowe ) – oszczędność energii elektrycznej na
poziomie nawet do 75% ( udział ośw. w bilansie zuŜycia ok. 25% )
Wymiana źródeł światła oraz opraw oświetlenia zewnętrznego na źródła o
większej sprawności oraz oprawy z tzw. modułem energooszczędnym pozwalającym na zmniejszenie o ok. 45% zuŜycia energii elektrycznej przez
4 godziny dziennie co w efekcie końcowym daje nawet 25% oszczędności
Wymiana sukcesywna istn. urządzeń gospodarstwa domowego ( pralki, lodówki, kuchnie elektryczne ) na urządzenia klasy energetycznej A –
50
oszczędność energii na poziomie nawet do 30% ( udział w bilansie zuŜycia
ok. 30% )
Racjonalnym uŜywaniu sprzętu elektrycznego – oszczędność nawet do
10%
Energię elektryczną wykorzystuje się do celów oświetleniowych ( w mieszkaniach i do oświetlenia dróg ) , do zasilania urządzeń gospodarstwa domowego w celu przechowywania jak teŜ przygotowania potraw , dla zasilania róŜnego rodzaju
urządzeń napędowych jak równieŜ do ogrzewania. Szacuje się , Ŝe rocznie w gminie
na w.w. cele zuŜywa się łącznie ok. 8 GWh energii elektrycznej ( dane Energia Sp. z
o.o. mówi o ok. 7,5-7,7 GWh ). Racjonalizacja , o której mowa moŜe doprowadzić
do oszczędności średnio na poziomie do 30 % zuŜycia co stanowi ok. 2,4 GWh
energii rocznie.
8.3 RACJONALIZACJA ZUśYCIA GAZU ZIEMNEGO
Racjonalizacja zuŜycia tego medium wiąŜe się przede wszystkim z wymianą
starych niskosprawnych pieców gazowych i kuchenek gazowych na wysokosprawne
( sprawność min. 90% ) w powiązaniu z termomodernizacją budynków. Samo zastosowanie urządzeń o większej sprawności pozwoli osiągnąć oszczędności zuŜycia
gazu średnio o ok. 10% ( obecnie ok.68,67 tyś. m3/rok gazu oszczędności ; tj. ok.
2,36 TJ/rok co stanowi ok. 0,62% ) .
8.4 EDUKACJA SPOŁECZNA W ZAKRESIE RACJONALIZACJI ZUśUCIA ENERGII
Gospodarstwa domowe są zdecydowanie największym uŜytkownikiem energii
cieplnej, wykorzystywanej do celów ogrzewania pomieszczeń, przygotowania c.w.u.
oraz potrzeby bytowe (głównie gotowanie).
Podstawowym problemem z jakim boryka się Gmina Jodłownik, podobnie jak
w całym kraju budownictwo komunalne jest zły stan techniczny obiektów, wysoka
energochłonność oraz sposób ogrzewania budynków, głównie paliwami stałymi,
często niskiej jakości. Racjonalizacja w zakresie redukcji zuŜycia energii w sektorze
mieszkaniowym zaleŜy indywidualnie od świadomości i moŜliwości finansowych
właścicieli budynków.
Racjonalizacja zuŜycia energii to przede wszystkim likwidacja marnotrawstwa
jej uŜytkowania przez :
Identyfikację obszarów marnotrawstwa energii w budynkach
Określenie moŜliwości likwidacji tych obszarów
Określenie , zaproponowanie sposobów wsparcia gównie finansowego lecz
równieŜ technicznego dla wyeliminowania stwierdzonych nieprawidłowości
Aby moŜna było mówić o racjonalizacji zuŜycia energii naleŜy w pierwszej
kolejności podnieść świadomość jej uŜytkowników, mieszkańców gminy.
51
Podniesienie świadomości polega na :
Dostarczeniu wiedzy na temat eksploatowanych węzłów cieplnych
Dostarczenie wiedzy na temat co ma wpływ na zmniejszenie zuŜycia energii,
w tym wiedzy dot. :
• Prawidłowej wentylacji pomieszczeń, budynku
• Docieplenia budynku
• Automatyki grzejnikowej i pogodowej
• Opomiarowania
• Likwidacji ogrzewania pomieszczeń uŜytkowych lub ich ograniczenia
Istotnym jest aby ze wszystkimi w.w. tematami dotrzeć do jak najszerszej liczby mieszkańców. MoŜna to realizować poprzez cykl seminariów organizowanych w
gminie jak teŜ poprzez cykl artykułów merytorycznych zamieszczanych w prasie lokalnej.
9 MOśLIWOŚĆ WYKORZYSTANIA ISTNIEJĄCYCH NADWYśEK I
LOKALNYCH ZASOBÓW PALIW I ENERGII W GMINIE JODŁOWNIK
Z przeprowadzonej analizy wynika, Ŝe na terenie gminy Jodłownik nie istnieją
nadwyŜki mocy cieplnej moŜliwej do zagospodarowania. Moc cieplna jest bowiem
dobierana do zapotrzebowania indywidualnego poszczególnego odbiorcy ( najczęściej odbiorcy indywidualnego ).
W aspekcie energii elektrycznej jak równieŜ gazu ziemnego istnieje techniczna
moŜliwość wykorzystania tych nośników dla zasilania mieszkańców sąsiednich
gmin połoŜonych w bliskości granicy gminy Jodłownik.
10 PROGNOZA ZAOPATRZENIA GMINY JODŁOWNIK W CIEPŁO,
ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ I PALIWA GAZOWE DO ROKU 2030
10.1 Wybór wariantu realizacji polityki gminy w zakresie gospodarki energią
oraz jego monitoring
Przyjęto scenariusz aktywny tzn. urzeczywistniany przy załoŜeniu aktywnej,
skutecznej polityki Rządu oraz lokalnej polityki gminy, kreującej poŜądane zachowania wszystkich odbiorców energii. Planowane inwestycje (zawarte w Planach
Miejscowych oraz Studium Uwarunkowań) zostaną w pełni zrealizowane i będą dodatkowo generować inne inwestycje na terenie gminy, co stymulować będzie jej stabilny rozwój. W scenariuszu tym zakłada się równieŜ wzrost zuŜycia energii podyktowany dynamicznym rozwojem we wszystkich dziedzinach gospodarki (przemysł,
mieszkalnictwo, usługi, handel, itp.) z jednoczesnym wprowadzaniem w duŜym zakresie przez odbiorców przedsięwzięć racjonalizujących zuŜycie nośników energii
52
oraz rozwojem wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Uwzględniono w tym
wariancie modernizację oświetlenia ulicznego na energooszczędne.
Ten scenariusz rozwoju społeczno – gospodarczego gminy posłuŜy jako baza
do sporządzenia prognozy energetycznej na lata następne.
Ze względu na trudność w bieŜącym monitorowaniu gospodarki energetycznej
na terenie całej gminy proponuje się wykorzystanie spisów powszechnych, podczas
których naleŜy zadać mieszkańcom np. następujące pytania :
Jaki nośnik wykorzystywany jest do ogrzewania budynku i przygotowania
c.u.w oraz ile tego nośnika rocznie się zuŜywa
Czy budynek mieszkalny został poddany termomodernizacji oraz jakie
elementy budynku zostały poddane temu zabiegowi
Jaki węzeł cieplny ( piec ) jest uŜytkowany – rodzaj i rok zabudowy
Czy w budynku zainstalowany zostały system dla wytwarzania ciepła czy
elektryczności w oparciu o OZE – jeŜeli tak jaki
Analiza odpowiedzi na postawione wyŜej pytania w kolejnych spisach pozwoli
na wyciągnięcie stosownych wniosków dotyczących występujących trendów zachodzących w gospodarce energetycznej na obszarze całej gminy i tym samym da podstawy dla wdroŜenia ewentualnych rozwiązań kierunkujących.
10.2 Prognoza zapotrzebowania na energię cieplną
Prognoza zapotrzebowania na energię cieplną uwzględnia n.w. zmiany :
Wzrost zapotrzebowania na ciepło w nowych budynkach do ich ogrzewania
Zwiększenie zapotrzebowania na ciepło w związku ze zwiększoną liczebnością mieszkańców gminy
Zmniejszenie zapotrzebowania na ciepło w związku z termomodernizacją
budynków juŜ istniejących
Zmniejszenie zapotrzebowania na ciepło w związku z wymianą starych
urządzeń grzewczych węglowych, gazowych na nowe o większej sprawności ( gazowe lub na biomasę )
Bez zmian pozostanie zapotrzebowanie na ciepło w rolnictwie – pozostaje
tyle samo gospodarstw rolnych
W okresie 2010 – 2030 ( zakładając utrzymujący się trend ) nastąpi szacunkowy przyrost mieszkań w ilości ok. 800 szt. o łącznej powierzchni ok.67200 m2 . Z
tego tytułu zapotrzebowanie na ciepło dla celów ogrzewania wzrośnie o ok. 8064
MWh co daje wzrost o ok.19,2 % w skali globalnej.
W wyniku termomodernizacji budynków istniejących ( budynków wybudowanych przed 1988 rokiem ) nastąpi zmniejszenie zuŜycia ciepła o ok. 25% ( 11GWh ).
W wyniku wymiany pieców węglowych na gazowe oraz pieców na biomasę w
związku z większą sprawnością kotłów nowych zuŜycie ciepła spadnie nawet o ok.
53
10% ( w okresie 20 lat większość istniejących kotów ze względu na ich Ŝywotność
ulegnie wymianie na nowe ).
W okresie najbliŜszych 20 lat liczba ludności gminy Jodłownik , przyjmując
załoŜenia bardzo optymistyczne ( utrzymanie się obecnego poziomu przyrostu naturalnego na poziomie ok. 30-40 mieszkańców rocznie ) oraz uwzględniając minimalną migrację ludności wyniesie ok. 9050 ( wzrost o 700 mieszkańców ).
Tabela Nr 28 : Szacunkowa prognoza zapotrzebowania na energię cieplną do 2030 roku
( opracowanie własne )
Zapotrzebowanie na
energię cieplną
[GWh]
Zapotrzebowanie na
energię cieplną [GJ]
Udział procentowy
2010 rok
98
2020 rok
92,78
2030 rok
88,07
352800
334008
317052
100%
94,7%
89,9%
10.3 Prognoza zapotrzebowania na energię elektryczną
Prognoza zapotrzebowania na energię elektryczną uwzględnia n.w. zmiany :
Zwiększenie zapotrzebowania na energię elektryczną w związku ze zwiększoną liczebnością mieszkańców gminy oraz liczbą mieszkań
Zwiększenie zapotrzebowania na energię elektryczną – komfort uŜytkowania ( załoŜono ok. 1% rocznie )
Zwiększenie zapotrzebowania na energię elektryczną dla oświetlenia dróg
– przyjmuje się przyrost roczny na poziomie ok. 15 szt. opraw energooszczędnych o średniej mocy 150W
Zmniejszenie zapotrzebowania na energię elektryczną w związku z racjonalizacją jej zuŜycia jak równieŜ wymianą starych energochłonnych urządzeń na nowe w tym równieŜ oświetlenia elektrycznego
Tabela Nr 29 : Szacunkowa prognoza zapotrzebowania na energię elektryczną do
2030 roku ( opracowanie własne )
Zapotrzebowanie na
energię elektryczną
[GWh]
Zapotrzebowanie na
energię elektryczną
[GJ]
Udział procentowy
2010 rok
8,99
2020 rok
8,69 x 1,1 = 9,6
2030 rok
8,1 x 1,2 =9,7
32364
34560
34920
100%
106,8%
107,9%
10.4 Prognoza zapotrzebowania na gaz
54
Prognoza zapotrzebowania na gaz uwzględnia n.w. zmiany :
Zwiększenie zapotrzebowania na gaz w związku ze zwiększoną liczebnością mieszkańców gminy oraz liczbą mieszkań ( załoŜono, Ŝe do 2030 roku
95% wszystkich budynków będzie korzystać z gazu sieciowego – załoŜono, Ŝe 70% ciepła na przygotowanie posiłków oraz 50% ciepła zuŜywanego w rolnictwie będzie pochodziło z gazu )
Zwiększenie zapotrzebowania na gaz dla celów ogrzewania mieszkań ( załoŜono, Ŝe do 2030 roku ok. 50% budynków będzie wykorzystywało gaz
do celów grzewczych – rok 2020 – 30%)
Zmniejszenie zapotrzebowania na gaz w związku z wymianą starych energochłonnych urządzeń na nowe
Zmniejszenie zapotrzebowania na gaz w wyniku termomodernizacji budynków
Tabela Nr 30 : Szacunkowa prognoza zapotrzebowania na gaz do 2030roku ( opracowanie własne )
Zapotrzebowanie na
gaz [GWh]
Zapotrzebowanie na
gaz [GJ]
Zapotrzebowanie na
gaz [tyś. m3]
Udział procentowy
2010 rok
6,56
2020 rok
26,28
2030 rok
45,48
23622,48
94608
163728
686,7
2750,23
4759,53
100%
400,5%
693%
11 OCENA MOśLIWOŚCI ZASPOKOJENIA POTRZEB GMINY W ZAKRESIE ZAOPATRZENIA W CIEPŁO, ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ I
PALIWA GAZOWE DO ROKU 2030
11.1 Zaopatrzenie w ciepło
Uwzględniając dotychczasową oraz planowaną zabudowę ( głównie rozproszona zabudowa jednorodzinna ) zaopatrzenie w ciepło odbywać się będzie poprzez
własne, indywidualne systemy grzewcze. PrzewaŜającym nośnikiem energii cieplnej
stanie się gaz ziemny oraz biomasa. Udział procentowy węgla kamiennego w produkcji energii cieplnej będzie wykazywał silną tendencję spadkową.
Ze względów energetycznych jak równieŜ pozytywnego wpływu na środowisko gminy istotnym jest promowanie odnawialnych źródeł energii takich jak bioma-
55
sa oraz kolektory słoneczne. Głównym nośnikiem energii w tym zakresie moŜe stać
się uprawa wierzby energetycznej ( wartość opałowa wynosi ok. 20 GJ/t ). Dla zaspokojenia potrzeb ( ok. 20 GWh ) instalacji spalających wierzbę energetyczną ( w
róŜnych postaciach ) wystarczy przeznaczyć areał o powierzchni ok.110 ha. W
przypadku słomy ten areał winien wynosić nie mniej niŜ 1400 ha ( w przypadku
gminy Jodłownik mało realne ze względu na zbyt duŜy areał oraz obecnie niski
koszt zbóŜ).
Nie bez znaczenia jest równieŜ kompleks przedsięwzięć dla ograniczenia zuŜycia energii głównie poprzez wspieranie termomodernizacji oraz wymiany przestarzałych źródeł ciepła. W tym względzie Władze winny prowadzić systematycznie
edukację mieszkańców gminy oraz swoim przykładem zachęcać mieszkańców do
racjonalizujących działań. Przykładem takim moŜe być dąŜenie do zainstalowania na
wszystkich budynkach gminnych ( szkołach, urzędach, przedszkolach, remizach,
ośrodkach zdrowia ) kolektorów słonecznych dla potrzeb c.u.w., na oczyszczalniach
ścieków w Jodłowniku ( oczyszczalnia juŜ istn. ) oraz Szczyrzycu ( oczyszczalnie w
budowie ) uruchomienie technologii uzyskiwania ciepła ze spalania osadu.
WdraŜając opisane procedury do roku 2030 zapotrzebowanie na energię cieplną pomimo wzrostu liczby mieszkańców oraz liczby mieszkań spadnie o ok. 10%.
Tabela Nr 31 : Szacunkowa prognoza zapotrzebowania na paliwa dla pokrycia potrzeb na ciepło do 2030 roku ( opracowanie własne )
Całkowite zapo- Zapotrzebowanie Rodzaj nośnika
trzebowanie na na energię ciepl- ciepła
energię cieplną
ną w rozbiciu na
nośniki
45,48 GWh
Gaz ziemny
17,61 GWh
OZE -Biomasa
Roczne zuŜycie Jednostka
nośnika
4759,53
3201
5031
88,07 GWh
2 GWh
17,98 GWh
5 GWh
Energia
elek- 2
tryczna
Węgiel kamien- 2463
ny
OZE – kolekto- -------ry
słoneczne,
pompy ciepła,
inne
tyś. m3
Mg (wierzba
energ.)
Mg ( słoma )
GWh
Mg
---------
11.2 Zaopatrzenie w energię elektryczną
56
Według prognozy zapotrzebowanie na energię elektryczną w 2030 roku wzrośnie tylko o ok. 8%. WiąŜe się to z z jednej strony ze wzrostem liczby mieszkańców
jak teŜ liczby mieszkań czy wyŜszym komfortem Ŝycia , a z drugiej strony z racjonalizacją uŜytkowania energii elektrycznej, wymianą oświetlenia na energooszczędne
jak równieŜ wymianą sprzętu AGD na oszczędny ( urządzenia w klasie A ).
Jak z tego wynika istniejąca infrastruktura elektroenergetyczna jest wystarczająca dla zaspokojenia potrzeb gminy. Zakład Energetyczny ENION S.A. –Oddział w
Krakowie winien jedynie w sposób systematyczny eksploatować posiadane urządzenia wytwórczo – dystrybucyjne ( dokonywać przeglądów, remontów , modernizacji )
by zachować ich naleŜytą sprawność i funkcjonalność.
W przypadku jednak nowych inwestycji inwestorem jest ENION S.A.; który
winien ponieść niezbędne nakłady finansowe . Teren pod duŜe inwestycje nowe
zwłaszcza mieszkaniowe ( budowa osiedla ) powinna zabezpieczyć gmina, w innym
przypadku to równieŜ Zakład Energetyczny powinien wyznaczyć i pozyskać teren
pod budowę urządzeń energetycznych.
11.3 Zaopatrzenie w gaz
Infrastruktura gazowa na terenie gminy Jodłownik jest w dobrym stanie technicznym. Gmina jest zgazyfikowana w 100%. Zgodnie z bardzo optymistyczną prognozą do roku 2030 zuŜycie gazu wzroście kilkakrotnie do poziomu 4759,53 tyś.
m3/rok. Mimo to przepustowość rurociągów jak teŜ stacji redukcyjnych – zasilających jest wystarczająca dla dostawy gazu do wszystkich mieszkańców.
W aspekcie korzystania z gazu przez jak największą grupę odbiorców istotna
jest rola Władz gminy w promowaniu termomodernizacji oraz wymiany źródła ciepła na wysokosprawne. Przydatne mogą się okazać programy pozwalające na bezzwrotne pozyskanie środków finansowych na ich realizację.
12. WPŁYW ZMIAN ZAPOTRZEBOWANIA W CIEPŁO, ENERGIĘ
ELEKTRYCZNĄ I GAZ NA STAN ŚRODOWISKA GMINY ( STAN
ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA )
Zgodnie z informacją uzyskaną w WIOŚ w Krakowie , Delegatura w Nowym
Sączu z dnia 4.05.2010 r. znak : NM.5021-46/10 aktualny stan zanieczyszczenia
powietrza atmosferycznego dla terenu gminy Jodłownik jest następujący :
Tabela Nr 32: Średnioroczne wartości zanieczyszczeń powietrza ( dane WIOŚ )
57
Nazwa substancji/ zanieczyszczenia
Pył zawieszony PM10
Dwutlenek azotu
Dwutlenek siarki
Benzen
Średnioroczne stęŜenie zanieczyszczeń
[µg/m3]
34,1
16,5
8,1
3,15
Dopuszczalne średnioroczne stęŜenie zanieczyszczeń [µg/m3]
40
40
30
5
Udział [ % ]
85,25
41,25
27
63
Jak obrazuje powyŜsza tabela na terenie gminy Jodłownik dopuszczalne stęŜenia zanieczyszczeń nie są przekroczone. Porównując jednak te wyniki do tych z
2002 roku gdzie odpowiednio udziały procentowe zanieczyszczeń wynosiły : 45%,
27%, 27,3%, 47,4% naleŜy zauwaŜyć znaczący ( prawie dwukrotny ) wzrost pyłu
zawieszonego i dwutlenku azotu. Spowodowane jest to najpewniej emisją zanieczyszczeń przez piece węglowe zainstalowane w większości gospodarstw domowych .
Na przestrzeni najbliŜszych kilkunastu lat sytuacja powinna się poprawiać w
związku z coraz większym udziałem OZE w produkcji ciepła i energii jak równieŜ z
coraz większą sprawnością urządzeń energetycznych.
Tabela Nr 33 : Zmiana wielkości emisji zanieczyszczeń powietrza w związku ze
zmniejszonym zuŜyciem węgla – porównanie roku 20210 i 2030
( opracowanie własne )
Nazwa
substancji/
zanieczyszczenia
pył
Dwutlenek azotu
Dwutlenek siarki
sadza
Dwutlenek węgla
Tlenek węgla
Emisja w 2010 roku Emisja w 2030 roku Zmiana emisji [ % ]
[ Mg/rok ]
[ Mg/rok ]
132,6
54,5
12,3
5,1
- 58,5%
96,0
39,4
3,84
1,6
12000
4926
210
86,2
13. WSPÓŁPRACA Z SĄSIEDNIMI GMINAMI
Dla potrzeb niniejszego opracowania zwrócono się do sąsiednich gmin ( Dobra, Limanowa, Łapanów, Raciechowice, Tymbark, Wiśniowa ) o przekazanie uwag
i oczekiwań w zakresie wspólnej gospodarki energetycznej. W tej kwestii Ŝadne
uwagi nie zostały wniesione.
W zakresie zaopatrzenia w energię elektryczną i gaz gmina Jodłownik jak
równieŜ sąsiednie gminy korzysta z infrastruktury technicznej tych samych zakła58
dów, a mianowicie : ENION S.A. – Oddział w Krakowie oraz Karpackiej Spółki
Gazownictwa Sp. z o.o. w Tarnowie – Oddział Zakład Gazowniczy w Jaśle.
Według autora niniejszego opracowania moŜliwe kierunki współpracy z sąsiednimi gminami są następujące :
promocja informacji dot. urządzeń i technologii energooszczędnych oraz
ekologicznych
wspólne pozyskiwanie środków finansowych na inwestycje energooszczędne oraz ekologiczne
edukacja społeczności gminnej w zakresie rozwiązań energooszczędnych
oraz ekologicznych
współfinansowanie przedsięwzięć w zakresie poszukiwania źródeł wód
geotermalnych oraz ewentualnie partycypacja w kosztach budowy urządzeń do pozyskiwania ciepła
14. PODSUMOWANIE
Zgodnie z art. 19 ustawy Prawo Energetyczne opracowane „ ZałoŜenia do planu zaopatrzenia Gminy Jodłownik w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe „
zawiera :
Ocenę stanu aktualnego i przewidywanych zmian zaopatrzenia na ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe
Przedsięwzięcia racjonalizujące uŜytkowanie ciepła , energii elektrycznej i paliw gazowych
MoŜliwości wykorzystania istniejących nadwyŜek i lokalnych zasobów paliw i
energii, z uwzględnieniem energii elektrycznej i ciepła wytwarzanych w odnawialnych źródłach energii elektrycznej i ciepła uŜytkowego wytwarzanych
w kogeneracji oraz zagospodarowania ciepła odpadowego z instalacji przemysłowych
Zakres współpracy z innymi gminami
Zgodnie z art. 19 pkt. 5 i 6 cytowanej ustawy „ projekt załoŜeń …. „ podlega
opiniowaniu praz samorząd województwa w zakresie koordynacji współpracy z innymi gminami oraz w zakresie zgodności z polityką energetyczną państwa jak teŜ
projekt załoŜeń wykłada się do publicznego wglądu na okres 21 dni, powiadamiając
o tym w sposób przyjęty zwyczajowo w danej miejscowości.
ZAOPATRZENIE GMINY W CIEPŁO :
59
Zaopatrzenie odbiorców w ciepło odbywa się w sposób indywidualny przez
źródła ciepła zainstalowane u tych odbiorców. Obecnie podstawowymi paliwami
spalanymi w procesach energetycznych są węgiel , drewno oraz gaz ziemny.
Oszacowana prognoza zapotrzebowania na energię cieplną w 2030 roku zakłada jej spadek do poziomu 88,07 GWh ( spadek o ok. 10% w stosunku do zapotrzebowania obecnego).
Zmieni się struktura zuŜycia nośników energii. Znacząco wzrośnie zuŜycie gazu ziemnego. Wzrośnie udział energii pochodzącej ze spalania biomasy ( udział ok.
20% tj. ok. 17,61 GWh ). Źródłem energetycznym w tym przypadku będą z pewnością przetworzone odpady drewna jak teŜ np. wierzba energetyczna mogąca być pozyskiwana z plantacji załoŜonych na terenie gminy. Znacząco spadnie udział węgla
w wytwarzaniu energii cieplnej.
Wpłynie to na poprawę stanu środowiska naturalnego przez zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do powietrza szkodliwych substancji.
ZAOPATRZENIE GMINY W ENERGIĘ ELEKTRYCZNĄ :
Zaopatrzenie gminy Jodłownik w energię elektryczną odbywa się przez sieć
naleŜącą do ENION S.A. za pośrednictwem GPZ Łososina ( 110/30/15 kV ) oraz
rozdzielnię sieciową RS Tymbark ( 15/15 kV ). Poszczególni odbiorcy zasilani są z
sieci 0,4 kV za pośrednictwem stacji transformatorowych 15/0,4 kV. Istniejąca sieć
dystrybucyjna ENION S.A. posiada znaczącą rezerwę , która umoŜliwia w przyszłości bez szkody dla odbiorców zwiększyć przesył energii o ok. 30 %.
Prognoza jaką przedstawia niniejsze pracowanie wskazuje na wzrost zuŜycia
energii elektrycznej do roku 2030 w ilości ok. 8% w stosunku do zuŜycia obecnego.
Ten nieznaczny wzrost zuŜycia spowodowany jest w głównej mierze wzrostem
komfortu Ŝycia i zamoŜnością mieszkańców, a z drugiej strony oszczędnościami polegającymi na wymianie źródeł światła na energooszczędne, wymianie sprzętu AGD
na sprzęt klasy A oraz racjonalnym korzystaniem z energii elektrycznej.
W zakresie utrzymania zdolności przesyłowych sieci oraz ich funkcjonalności
ENION S.A. na bieŜąco dokonuje stosownych zabiegów eksploatacyjnych. W przypadku konieczności budowy nowych urządzeń koszt ich budowy ponosić będzie
ENION S.A.
ZAOPATRZENIE GMINY NA GAZ :
60
Gmina Jodłownik jest zgazyfikowana w 100%. Gaz do odbiorców dostarczany
jest sieciami średniego ciśnienia ze stacji redukcyjnej zlokalizowanej w Rupniowie.
Cała infrastruktura jest w dobrym stanie technicznym oraz posiada bardzo duŜą rezerwę mocy ( przepustowości ) , mogąc zabezpieczyć nawet kilkukrotny wzrost zuŜycia gazu , który to wzrost zuŜycia do roku 2030 jest zakładany. Dla zaspokojenia
nowych odbiorców konieczna będzie jedynie budowa przyłącza ( odcinek od linii
głównej do budynku ). W pierwszej kolejności z gazu zaczną korzystać ci którzy
posiadają juŜ wykonany przyłącz do swojego budynku.
UWAGI :
Prognoza zapotrzebowania na ciepło, energię elektryczną i gaz w aspekcie wykorzystania konkretnych nośników energii obarczona jest duŜym błędem ze względu
na niemoŜliwy do przewidzenia poziom cen tych nośników w najbliŜszej i odległej
przyszłości. Zmiany cen nośników energii wpływają bowiem bardzo znacząco na
wielkość zuŜycia oraz na strukturę zuŜycia poszczególnych nośników.
W opracowaniu załoŜono, Ŝe w okresie najbliŜszych 20 lat istniejące zasoby
węgla będą na wyczerpaniu, a jego cena nie będzie juŜ konkurencyjna do ceny gazu.
Przyjęto równieŜ znaczący nacisk na ochronę środowiska naturalnego , który wymuszał będzie działania proekologiczne w postaci stosowania źródeł odnawialnych
( naturalnych ) jak energia słoneczna czy biomasa.
W zakresie rozwoju energetyki odnawialnej na terenie gminy przewiduje się:
moŜliwość zastosowania kolektorów słonecznych w budynkach zarządzanych
przez Urząd Gminy (szkoły, przedszkola, ośrodki zdrowia) oraz popularyzacja
tego typu urządzeń wśród właścicieli budynków jednorodzinnych oraz podmiotów gospodarczych.
ulgi podatkowe dla mieszkańców, którzy zastępują konwencjonalne ogrzewanie
na oparte o źródła odnawialne ( głównie biomasę )
wykorzystanie istniejącego energetycznego potencjału biomasy (drewno, słoma)
na miejscu w przedsiębiorstwach przetwarzających drewno oraz w gospodarstwach rolnych,
w zakresie drewna opałowego i zrębków drzewnych proponuje się nawiązanie
współpracy z ościennymi gminami. Pozyskaną w ten sposób biomasę moŜna
uŜytkować w małych i średnich kotłowniach, z których zasilane mogą być obiekty mieszkalne, uŜyteczności publicznej lub produkcyjne.
wsparcie inwestorów chcących realizować budowę elektrowni wodnych lub
wiatrowych w przypadku zaistnienia racjonalnych powodów ku ich budowie,
61

gminy jodłownik - Gmina Jodłownik

Transkrypt

Podobne dokumenty

PRZYGOTOWANIE DO BADANIA KOLONOSKOPOWEGO Aby jelito

Wszystkim mieszkańcom naszej gminy składam

Pobierz artykuł - odkryj Beskid Wyspowy

Komunikacja interpersonalna

Praca w PRL: dla siebie, dla społeczeństwa, dla systemu?

Ramowy Plan Realizacji Działania dla Działania 2.3 ZPORR

SYMBOLE ZŁA !!!

PLAN ODNOWY MIEJSCOWOŚCI JODŁOWNIK