rynki_fin_(61) (00).vp - The Journal of Management and Finance

rynki_fin_(61) (00).vp - The Journal of Management and Finance

Ma³gorzata Solarz*
Ma³gorzata Solarz
Dzia³ania inkluzyjne skierowane do ludzi m³odych –
podmiotów wra¿liwych na wykluczenie finansowe
Dzia³ania inkluzyjne skierowane do ludzi m³odych...
Wstêp
W literaturze przedmiotu wykluczenie finansowe jest ró¿nie definiowane. Wed³ug ekspertów Komisji Europejskiej oznacza proces, w którym obywatele doœwiadczaj¹ problemów w dostêpie do i/lub korzystaniu
z produktów i us³ug finansowych na g³ównym rynku (mainstream market),
które odpowiadaj¹ ich potrzebom i umo¿liwiaj¹ im prowadzenie normalnego ¿ycia w spo³eczeñstwie [Anderloni i inni, 2008, s. 9]. Z kolei autorzy raportu Banku Œwiatowego pt. Finance for All? t³umacz¹, ¿e wykluczenie finansowe objawia siê niemo¿noœci¹ skorzystania przez osoby
fizyczne i przedsiêbiorców z formalnych us³ug finansowych z uwagi na
cenowe i pozacenowe bariery [Demirgüç-Kunt i inni, 2008, s. 27]. Z cytowanych opracowañ mo¿na siê te¿ dowiedzieæ, jakie grupy spo³eczne s¹
szczególnie nara¿one na wykluczenie finansowe, a mianowicie: bezrobotni, niepe³nosprawni, mieszkañcy wsi, osoby s³abo wykszta³cone, kobiety, ludzie starsi, m³odzie¿ [Anderloni i inni, 2008, s. 30]. Warto równie¿
zaznaczyæ, ¿e w odniesieniu do wykluczonych finansowo cz³onków
spo³eczeñstwa mo¿na mówiæ o ekskluzji rzeczywistej lub nieuœwiadomionej. Pierwsza z nich przejawia siê tym, ¿e osoby chc¹, ale nie mog¹
skorzystaæ z oferty instytucji finansowych. Na przeszkodzie staje im na
przyk³ad wiek (s¹ zbyt wiekowe, aby nabyæ polisolokatê) albo miejsce zamieszkania (w ich miejscowoœci nie ma ¿adnej placówki bankowej), albo
niski dochód, który dyskwalifikuje ich w opinii banku jako potencjalnych
kredytobiorców. Z kolei nieuœwiadomione wykluczenie finansowe dotyka osoby, które nie uczestnicz¹ w rynku finansowym, gdy¿ nie odczuwaj¹
takiej potrzeby – osoby takie poddaj¹ siê samowykluczeniu.
Z uwagi na temat artyku³u dalsze rozwa¿ania zostan¹ skoncentrowane na jednej z wymienionych grup spo³ecznych wra¿liwych na wykluczenie finansowe, tj. na ludziach m³odych. Natomiast zidentyfikowanie
determinantów ekskluzji finansowej i podstawowych dzia³añ inkluzyj*
Dr, Katedra Finansów i Rachunkowoœci, Wydzia³ Ekonomii, Zarz¹dzania i Turystyki,
Uniwersytet Ekonomiczny we Wroc³awiu, [email protected], ul. Nowowiejska 3, 58-500 Jelenia Góra
402
Ma³gorzata Solarz
nych zapobiegaj¹cych wykluczeniu finansowemu i pozwalaj¹cych m³odym osobom na pe³ne i œwiadome uczestnictwo w systemie finansowym
stanie siê celem niniejszego opracowania.
1. Determinanty wykluczenia finansowego ludzi m³odych
Jednym ze wskaŸników obrazuj¹cych poziom wykluczenia finansowego ludnoœci jest odsetek osób posiadaj¹cych rachunek bankowy, czyli
tzw. wskaŸnik ubankowienia1. Wed³ug danych Banku Œwiatowego tylko
po³owa doros³ych mieszkañców Ziemi (15 lat i wiêcej) dysponuje kontem
osobistym, przy czym w grupie wiekowej 15–24 jest ju¿ tylko 37% ubankowionych [The Little Data…, 2012, s. 2]. W tablicy 1 przedstawiono trzy
podstawowe wskaŸniki mierz¹ce poziom wykluczenia finansowego ludzi m³odych w obszarze transakcyjnym, kredytowym i oszczêdnoœciowym dla wybranych pañstw.
Tablica 1. WskaŸniki wykluczenia finansowego ludzi m³odych (wiek 15–24)
w wybranych pañstwach
wskaŸnik
pañstwo
odsetek osób
maj¹cych rachunek
bankowy
w formalnych
instytucjach
finansowych
w 2011 r.
odsetek osób
maj¹cych
oszczêdnoœci
w formalnych
instytucjach
finansowych
w 2010 r.
odsetek osób
maj¹cych po¿yczki
w formalnych
instytucjach
finansowych
w 2010 r.
USA
76,13%
47,99%
13,55%
Niemcy
96,04%
67,24%
7,27%
Polska
47,82%
17,30%
0,35%
Czechy
55,65%
16,71%
3,61%
Rosja
32,81%
6,45%
4,36%
Indie
27,30%
7,97%
4,47%
Argentyna
15,53%
2,00%
1,80%
Ghana
26,54%
12,07%
2,00%
Sudan
4,31%
1,71%
1,28%
ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie: [Demirgüç-Kunt, Klapper, 2012].
1
Przyjmuje siê, ¿e konto osobiste jest najpowszechniejszym produktem bankowym, z jakiego korzystaj¹ klienci, co upowa¿nia do stwierdzenia, ¿e posiadanie rachunku bankowego decyduje o ich ubankowieniu.
Dzia³ania inkluzyjne skierowane do ludzi m³odych...
403
Prawie ka¿dy m³ody Niemiec dysponuje rachunkiem bankowym,
podczas gdy w Polsce czy Republice Czeskiej dotyczy to co drugiego
m³odego cz³owieka, w Rosji co trzeciego, a w Sudanie ju¿ tylko 4 na 100
m³odych ludzi korzysta z us³ug banku. Jeszcze gorzej sytuacja wygl¹da,
jeœli analizuje siê liczbê ludzi w wieku 15–24 w kontekœcie produktów depozytowych oferowanych przez formalne instytucje finansowe. Posiada
je 15% analizowanej grupy spo³ecznej, przy czym ró¿nice miêdzy krajami
rozwiniêtymi a rozwijaj¹cymi s¹ bardzo du¿e. I tak w Niemczech blisko
70% m³odych ludzi dysponuje oszczêdnoœciami ulokowanymi w bankach
czy funduszach inwestycyjnych, podczas gdy w Sudanie i Argentynie
wskaŸnik ten plasuje siê wokó³ 2%. Wykluczenie kredytowe jest najbardziej zauwa¿alne w Stanach Zjednoczonych. Oko³o 13,5% amerykañskiej
m³odzie¿y w 2010 r. posiada³o zad³u¿enie w formalnych instytucjach finansowych, w Niemczech dotyczy³o to mniej ni¿ po³owy badanych,
a w Polsce analizowany wskaŸnik osi¹gn¹³ wartoœæ ni¿sz¹ ni¿ w Indiach,
Argentynie czy Ghanie (zob. tab. 1).
Przedstawione ró¿nice w poziomie ubankowienia m³odego pokolenia
w wybranych krajach s¹ spowodowane zarówno wzglêdami ekonomicznymi, spo³eczno-kulturowymi, jak i psychologicznymi. Najwa¿niejsze
z determinant wykluczenia finansowego ludzi m³odych zostan¹ zaprezentowane w dalszej czêœci opracowania, bowiem prawid³owe ich rozpoznanie umo¿liwia wskazanie odpowiednich dzia³añ inkluzyjnych.
Warunkiem zawarcia umowy po¿yczki na rynku formalnym jest posiadanie zdolnoœci kredytowej, a ta nierozerwalnie wi¹¿e siê z uzyskiwaniem sta³ych dochodów, czyli z zatrudnieniem. I tu jawi siê niepokoj¹cy problem obserwowany od kilku lat, mianowicie wzrost bezrobocia
wœród ludzi m³odych. Na œwiecie bez pracy pozostaje 47% m³odzie¿y.
Najgorzej sytuacja przedstawia siê w krajach rozwijaj¹cych siê, gdzie ¿yje
1,3 mld osób w wieku od 12 do 24 lat, czyli 85% populacji œwiata z tej grupy wiekowej [Ledgerwood, 2013, s. 18]. Niestety, liczba ubogich gospodarstw domowych doœwiadczaj¹cych wykluczenia finansowego tym samym bêdzie w najbli¿szych latach wzrasta³a, oczywiœcie o ile nie zostan¹
wdro¿one dzia³ania zaradcze. Z kolei dane Eurostatu pokazuj¹, ¿e bez
pracy w 2011 r. pozostawa³o 21,4% Europejczyków z analizowanego
przedzia³u wiekowego, co stanowi wzrost o 0,3 pkt proc. w porównaniu
z 2010 r. i o ponad 35% w stosunku do 2008 r., kiedy wskaŸnik ten wynosi³
15,8%. Dla Polski dane te prezentuj¹ siê bardziej niekorzystnie, bowiem
w 2011 r. a¿ 25,8% m³odych Polaków by³o bezrobotnych, podczas gdy
404
Ma³gorzata Solarz
w 2008 r. wskaŸnik ten utrzymywa³ siê na poziomie 17,3%2. Ca³a ta grupa
spo³eczna z uwagi na brak dochodów zostaje wykluczona z rynku produktów i us³ug finansowych oferowanych przez wiod¹cych formalnych
poœredników. Do tego dochodz¹ osoby pracuj¹ce za najni¿sze wynagrodzenie na umowach okresowych, a tak¿e osoby uzyskuj¹ce dochody
z szarej strefy i przez to niemaj¹ce mo¿liwoœci udokumentowania w banku swoich comiesiêcznych wp³ywów do bud¿etu. W odniesieniu do gospodarstw domowych o niskich dochodach z regu³y trudno mówiæ o korzystaniu z produktów oszczêdnoœciowo-inwestycyjnych oferowanych
przez instytucje finansowe.
Oprócz niskich dochodów przyczyn¹ wykluczenia finansowego ludzi
m³odych mo¿e byæ równie¿ ich nadmierne zad³u¿enie, spowodowane na
przyk³ad niemo¿noœci¹ sp³aty kredytów studenckich. Z takim problemem borykaj¹ siê m³odzi Amerykanie, którzy na czas nauki zaci¹gali kredyty, a po jej ukoñczeniu powinni rozpocz¹æ ich sp³atê z dochodów
osi¹ganych z pracy, niestety o tê ostatni¹ trudno, wiêc nie maj¹ oni z czego
sp³acaæ swojego zad³u¿enia [Chopra, 2013].
Kolejna determinanta wykluczenia finansowego wœród m³odzie¿y to
niedostateczna wiedza i brak œwiadomoœci finansowej, które rodz¹
problem asymetrii informacji. Dynamiczne zmiany, jakie zachodz¹ na
rynkach finansowych, wszechobecne informacje o kryzysie, doniesienia
mediów o ludziach, którzy stali siê ofiarami pêtli zad³u¿enia czy twórców
piramid finansowych, budz¹ niepokój i niechêæ do korzystania z oferty
poœredników finansowych. Dla wielu ludzi dobrym rozwi¹zaniem w takiej sytuacji wydaje siê pozostanie poza rynkiem finansowym, czyli
samowykluczenie.
Zdecydowanie mniejsz¹ rolê ni¿ w pozosta³ych grupach wiekowych
odgrywa tu miejsce zamieszkania, szczególnie w krajach wysoko rozwiniêtych z powszechnym dostêpem do Internetu, który wprowadzi³
bankowoœæ w erê œwiadczenia us³ug na odleg³oœæ. Dla m³odych ludzi
elektroniczne kana³y dystrybucji s¹ atrakcyjniejsze ni¿ tradycyjne. Pozostaje tylko kwestia dotarcia z ofert¹ do m³odego klienta zamieszkuj¹cego
obszary, na których nie ma ani rozbudowanej sieci oddzia³ów, ani dostêpu do Internetu. Poza tym w niektórych pañstwach czynnikami wykluczaj¹cymi osoby fizyczne z rynku us³ug finansowych s¹ wzglêdy kulturowe i religijne, które objawiaj¹ siê zakazem posiadania rachunków
2
Obliczenia w³asne na podstawie danych Eurostatu dostêpnych na stronie internetowej.
Dzia³ania inkluzyjne skierowane do ludzi m³odych...
405
i innych produktów bankowych przez m³ode dziewczêta i kobiety [The
G20 …, 2011, s. 11].
2. Mikrofinansowanie jako przedmiot dzia³añ inkluzyjnych
skierowanych do ludzi m³odych
Spoœród dzia³añ inkluzyjnych maj¹cych na celu poszukiwanie metod
przywracania osób wykluczonych do systemu finansowego szczególn¹
rolê odgrywa mikrofinansowanie. Zgodnie z definicj¹ Consultative
Group to Assist the Poor – CGAP pod tym pojêciem nale¿y rozumieæ dostarczanie podstawowych us³ug finansowych ludziom ubogim (o niskich
dochodach), którzy nie maj¹ dostêpu do ofert wiod¹cych instytucji poœrednictwa finansowego [Bruhn-Leon, 2012, s. 5]. Do mikrofinansów zalicza
siê instrumenty finansowe, takie jak: mikropo¿yczki, mikrooszczêdnoœci,
mikroubezpieczenia. Wszystkie one z za³o¿enia maj¹ przeciwdzia³aæ biedzie oraz wykluczeniu spo³ecznemu i finansowemu.
Koncepcja mikrofinansów jest realizowana odmiennie w krajach rozwijaj¹cych siê i rozwiniêtych. W grupie pierwszej oferta instytucji finansowych jest niedostêpna ze wzglêdu na bariery w fizycznym dostêpie do
placówek oraz powszechne ubóstwo ludnoœci. Natomiast w krajach bogatych co prawda dzia³a du¿o instytucji finansowych, jednak wykluczaj¹
one ze swoich us³ug osoby nieposiadaj¹ce statusu wiarygodnego klienta.
Niew¹tpliwie takim jest m³ody cz³owiek bez historii kredytowej, bez
sta³ego zatrudnienia, ale szukaj¹cy swojej szansy na rynku pracy poprzez
rozpoczêcie w³asnej dzia³alnoœci gospodarczej, która wymaga wsparcia
finansowego. Wobec powy¿szego oferta instytucji mikropo¿yczkowych
jest odpowiednia dla jego potrzeb.
Mikrokredyty cechuje krótki okres umowy, niewielka kwota kredytu,
wy¿sza czêstotliwoœæ sp³at rat zad³u¿enia (w krajach rozwijaj¹cych siê
raty sp³acane s¹ w okresach tygodniowych), uproszczone procedury pozyskiwania kredytu, czêsto brak koniecznoœci przedstawiania zabezpieczeñ, wy¿sze oprocentowanie ni¿ tradycyjnego kredytu bankowego, ale
ni¿sze ni¿ po¿yczek czarnorynkowych. Mikrokredytowi zazwyczaj towarzysz¹ us³ugi edukacyjne, a relacje miêdzy po¿yczkobiorc¹ a po¿yczkodawc¹ maj¹ bezpoœredni charakter [Miko³ajczyk, Kurczewska, 2011,
s. 19-20].
Na koniec 2010 r. liczba mikropo¿yczkobiorców z krajów rozwijaj¹cych siê wynosi³a 105 mln [Annibale, Leijon, 2012, s. 2]. Natomiast
406
Ma³gorzata Solarz
wed³ug UYDO (United Youth Development Organization) odsetek ludzi
m³odych wœród ogó³u beneficjentów wynosi tylko ok. 10% [Berg, 2010].
Próbê pomiaru oddzia³ywania mikropo¿yczek na sytuacjê finansow¹
m³odych Kenijczyków podjêli w 2012 r. dwaj naukowcy – Ondoro oraz
Omena [Ondoro, Omena, 2012, s. 22-35]. Jedno z pytañ przeprowadzonego przez nich wywiadu dotyczy³o okreœlenia przez respondentów swojej sytuacji materialnej przed i w piêæ lat po skorzystaniu z mikropo¿yczki.
Okazuje siê, ¿e w tym czasie nast¹pi³ spadek odsetka osób oceniaj¹cych
swoje dochody jako bardzo niskie z 34,9% do 18,6%. Wœród osób deklaruj¹cych, ¿e ich dochody by³y i s¹ nadal niskie, znalaz³o siê ok. 47%
ankietowanych, o 26 pkt proc. zwiêkszy³a siê grupa o satysfakcjonuj¹cych
dochodach, ¿aden respondent nie okreœli³ swoich dochodów jako wysokie lub bardzo wysokie [Ondoro, Omena, 2012, s. 28]. Autorzy wskazuj¹
te¿ na siln¹ korelacjê miêdzy odbywaniem szkoleñ przez beneficjentów
a popraw¹ ich sytuacji materialnej w nastêpstwie uzyskanej pomocy.
Osoby, które bra³y udzia³ w szkoleniach o charakterze biznesowym, a tak¿e zwi¹zanych z zarz¹dzaniem finansami, zyska³y znacznie bardziej na
mikrofinansach ni¿ te, które w tych szkoleniach nie uczestniczy³y. Badacze w rekomendacjach wyraŸnie podkreœlaj¹ potrzebê kszta³towania
umiejêtnoœci finansowych m³odych ludzi, bo tylko to pozwoli efektywnie
wykorzystaæ skierowane do nich wsparcie finansowe [Ondoro, Omena,
2012, s. 33].
3. Produkty i us³ugi finansowe szyte na miarê jako przedmiot
dzia³añ inkluzyjnych skierowanych do ludzi m³odych
Ludzie m³odzi to wa¿na, perspektywiczna grupa klientów instytucji
finansowych. St¹d te¿ coraz czêœciej specjalnie dla nich jest konstruowana
oferta, wœród której mo¿na odnaleŸæ konta osobiste, karty p³atnicze, rachunki oszczêdnoœciowe, a nawet kredyty. Polskie przepisy prawa pozwalaj¹ otworzyæ konto osobiste osobie, która ukoñczy³a 13 rok ¿ycia,
najczêœciej zasilane jest ono comiesiêcznym kieszonkowym otrzymywanym od rodziców czy opiekunów. Kilkanaœcie banków (np. mBank, Bank
Pekao SA), które oferuj¹ tego rodzaju produkt bankowy, zadba³o o to, aby
koszty jego utrzymania by³y minimalne. Zrezygnowano z wymogu miesiêcznych wp³ywów i udostêpniono us³ugi bankowoœci elektronicznej. Te
ostatnie okazuj¹ siê bardzo przydatne m³odym osobom robi¹cym zakupy
w sklepach internetowych czy œci¹gaj¹cym muzykê, gry i filmy z sieci, za
które mo¿na dokonywaæ p³atnoœci elektronicznie. Studenci poni¿ej
Dzia³ania inkluzyjne skierowane do ludzi m³odych...
407
30 roku ¿ycia s¹ jeszcze bardziej cenion¹ grup¹ klientów, bowiem ich potrzeby dostrzega wiêksza liczba banków, a niektóre z nich poza tanim
funkcjonalnym kontem osobistym z wydan¹ do niego kart¹ p³atnicz¹
oferuj¹ równie¿ karty kredytowe (warunek: sta³e miesiêczne wp³ywy na
rachunek oszczêdnoœciowo-rozliczeniowy, np. w Banku Zachodnim
WBK SA w wysokoœci 650 z³).
Produktem szytym na miarê osób m³odych s¹ równie¿ preferencyjne
kredyty studenckie. Przewaga tego rozwi¹zania polega na tym, ¿e istnieje
mo¿liwoœæ uzyskania kredytu przez studentów posiadaj¹cych nisk¹ zdolnoœæ kredytow¹ albo wrêcz takich, którzy nie osi¹gaj¹ ¿adnych dochodów. Ponadto czêœæ kosztów oprocentowania finansuje bud¿et pañstwa,
st¹d s¹ one bardziej przystêpne dla kredytobiorców ni¿ komercyjne produkty bankowe. Na stronie internetowej Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wy¿szego widnieje informacja, ¿e w ci¹gu trzynastu lat funkcjonowania systemu kredytów studenckich banki udzieli³y ich ponad 363
tysi¹com studentów w Polsce (stan na 31 marca 2012 r).
W kontekœcie m³odych ludzi z krajów rozwijaj¹cych siê nale¿a³oby
zwróciæ uwagê na konta oszczêdnoœciowe. Dzia³aj¹ca pod auspicjami
Banku Œwiatowego organizacja Consultative Group to Assist the Poor
opublikowa³a w lipcu 2012 r. raport zatytu³owany Emerging Perspectives
on Youth Savings, w którym zaprezentowano wyniki badañ dotycz¹ce
roli finansów w ¿yciu ubogiej m³odzie¿y z krajów rozwijaj¹cych siê.
Wskazano na mo¿liwoœci i wyzwania stoj¹ce przed rynkiem mikrooszczêdnoœci, przedstawiono te¿ przyk³ady rentownych produktów
oszczêdnoœciowych oferowanych m³odym ludziom, co zaprzeczy³o doœæ
powszechnemu doœæ myœleniu, ¿e ubogi nie oszczêdza. Program
YouthSave adresowany by³ do pochodz¹cych z ubogich rodzin m³odych
ludzi 12–18-letnich mieszkaj¹cych w Kolumbii, Ghanie, Kenii i Nepalu
[Deshpande, 2012, s. 2]. Dzieci wp³aca³y na otwarte dla nich rachunki
bardzo drobne sumy pochodz¹ce od rodziców, zasi³ki otrzymywane od
pañstwa, a tak¿e samodzielnie zarobione kwoty. Wiêkszoœæ badanych
odk³ada³a czêœæ œrodków na póŸniej, stawiaj¹c sobie krótko- i d³ugoterminowe cele oszczêdnoœciowe. Pierwsze wi¹za³y siê z zakupem przyborów
szkolnych oraz ubrañ, natomiast drugie dotyczy³y czesnego na dalsz¹
naukê albo gromadzenia funduszy na rozpoczêcie w³asnej dzia³alnoœci
gospodarczej [Deshpande, 2012, s. 4-5].
408
Ma³gorzata Solarz
4. Kszta³towanie umiejêtnoœci finansowych jako przedmiot
dzia³añ inkluzyjnych skierowanych do ludzi m³odych
Kszta³towanie umiejêtnoœci finansowych to wyj¹tkowo wa¿ny instrument, który mo¿e w znacz¹cym stopniu zmniejszyæ skalê wykluczenia finansowego, szczególnie powsta³ego w wyniku rezygnacji, ucieczki przed
nieznanym. Podejmowane dzia³ania inkluzyjne maj¹ zwi¹zek z tzw. socjalizacj¹ ekonomiczn¹ rozumian¹ jako nabywanie umiejêtnoœci rozumienia przez cz³owieka otaczaj¹cego go œwiata gospodarki, w tym finansów.
Zazwyczaj odnosi siê to do procesów zachodz¹cych w m³odym wieku,
dziêki którym dziecko uczy siê rozumieæ œwiat doros³ych [Maison, 2013,
s. 183]. Edukacja finansowa jest jednym ze sk³adników edukacji ekonomicznej. Polega ona na organizowaniu szeroko zakrojonych dzia³añ, maj¹cych upowszechniaæ wiedzê oraz wykszta³caæ pozytywne nawyki wœród
obywateli, prowadz¹ce do podejmowania w³aœciwych decyzji w zakresie
zarz¹dzania ich finansami osobistymi oraz efektywnego dysponowania
przez nich œrodkami finansowymi, zgodnie z obecnymi i przysz³ymi potrzebami [Iwanicz-Drozdowska, 2011, s. 13].
W 2003 r. OECD zapocz¹tkowa³a miêdzynarodowy program edukacji
finansowej [High-Level…, 2012, s. 2]. Jednym z pierwszych jego efektów
by³o przyjêcie w 2005 r. zalecenia w sprawie zasad i dobrych praktyk
w zakresie edukacji i œwiadomoœci finansowej – The Recommendation on
Principles and Good Practices for Financial Education and Awareness
[The Recommendation…, 2005], a w trzy lata póŸniej utworzono Miêdzynarodow¹ Sieæ ds. Edukacji Finansowej (International Network on Financial Education – INFE), która ma za zadanie promowaæ i u³atwiaæ
wspó³pracê w zakresie edukacji finansowej na ca³ym œwiecie. W 2012 r.
zrzesza³a ona ponad 200 instytucji z 90 krajów, zarówno rozwiniêtych, jak
i rozwijaj¹cych siê. Prowadzone przez ni¹ dzia³ania uœwiadamiaj¹ce donios³oœæ roli, jak¹ odgrywa edukacja finansowa w walce z wykluczeniem
finansowym, przyczyni³y siê do powstawania w wielu pañstwach narodowych strategii edukacji finansowej, m.in. w Australii (data wprowadzenia – 2011 r.), Brazylii (2010 r.), Czechach (2010 r.), Ghanie (2009 r.), Indiach (2006 r., 2010 r.), Japonii (2005 r.), Portugalii (2011 r.), Wielkiej
Brytanii (2003 r.), Stanach Zjednoczonych (2006 r., 2011 r.) [Grifoni,
Messy, 2012, s. 12].
Inn¹ organizacj¹ zaanga¿owan¹ w dzia³ania zwi¹zane z edukacj¹
finansow¹ m³odych ludzi jest powsta³a w 2006 r. The European Microfinance Platform (e-MFP). Nadrzêdnym celem tej platformy jest pro-
Dzia³ania inkluzyjne skierowane do ludzi m³odych...
409
mowanie wspó³pracy oraz wymiana doœwiadczeñ miêdzy europejskimi
oœrodkami naukowymi, bankami, instytucjami mikrofinansowymi œwiadcz¹cymi us³ugi w krajach rozwijaj¹cych siê. Jedna z grup roboczych
e-MFP, tj. Youth Financial Inclusion, koncentruje siê na realizacji programów edukacyjnych podnosz¹cych wiedzê i kszta³tuj¹cych umiejêtnoœci
finansowe m³odzie¿y z krajów rozwijaj¹cych siê. Wœród realizowanych
przez ni¹ programów edukacyjnych na uwagê zas³uguj¹: Child and
Youth Finance International and Making Cents International: Al-Amal –
w Jemenie; MEDA: YouthInvest – w Maroku i Egipcie; UNCDF YouthStart: Uganda Finance Trust – w Ugandzie czy KfW: World Savings Day –
w Demokratycznej Republice Kongo3.
W Polsce równie¿ istniej¹ organizacje dbaj¹ce o rozwój wiedzy finansowej m³odych Polaków. Nale¿¹ do nich m.in. Narodowy Bank Polski,
Fundacja Bankowa im. Leopolda Kronenberga dzia³aj¹ca przy City Handlowym czy Stowarzyszenie Krzewienia Edukacji Finansowej. W NBP wydzielono osobny Departament Edukacji i Wydawnictw, do którego zadañ
nale¿y opracowanie i realizacja programów edukacyjnych skierowanych
do wybranych grup odbiorców, m.in. dzieci i m³odzie¿y. Z kolei wspomniana fundacja prowadzi d³ugofalowe programy edukacyjne, których
celem jest wyrobienie pozytywnych nawyków w gospodarowaniu pieniêdzmi (np. skierowany do ludzi m³odych program Moje finanse czy
Z klasy do kasy. Ostatnia z wymienionych instytucji w bie¿¹cym roku realizuje projekt skierowany do m³odzie¿y ponadgimnazjalnej zatytu³owany ¯yj finansowo! czyli jak zarz¹dzaæ finansami w ¿yciu osobistym.
Zakoñczenie
Ludzie m³odzi to podmioty wra¿liwe na wykluczenie finansowe.
Dzieje siê tak nie ze wzglêdu na ich wiek, czyli cechê demograficzn¹, ale
przede wszystkim ze wzglêdu na takie determinanty jak:
– niskie dochody lub brak dochodów spotêgowany rosn¹cym bezrobociem,
– niedostateczna œwiadomoœæ finansowa,
– brak dostêpu do oferty instytucji finansowych czy niespe³nianie przez
ni¹ oczekiwañ.
Potrzeba podjêcia dzia³añ inkluzyjnych, zmierzaj¹cych do w³¹czenia
jak najwiêkszej liczby m³odych ludzi do systemu finansowego, jest dostrzegana przez szerokie grono podmiotów, poczynaj¹c od organizacji
3
Szerzej na temat programów dotycz¹cych edukacji finansowej: [Reinsch, 2012].
410
Ma³gorzata Solarz
miêdzynarodowych, a koñcz¹c na instytucjach lokalnych. Przytoczone
w pracy przyk³ady pokazuj¹, ¿e stosowne inicjatywy dotycz¹ zarówno
krajów rozwijaj¹cych siê, jak i wysoko rozwiniêtych. Ponadto w realizacjê
programów inkluzyjnych w³¹czaj¹ siê w³adze pañstwowe, buduj¹c
i wdra¿aj¹c narodowe strategie edukacyjne. Równie¿ podmioty prywatne
oraz banki nie pozostaj¹ bierne. Te pierwsze g³ównie z troski o dobro swoich obywateli, w szczególnoœci tych doœwiadczaj¹cych niesprawiedliwoœci, natomiast te drugie ze wzglêdu na korzyœci, jakich mog¹ dostarczaæ im
ludzie m³odzi w perspektywie czasu. Prognozy demograficzne jednoznacznie wskazuj¹ na to, ¿e w krajach Azji Po³udniowej, Afryki i Ameryki
£aciñskiej bêdzie dynamicznie przybywa³o osób w wieku produkcyjnym,
a wiêc ju¿ dziœ amerykañskie i zachodnioeuropejskie instytucje finansowe
wkraczaj¹ na tamte rynki.
Podstawowe obszary, w jakich prowadzi siê dzia³ania z zakresu inkluzji finansowej skierowane do ludzi m³odych, to: mikrofinansowanie,
oferowanie produktów finansowych, które w mo¿liwie pe³nym stopniu
odpowiadaj¹ potrzebom tej grupy wiekowej, oraz kszta³towanie umiejêtnoœci finansowych.
Literatura
1. Anderloni L. i inni (2008), Financial services provision and prevention of financial exclusion, European Commission, Brussels.
2. Annibale B., Leijon M. (2012), The main trends of microfinance in developing countries, „Microfinance Barometer 2012”, no. 3, s. 2.
3. Berg E. (2010), Peer-to-Peer Microfinance Empowers Young Entrepreneurs,
www.policyinnovations.org/ideas/innovations/data/000177, dostêp
dnia 22.02.2013.
4. Bruhn-Leon B., Eriksson P., Kraemer-Eis H. (2012), Progress for Microfinance in Europe, Working Paper, no.13, EIF Research & Market Analysis, Luxembourg.
5. Chopra R. (2013), Help stop the student debt domino effect, Consumer Financial Protection Bureau, www.consumerfinance.gov, dostêp dnia
15.02.2013.
6. Demirgüç-Kunt A. i inni (2008), Finance for All? Policies and Pitfalls in
Expanding Access, The World Bank, Washington.
7. Demirgüç-Kunt A., Klapper L. (2012), Measuring Financial Inclusion:
The Global Findex Database, Policy Research Working Paper, no. 6025,
World Bank, Washington.
Dzia³ania inkluzyjne skierowane do ludzi m³odych...
411
8. Deshpande R. (2012), What Do Youth Savers Want? Results From Market
Research in Four Countries. A Save the Children YouthSave Note, Save the
Children Federation, www.microfinancegateway.org/ p/site/m/template.rc/1.1.16349, dostêp dnia 17.02.2013.
9. Grifoni A., Messy F.A. (2012), Current Status of National Strategies for Financial Education. A Comparative Analysis and Relevant Practices, OECD
Working Papers on Finance, Insurance and Private Pensions, no 16,
s. 1-36.
10. High-Level Principles for the evaluation of financial education programmes,
(2012), The OECD International Network on Financial Education, Paris.
11. Iwanicz-Drozdowska M. (2011), Edukacja i œwiadomoœæ finansowa.
Doœwiadczenia i perspektywy, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa.
12. Ledgerwood J. i inni (2013), The New Microfinanse Handbook — 2013,
The World Bank, Washington.
13. Maison D. (2013), Polak w œwiecie finansów, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa.
14. Miko³ajczyk B., Kurczewska A. (2011), Mikrokredyty w Europie sposobem
na pobudzanie przedsiêbiorczoœci i walkê z wykluczeniem spo³ecznym, Difin,
Warszawa.
15. Ondoro Ch.O., Omena D. (2012), Effect of Microfinance Services on the Financial Empowerment of Youth in Migori County, Kenya, „Business and
Management Review”, no. 2 (3), s. 22.
16. Reinsch M. (2012), Youth Financial Inclusion: Promising Examples For
Achieving Youth Economic Empowerment, „European Dialogue”, no. 5,
s. 1-154.
17. The G20 and Financial Inclusion. Perspectives and Suggestions from Developing Countries of the Commonwealth and Francophonie (2011), www.thecommonwealth.org/files/237410/FileName/TheG20andFinancialInclu
sion2[1].pdf, dostêp dnia 20.02.2013.
18. The Little Data Book on Financial Inclusion 2012 (2012), The World Bank,
Washington.
19. The Recommendation on Principles and Good Practices for Financial Education and Awareness (2005), The OECD, Paris.
20. www.epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/statistics/themes,
dostêp dnia 17.02.2013.
412
Ma³gorzata Solarz
Streszczenie
Ludzie m³odzi wymieniani s¹ wœród podmiotów wra¿liwych na wykluczenie finansowe. Oznacza to, ¿e mog¹ doœwiadczaæ problemów w dostêpie do
produktów i us³ug finansowych w odpowiedniej dla nich formie. Wed³ug danych Banku Œwiatowego tylko po³owa doros³ych mieszkañców Ziemi dysponuje
rachunkiem bankowym, przy czym w grupie wiekowej 15–24 jest ju¿ tylko 37%
ubankowionych. Do g³ównych przyczyn wykluczenia finansowego m³odych ludzi nale¿y zaliczyæ: niskie dochody, wzrastaj¹c¹ stopê bezrobocia, niedostateczn¹ wiedzê i brak œwiadomoœci finansowej. Wœród podstawowych obszarów,
w jakich prowadzone s¹ dzia³ania inkluzyjne skierowane do m³odych ludzi, znajduj¹ siê przede wszystkim: mikrofinansowanie, oferowanie produktów szytych
na miarê, kszta³towanie umiejêtnoœci finansowych.
S³owa kluczowe
ludzie m³odzi, inkluzja finansowa, mikrofinanse, umiejêtnoœci finansowe, edukacja finansowa
Inclusive activities aimed at young people – the subjects sensitive to
financial exclusion (Summary)
Young people are listed among the subjects sensitive to financial exclusion. It
means that they may experience problems in accessing financial products and services in the form adequate for them. According to data provided by the World
Bank only half of the global adult population have opened a bank account, while
in the age group 15-24 there are as few as 37% of those using this facility. Among
the main reasons of financial exclusion, referring to young people, the following
are listed: low income level, the increasing unemployment rate, insufficient
knowledge and the absence of financial awareness. Among the basic areas in
which inclusive activities, focused on young people, are performed there are included: micro-financing, offering „tailor made products” or creating financial literacy.
Keywords
young people, financial inclusion, microfinance, financial literacy, financial education