Załącznik nr 1 - Urząd Miejski w Pszczynie

Transkrypt

OCENA MIKROBIOLOGICZNEGO ZANIECZYSZCZENIA
POWIETRZA WOKÓŁ ZAKŁADU „WRONA – PRODUKCJA
PODŁOŻA” W PSZCZYNIE
OPRACOWANIE DLA
URZĄD MIEJSKI W PSZCZYNIE
OCENA MIKROBIOLOGICZNEGO
ZANIECZYSZCZENIA POWIETRZA
WOKÓŁ ZAKŁADU „WRONA –
PRODUKCJA PODŁOŻA”
W PSZCZYNIE
DMIP/O/36/2014
Opracowany przez
Opracowany dla
URZĄD MIEJSKI W PSZCZYNIE
SGS EKO-PROJEKT SP. Z O.O.
ul. Rynek 2
43 – 200 Pszczyna
Opracowanie przygotowane przez:
Aleksandra Helbig
Koordynator do spraw zagrożeń
biologicznych
----------------------------------------------------------Imię i Nazwisko
Stanowisko
2/30
Spis treści
1.
WSTĘP ................................................................................................................................... 4
1.1.
1.2.
PODSTAWA FORMALNA ...................................................................................................... 4
CEL I ZAKRES BADAŃ ......................................................................................................... 4
2.
INFORMACJA O PRZEDMIOCIE BADAŃ ........................................................................... 5
3.
POBIERANIE PRÓBEK DO BADAŃ .................................................................................... 7
4.
REJESTRACJA PRÓBEK W LABORATORIUM ................................................................. 7
5.
METODYKI BADAWCZE ...................................................................................................... 8
5.1. METODYKA POBIERANIA PRÓBEK POWIETRZA .......................................................................... 8
5.2. METODYKA ANALIZY PRÓBEK POWIETRZA ................................................................................ 9
6.
KRYTERIA OCENY CZYSTOŚCI MIKROBIOLOGICZNEJ POWIETRZA ........................ 11
7.
ANALIZA UZYSKANYCH WYNIKÓW ................................................................................ 14
7.1. ANALIZA ILOŚCIOWA OTRZYMANYCH WYNIKÓW .................................................................. 14
7.2. ANALIZA JAKOŚCIOWA AEROZOLU BAKTERYJNEGO ................................................................ 18
7.3. ANALIZA JAKOŚCIOWA AEROZOLU GRZYBOWEGO ............................................................... 23
7.4. ANALIZA WARUNKÓW ŚRODOWISKOWYCH ......................................................................... 26
8.
WNIOSKI I PODSUMOWANIE ............................................................................................ 27
9.
MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE .................................................................................................. 30
3
1.
WSTĘP
1.1. PODSTAWA FORMALNA
SGS Eko-Projekt Sp. z o.o. przeprowadził badania powietrza wokół Zakładu „Wrona – Produkcja
podłoża” na podstawie zlecenia 14011707 zawartego w dniu 30.07.2014 r.
Zleceniodawcą był Urząd Miejski w Pszczynie.
1.2.CEL I ZAKRES BADAŃ
Celem badań przeprowadzonych przez Laboratorium SGS Eko-Projekt Sp. z o.o. była ocena
stopnia zanieczyszczenia powietrza wokół Zakładu „Wrona – Produkcja podłoża” oraz wpływu
Zakładu „Wrona – Produkcja podłoża” na otoczenie. Badania obejmowały pobieranie próbek
powietrza po stronie nawietrznej i zawietrznej Zakładu „Wrona – Produkcja podłoża” zgodnie
z kierunkiem wiatru, oznaczanie ilościowe i jakościowe aerozolu bakteryjnego i grzybowego wraz
z interpretacją uzyskanych wyników.
4/30
2. INFORMACJA O PRZEDMIOCIE BADAŃ
Zakład „Wrona – Produkcja podłoża” znajduje się w północnej części miasta Pszczyna tuż pod
Piaskiem, w pobliżu drogi krajowej numer 1. W bliskim sąsiedztwie Zakładu znajdują się:
- od strony północnej wytwórnia podłoża pod uprawę pieczarek firma Karol Kania i Synowie
Sp. z o.o.,
- po stronie wschodniej Pieczarkarnia Gardenia,
- po zachodniej firma sprzedająca torf.
Na południe od Zakładu „Wrona – Produkcja podłoża” znajdują się pola uprawne i zabudowania
mieszkalne.
W celu oceny wpływu Zakładu „Wrona – Produkcja podłoża” na otoczenie wytypowano próbki
powietrza po stronie nawietrznej od strony północnej Zakładu oraz po stronie zawietrznej Zakładu
„Wrona”.
Próbki powietrza pobrano po stronie nawietrznej:
- przed wjazdem do lasu za firmą Gardenia (086803/08/2014)
- przy ul. Polne Domy 62 (088989/08/2014)
- około 50m przed wjazdem na Zakład Wrona (088990/08/2014)
- przy ul. Polne Domy 37-39 (088991/08/2014)
- pomiędzy drogą a firmą sprzedającą torf, na zatoczce (088992/08/2014)
Po stronie zawietrznej próbki powietrza pobrano tuż za terenem Zakładu „Wrona- Produkcja
podłoża) :
- na linii wysokiego napięcia na krótszej granicy zakładu (088993/08/2014)
- na linii wysokiego napięcia na dalszej granicy zakładu (088994/08/2014)
- na polach przyległych do Zakładu Produkcji Podłoża "Wrona" (086801/08/2014)
Następnie próbki powietrza do oznaczenia stopnia mikrobiologicznego powietrza pobrano :
- przy ul. Studzienickiej 14a (086799/08/2014)
- przy ul. Studzienickiej 25a (088996/08/2014)
5/30
- przy ul. Studzienickiej 29-31 (088995/08/2014)
- przy ul. Bieruńskiej 29 (086800/08/2014)
- pomiędzy ul. Pionierów a ul. Czołgistów (086802/08/2014)
6/30
3. POBIERANIE PRÓBEK DO BADAŃ
Próbki powietrza pobierano 12.08.2014 po stronie nawietrznej i w pobliżu Zakładu po stronie
zawietrznej. Ze względu na niesprzyjające warunki atmosferyczne (opady deszczu), w celu
uzyskania wiarygodnych wyników, konieczne było przerwanie pobierania próbek do oznaczenia
mikrobiologicznego zanieczyszczenia powietrza.
Ponowne pobieranie próbek: 22.08.2014
Wykonawca: Dział Pobierania Próbek Laboratorium SGS Eko-Projekt Sp. z o.o.
4. REJESTRACJA PRÓBEK W LABORATORIUM
Ocena przydatności próbek do badań: pozytywna.
Data rejestracji próbek w Laboratorium SGS Eko-Projekt Sp. z o.o.: 18.08.2014, 22.08.2014
7/30
5. METODYKI BADAWCZE
5.1. METODYKA POBIERANIA PRÓBEK POWIETRZA
Próbki powietrza zostały pobrane zgodnie z Procedurą Badawczą KJ-I-5.7-21 wersja 03 z dnia
19.11.2012r. „Pobieranie próbek powietrza do badań mikrobiologicznych” na podstawie normy
PN-EN 13098:2007 (metodyka akredytowana) w punktach wyznaczonych zgodnie z kierunkiem
wiatru.
Próbki zostały pobrane przez uprawnionego pracownika Laboratorium SGS Eko-Projekt
Sp. z o.o. metodą zderzeniową za pomocą impaktora na odpowiednie podłoża do oznaczania
ilościowego bakterii i grzybów. We wszystkich badanych punktach, warunki środowiskowe
zostały scharakteryzowane poprzez pomiar temperatury i wilgotności względnej powietrza.
Aparatura badawcza wykorzystana podczas pobierania próbek powietrza:
- impaktor MAS 100 NT,
- anemometr skrzydełkowy 4500NV firmy Kestrel.
8/30
5.2. METODYKA ANALIZY PRÓBEK POWIETRZA
Badania zostały wykonane zgodnie z Procedurami Badawczymi: KJ-I-5.4-21M wersja 06 z dnia
17.12.2012r. „Mikrobiologiczne badanie powietrza. Oznaczanie bakterii w powietrzu wg PN-89/Z04111/02 oraz PN-EN 13098:2007” (metodyka akredytowana) i KJ-I-5.4-22M wersja 05 z dnia
17.12.2012r. „Mikrobiologiczne badanie powietrza. Oznaczanie liczby grzybów mikroskopowych
w powietrzu wg PN-89/Z-04111/03 oraz PN-EN 13098:2007” (metodyka akredytowana).
Procedury stosowane są rutynowo do oznaczania drobnoustrojów w powietrzu.
Dostarczone
do
laboratorium
płytki,
pobrane
metodą
zderzeniową,
były
inkubowane
w warunkach zgodnych z instrukcją, przez okres czasu i w temperaturze odpowiedniej
dla poszczególnych grup drobnoustrojów. Po okresie inkubacji wyrosłe kolonie bakterii i grzybów
zliczono, a następnie przeliczono uzyskaną liczbę drobnoustrojów, wyznaczając ich stężenie
w 1m3 powietrza.
Wyrosłe kolonie bakterii po izolacji z płytek poddano inkubacji w temperaturze i czasie
odpowiednim dla poszczególnych grup bakterii. Następnie wykonano obserwacje mikroskopowe
i testy biochemiczne, które umożliwiły identyfikację gatunkową lub rodzajową. Identyfikację
bakterii, jako metodyki akredytowane, wykonano zgodnie z rutynowo stosowanymi procedurami:
- KJ-I-5.4-21M-1 wersja 01 z dnia 17.12.2012 „Wykrywanie i identyfikacja ziarniaków z rodzaju
Staphylococcus,
Micrococcus,
Streptococcus,
Enterococcus
z
wykorzystaniem
testów
biochemicznych”,
- KJ-I-5.4-21M-2 wersja 01 z dnia 17.12.2012 „Wykrywanie i identyfikacja kolonii bakterii
z rodzaju Bacillus z wykorzystaniem testów biochemicznych”,
- KJ-I-5.4-21M-3 wersja 01 z dnia 17.12.2012 „Wykrywanie i identyfikacja kolonii bakterii
z rodziny Enterobacteriaceae i pałeczek niefermentujących glukozy z wykorzystaniem testów
biochemicznych”.
- KJ-I-5.4-21M-4 wersja 01 z dnia 11.08.2014 „Wykrywanie i identyfikacja maczugowców z
wykorzystaniem testów biochemicznych” (metodyka nieakredytowana).
Wyhodowane grzyby pleśniowe i drożdżoidalne przesłano w celu identyfikacji gatunkowej
do Laboratorium Badań Epidemiologiczno-Klinicznych (LBEK) Wojewódzkiej Stacji SanitarnoEpidemiologicznej (WSSE) w Olsztynie (nr akredytacji AB 448). W LBEK WSSE w Olsztynie
grzyby z otrzymanych płytek, po ich izolacji, poddano inkubacji w temperaturze i czasie
odpowiednim dla tego rodzaju drobnoustrojów zgodnie z obowiązującą w Laboratorium
9/30
Procedurą Badawczą PB-OBP-008 edycja 2 z dnia 07.07.2011 „Wykrywanie i identyfikacja
grzybów pleśniowych i grzybów drożdżopodobnych” (metodyka akredytowana).
10/30
6. KRYTERIA OCENY CZYSTOŚCI MIKROBIOLOGICZNEJ POWIETRZA
Interpretacja wyników pomiarów bioaerozoli jest utrudniona z uwagi na brak powszechnie
uznanych wartości normatywnych lub referencyjnych. Oznaczanie stopnia mikrobiologicznego
zanieczyszczenia powietrza wyrażonego liczbą jednostek tworzących kolonie (jtk) w 1m 3
powietrza, jest jak dotąd najlepiej znaną i najczęściej stosowaną miarą określającą narażenie na
szkodliwe czynniki biologiczne. Laboratorium SGS Eko-Projekt Sp. z o.o. w ocenie ilościowej
skażenia mikrobiologicznego powietrza pomieszczeń wykorzystuje kryteria przedstawione przez
Zespół Ekspertów ds. Czynników Biologicznych Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych
Dopuszczalnych Stężeń (NDS) i Natężeń (NDN) Czynników Szkodliwych dla Zdrowia
w Środowisku Pracy (tabela 1).
Tabela 1. Propozycje zalecanych stężeń drobnoustrojów w powietrzu pomieszczeń opracowane
przez Zespół Ekspertów ds. Czynników Biologicznych.
Dopuszczalne stężenie
Pomieszczenia robocze
Czynnik mikrobiologiczny
zanieczyszczone pyłem
Pomieszczenia mieszkalne i
organicznym
użyteczności publicznej
Bakterie mezofilne
100000 jtk/m³*
5000 jtk/m³
Bakterie Gram-ujemne
20000 jtk/m³*
200 jtk/m³
Termofilne promieniowce
20000 jtk/m³*
200 jtk/m³
Grzyby
50000 jtk/m³*
5000 jtk/m³
Czynniki z grupy 3. i 4. zagrożenia
0 jtk/m³
0 jtk/m³
jtk – jednostka tworząca kolonię
* Dla frakcji respirabilnej proponowane wartości powinny być o połowę niższe (np. dla bakterii mezofilnych
3
3
50000 jtk/m , dla grzybów 25000 jtk/m )
W
odniesieniu
do
powietrza
atmosferycznego,
najnowsze
propozycje
oceny
stopnia
zanieczyszczenia zostały wypracowane w wyniku pomiarów środowiskowych z uwzględnieniem
potencjalnej szkodliwości określonego składnika bioaerozolu (Górny, 2010). Przedstawione
w tabeli 2 stężenia powinny być traktowane jako norma fakultatywna lub pomocnicze wartości
referencyjne.
11/30
Tabela 2. Ocena stopnia zanieczyszczenia mikrobiologicznego powietrza atmosferycznego.
Składnik bioaerozolu
Stopień zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego
Akceptowalny
Nieakceptowalny
Bakterie mezofilne
≤ 5000 jtk/m³
> 5000 jtk/m³
Bakterie gram-ujemne
≤ 200 jtk/m³
> 200 jtk/m³
Termofilne promieniowce
≤ 200 jtk/m³
> 200 jtk/m³
Grzyby
≤ 5000 jtk/m³
> 5000 jtk/m³
Czynniki z grupy 3. i 4. zagrożenia
0 jtk/m³
0 jtk/m³
jtk – jednostka tworząca kolonię
Wyniki analiz jakościowych zinterpretowano w oparciu o Rozporządzenie Ministra Zdrowia
w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony
zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki z dnia 22 kwietnia 2005r. (Dz.U.
nr 81 poz.716).
Rozporządzenie to określa:
- klasyfikację i wykaz szkodliwych czynników biologicznych (SCB)
- wykaz prac narażających pracowników na działanie szkodliwych czynników biologicznych
- szczegółowe warunki ochrony pracowników przed zagrożeniami powodowanymi przez SCB,
w tym rodzaje środków niezbędnych do zapewnienia ochrony zdrowia i życia pracowników
narażonych na działanie tych czynników, zakres stosowania tych środków oraz warunki i sposób
monitorowania stanu zdrowia narażonych osób
- sposób prowadzenia rejestru prac narażających na działanie SCB i rejestru pracowników
zatrudnionych przy tych pracach oraz sposób przechowywania i przekazywania tych rejestrów
do podmiotów właściwych do rozpoznawania lub stwierdzania choroby zawodowej.
Szkodliwe czynniki biologiczne podzielono w powyższym rozporządzeniu na 4 grupy zagrożenia.
Klasyfikacji tej dokonano biorąc pod uwagę stopień ich chorobotwórczości, możliwość
rozprzestrzeniania się w populacji ludzkiej, jak również możliwość profilaktyki oraz skutecznego
leczenia chorób ich działaniem wywołanych.
Grupa 1 - to czynniki, przez które wywołanie chorób jest mało prawdopodobne. Czynniki
te praktycznie nie stanowią zagrożenia dla ludzi i dlatego nie zostały umieszczone
w wykazie w rozporządzeniu.
Grupa 2 - to czynniki, które mogą wywoływać choroby u ludzi, mogą być dla nich niebezpieczne,
ale ich rozprzestrzenianie w populacji ludzkiej jest mało prawdopodobne. Dla tych czynników
zazwyczaj istnieją skuteczne metody profilaktyki lub leczenia.
Grupa 3 – to czynniki, które mogą wywoływać u ludzi ciężkie choroby, są dla nich niebezpieczne,
a ich rozprzestrzenianie się w populacji ludzkiej jest bardzo prawdopodobne. Dla tej grupy
12/30
zazwyczaj istnieją w stosunku do nich skuteczne metody profilaktyki i leczenia. W tej grupie
wyodrębniono grupę 3**, do której należą czynniki, które mogą stanowić ograniczone zagrożenie
dla ludzi, gdyż nie rozprzestrzeniają się drogą powietrzną np. wirus wścieklizny, wirus
kleszczowego zapalenia mózgu.
Grupa 4 - zawiera czynniki, które wywołują u ludzi ciężkie choroby. Ich rozprzestrzenianie się
w populacji jest bardzo prawdopodobne. Zazwyczaj nie istnieją skuteczne metody profilaktyki
i leczenia chorób przez nie wywoływanych. Czynniki tej grupy stanowią poważne zagrożenie,
często grożące śmiercią. Do tej grupy należy 12 wirusów.
13/30
7. ANALIZA UZYSKANYCH WYNIKÓW
7.1. ANALIZA ILOŚCIOWA OTRZYMANYCH WYNIKÓW
Numery badanych próbek wraz ze stężeniami bakterii i grzybów w powietrzu badanych punktów
przedstawiono w tabeli 3.
Tabela 3. Średnie stężenie mikroorganizmów w pobranych próbkach powietrza.
Stężenie (jtk/m³)
Ogólna
liczba
bakterii [SD]
Numer próbki
Miejsce pobrania
086791/08/2014
Strona nawietrzna,
przy ul. Polne Domy
obok sprzedaży torfu
7,8*10 [15,7]
086792/08/2014
Strona nawietrzna,
przy ul. Polne Domy
37-39
1,8*10 [7,5]
086793/08/2014
Strona nawietrzna,
przy ul. Polne Domy
62
5,4*10 [3,5]
086794/08/2014
Strona nawietrzna,
przy ul. Polne Domy
przy bramie
wjazdowej na zakład
3,9*10 [2,1]
086795/08/2014
086796/08/2014
086797/08/2014
Strona zawietrzna na
polach przyległych do
Zakładu "Wrona, na
granicy obiektu
krótszy koniec między
ul. Lotników a
Studzienicką
Zakładu "Wrona, na
granicy obiektu
dłuższy koniec
między ul. Lotników a
Studzienicką, pod
linią wysokiego
napięcia
Strona zawietrzna,
przy ul. Studzienicka
29-31
2
Ogólna
liczba
grzybów [SD]
Przedział
ufności
3
Przedział
ufności
3,5*10 -1,7*10
2
3
1,3*10 [26]
4,6*10 -3,6*10
2
3
3
9,1*10 -7,0*10
2
3
3
4
3
4
3
4
3
4
3
4
3
8,3*10 -4,0*10
2
3
2,5*10 [25,5]
2
2,4*10 -1,2*10
2
3
3,9*10 [4,4]
1,4*10 -1,1*10
2
1,7*10 -8,6*10
2
2
4,8*10 [38,1]
3
1,7*10 -1,4*10
2
77-3,8*10
2
7,2*10 [41,7]
3
2,6*10 -2,0*10
2
72-3,5*10
2
8,2*10 [16,4]
3
2,9*10 -2,3*10
2
83-4,4*10
2
8,6*10 [24]
1,7*10 [4,9]
1,6*10 [3,8]
1,9*10 [3,5]
14/30
3
3
3,0*10 -2,4*10
086798/08/2014
Strona zawietrzna,
przy ul. Studzienicka
14a
7,8*10 [1]
2,2*10 -1,1*10
2
3
3,5*10 [20,1]
3
1 2*10 -9,6*10
086799/08/2014
Strona zawietrzna
przy ul. Studzienickiej
14a
2,6*10 [16,3]
2
1,1*10 -5,7*10
2
3
7,5*10 [11,1]
2
2,6*10 -2,0*10
086800/08/2014
Strona zawietrzna
przy ul. Bieruńskiej 29
9,1*10 [37,4]
2
4,1*10 -2,o*10
2
3
9,3*10 [15,5]
2
2
2,3*10 -1,2*10
2
3
1,0*10 [22,5]
3
3,6*10 -2,8*10
2
3,4*10 -2,7*10
086801/08/2014
086802/08/2014
086803/08/2014
088989/08/2014
088990/08/2014
088991/08/2014
088992/08/2014
088993/08/2014
088994/08/2014
088995/08/2014
088996/08/2014
Zakładu Produkcji
Podłoża "Wrona"
Strona zawietrzna,
pomiędzy ul.
Pionierów a ul.
Czołgistów
Strona nawietrzna,
przed wjazdem do
lasu za firmą
Gardenia
Strona nawietrzna,
przy ul. Polne Domy
62
Strona nawietrzna,
około 50m przed
wjazdem na Zakład
Wrona
Strona nawietrzna,
przy ul. Polne Domy
37-39
Strona nawietrzna,
pomiędzy drogą a
firmą sprzedającą
torf, na zatoczce
Strona zawietrzna, na
linii wysokiego
napięcia na krótszej
granicy zakładu
linii wysokiego
napięcia na dalszej
granicy zakładu
Strona zawietrzna,
29-31
Strona zawietrzna,
25a
2
5,3*10 [29,3]
3
3
2
3
3,3*10 -26*10
2
3
2
3
2
3
2
3
2
3
2
3
2
3
2
3
2
3
2
3
2
3
2
3
4
7,2*10 -3,5*10
3
4
9,5*10 [31,6]
1,4*10 [1,5]
3
6,4*10 -3,1*10
2
3
1,6*10 [5,5]
5,7*10 -4,4*10
60 [0,6]
27-1,4*10
8,0*10 [15,8]
2
2,8*10 -2,2*10
6,0*10 [34,8]
2
2,7*10 -1,4*10
2
3
8,8*10 [28,4]
2
3,1*10 -2,4*10
9,5*10 [49,1]
2
4,3*10 -2,1*10
2
3
8,3*10 [23,6]
2
3,0*10 -2,3*10
5,5*10 [23,3]
2
2,5*10 -1,2*10
2
3
5,4*10 [3,6]
1,9*10 -1,5*10
40 [0,0]
15-1,1*10
2
1,8*10 [37,6]
3
6,6*10 -5,1*10
1,0*10 [3,5]
41-2,4*10
2
9,2*10 [13,5]
2
3,3*10 -2,6*10
3,9*10 [11,4]
2
1,7*10 -8,5*10
2
2
9,5*10 [8,3]
2
1,1*10 -5,7*10
2
2
1,1*10 [1,2]
1,6*10 [4,6]
2
2,6*10 [14,6]
[SD]- odchylenie standardowe uzyskane z wyników z płytek
jtk/m3 – jednostki tworzące kolonie na metr sześcienny powietrza
15/30
2
3
2
2
3,4*10 -2,7*10
3
3,9*10 -3,1*10
7.1.1. Strona nawietrzna.
Stężenia aerozolu bakteryjnego i grzybowego próbek pobranych 12.08.2014 nie przekraczają
wartości
dopuszczalnych
zaproponowanych
przez
Zespół
Ekspertów
ds.
Czynników
Biologicznych Międzyresortowej Komisji ds. NDS i NDN dla powietrza atmosferycznego. Należy
jedna zwrócić uwagę, iż uzyskane stężenia aerozolu grzybowego tuż przed bramą wjazdową na
teren Zakładu „Wrona” są na granicy dopuszczalnych zaleceń ww. Zespołu.
Stężenia aerozoli bakteryjnego i grzybowego zmierzone w badanych próbkach pobranych w dniu
22.08.2014 nie przekraczają wartości dopuszczalnych zaproponowanych przez Zespół
Ekspertów ds. Czynników Biologicznych Międzyresortowej Komisji ds. NDS i NDN dla powietrza
atmosferycznego.
Największe
zanieczyszczenie
aerozolem
bakteryjnym
i
grzybowym
stwierdzono przed wjazdem do lasu za firmą Gardenia.
7.1.2. Strona zawietrzna.
Stężenia
aerozolu
dopuszczalne
grzybowego
zaproponowane
próbek
przez
pobranych
Zespół
12.08.2014
Ekspertów
ds.
przekraczają
Czynników
wartości
Biologicznych
Międzyresortowej Komisji ds. NDS i NDN dla powietrza atmosferycznego dla punktów:
- na polach przyległych do Zakładu "Wrona, na granicy obiektu, krótszy koniec między
ul. Lotników a Studzienicką (086795/08/2014);
- na granicy obiektu, dłuższy koniec między ul. Lotników a Studzienicką (086796/08/2014);
- przy ul. Studzienicka 29-31(086797/08/2014).
Uzyskane stężenia aerozolu bakteryjnego w badanych punktach po stronie zawietrznej nie
przekraczają wartości dopuszczalnych zaproponowanych przez Zespół Ekspertów ds. Czynników
Biologicznych Międzyresortowej Komisji ds. NDS i NDN.
Stężenia aerozoli bakteryjnego i grzybowego w badanych punktach pobranych 22.08.2014 po
stronie zawietrznej nie przekraczają wartości dopuszczalnych zaproponowanych przez Zespół
Ekspertów ds. Czynników Biologicznych Międzyresortowej Komisji ds. NDS i NDN dla powietrza
atmosferycznego z wyjątkiem punktu pomiędzy ul. Pionierów a ul. Czołgistów w którym
stwierdzono przekroczenie wartości dopuszczalnych dla aerozolu bakteryjnego. Uzyskane wyniki
dla aerozolu bakteryjnego z punktu pomiędzy ul. Pionierów a ul. Czołgistów nie wskazują
jednoznacznie, aby źródło emisji zanieczyszczeń pochodziło z Zakładu „Wrona- Produkcja
podłoża”. Największe zanieczyszczenie aerozolem grzybowym stwierdzono na linii wysokiego
napięcia na krótszej granicy Zakładu „Wrona”.
Uzyskane wyniki ze strony zawietrznej z dnia 12.08.2014 wskazują, że emisja zanieczyszczeń
aerozolem grzybowym najprawdopodobniej pochodzi z Zakładu „Wrona”. Istotne znaczenie mają
również warunki pogodowe oraz lokalizacja innych zakładów w sąsiedztwie Zakładu „Wrona”
16/30
mających możliwość emisji zanieczyszczeń mikrobiologicznych do powietrza. Podwyższona
wilgotność powietrza we wszystkich badanych punktach znacznie przyczyniła się do wzrostu
aerozolu grzybowego w badanych punktach zarówno po stronie nawietrznej jak również i
zawietrznej.
We wszystkich punktach pobranych w dniu 22.08.2014 po stronie zawietrznej, z wyjątkiem
punktu pomiędzy ul. Pionierów a ul. Czołgistów, można stwierdzić ten sam poziom
mikrobiologicznego zanieczyszczenia powietrza co po stronie nawietrznej.
17/30
7.2. ANALIZA JAKOŚCIOWA AEROZOLU BAKTERYJNEGO
Wyniki analizy jakościowej aerozolu bakteryjnego przedstawiono w tabeli 4.
Tabela 4. Bakterie, których obecność stwierdzono w badanych próbkach powietrza.
Numer próbki
Miejsce pobrania
086799/08/2014
Strona zawietrzna przy
ul. Studzienickiej 14a
086800/08/2014
ul. Bieruńskiej 29
086801/08/2014
Zakładu Produkcji
Podłoża "Wrona"
Wyhodowany rodzaj/gatunek
Actinobacteria
Arthrobacter species
Bacillus mycoides
Bacillus pumilus
Bacillus species
Brevibacterium casei
Brevibacterium epidermidis
Brevibacillus species
Burkholderia cepacia
Empedobacter brevis
Kocuria varians
Kytococcus sedentarius
Micrococcus lylae
Ochrobactrum anthropi
Rhodococcus species
Staphylococcus xylosus
Stenotrophomonas matophila
Actinobacteria
Bacillus lentus
Bacillus megaterium
Bacillus mycoides
Bacillus pumilus
Brevibacterium species
Cellulomonas species
Kocuria species
Micrococcus lylae
Ochrobactrum anthopi
Paenibacillus macerans
Staphylococcus lentus
Staphylococcus species
Actinobacteria
Bacillus firmus
Bacillus lentus
Bacillus megaterium
Bacillus mycoides
Bacillus pumilus
Cellulomonas sp.
Kocuria varians
18/30
Grupa
**
zagrożenia
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
086802/08/2014
Strona zawietrzna,
pomiędzy ul. Pionierów a
ul. Czołgistów
086803/08/2014
Strona nawietrzna, przed
wjazdem do lasu za
firmą Gardenia
088989/08/2014
Strona nawietrzna, przy
ul. Polne Domy 62
088990/08/2014
Strona nawietrzna, około
50m przed wjazdem na
Zakład Wrona
Pseudomonas luteola
Rhodococcus species
Stenotrophomonas maltophila
Actinobacteria
Bacillus lentus
Bacillus megaterium
Bacillus mycoides
Bacillus pumilus
Bacillus species
Microbacterium species
Pantoea species
Rhodococcus species
Sphingomonas paucimobilis
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
Bacillus subtilis
Actinobacteria
Bacillus lentus
Bacillus pumilus
Kocuria varians
Rhodococcus species
Brevibacillus species
Rhodococcus species
Actinobacteria
Bacillus firmus
Bacillus lentus
Bacillus mycoides
Bacillus pumilus
Bacillus species
Micrococcus lylae
2
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
19/30
088991/08/2014
088992/08/2014
088993/08/2014
088994/08/2014
088995/08/2014
ul. Polne Domy 37-39
Strona nawietrzna,
pomiędzy drogą a firmą
sprzedającą torf, na
zatoczce
linii wysokiego napięcia
na krótszej granicy
zakładu
na dalszej granicy
zakładu
Rhodococcus species
Actinobacteria
Bacillus lentus
Bacillus mycoides
Bacillus megaterium
Bacillus pumilus
Geobacillus thermoglucosidasius
Rhodococcus species
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
Bacillus subtilis
Actinobacteria
Bacillus lentus
Bacillus megaterium
Bacillus mycoides
Corynebacterium
pseudodiphthericum
Kocuria rosea
Rhodococcus species
2
1
1
1
1
1
1
1
Bacillus subtilis
Actinobacteria
Kocuria rosea
2
1
1
1
1
1
Actinobacteria
Bacillus megaterium
Bacillus pumilus
Pseudomonas luteola
Rhodococcus species
1
1
1
1
1
1
1
1
Bacillus subtilis
Actinobacteria
2
1
Strona zawietrzna, przy
20/30
1
1
1
1
1
ul. Studzienickiej 29-31
088996/08/2014
Bacillus cirulans
Bacillus megaterium
Bacillus pumilus
Brevibacterium casei
Kocuria varians
Ochrobactrum anthropi
Bacillus megaterium
Bacillus pumilus
Kocuria varians
Pseudomonas luteola
Propionibacterium avidum
Rhodococcus species
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
** Klasyfikacja wg Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005r. w sprawie szkodliwych czynników
biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te
czynniki (Dz.U. nr 81, poz. 716 ze zm.)
7.2.1. Strona nawietrzna
Wśród mikrobioty powietrza we wszystkich badanych próbkach pobranych po stronie nawietrznej
Zakładu „Wrona – Produkcja podłoża” stwierdzono występowanie m.in. ziarenkowców Gramdodatnich z rodzajów Kocuria i Staphylococcus (m.in. S. xylosus), laseczek z rodzaju Bacillus
(m.in. B. mycoides, megaterium) oraz bakterii z rodzaju Cellulomonas, Arthrobacter należących
do grupy 1. zagrożenia według rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005r. (tj. do
czynników, przez które wywoływanie chorób u ludzi jest mało prawdopodobne).
W badanych punktach stwierdzono także obecność bakterii Actinobacteria (tzw. promieniowców)
oraz obecność Gram-ujemnych pałeczki Burkholderia cepacia. Pałeczki Gram-ujemne są
źródłem endotoksyn, a te jako biologicznie aktywne mogą wywoływać reakcje zapalne w układzie
oddechowym oraz inne zaburzenia immunologiczne.
W próbkach zidentyfikowano również obecność laseczki Bacillus subtilis należącej do grupy 2.
zagrożenia według ww. rozporządzenia Ministra Zdrowia.
7.2.2. Strona zawietrzna
Wśród drobnoustrojów zidentyfikowanych po stronie zawietrznej Zakładu „Wrona – Produkcja
podłoża”
stwierdzono
występowanie
m.in.
ziarenkowców
21/30
Gram-dodatnich
z
rodzajów
Micrococcus i Staphylococcus (m.in. S. lentus, S. xylosus), laseczek z rodzaju Bacillus (m.in. B.
mycoides, B. megaterium, B. pumilus) oraz bakterii z rodzaju Cellulomonas, Brevibacterium,
Arthrobacter należących do grupy 1. zagrożenia według rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia
22 kwietnia 2005r. (tj. do czynników, przez które wywoływanie chorób u ludzi jest mało
prawdopodobne).
W badanych punktach z wyjątkiem punktu przy ul. Studzienickiej 25a stwierdzono obecność
bakterii Actinobacteria (tzw. promieniowców).
W badanych próbkach oprócz Gram-ujemnej pałeczki Burkholderia cepacia stwierdzono także
obecność pałeczek Pseudomonas luteola czy Stenotrophomonas maltophila. Pałeczki Gramujemne są źródłem endotoksyn, a te jako biologicznie aktywne mogą wywoływać reakcje zapalne
w układzie oddechowym oraz inne zaburzenia immunologiczne.
W punktach pomiędzy ul. Pionierów i Czołgistów oraz na linii wysokiego napięcia na dalszej
granicy Zakładu „Wrona” zidentyfikowano obecność laseczki Bacillus subtilis należącej do grupy
2. zagrożenia według ww. rozporządzenia Ministra Zdrowia.
Zarówno promieniowce, Gram-ujemna pałeczka Burkholderia cepacia, jak również bakteria
Bacillus subtilis zostały wyizolowane z powietrza pobranego zarówno po stronie nawietrznej
Zakładu „Wrona – Produkcja podłoża” jak również po stronie zawietrznej co wskazuje, że źródło
ich emisji jest środowisko otaczające Zakład „Wrona” Należy jednak zwrócić uwagę, iż po stronie
zawietrznej stwierdzono obecność pałeczek Pseudomonas luteola czy Stenotrophomonas
maltophila, których źródło emisji najprawdopodobniej pochodzi z Zakładu „Wrona – Produkcja
podłoża”.
22/30
7.3. ANALIZA JAKOŚCIOWA AEROZOLU GRZYBOWEGO
Wyniki analizy jakościowej aerozolu grzybowego przedstawiono w tabeli 5.
Tabela 5. Grzyby, których obecność stwierdzono w badanych próbkach powietrza.
Numer próbki
Miejsce pobrania
086799/08/2014
086800/08/2014
ul. Bieruńskiej 29
086801/08/2014
Zakładu Produkcji
Podłoża "Wrona"
086802/08/2014
Strona zawietrzna,
pomiędzy ul. Pionierów a
ul. Czołgistów
086803/08/2014
Strona nawietrzna, przed
wjazdem do lasu za
firmą Gardenia
088989/08/2014
ul. Polne Domy 62
088990/08/2014
Strona nawietrzna, około
50m przed wjazdem na
Wyhodowany rodzaj/gatunek
Alternaria chlamydospora
Cladosporium cladosporioides
Epicoccum nigrum
Pestalotiopsis cocculi
Alternaria alternata
Aspergillus clavatus
Epicoccum nigrum
Fusarium poae
Penicillium glabrum
Verticillium lactarii
Verticillium malthousei
Epicoccum nigrum
Fusarium poae
Fusarium solani
Ulocladium consortiale
Botrytis cinerea
Epicoccum nigrum
Fusarium poae
Penicillium corylophilum
Penicillium purpurogenum
Rhizopus stolonifer
Absidia spinosa
Alternaria chartarum
Aspergillus flavus
Epicoccum nigrum
Mucor plumbeus
Penicillium brevicompactum
Penicillium funiculosum
Verticillium lecanii
Epicoccum nigrum
Fusarium semitectum
Alternaria chartarum
23/30
Grupa
*
zagrożenia
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
Zakład Wrona
088991/08/2014
ul. Polne Domy 37-39
088992/08/2014
Strona nawietrzna,
pomiędzy drogą a firmą
sprzedającą torf, na
zatoczce
088993/08/2014
na krótszej granicy
zakładu
088994/08/2014
na dalszej granicy
zakładu
088995/08/2014
ul. Studzienickiej 29-31
088996/08/2014
Epicoccum nigrum
Fusarium cerealis
Fusarium poae
Fusarium semitectum
Aspergillus flavus
Fusarium poae
Fusarium semitectum
Fusarium solani
Humicola grisea
Bjerkandera adusta
Epicoccum nigrum
Fusarium cerealis
Botrytis aclada
Epicoccum nigrum
Penicillium claviforme
Aspergillus niger
Mortiella wolfii
Penicillium purpurogenum
Arthrinium phaeospermum
Botrytis cinerea
Epicoccum nigrum
Fusarium solani
** Klasyfikacja wg Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005r. w sprawie szkodliwych czynników
biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te
czynniki (Dz.U. nr 81, poz. 716 ze zm.)
24/30
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
7.3.1. Strona nawietrzna
Wszystkie zidentyfikowane gatunki grzybów należą wyłącznie do grupy 1. zagrożenia według
rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005r. tj. do czynników, przez które
wywoływanie chorób u ludzi jest mało prawdopodobne i nie stanowią potencjalnego zagrożenia
dla zdrowia.
7.3.2. Strona zawietrzna
Wszystkie zidentyfikowane gatunki grzybów pobrane po stronie zawietrznej należą wyłącznie do
grupy 1. zagrożenia według rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005r. tj. do
czynników, przez które wywoływanie chorób u ludzi jest mało prawdopodobne i nie stanowią
potencjalnego zagrożenia dla zdrowia.
25/30
7.4.ANALIZA WARUNKÓW ŚRODOWISKOWYCH
Podczas pomiarów temperatura powietrza w badanych punktach wynosiła w granicach 22 - 26°C
a wilgotność względna powietrza w granicach 34 – 69% . W dniu 12.08.2014 dominował wiatr
z północy, natomiast 22.08.2014 dominował wiatr z kierunku północno – wschodniego.
W dniu 22.08.2014 po stronie nawietrznej przy ul. Polne Domy odczuwalny był lekko gnilny
zapach. Zapach ten odczuwalny był również przy ul. Studzienickiej 25a.
Analiza korelacji wykazała, że warunki środowiskowe (wilgotność względna powietrza) wpływały
w sposób istotny statystycznie na obserwowane stężenia aerozolu grzybowego.
26/30
8.
8.1.
WNIOSKI I PODSUMOWANIE
Stężenia aerozolu grzybowego zmierzone w badanych punktach w dniu 12.08.2014 po
stronie zawietrznej Zakładu „Wrona – Produkcja podłoża” przekraczają wartości dopuszczalne
zaproponowane przez Zespół Ekspertów ds. Czynników Biologicznych Międzyresortowej Komisji
ds. NDS i NDN dla powietrza atmosferycznego z wyjątkiem punktu przy ul. Studzienickiej 14a.
Stężenia aerozolu bakteryjnego w badanych próbkach po stronie nawietrznej i zawietrznej nie
przekraczają wartości dopuszczalnych zaproponowanych przez Zespół Ekspertów ds. Czynników
Biologicznych Międzyresortowej Komisji ds. NDS i NDN dla powietrza atmosferycznego.
Stężenia aerozoli bakteryjnego i grzybowego zmierzone w badanych próbkach pobranych po
stronie nawietrznej 22.08.2014 nie przekraczają wartości dopuszczalnych zaproponowanych
przez Zespół Ekspertów ds. Czynników Biologicznych Międzyresortowej Komisji ds. NDS i NDN
dla powietrza atmosferycznego. Stężenia aerozoli bakteryjnego i grzybowego w badanych
punktach pobranych w tym dniu po stronie zawietrznej nie przekraczają wartości dopuszczalnych
zaproponowanych przez Zespół Ekspertów ds. Czynników Biologicznych Międzyresortowej
Komisji ds. NDS i NDN dla powietrza atmosferycznego z wyjątkiem punktu pomiędzy
ul. Pionierów a ul. Czołgistów w którym stwierdzono przekroczenie wartości dopuszczalnych dla
aerozolu bakteryjnego. Uzyskane wyniki z próbki powietrza z punktu pomiędzy ul. Pionierów
a ul. Czołgistów nie wskazują jednoznacznie, aby źródło emisji zanieczyszczeń pochodziło
z Zakładu „Wrona- Produkcja podłoża”.
8.2.
Uzyskane wyniki z dnia 12.08.2014 wskazują, że najprawdopodobniej zwiększone
stężenie aerozolu grzybowego związane jest z emisją tych zanieczyszczeń z terenu Zakładu
„Wrona”. Istotne znaczenie mają również warunki pogodowe oraz lokalizacja innych zakładów w
sąsiedztwie Zakładu „Wrona” mających możliwość emisji zanieczyszczeń mikrobiologicznych do
powietrza. Podwyższona wilgotność powietrza we wszystkich badanych punktach znacznie
przyczyniła się do wzrostu aerozolu grzybowego w badanych punktach zarówno po stronie
nawietrznej jak również i zawietrznej.
We wszystkich badanych próbkach powietrza pobranych po stronie zawietrznej z wyjątkiem
punktu pomiędzy ul. Pionierów a ul. Czołgistów pobranych 22.08.2014 można stwierdzić ten sam
poziom mikrobiologicznego zanieczyszczenia powietrza co po stronie nawietrznej.
8.3.
W badanych punktach zarówno po stronie nawietrznej jak również po stronie zawietrznej
Zakładu „Wrona – Produkcja podłoża” stwierdzono obecność laseczki Bacillus subtilis, bakterii
należącej do grupy 2. zagrożenia według rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia
27/30
2005r. Bakteria ta występuje powszechnie w środowisku, jest przenoszona drogą powietrznopyłową i występuje powszechnie w powietrzu otaczającym Zakład „Wrona – Produkcja podłoża”.
Zidentyfikowana laseczki Bacillus subtilis w obserwowanych stężeniach nie powinna w sensie
zakaźnym stanowić zagrożenia dla zdrowia ludzi.
Wszystkie pozostałe wyizolowane drobnoustroje należały do grupy 1. zagrożenia według
rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005r. tj. do czynników, przez które
wywoływanie chorób u ludzi jest mało prawdopodobne.
8.4.
W badanych punktach po stronie zawietrznej stwierdzono obecność Gram-ujemnych
pałeczek Pseudomonas luteola, czy Stenotrophomonas maltophila, których źródło emisji
najprawdopodobniej pochodzi z Zakładu „Wrona – Produkcja podłoża”. Bakterie te, są źródłem
endotoksyn, a te jako biologicznie aktywne mogą wywoływać reakcje zapalne w układzie
oddechowym oraz inne zaburzenia immunologiczne.
8.5.
W badanych punktach zarówno po stronie nawietrznej jak i zawietrznej stwierdzono
również obecność Actinobacteria (tzw. promieniowców).
8.6.
Klasyfikacja drobnoustrojów do poszczególnych grup zagrożenia według rozporządzenia
Ministra Zdrowia bierze pod uwagę przede wszystkim potencjał zakaźny danego drobnoustroju.
Należy jednak wyraźnie zaznaczyć, że niezaklasyfikowanie drobnoustroju do odpowiedniej grupy
zagrożenia nie oznacza, że jego obecność na stanowiskach pracy jest bez znaczenia.
W narażeniu bioaerozolami należy uwzględniać również właściwości alergizujące i toksyczne
drobnoustrojów, a te mogą ujawniać się w stężeniach uznawanych powszechnie za niskie.
8.7.
Grzyby pleśniowe obecne w badanych miejscach mogą stanowić potencjalne zagrożenie
dla zdrowia osób. Zarodniki grzybów strzępkowych mogą być źródłem alergenów i mikotoksyn,
których skutkiem działania mogą być niekorzystne reakcje zdrowotne m.in. astma, zapalenia
skóry czy zatrucia. Szczególną aktywność w tym względzie wykazują mikotoksyny i alergeny
wydzielane przez grzyby z rodzajów Aspergillus, Alternaria, Cladosporium oraz Penicillium,
których obecność wykryto w badanych punktach.
8.8.
Wyniki przeprowadzonych analiz wskazują, że Zakład „Wrona- Produkcja podłoża” ma
wpływ na jakość powietrza atmosferycznego w sąsiedztwie Zakładu. Uzyskane wyniki wskazują
również, iż wpływ na powietrze wokół Zakładu „Wrona – Produkcja podłoża” mają
najprawdopodobniej
także
sąsiednie
Zakłady.
28/30
Zmieniające
się
warunki
atmosferyczne
(temperatura, wilgotność i kierunek wiatru) przyczyniły się również do wzrostu aerozolu
grzybowego zarówno po stronie nawietrznej i zawietrznej.
Różnica w uzyskanych stężeniach aerozolu grzybowego po stronie nawietrznej i zawietrznej
z dnia 12.08.2014 jest niewielka, ale po stronie zawietrznej przekracza już dopuszczalne stężenia
dopuszczalnych zaproponowanych przez Zespół Ekspertów ds. Czynników Biologicznych
Międzyresortowej Komisji ds. NDS i NDN dla powietrza atmosferycznego. Można więc
przypuszczać, że procesy zachodzące na terenie Zakładu „Wrona” w określonych warunkach
atmosferycznych mogą przyczyniać się do zwiększenia stężenia grzybów w powietrzu.
29/30
9. MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE
- Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22.04.2005r. w sprawie szkodliwych czynników
biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo
narażonych na te czynniki. Dziennik Ustaw nr 81, poz. 716 z późn. zm.
- PN-EN 13098:2007 – „Powietrze na stanowiskach pracy. Wytyczne dotyczące pomiaru
mikroorganizmów i endotoksyn zawieszonych w powietrzu”.
- Górny RL. Aerozole biologiczne – rola normatywów higienicznych w ochronie środowiska
i zdrowia. Medycyna Środowiskowa 2010, 13(1): 41-51.
- Górny RL. Biologiczne czynniki szkodliwe: normy, zalecenia i propozycje wartości
dopuszczalnych. PiMOŚP 2004, 3(41): 17-39.
- Górny RL., Cyprowski M., Ławniczek-Wałczyk A., Gołofit-Szymczak M., Zapór L. Biohazards in
the indoor environment – a role for threshold limit values in exposure assessment. Rozdział
w monografii: „Management of indoor air quality”, CRC Press – Taylor and Francis Group (ISBN
978-0-415-67266-5), 2011, 1-20.
- Górny RL, Cyprowski M, Ławniczek-Wałczyk A, Gołofit-Szymczak M, Krzyśków B. Szkodliwe
czynniki biologiczne w środowisku pracy – charakterystyka, kontrola i ocena narażenia. Materiały
szkoleniowe. Centralny Instytut Ochrony Pracy–Państwowy Instytut Badawczy 2012.
30/30

Załącznik nr 1 - Urząd Miejski w Pszczynie

Transkrypt

Podobne dokumenty

link do pakietu badań

Drukuj stronę produktu

Piasek, maj 2016

Steranios 2% - Medi-Sept

Koszt badania wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi

Specyfikacja produktu Nr produktu

pełne mleko w proszku