Pomoc społeczna w województwie kujawsko

Pomoc społeczna
w województwie kujawsko – pomorskim
w latach 2008 – 2010
– wybrane elementy
Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej
w Toruniu
Toruń 2011 r.
Źródła danych:
9 Sprawozdania MPiPS-03 za rok 2008, 2009, 2010
(dane dotyczące roku 2010 - stan na dzień 10.02.2011 r.)
9 Dane Urzędu Statystycznego w Bydgoszczy
9 Dane WUP w Toruniu na podstawie sprawozdania MPiPS-01
za rok 2008, 2009, 2010
9 Dane IRSS na podstawie SI POMOST za rok 2008
9 Dane ROPS w Toruniu z ankiet sprawozdawczych z realizacji
projektów systemowych za rok 2009
9 Dane ROPS w Toruniu z ankiet monitorujących stan
pomocy społecznej za rok 2009
9 Dane ROPS w Toruniu z bilansu potrzeb w zakresie
pomocy społecznej na rok 2009, 2010 i 2011
2
SPIS TREŚCI
I KLIENCI INSTYTUCJI POMOCY SPOŁECZNEJ ........................................................ 4
MAPA NATĘŻENIA POMOCY SPOŁECZNEJ W WOJEWÓDZTWIE KUJAWSKO-POMORSKIM ............ 5
RODZINY KORZYSTAJĄCE Z POMOCY SPOŁECZNEJ ................................................................... 6
POWODY KORZYSTANIA Z POMOCY SPOŁECZNEJ ..................................................................... 7
POPULACJA KLIENTÓW POMOCY SPOŁECZNEJ – W UJĘCIU DEMOGRAFICZNYM ...................... 14
II WYBRANE FORMY POMOCY...................................................................................... 15
SPECJALNY ZASIŁEK CELOWY................................................................................................ 15
KONTRAKT SOCJALNY ........................................................................................................... 16
PROGRAM AKTYWNOŚCI LOKALNEJ...................................................................................... 17
PROGRAM INTEGRACJI SPOŁECZNEJ I ZAWODOWEJ OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH .................. 18
AKTYWNA INTEGRACJA ......................................................................................................... 20
USŁUGI OPIEKUŃCZE ............................................................................................................. 22
KIEROWANIE DO DPS............................................................................................................ 25
PORADNICTWO SPECJALISTYCZNE ......................................................................................... 26
RODZICIELSTWO ZASTĘPCZE ................................................................................................. 27
III ŚRODKI FINANSOWE ................................................................................................... 30
IV INFRASTRUKTURA POMOCY SPOŁECZNEJ ........................................................ 31
JEDNOSTKI REALIZUJĄCE ZADANIA Z ZAKRESU POMOCY SPOŁECZNEJ ................................... 31
KADRA POMOCY I INTEGRACJI SPOŁECZNEJ ........................................................................... 33
V KIERUNKI POLITYKI SPOŁECZNEJ - REKOMENDACJE ................................... 34
WPŁYW REALIZACJI PRIORYTETU VII PO KL ....................................................................... 34
OBSERWATORIUM INTEGRACJI SPOŁECZNEJ.......................................................................... 36
ROZWIJANIE NOWYCH FORM
POMOCY I SAMOPOMOCY ......................................................... 37
PROMOWANIE DOBRYCH PRAKTYK I EFEKTYWNYCH ROZWIĄZAŃ ......................................... 38
WZROST ZNACZENIA EKONOMII SPOŁECZNEJ ........................................................................ 40
3
Pomoc społeczna w województwie kujawsko-pomorskim
w latach 2008 – 2010 – wybrane elementy
Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, która zgodnie z ustawą
z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej art. 2 ust. 1 (Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362,
z późn. zm.) ma na celu „umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji
życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby
i możliwości”. W województwie kujawsko-pomorskim w latach 2008 – 2010 w sytuacji
wymagającej pomocy środowiskowej
znalazło się ok. 13% mieszkańców. Liczba osób
będących klientami pomocy społecznej w tych latach systematycznie malała – w 2008 r.
wynosiła 13,34% ogółu mieszkańców województwa, w 2009 r. 13,04%, a w 2010 r. 12,72%.
Natomiast wzrost dotyczył liczby rodzin, których członkowie korzystali z takiej formy
wsparcia (w 2009 r. liczba ta wzrosła o 1,25%, a w 2010 r. o 1,96%).
Poniższe opracowanie powstało m.in. z uwzględnieniem danych zawartych w sprawozdaniach
MPiPS-03 za rok 2008, 2009 i 2010.
I KLIENCI INSTYTUCJI POMOCY SPOŁECZNEJ
Na przestrzeni lat 2008 – 2010 najniższy odsetek świadczeniobiorców pomocy
społecznej występował w powiatach grodzkich, tj. w Toruniu i Bydgoszczy. W dziesiątce
gmin, w których była najniższa średnia korzystających ze świadczeń pomocy społecznej
w tych latach utrzymywało się niezmiennie 5 gmin:
¾ Bydgoszcz,
¾ Toruń,
¾ z powiatu bydgoskiego: Osielsko i Białe Błota,
¾ Ciechocinek.
W okresie od 2008 do 2010 r. w grupie 10 gmin, w których była najwyższa średnia
świadczeniobiorców pomocy społecznej w przeliczeniu na 1000 mieszkańców klasyfikowało
się niezmiennie 6 gmin:
¾ z powiatu lipnowskiego: Bobrowniki, Wielgie, Chrostkowo,
¾ Radziejów – gmina,
¾ Kęsowo (powiat tucholski),
¾ Radzyń Chełmiński (powiat grudziądzki).
Warto zwrócić uwagę, iż w województwie kujawsko-pomorskim występuje wyraźne
terytorialne rozróżnienie w zakresie potrzeb w ramach pomocy społecznej. Zwiększonych
4
nakładów na świadczenia pomocy społecznej wymagają gminy położone we wschodniej
części naszego województwa ze względu na większą liczbę mieszkańców korzystających
z tego rodzaju wsparciem. Na przestrzeni lat 2008 – 2010 najwyższy odsetek korzystających
z zasiłków utrzymuje się w gminach z powiatów: lipnowskiego i rypińskiego.
Mapa natężenia pomocy społecznej w województwie kujawsko-pomorskim w 2010
5
Rodziny korzystające z pomocy społecznej
¾ gospodarstwa domowe 1-osobowe stanowiły w 2008 r. aż 31% ogółu klientów pomocy
społecznej, 33% - w 2009 r., 35% - w 2010 r.;
¾ rodziny z dziećmi stanowiły w 2008 r. 53% rodzin ogółem korzystających ze świadczeń
pomocy społecznej, 50% - w 2009 r., 48% - w 2010;
¾ rodziny z 1 i 2 dzieci to aż 70 % rodzin z dziećmi ogółem, którym udzielna była pomoc
społeczna (niecałe 5% to rodziny z 5 i więcej dzieci, w tym 70% takich rodzin
zamieszkiwało obszary wiejskie);
¾ rodziny niepełne stanowiły ok. 16% rodzin ogółem objętych wsparciem przez instytucje
pomocowe;
¾ co piąta rodzina świadczeniobiorców pomocy społecznej to rodzina emerytów i rencistów;
¾ systematycznie wzrastała liczba rodzin, które rokrocznie objęte były pracą socjalną:
w roku 2009 rodzin, w których realizowano pracę socjalną było o 12% więcej niż w 2008
(w 2010 o 3,5% więcej niż w 2009);
¾ z roku na rok rosła również liczba rodzin, które w ramach pomocy społecznej były objęte
wyłącznie pracą socjalną.
Zaobserwować można następujące tendencje:
¾ znaczny wzrost 1-osobowych gospodarstw domowych ogółem, również na wsi (w roku
2009 o 5,93%, a w roku 2010 o 9,21%);
¾ spadek liczby rodzin z dziećmi ogółem (w 2009 r. o 5,87%; w 2010 r. o 3,03%) oraz we
wszystkich wyodrębnionych ze względu na liczbę dzieci kategoriach, również na wsi;
¾ systematyczny i niewielki spadek liczby rodzin ogółem objętych pomocą społeczną na
obszarach wiejskich.
M.in. tendencją wzrostu liczby 1-osobowych gospodarstw domowych można
tłumaczyć zjawisko odnotowane w populacji świadczeniobiorców pomocy społecznej: przy
wzroście liczby rodzin objętych świadczeniami pomocy społecznej jednocześnie maleje
liczba osób w rodzinach. Wpływ na tę sytuację ma także obecna popularność najczęstszego
w grupie rodzin z dziećmi modelu rodziny 2+1.
6
Dynamika zmian w liczebności populacji korzystających
ze świadczeń pomocy społecznej w latach 2008-2010
300 000
250 000
275 820
269 884
92 943
94 106
263 272
200 000
150 000
95 951
100 000
43 066
42 206
42 100
2008
2009
2010
50 000
0
liczba rodzin
liczba osób w rodzinach
liczba rodzin na wsi
Podsumowanie:
Przyczyny spadku liczby świadczeniobiorców pomocy społecznej:
¾ niskie kryterium dochodowe kwalifikujące do korzystania z pomocy;
¾ wyjazdy z kraju w celach zarobkowych do krajów UE;
¾ efektywność działań pracowników socjalnych (w tym realizacja projektów
systemowych w ramach PO KL);
¾ zmieniający się model rodziny na 2+1 (generuje to mniejsze wydatki, które
rodziny są w stanie samodzielnie ponosić);
¾ szeroki wachlarz wsparcia finansowanego ze środków UE (np. dofinansowanie
na założenie działalności gospodarczej)
Powody korzystania z pomocy społecznej
Poznanie powodów ubiegania się o pomoc i prawidłowe rozeznanie lokalnych
potrzeb społecznych wpływa na skuteczność i efektywność podejmowanych działań
w zakresie pomocy społecznej.
Z danych MPiPS-03 za okres 2008–2010 wynika, że najczęściej występującymi
przyczynami trudnej sytuacji życiowej osób i rodzin, a jednocześnie powodami ubiegania się
o pomoc społeczną w województwie kujawsko-pomorskim były:
¾ ubóstwo,
7
¾ bezrobocie,
¾ niepełnosprawność,
¾ długotrwała lub ciężka choroba,
¾ bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych.
DOMINUJĄCE POWODY KORZYSTANIA
Z POMOCY SPOŁECZNEJ
2008
2009
2010
ubóstwo
bezrobocie
niepełnosprawność
długotrwała lub ciężka choroba
bezradność w sprawach opiekuńczowychowawczych
0
10 000
20 000
30 000
40 000
50 000
60 000
liczba rodzin korzystających ze świadczeń
Problemy społeczne, będące powodami udzielania pomocy społecznej, dotyczą
różnych sfer życia. Od lat w naszym województwie wśród przyczyn przyznawania zasiłków
pomocy społecznej dominują problemy związane z trudną sytuacją ekonomiczną, poważnymi
kłopotami ze stanem zdrowia oraz trudnościami w prawidłowym funkcjonowaniu rodziny.
Zazwyczaj w jednej rodzinie korzystającej ze świadczeń występuje jednocześnie kilka
problemów, ze względu na które udzielane jest wsparcie. Trzeba mieć to na uwadze
dokonując analiz odnoszących się do całej populacji świadczeniobiorców (dane dotyczące
podziału rodzin objętych pomocą ze względu na powód jej przyznania nie należy sumować).
Ubóstwo
¾ w województwie kujawsko-pomorskim najważniejszym i najdotkliwszym problemem
było nadal ubożenie ludności;
¾ ubóstwo było najczęstszym powodem korzystania z pomocy społecznej – dotyczyło
ok. 60 % rodzin;
8
¾ występowała tendencja wzrostowa w tym zakresie – w latach 2008 – 2010 liczba rodzin,
która korzystała z pomocy społecznej z powodu ubóstwa rosła (w 2009 r. o 1,3%,
a w 2010 r. o 1,8% w porównaniu z rokiem poprzednim);
UBÓSTWO JAKO POWÓD PRZYNAWANIA
ŚWIADCZEŃ POMOCY SPOŁECZNEJ
200 000
171 285
171 624
150 000
161 527
100 000
50 000
57 235
57 999
59 053
0
2008
2009
liczba rodzin, którym przyznano pomoc z powodu ubóstwa
2010
liczba osób, w tych rodzinach
¾ rzadko problemy występują pojedynczo, a ubóstwo potrafi łączyć wielorakie aspekty,
z tego względu w odniesieniu do powodów przyznawania pomocy społecznej jest to
najczęściej wymieniana kategoria;
¾ w wielu przypadkach przyczyną niekorzystnych zjawisk dla rodzin jest niski status
materialny i niezaradność życiowa.
Bezrobocie
¾ bezrobocie ma znaczący wpływ na pogarszanie się warunków socjalno-bytowych osób
i rodzin, gdyż brak możliwości zatrudnienia powoduje, że rodziny mają poważne
trudności w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych;
¾ bezrobocie było drugim dominującym powodem przyznawania pomocy społecznej,
dotyczyło bowiem ponad 50 % rodzin, które zostały objęte pomocą;
¾ w latach 2008-2010 liczba rodzin (w tym rodzin zamieszkujących obszary wiejskie)
uzyskujących zasiłki z powodu bezrobocia systematycznie rosła;
¾ wzrost liczby rodzin, którym przyznano świadczenia z powodu bezrobocia był ściśle
związany z odnotowanym wzrostem liczby osób bezrobotnych w województwie
9
kujawsko-pomorskim
(według
danych
WUP
w
latach
2008-2010
następował
systematyczny wzrost liczby osób bezrobotnych);
¾ odnotowany został również systematyczny wzrost liczby osób, którym przyznano decyzją
zasiłek okresowy z powodu bezrobocia (zasiłek z tego powodu stanowił 79,6%
przyznanych zasiłków okresowych w 2008 r.; 82,6% w 2009 r. i 85,4% w 2010 r.)
BEZROBOCIE JAKO POWÓD PRZYZNAWANIA
POMOCY SPOŁECZNEJ W LATACH 2008 - 2010
133 750
140 000
120 000
123 779
111 288
100 000
80 000
50 055
60 000
36 702
34 502
33 582
40 000
56 068
53 633
20 000
0
2008
2009
2010
średnia liczba osób bezrobotnych
liczba rodzin, którym przyznano pomoc z powodu bezrobocia
liczba osób, którym przyznano zasiłek okresowy z powodu bezrobocia
Niepełnosprawność
¾ osoby niepełnosprawne wymagają szczególnego rodzaju wsparcia, z uwagi nie tylko na
niepełnosprawność fizyczną i/lub umysłową, ale również ze względu na trudności
i bariery związane z integracją społeczno-zawodową ze środowiskiem;
¾ ta grupa korzystających z pomocy społecznej jest więc objęta szczególnym systemem
wsparcia m.in. w ramach projektów systemowych i konkursowych Priorytetu VII
Promocja integracji społecznej PO KL poprzez wprowadzenie obowiązku kwalifikowania
do udziału w projekcie określonej liczby osób niepełnosprawnych;
¾ w okresie 2008 -2010 wśród ogólnej liczby rodzin korzystających z pomocy społecznej,
rodziny, w których występował problem niepełnosprawności stanowiły 28-29%;
10
NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ JAKO POWÓD
OBJĘCIA POMOCĄ SPOŁECZNĄ
66 647
67 030
70 000
64 142
60 000
50 000
40 000
27 163
26 743
30 000
26 401
20 000
4 659
10 000
0
2008
4 304
2009
3 788
2010
liczba rodzin, którym przyznano pomoc z powodu niepełnosprawności
liczba osób w tych rodzinach
liczba osób, którym przyznano zasiłek okresowy z powodu niepełnosprawnoości
¾ w latach 2008 – 2010 możemy zaobserwować naprzemienny wzrost i spadek zarówno
liczby rodzin i osób w rodzinach objętych pomocą społeczną z tytułu niepełnosprawności,
jak również liczby osób, którym przyznany został z tego powodu zasiłek okresowy;
¾ odnotowany został systematyczny spadek liczby zasiłków przyznanych z powodu
niepełnosprawności wśród ogólnej liczby udzielonych zasiłków okresowych (w 2008 r.
tego rodzaju zasiłki stanowiły 11,0% przyznanych zasiłków okresowych; 10,3% w 2009 r.
i 8,8% w 2010 r.);
¾ niepełnosprawność pozostaje nadal zjawiskiem, które trudno oszacować, gdyż nie
dysponujemy wiarygodnymi danymi, które wskazywałyby na rzeczywistą liczbę osób
niepełnosprawnych w województwie;
¾ w dokonywaniu analiz, w jakim stopniu świadczenia pomocy społecznej obejmują tę
właśnie populację bazować można jedynie na danych ze spisu powszechnego – jednak ze
względu na zbyt dużą rozpiętość czasową tych danych tego typu zestawienia nie są
wiarygodne;
¾ na podkreślenie zasługuje fakt, że kategoria niepełnosprawności w pewnych zakresach
pokrywa się z innymi przesłankami (m.in. takimi jak długotrwała choroba).
11
Długotrwała lub ciężka choroba
¾ czwartym pod względem częstości występowania powodem przyznawania świadczeń
pomocy społecznej była długotrwała lub ciężka choroba (pomocą z tego tytułu objętych
jest ok. 21% rodzin korzystających z pomocy);
¾ unormowania prawne nie zawierają definicji tej kategorii powodu, uznanie długotrwałej
choroby jako podstawy udzielania świadczenia pomocy społecznej odbywa się na
podstawie zaświadczenia wystawionego przez uprawnionego lekarza;
¾ nie każda choroba jest długotrwała i nie każda długotrwała choroba może być uznana za
powód przyznania pomocy, gdyż taką przesłanką może być jedynie choroba, która
przyczynia się do zwiększenia wydatków osoby i rodziny na jej leczenie lub ewentualnie
spowoduje
zmniejszenie
szans
na
rynku
pracy
na
znalezienie
zatrudnienia
umożliwiającego zaspokojenie niezbędnych potrzeb osoby i rodziny;
DŁUGOTRWAŁA / CIĘŻKA CHOROBA POWODEM PRZYZNANIA
ŚWIADCZENIA POMOCY SPOŁECZNEJ
60 000
51 970
49 353
49 864
50 000
40 000
30 000
20 500
19 035
20 209
20 000
10 000
0
2 929
2008
2 616
2009
2 298
2010
liczba rodzin, którym przyznano pomoc z powodu długotrwałej lub ciężkiej choroby
liczba osób w tych rodzinach
liczba osób, którym przyznano zasiłek okresowy z powodu długotrwałej lub ciężkiej choroby
¾ w latach 2008 – 2010 możemy zaobserwować naprzemienny wzrost i spadek zarówno
liczby rodzin i osób w rodzinach objętych pomocą społeczną z tytułu długotrwałej lub
ciężkiej choroby;
12
¾ odnotowany został systematyczny spadek liczby osób, którym przyznano decyzją zasiłek
okresowy z powodu długotrwałej choroby, jak również liczby zasiłków przyznanych
z tego powodu wśród ogólnej liczby udzielonych zasiłków okresowych (w 2008 r. tego
rodzaju zasiłki stanowiły 6,9% przyznanych zasiłków okresowych; 6,3% w 2009 r. i 5,3%
w 2010 r.).
Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych
¾ w latach 2008 – 2010 z powodu bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych
świadczenia pomocy społecznej przyznawane były ok. 19% rodzinom korzystającym
z pomocy społecznej w naszym województwie;
¾ zjawisko
bezradności
w
sprawach
opiekuńczo-wychowawczych
związane
jest
z problemami w sferze opieki nad dziećmi i dotyka najczęściej rodziny niepełne oraz
wielodzietne;
¾ w szerszym aspekcie z tym zjawiskiem łączą się również wszelkiego rodzaju przejawy
niezaradności w prowadzeniu gospodarstwa domowego, zapewnianiu członkom rodziny
godziwego bytu oraz poczucia bezpieczeństwa;
BEZRADNOŚĆ W SPRAWACH OPIEKUŃCZO-WYCHOWACZYCH
73 045
72 497
80 000
71 610
70 000
60 000
50 000
40 000
30 000
18 509
20 000
18 741
18 509
10 000
0
2008
2009
2010
liczba rodzin, którym przyznano pomoc z pow odu bezradności w spraw ach opiekuńczow ychow aw czych
liczba osób, w tych rodzinach
13
¾ w latach 2008 – 2010 możemy zaobserwować naprzemienny wzrost i spadek liczby
rodzin objętych pomocą społeczną z tytułu bezradności w sprawach opiekuńczowychowawczych;
¾ systematycznie w tym okresie spadała liczba osób w rodzinach, które uzyskały
świadczenia z tego powodu;
¾ najpoważniejsze problemy wiążą się z sytuacją dzieci w rodzinach, które nie zaspokajają
w niezbędnym zakresie ich potrzeb materialnych, psychicznych i społecznych;
¾ w skrajnych przypadkach pojawia się zapotrzebowanie na różne formy opieki zastępczej.
Populacja klientów pomocy społecznej – w ujęciu demograficznym
Typ miejsca zamieszkania
W grupie gospodarstw domowych korzystających z pomocy społecznej 55% stanowiły
gospodarstwa osób mieszkających w mieście, a pozostałe 45% na wsi.
Struktura wieku
Struktura wieku klientów pomocy społecznej w województwie kujawsko-pomorskim w roku
2008 przedstawiała się następująco (źródło: dane SI POMOST):
KLIENCI POMOCY SPOŁECZNEJ ZE WZGLĘDU
NA STRUKTURĘ WIEKU
8%
38%
54%
wiek przedprodukcyjny
14
wiek produkcyjny
wiek poprodukcyjny
Łatwo zauważyć, iż najliczniejszą grupę wśród świadczeniobiorców stanowiły osoby w wieku
produkcyjnym (w tym 63% to osoby w wieku mobilnym, tj. do 44 r.ż.).
O wysokim wskaźniku liczby dzieci i młodzieży objętych pomocą społeczną świadczy fakt
uwzględniania w tym wykazie pomocy świadczonej w formie posiłku, która wiąże się
z wydawaniem dużej liczby świadczeń. Bardzo istotne jest również, że prawie co 10-ty klient
pomocy społecznej to osoba w wieku powyżej 60 r.ż. Jest to wysoki wskaźnik biorąc pod
uwagę ustalone kryterium dochodowe decydujące o możliwości ubiegania się o świadczenia
pomocy społecznej, które powoduje, iż zdecydowana większość emerytów z tego względu nie
może korzystać z tego rodzaju wsparcia. Uwzględniając tendencję demograficzną spadku
liczby osób w wieku przedprodukcyjnym z jednoczesnym wzrostem liczby osób w wieku
poprodukcyjnym należy uwzględnić, iż te proporcje będą się również zmieniać w odniesieniu
do populacji świadczeniobiorców pomocy społecznej.
Liczebność i skład rodzin
Wśród gospodarstw domowych objętych pomocą społeczną w województwie kujawskopomorskim największy udział miały 1-osobowe gospodarstwa – ponad 30%, 2,3,4-osobowe –
ok. 16-18%, 5,6 i więcej osobowe – ok. 9- 11%
Rodziny z dziećmi stanowiły ponad 53% ogółu gospodarstw domowych korzystających
z pomocy społecznej (wśród rodzin z dziećmi: 70% stanowią rodziny z 1 lub 2 dzieci).
¾ przeciętny klient pomocy społecznej był mieszkańcem miasta
¾ był osobą w wieku produkcyjnym mobilnym
¾ prowadził jednoosobowe gospodarstwo domowe
¾ z pomocy społecznej korzystał z powodu ubóstwa
II WYBRANE FORMY POMOCY
Specjalny zasiłek celowy
Jednym z najpopularniejszych świadczeń przyznawanych przez ośrodki pomocy
społecznej są zasiłki celowe. Są to świadczenia przyznawane w sytuacji zaistnienia
niezbędnej potrzeby bytowej z przeznaczeniem na określony cel:
¾ pokrycie kosztów leków i leczenia,
¾ remontu mieszkania,
¾ na zakup opału, odzieży, żywności
¾ opłacenie pobytu dziecka w żłobku lub przedszkolu,
¾ sfinansowanie pogrzebu,
15
¾ zakup niezbędnych przedmiotów użytku domowego,
¾ zaspokojenie innych potrzeb,
¾ specjalny zasiłek celowy.
Kwota zasiłku jest uznaniowa i zależy od wskazanego celu (co może być poświadczone
dokumentami np. faktury na zakup materiałów do remontu, recepty na określone leki itp.),
nie ma określonej minimalnej i maksymalnej kwoty zasiłku. Średnia wartość zasiłku
celowego jest zróżnicowana dla poszczególnych gmin (najwyższe zasiłki przyznawane są
w gminach położonych w centralnej Polsce m.in. w gminach województwa kujawskopomorskiego*).
Ze względu na bardzo niskie ustawowe kryterium dochodowe uprawniające
do korzystania ze świadczeń pomocy społecznej (477 zł dla osoby samotnie gospodarującej,
351 zł dla osoby w rodzinie), niezmienne od października 2006 r., rośnie znaczenie i liczba
przyznawanych świadczeń w formie specjalnego zasiłku celowego. Jest on przyznawany
osobom, których dochód przekracza ustalone kryterium i nie podlega zwrotowi.
ROK
specjalny zasiłek celowy
liczba osób, którym
liczba
przyznano
świadczeń
świadczenie
liczba
rodzin
% spośród ogólnej
liczby rodzin
objętych pomocą
społeczną
2008
9 504
17 530
9 354
10,06%
2009
10 754
20 131
10 517
11,18%
2010
10 908
20 822
10 764
11,22%
Z przedstawionych danych wynika, iż istnieje duże zapotrzebowanie na udzielenie
finansowego wsparcia również osobom, które przekraczają ustawowe kryterium uprawniające
do świadczeń – jednakże wymagają pomocy. Dla porównania w 2008 r. tego rodzaju
świadczenie przyznano 9.504 osobom ( w 2010 r. wzrost o 15%), a liczba udzielonych
świadczeń wynosiła 17.530 (w 2010 r. wzrost liczby świadczeń o 19%) i tą formą wsparcia
zostało objętych 9.354 rodzin (w 2010 r. wzrost liczby rodzin o 15%). Warto również
uwzględnić, iż w latach 2008 - 2010 następował spadek liczby świadczeniobiorców pomocy.
Tym większe znaczenie należy przypisywać tendencji wzrostowej tego typu świadczeń.
Kontrakt socjalny
Stosowany w działaniach ośrodków pomocy społecznej kontrakt socjalny ma na celu
poprawę
*
skuteczności
udzielanej
pomocy
poprzez
Wg opracowania IRSS na podstawie danych POMOST za 2008 r.
16
mobilizowanie
osób
i
rodzin
do podejmowania działań usamodzielniających. Możliwość zawierania kontraktów socjalnych
wprowadziła ustawa z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej. Jest to pisemna umowa
zawierana z osobą ubiegającą się o pomoc, określająca uprawnienia i zobowiązania stron,
tj. klienta i pracownika socjalnego, które mają doprowadzić do przezwyciężenia trudnej
sytuacji życiowej osoby lub rodziny. Dzięki realizacji projektów systemowych w ramach
Priorytetu VII Promocja integracji społecznej PO KL wykorzystanie tego narzędzia w pracy
socjalnej zyskało na większym znaczeniu. Środki płynące z Europejskiego Funduszu
Społecznego do gmin i powiatów pozwoliły na realizację przedsięwzięć, na które do tej pory
brakowało pieniędzy. Kalkulowany koszt wsparcia na osobę w kontrakcie socjalnym
realizowanym w ramach projektów systemowych wynosi 5.000 zł. Realizacja takich
kontraktów polega na sfinansowaniu zestawu instrumentów o charakterze aktywizacyjnym,
mających doprowadzić do przywrócenia osób wykluczonych na rynek pracy oraz do ich
integracji ze społeczeństwem.
Realizacja kontraktów socjalnych w ramach PO KL w województwie kujawsko-pomorskim
¾ w 2009 r. 133 ośrodki pomocy społecznej (92%) w ramach projektów systemowych
PO KL zrealizowały 2.706 kontraktów socjalnych,
¾ kontraktami socjalnymi objętych zostało 2.996 osób,
¾ średnia wartość kontraktu socjalnego (bez wkładu własnego) wyniosła ok. 3.673 zł
o 16 powiatowych centrów pomocy rodzinie zrealizowało 203 kontrakty socjalne w 2009 r.;
o kontraktami objętych zostało 260 osób,
o średnia wartość kontraktu socjalnego (bez wkładu własnego) wyniosła ok. 2887 zł.
Program Aktywności Lokalnej
W związku z realizacją projektów systemowych w ramach PO KL zaczęto
posługiwać się narzędziem – Programem Aktywności Lokalnej, który ma na celu m.in.
integrację społeczną. PAL to program realizowany przez animatorów lokalnych, skierowany
jest do osób z konkretnego środowiska lub członków danej społeczności. Oznacza to, że
można prowadzić działania aktywizacyjne adresowane do osób mieszkających na pewnej
przestrzeni, obejmującej np. dzielnicę, osiedle, sołectwo, wieś, czy środowisko danej grupy
zawodowej lub społecznej (np. niepełnosprawnych, osoby wychodzące z placówek
opiekuńczo-wychowawczych, mieszkańców bloku, a nawet kilku rodzin mieszkających
w okolicy). Program aktywności lokalnej może być częścią lub rozwinięciem już wdrażanych
programów lokalnych, jednak musi być przyjęty odpowiednio przez radę gminy, powiatu, czy
17
miasta. W ramach tego programu podejmowane działania aktywizacyjne służą rozwiązywaniu
problemów społeczności lokalnej.
PAL opracowuje się na podstawie dokładnej analizy środowiska lokalnego,
przeprowadzonej przez pracowników socjalnych, diagnozującej problemy mieszkańców oraz
możliwości zmiany ich sytuacji życiowej. Na tej podstawie przygotowywany jest dokument,
który zawiera szczegółowe informacje o założonych celach i rezultatach, planowanych
działaniach,
budżecie
i
prezentacji
uzasadnienia
dla
realizacji
Programu.
Uczestnikom PAL udzielane jest wsparcie w formie:
¾ środowiskowej pracy socjalnej (realizowanej przez pracownika socjalnego lub inną
osobę),
¾ instrumentów aktywnej integracji,
¾ działań o charakterze środowiskowym.
Realizacja PAL w województwie kujawsko-pomorskim
¾ w 2009 roku 17 ośrodków pomocy społecznej (12%) zrealizowało 54 Programy
Aktywności lokalnej;
¾ w ramach PAL działaniami aktywizacyjnymi objętych zostało 481 osób;
¾ średni koszt podejmowanych działań w przeliczeniu na 1 osobę aktywizowaną (bez
wkładu własnego) wynosił blisko 2.600 zł
o w 2009 r. wśród powiatowych centrów pomocy rodzinie 3 placówki, tj. 16% (PCPR
w Aleksandrowie Kujawskim, PCPR w Inowrocławiu, PCPR w Tucholi) zrealizowało 11
Programów Aktywności Lokalnej;
o Programami objętych zostało 27 osób;
o średni koszt podejmowanych działań w przeliczeniu na 1 osobę aktywizowaną (bez
wkładu własnego) wynosił blisko 3.000 zł.
Program integracji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych
W ramach tego narzędzia można sfinansować działania na rzecz integracji
społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych. Zadanie opracowania programu jest
powierzone powiatowym centrom pomocy rodzinie. Wskazane formy wsparcia dla osób
niepełnosprawnych do zastosowania w ramach programu to:
¾ zasiłki i pomoc w naturze,
¾ środowiskowa praca socjalna,
¾ instrumenty aktywnej integracji,
18
¾ działania o charakterze środowiskowym.
Realizacja Programów w województwie kujawsko-pomorskim
o w 2009 r. wśród powiatowych centrów pomocy rodzinie 7 placówek, tj. 37% zrealizowało
7 Programów integracji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych;
o Programami objęte zostały 132 osoby;
o średni koszt podejmowanych działań w przeliczeniu na 1 osobę aktywizowaną (bez
wkładu własnego) wynosił 2.717 zł
Efekty realizowanych form wsparcia w ramach projektów systemowych
W ramach realizacji poddziałania 7.1.1 (projekty systemowe ośrodków pomocy społecznej)
w 2009 r. projektami objętych zostało 3.477 osób (wraz z otoczeniem 4.815 osób):
¾ 10,4 % uczestników projektów podjęło zatrudnienie,
¾ 6,5 % podjęło inny rodzaj aktywności zawodowej
Inny rodzaj aktywności zawodowej podjętej przez
uczestników projektów w 2009 r.
sta ż
38%
inny
44%
roz pocz ęc ie
dz ia ła lności
g ospoda rcz ej
4%
prz yg otowa nie
z awodowe
14%
¾ 8 % podjęło inny rodzaj aktywności m.in. w sferze społecznej
Inny rodzaj aktywności społecznej podjętej
przez uczestników w 2009 r.
inny
14%
podjęcie nauki
36%
19
wolontariat
5%
członkowstwo
w organizacji
pozarządowej
3%
udział w
grupie
wsparcia
42%
¾ 14,2 % dzięki udziałowi w projekcie zaprzestało korzystania z pomocy społecznej.
W ramach realizacji poddziałania 7.1.2 (projekty systemowe powiatowych centrów pomocy
rodzinie) w 2009 r. projektami objętych zostało 419 osób (wraz z otoczeniem 647 osób):
¾ 8,8 % uczestników projektów podjęło zatrudnienie,
¾ 5,3 % podjęło inny rodzaj aktywności zawodowej
¾ 21,2 % podjęło inny rodzaj aktywności m.in. w sferze społecznej
¾ 4,3 % dzięki udziałowi w projekcie zaprzestało korzystania z pomocy społecznej.
Aktywna integracja
W ramach realizacji kontraktów socjalnych, programów aktywności lokalnej oraz
programów integracji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych stosowany jest
i finansowany ze środków EFS zestaw instrumentów o charakterze aktywizacyjnym, które
mają na celu przywrócenie osób wykluczonych społecznie na rynek pracy oraz ich integrację
ze środowiskiem. Taki zestaw tzw. instrumenty aktywnej integracji został podzielony na
4 grupy:
¾ instrumenty aktywizacji zawodowej,
¾ instrumenty aktywizacji edukacyjnej,
¾ instrumenty aktywizacji zdrowotnej,
¾ instrumenty aktywizacji społecznej.
Instrumenty aktywnej integracji realizowane w ramach projektów systemowych w 2009
Instrumenty aktywnej integracji
wykorzystywane w projektach
systemowych w 2009 roku
instrumenty
aktyw izacji
edukacyjnej
18,29%
instrumenty
aktyw izacji
społecznej
48,18%
instrumenty
aktyw izacji
zdrow otnej
1 3,88%
20
instrumenty
aktyw izacji
zaw odow ej
19,65%
Instrumenty aktywizacji zawodowej
wykorzystywane w projektach zawodowych
w 2009 roku
uczestnictw o
w zajęciach
CIS
2,72%
usługi
w spierające
aktyw izację
zaw odow ą
78,3%
sfinansow anie
części nauki na
poziomie
w yższym
osobom
opuszczającym
różne formy
opieki zastępczej
0,34%
zajęcia w ramach
podnoszenia
kluczow ych
kompetencji
zaw odow ych
88,14%
21
uczestnictw o
w zajęciach
KIS
18,98%
Instrumenty akywizacji zdrowotnej wykorzystywane
w projektach systemowych w 2009 roku
program
sfinansow anie
korekcyjnoczęści
edukacyjny dla
kosztów
stosujących
turnusu
przemoc
rehabilitacyjneg
terapia
0,69%
badania
psychologiczna o 12,03%
profilaktyczne
, rodzinna lub
lub
psychospołecz
specjalistyczne
na
* 56,41%
30,87%
Instrumenty aktywizacji edukacyjnej wykorzystywane
w projektach systemowych w 2009 roku
uzupełnienie
w ykształcenia
1,38%
usługi
w spierające
aktyw izację
edukacyjną
2,10%
kształcenie
ustaw iczne w
celu uzyskania
now ego zaw odu
8,04%
Instrumenty aktywizacji społecznej wykorzystywane
w projektach systemowych w 2009 roku
uzyskanie
odpow iednich
usługi w spierające
w arunków
osoby
mieszkaniow ych,
niepełnospraw ne (m.in.
zatrudnienie,
zatrudnienie tłumacza
zagospodarow anie w
talon na samodzielny
jęz. migow ego,
f ormie rzeczow ej dla
zakup usług
przew odnika)
opuszczających f ormy usługi w sparcia i
społecznych jako
0,03%
opieki zastępczej i aktyw izacji rodzin
usługi w spierające
działania służącemu
bezdomnych
marginalizow anych
animację lokalną (m.in.
usamodzielnieniu
0,07%
(m.in. zatrudnienie
zatrudnienie
animatora)
klienta pomocy
asystenta rodzinnego)
1,68%
0,18%
2,34%
zorganizow anie
uczestnictw o w
w olontariatu (m.in.
ośrodkach dziennego
zatrudnienie
w sparcia, św ietlicach i
prow adząćego klub
klubach
w olontariuszy)
0,14%
0,06%
poradnictw o i
w sparcie indyw idualne
oraz grupow e w
zakresie kompetencji
życiow ych 37,85%
poradnictw o
specjalistyczne,
interw encja
kryzysow a, mediacje
rodzinne 15,98%
uczestnictw o w
grupach i klubach
samopomocow ych
7,66%
trening kompetencji i
umiejętności
społecznych
34,01%
Najpopularniejsze instrumenty aktywnej integracji, którymi objętych było ok. 60%
uczestników wszystkich projektów systemowych:
¾ organizacja i sfinansowanie usług wspierających aktywizację zawodową (m.in. trenera
pracy, doradcy zawodowego);
¾ skierowanie i sfinansowanie zajęć w ramach podnoszenia kluczowych kompetencji
o charakterze zawodowym lub zdobywania nowych kompetencji i umiejętności
zawodowych, umożliwiających aktywizację zawodową;
¾ organizacja i finansowanie treningów kompetencji i umiejętności społecznych;
¾ organizacja i finansowanie poradnictwa i wsparcia indywidualnego oraz grupowego
w zakresie podniesienia kompetencji życiowych i umiejętności społeczno-zawodowych
umożliwiających docelowo powrót do życia społecznego.
Usługi opiekuńcze
Ze względu na zjawisko starzenia się społeczeństwa warto szczególnie zwracać
uwagę na inicjatywy realizowane przez jednostki organizacyjne pomocy społecznej na rzecz
22
osób starszych. Wkrótce problem seniorów, często osób samotnych, potrzebujących pomocy
i wsparcia będzie konkretnym wyzwaniem, przed którym staną instytucje pomocowe
w naszym województwie. Mając powyższe na uwadze istotnym jest przyjrzeć się realizacji
zadań w formie usług opiekuńczych oraz kierowania do DPS w latach 2008 – 2010.
Na przestrzeni lat 2008 – 2010 w ponad 100 gminach (tj. ponad 70%) realizowane
były usługi opiekuńcze. Pomoc w formie usług przysługuje zwłaszcza osobom samotnym,
które z powodu wieku, choroby, niepełnosprawności lub innej przyczyny wymagają pomocy
innych osób w wykonywaniu czynności dnia codziennego. Ośrodek pomocy społecznej ustala
zakres usług, okres ich świadczenia oraz miejsce. Zazwyczaj usługi są świadczone
w mieszkaniu osoby. W swym zakresie dotyczą głównie pomocy związanej z wykonywaniem
takich czynności jak: utrzymywanie higieny osobistej, zrobienie zakupów, posprzątanie,
ugotowanie posiłku, czy zrobienie prania.
23
Realizacja usług opiekuńczych w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2008 - 2010
ŚLIWICE
TUCHOLA
NOWE
WARLUBIE
OSIE
CEKCYN
KAMIEŃ
KĘSOWO
KRAJEŃSKI
SĘPÓLNO
KRAJEŃSKIE
ROGÓŹNO
GOSTYCYN
LUBIEWO
LNIANO
JEŻEWO
DRAGACZ
DRZYCIM
GRUDZIĄDZ
BUKOWIEC
ŚWIECIE
ŚWIEKATOWO
SOŚNO
GRUTA
ŁASIN
ŚWIECIE
NAD Osą
RADZYŃ
JABŁONOWO
CHEŁMIŃSKI
POMORSKIE
ZBICZNO
PŁUŻNICA
KSIĄŻKI
STOLNO
BRZOZIE
LISEWO
KIJEWO
BOBROWO
KRÓLEWSKIE
PAPOWO
BARTNICZKA
MROCZA
DOBRCZ
DĘBOWA
BISKUPIE
BRODNICA
UNISŁAW
SICIENKO
ŁĄKA
WĄBRZEŹNO
GÓRZNO
OSIELSKO
DĄBROWA
SADKI
OSIEK
CHEŁMIŃSKA
KOWALEWO GOLUB
CHEŁMŻA
WĄPIELSK
NAKŁO
ŁUBIANKA
POMORSKIEDOBRZYŃ
BYDGOSZCZ
ŚWIEDZIEBNIA
NAD NOTECIĄ
ZŁAWIEŚ WIELKA
ŁYSOMICE
RADOMIN
BIAŁE
CIECHOCIN
BŁOTA
SOLEC
LUBICZ
RYPIN
KCYNIA
BRZUZE
TORUŃ
SZUBIN
KUJAWSKI
SKRWILNO
NOWA WIEŚ
ZBÓJNO
WIELKA
OBROWO
ROGOWO
WIELKA NIESZAWKA
ŁABISZYN
ROJEWO
KIKÓŁ CHROSTKOWO
ZŁOTNIKI
CZERNIKOWO
KUJAWSKIE
SKĘPE
CIECHOCINEK
BARCIN
ŻNIN
GNIEWKOWO
RACIĄŻEK
ALEKSANDRÓW
NIESZAWA
INOWROCŁAW
KUJAWSKI
LIPNO
WAGANIEC
PAKOŚĆ
BOBROWNIKI
DĄBROWA
KONECK
JANOWIEC
GĄSAWA
BISKUPIA
WIELGIE TŁUCHOWO
WIELKOPOLSKI
DĄBROWA
LUBANIE
ZAKRZEWO
JANIKOWO
FABIANKI
BĄDKOWO
DOBRE
ROGOWO
DOBRZYŃ
NAD WISŁĄ
MOGILNO
KRUSZWICA
MOGILNO
RADZIEJÓW OSIĘCINY
WŁOCŁAWEK
BRZEŚĆ
STRZELNO
KUJAWSKI
WIĘCBORK
CHEŁMNO
KORONOWO
PRUSZCZ
JEZIORA
WIELKIE
BYTOŃ
PIOTRKÓW
KUJAWSKI
Legenda
brak realizacji przez OPS usług opiekuńczych w gminie (30 gmin)
KOWAL
LUBRANIEC CHOCEŃ
TOPÓLKA
BARUCHOWO
BONIEWO
CHODECZ LUBIEŃ
IZBICA
KUJAWSKI
KUJAWSKA
usługami opiekuńczymi objętych jest mniej niż 1%
1-osobowych gospodarstw domowych korzystających z pomocy społecznej (8 gmin)
usługami opiekuńczymi objętych jest mniej niż 1-9,99%
1-osobowych gospodarstw domowych korzystających z pomocy społecznej1-9,99 (32 gminy)
usługami opiekuńczymi objętych jest mniej niż 10-19,99%
1-osobowych gospodarstw domowych korzystających z pomocy społecznej10-19,99 (36 gmin)
usługami opiekuńczymi objętych jest mniej niż 20-39,99%
1-osobowych gospodarstw domowych korzystających z pomocy społecznej20-39,99 (30 gmin)
usługami opiekuńczymi objętych jest więcej niż 40%
1-osobowych gospodarstw domowych korzystających z pomocy społecznej (8 gmin)
Dane MPiPS-03 za lata 2008-2010
24
Kierowanie do DPS
Zgodnie z art. 54 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej: „Osobie wymagającej
całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności, niemogącej
samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu, której nie można zapewnić niezbędnej
pomocy w formie usług opiekuńczych, przysługuje prawo do umieszczenia w domu pomocy
społecznej”. Finansowanie (w całości lub częściowo) odpłatności za pobyt osoby w DPS jest
jednym z zadań własnych gminy. Umieszczenie w domu pomocy społecznej jest
rozwiązaniem ostatecznym i poprzedza je ocena możliwości udzielenia pomocy osobie
potrzebującej w miejscu jej zamieszkania oraz zbadanie jej sytuacji rodzinnej.
W konsekwencji skierowanie do DPS wymaga oceny stanu zdrowia oraz uprzedniego
ustalenia zakresu możliwości korzystania przez daną osobę z pomocy środowiskowej,
w szczególności zaś zbadania możliwości zorganizowania usług opiekuńczych w miejscu
zamieszkania. Zgodnie z zapisami ustawy o pomocy społecznej opłata za pobyt
w DPS zostaje ustalona w decyzji wydanej przez wójta (burmistrza, prezydenta miasta) gminy
kierującej do domu pomocy społecznej. Zgodnie z zasadą pomocniczości zobowiązania
finansowe w ostatniej kolejności spoczywają na gminie, tj. jednostce samorządowej
„najbliższej” osobie skierowanej do domu, a więc gminie jej miejsca zamieszkania.
¾ w latach 2008 – 2010 następował systematyczny wzrost liczby ośrodków pomocy
społecznej, które ponosiły odpłatność za swoich mieszkańców skierowanych do domów
pomocy społecznej;
¾ jednocześnie w latach 2008 – 2010 następował systematyczny wzrost liczby osób, za
które gminy w województwie kujawsko-pomorskim ponosiły odpłatność za pobyt
w domu pomocy społecznej;
Odpłatność za
kierowanie do DPS
2008
2009
2010
liczba OPS
realizujących zadanie
112
119
125
liczba osób, którym
przyznano decyzją
świadczenia
1 279
1 392
1 593
¾ w ciągu trzech ostatnich lat 17 niżej wymienionych ośrodków pomocy społecznej
nie ponosiło odpłatność związanej z kierowaniem do DPS:
o z powiatu aleksandrowskiego: Bądkowo, Nieszawa, Raciążek, Waganiec;
o z powiatu brodnickiego: Osiek;
25
o z powiatu golubsko-dobrzyńskiego: Radomin;
o z powiatu lipnowskiego: Bobrowniki, Chrostkowo, Wielgie;
o z powiatu radziejowskiego: Dobre, Topólka;
o z powiatu rypińskiego: Rogowo;
o z powiatu sępoleńskiego: Sośno;
o z powiatu świeckiego: Świekatowo;
o z powiatu włocławskiego: Boniewo, Kowal – miasto, Włocławek – gmina.
Poradnictwo specjalistyczne
Poradnictwo specjalistyczne jest działalnością zawodową skierowaną na odzyskanie lub
wzmocnienie zdolności osób i rodzin do funkcjonowania w społeczeństwie oraz na tworzenie
warunków sprzyjających temu celowi.
Tego rodzaju inicjatywa jest podejmowana również w ramach działalności ośrodków pomocy
społecznej. Przy ośrodkach organizowane jest poradnictwo specjalistyczne, w szczególności
prawne, psychologiczne i rodzinne, świadczone osobom oraz rodzinom, które mają trudności
lub wykazują potrzebę wsparcia w rozwiązywaniu swoich problemów życiowych, bez
względu na posiadany dochód. W ramach możliwości finansowych zatrudniani są specjaliści
(m.in. radca prawny, psycholog, psychoterapeuta, terapeuta uzależnień, pedagog), którzy:
¾ w ramach poradnictwa prawnego udzielają informacji o obowiązujących przepisach
z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego, zabezpieczenia społecznego, ochrony praw
lokatorów.;
¾ w ramach poradnictwa psychologicznego realizują procesy diagnozowania, profilaktyki
i terapii;
¾ w ramach poradnictwa rodzinnego pomagają rozwiązywać szeroko rozumiane problemy
funkcjonowania rodziny, w tym problemy wychowawcze w rodzinach naturalnych
i zastępczych oraz problemy opieki nad osobą niepełnosprawną, a także prowadzą terapię
rodzinną.
Dzięki prowadzeniu poradnictwa specjalistycznego realizowany jest cały szereg zadań:
¾ działania w kierunku wzmocnienia więzi rodzinnych i integracji osób oraz rodzin
ze środowiskiem,
¾ pobudzanie aktywności osób oraz rodzin w samodzielnym zaspokajaniu potrzeb
życiowych,
¾ wspieranie działalności służb socjalnych,
26
¾ propagowanie wiedzy prawniczej i psychologicznej,
¾ wspieranie działań prorodzinnych.
Prowadzenie poradnictwa specjalistycznego przez OPS w woj. kujawsko-pomorskim
¾ w latach 2008 – 2010 następował rozwój tej formy działalności ośrodków pomocy
społecznej;
¾ w 2008 r. poradnictwo specjalistyczne prowadziło 33% ośrodków, a rok później już 44%;
¾ systematycznie wzrastała liczba rodzin i osób, którym zostało udzielone poradnictwo;
Poradnictwo
specjalistyczne
2008
2009
2010
liczba OPS realizujących
zadanie
47
63
62
6 625
7 023
7 058
18 780
20 915
20 533
liczba rodzin korzystających
z poradnictwa
liczba osób w tych
rodzinach
¾ jedynym powiatem, w którym żaden z ośrodków nie prowadzi poradnictwa
specjalistycznego jest powiat wąbrzeski;
¾ największa liczba OPS realizujących poradnictwo specjalistyczne jest w powiatach:
bydgoskim (6), inowrocławskim (5), toruńskim (5), tucholskim (5), włocławskim (5).
Rodzicielstwo zastępcze
Organizowanie opieki w rodzinach zastępczych dla dzieci całkowicie lub częściowo
pozbawionej pieczy rodzicielskiej należy do zadań własnych powiatu. Starosta za
pośrednictwem powiatowego centrum pomocy rodzinie sprawuje nadzór nad działalnością
rodzinnej opieki zastępczej.
Rodziny zastępcze dzielą się na:
¾ spokrewnione z dzieckiem (opiekę i wychowanie nad dzieckiem przejmują członkowie
rodziny dziecka np. dziadkowie, wujostwo lub rodzeństwo),
¾ niespokrewnione z dzieckiem (z punktu widzenia prawa są obce dla dziecka),
¾ zawodowe niespokrewnione z dzieckiem:
o
wielodzietne (rodziny, w których umieszcza się w tym samym czasie nie mniej niż
troje i nie więcej niż sześcioro dzieci; w razie konieczności umieszczenia w rodzinie
licznego rodzeństwa określona powyżej liczba dzieci może się zwiększyć),
27
o
specjalistyczne (w tych rodzinach umieszcza się dzieci niedostosowane społecznie
albo dzieci z różnymi dysfunkcjami lub problemami zdrowotnymi wymagającymi
szczególnej opieki i pielęgnacji; w tym samym czasie w tego typu rodzinie może
przebywać nie więcej niż troje dzieci),
o
o charakterze pogotowia rodzinnego (w takiej rodzinie umieszcza się nie więcej niż
troje dzieci na pobyt okresowy do czasu unormowania sytuacji życiowej dziecka, nie
dłużej niż na 12 miesięcy; w szczególnie uzasadnionych przypadkach pobyt dziecka
może być przedłużony, jednak nie więcej niż o kolejne 3 miesiące; rodzina ta nie
może odmówić przyjęcia dziecka w wieku do 10 lat, jeżeli zostało doprowadzone
przez policję - w tej sytuacji dziecko przebywa w tej rodzinie do czasu wydania
orzeczenia przez sąd opiekuńczy).
Rodzinie zastępczej udziela się pomocy pieniężnej na częściowe pokrycie kosztów
utrzymania każdego umieszczonego w niej dziecka. Wysokość pomocy pieniężnej ustalana
jest zgodnie z ustawowymi zapisami w odniesieniu do podstawy, która od 1.10.2006 r.
wynosi 1.647 zł. Świadczenie jest zwiększane w zależności od wieku dziecka, stanu zdrowia,
stopnia niedostosowania społecznego.
W latach 2008 – 2010 wysokość pomocy pieniężnej miesięcznie na każde umieszczone
w rodzinie dziecko wynosiła:
¾ w przypadku rodzin spokrewnionych z dzieckiem:
o
40% podstawy (tj. 658,80 zł) – dla dzieci 7-18 lat,
o
60% podstawy (tj. 988,20 zł) - dla dzieci do 7 lat, dla dzieci 7 – 18 lat posiadających
orzeczenie o niepełnosprawności, dla dzieci 7 – 18 lat umieszczonych na podstawie
ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich,
o
80% podstawy (tj. 1317,60 zł) - dla dzieci do 7 lat posiadających orzeczenie
o niepełnosprawności, dla dzieci 7 – 18 lat umieszczonych na podstawie ustawy
o
postępowaniu
w
sprawach
nieletnich
i
posiadających
orzeczenie
o niepełnosprawności;
¾ w przypadku rodzin niespokrewnionych z dzieckiem - dodatkowo 10% podstawy,
tj. 164,70 zł;
¾ niespokrewnione z dzieckiem zawodowe wielodzietne i specjalistyczne rodziny zastępcze
obok świadczeń dla dzieci otrzymywały wynagrodzenie w wysokości do 120% podstawy,
tj. do 1.976,40 zł (od 1.05.2010 r. – do 160%, tj. do 2.635,20 zł);
28
¾ niespokrewnione z dzieckiem zawodowe rodziny zastępcze o charakterze pogotowia
rodzinnego obok świadczeń dla dzieci otrzymywały wynagrodzenie:
za sprawowaną opiekę i wychowanie w wysokości 120% podstawy, tj. 1.976,40 zł
o
(od 1.05.2010 r. – 160%, tj. 2.635,20 zł),
za pozostawanie w gotowości w wysokości 80% podstawy, tj. 1.317,60 zł
o
(od 1.05.2010 r. – 95%, tj. 1.564,65 zł);
RODZINY ZASTĘPCZE, KTÓRYM PRZYZNANO ŚWIADCZENIA
3000
2500
2851
2794
2208
2241
2706
2143
2000
1500
1000
493
466
500
330
360
475
334
0
2008
2009
2010
rodziny spokrewnione z dzieckiem
liczba rodzin zastępczych
2008
2 009
2010
rodziny niespokrewnione z dzieckiem
liczba dzieci umieszczonych w tych rodzinach
¾ w województwie kujawsko-pomorskim odnotowano zarówno wzrost, jak i spadek liczby
osób, którym przyznano decyzją świadczenie w formie pomocy pieniężnej dla dziecka
umieszczonego w spokrewnionej/ rodzinie zastępczej, liczby rodzin korzystających z tego
rodzaju świadczenia oraz liczby dzieci umieszczonych w tych rodzinach;
¾ spokrewnione rodziny zastępcze stanowiły ok. 85% ogółu rodzin zastępczych;
29
ZAWODOWE RODZINY NIESPOKREWNIONE Z DZIECKIEM,
KTÓRYM PRZYZNANO ŚWIADCZENIA
200
176
172
180
160
153
142
151
140
120
98
100
80
60
40
37
21
20
34
28
30
9
12
33
14
24
27
28
2008
2009
2010
0
2008
2009
2010
2008
wielodzietne
liczba rodzin zastępczych
2009
specjalistyczne
2010
o chrakterze pogotowia
rodzinnego
liczba dzieci umieszczonych w tych rodzinach
¾ w latach 2008 – 2010 następował systematyczny wzrost liczby zawodowych rodzin
zastępczych (w przypadku rodzin specjalistycznych i o charakterze pogotowia rodzinnego
wzrost ten był jednak niewielki);
¾ największy wzrost liczby dzieci umieszczonych w zawodowych rodzinach zastępczych
dotyczył rodzin wielodzietnych (w pozostałych kategoriach można było zaobserwować
wzrosty i spadki liczby umieszczonych dzieci).
III ŚRODKI FINANSOWE
Na środowiskową pomoc społeczną w województwie kujawsko-pomorskim w latach
2008-2010 jednostki organizacyjne pomocy społecznej w ramach zadań własnych
wydatkowały łącznie kwotę 635.791.245 zł, tj. 200.666.179 zł w 2008 r., 194.359.910 zł
w 2009 r., 240.765.156 zł w 2010 r.
Z roku na rok można zaobserwować tendencję przekazywania jednostkom
organizacyjnym pomocy społecznej coraz większej puli zadań w formie zadań własnych (od
2010 r. zasiłki stałe zostały zaliczone do zadań własnych gminy z pozostawieniem dotacji na
ten cel z budżetu państwa).
30
Kwoty udzielonych świadczeń
Rok
zadania własne
gmin
zadania własne
powiatów
RAZEM
2008
165 840 654
34 825 525
200 666 179
2009
159 681 565
34 678 345
194 359 910
2010
206 029 057
34 736 099
240 765 156
Przykładowo w roku 2010 w ramach wskazanej kwoty na realizację zadań własnych gminy –
206.029.057 zł, ośrodki pomocy społecznej wydatkowały środki na:
¾ zasiłki stałe – 39.973.658 zł (19,4%),
¾ zasiłki okresowe - 62.198.468 zł (30,3%),
¾ zasiłki celowe – 56.082.210 zł (27,2%), w tym zasiłki specjalne celowe – 3.594.545zł,
¾ pomoc w postaci posiłku – 24.808.655 zł (12%),w tym dla dzieci – 20.166.843 zł,
¾ usługi opiekuńcze – 20.600.174 zł (10%),
¾ pomoc w postaci schronienia – 1.782.125 zł (0,86%),
¾ sprawienie pogrzebu – 498.081 zł (0,2%),
¾ pomoc w postaci ubrania - 85.686 zł (0,04%).
IV INFRASTRUKTURA POMOCY SPOŁECZNEJ
Jednostki realizujące zadania z zakresu pomocy społecznej
W latach 2008 – 2010 obserwuje się zmiany w infrastrukturze pomocy społecznej
w województwie kujawsko-pomorskim.
Wzrosła liczba:
¾ domów pomocy społecznej (z 48 w 2008 r. do 49 w 2010 r.),
¾ środowiskowych domów samopomocy (z 30 w 2008 r. do 32 w 2010 r.),
¾ placówek opiekuńczo-wychowawczych wsparcia dziennego - świetlic środowiskowych
(z 232 w 2008 r. do 264 w 2010 r.),
¾ ośrodków adopcyjno-opiekuńczych (z 4 w 2008 r. do 6 w 2010 r.),
¾ ośrodków wsparcia ekonomii społecznej (z 2 w 2008 r. do 7 w 2010 r.),
¾ klubów integracji społecznej (z 24 w 2008 r. do 26 w 2010 r.),
¾ spółdzielni socjalnych (z 3 w 2008 r. do 17 w 2010 r.).
31
Infrastruktura w obszarze pomocy dla osób starszych
TUCHOLSKI
ŚWIECKI
GRUDZIĄDZKI
GRUDZIĄDZ
SĘPOLEŃSKI
CHEŁMIŃSKI
BYDGOSKI
BYDGOSZCZ
WĄBRZESKI
BRODNICKI
TORUŃSKI
NAKIELSKI
DOBRZYŃSKI
TORUŃ
ŻNIŃSKI
INOWROCŁAWSKI
MOGILEŃSKI
RYPIŃSKI
LIPNOWSKI
ALEKSANDROWSKI
RADZIEJOWSKI
WŁOCŁAWSKI
.
Legenda
Domy Pomocy Społecznej (49)*
Dzienne Domy Pomocy Społecznej (11)*
Kluby Seniora (92) - * Toruń-brak danych (stan na dzień 31. 12. 2009 r. dane z ankiet sprawozdawczych z OPS)
* stan na koniec roku 2010 r.
Infrastruktura w obszarze pomocy dla osób niepełnosprawnych
TUCHOLSKI
ŚWIECKI
GRUDZIĄDZKI
GRUDZIĄDZ
SĘPOLEŃSKI
CHEŁMIŃSKI
BYDGOSKI
BYDGOSZCZ
WĄBRZESKI
BRODNICKI
TORUŃSKI
NAKIELSKI
DOBRZYŃSKI
TORUŃ
ŻNIŃSKI
INOWROCŁAWSKI
MOGILEŃSKI
RYPIŃSKI
ALEKSANDROWSKI
LIPNOWSKI
RADZIEJOWSKI
WŁOCŁAWSKI
Legenda
Środowiskowe
Domy Samopomocy (32)
.
Warsztaty Terapii Zajęciowej (38)
(stan na koniec roku 2010)
32
Infrastruktura w obszarze pomocy osobom bezdomnym i w kryzysie
TUCHOLSKI
ŚWIECKI
GRUDZIĄDZKI
GRUDZIĄDZ
SĘPOLEŃSKI
CHEŁMIŃSKI
BYDGOSKI
BYDGOSZCZ
WĄBRZESKI
BRODNICKI
TORUŃSKI
NAKIELSKI
DOBRZYŃSKI
TORUŃ
ŻNIŃSKI
INOWROCŁAWSKI
MOGILEŃSKI
RYPIŃSKI
LIPNOWSKI
ALEKSANDROWSKI
RADZIEJOWSKI
WŁOCŁAWSKI
Legenda .
Schroniska/noclegownie (20)*
Jadłodajnie (33)*
Ośrodki i Punkty Interwencji Kryzysowej (20) - stan na koniec roku 2010
* stan na dzień 30. 06. 2010 r.
Kadra pomocy i integracji społecznej
W latach 2008 – 2010 w zakresie zatrudnienia kadry pomocy i integracji społecznej
w województwie kujawsko-pomorskim odnotowuje się systematyczny wzrost liczby
pracowników PCPR i OPS. Wpływ na tę sytuację bez wątpienia ma możliwość zatrudnienia
dodatkowych osób w ramach realizowanych przez ośrodki projektów systemowych
współfinansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. W przypadku innych
jednostek organizacyjnych pomocy społecznej zauważalne są wzrosty i spadki liczby
pracowników.
wyszczególnienie
PCPR
OPS
w tym: liczba
pracowników
socjalnych
DPS
placówki opiekuńczowychowawcze
ośrodki adopcyjnoopiekuńcze
OIK
ośrodki wsparcia
33
2008
2009
2010
174
2 709
206
2 791
215
2 870
1 072
2 311
1 082
2 230
1 092
2 344
774
775
710
16
51
338
19
49
346
28
46
395
Na mocy art. 110 ust. 11 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej
(Dz. U z 2009 r. Nr 175, poz. 1362, z późn. zm) ośrodki pomocy społecznej zobowiązane
są do zatrudniania pracowników socjalnych proporcjonalnie do liczby ludności gminy
w stosunku: jeden pracownik socjalny na 2 tysiące mieszkańców, nie mniej jednak niż trzech
pracowników w danej jednostce. Aktualna średnia w województwie kujawsko-pomorskim
to jeden pracownik socjalny na 1.895 mieszkańców. W przypadku 101 ośrodków pomocy
społecznej (ponad 70%) powyższy wymóg ustawowy jest spełniony. Najtrudniejsza sytuacja
w zakresie zatrudnienia odpowiedniej liczby pracowników socjalnych w stosunku do liczby
mieszkańców występuje w 7 gminach, gdzie na 1 pracownika socjalnego przypada ponad
3000 mieszkańców: Lubień Kujawski (3.674), Boniewo (3.510), Brodnica gmina (3.466),
Łabiszyn (3.170), Bobrowo (3.075), Zławieś Wielka (3.054), Łysomice (3.010).
Najkorzystniej jest w 3 gminach, gdzie ta proporcja wynosi mniej niż 1000 mieszkańców
na 1 pracownika: Bobrowniki (758), Brzozie (904) i Nieszawa (994).
W 2010 roku 121 ośrodków pomocy społecznej zatrudniało przynajmniej
3 pracowników socjalnych (nadal w strukturach 22 OPS zatrudnionych jest 2 pracowników
socjalnych, a GOPS w Boniewie zatrudnia jedynie 1 pracownika socjalnego).
W bilansie potrzeb rokrocznie ośrodki pomocy społecznej deklarują potrzebę
zatrudnienia dodatkowych pracowników (w odniesieniu do 2011 rok taką potrzebę zgłosiło
110 OPS-ów). Do realizacji powierzanych zadań istnieje duże zapotrzebowanie na
powiększanie kadry ośrodków poprzez zatrudnianie pracowników socjalnych, pracowników
wykonujących usługi opiekuńcze oraz specjalistów, zwłaszcza psychologów – terapeutów.
V KIERUNKI POLITYKI SPOŁECZNEJ - REKOMENDACJE
Wpływ realizacji Priorytetu VII PO KL
Realizacja projektów w ramach Priorytetu VII Promocja integracji społecznej PO KL
niewątpliwie przyczyniła się do wielu pozytywnych zmian w pomocy społecznej
w województwie kujawsko-pomorskim. W pomocy społecznej zaczęto posługiwać się
nowym narzędziem mającym na celu m. in. integrację społeczną – Programem Aktywności
Lokalnej. Natomiast kontrakt socjalny, już wcześniej stosowany, zyskał większe znaczenie.
Środki płynące z Europejskiego Funduszu Społecznego do gmin i powiatów pozwoliły na
realizację
przedsięwzięć, na które do tej pory brakowało pieniędzy. Ośrodki pomocy
społecznej i powiatowe centra pomocy rodzinie zostały doposażone w narzędzia do realizacji
swoich zadań, zarówno na poziomie technicznym, jak i kadrowym. Realizacja projektów
34
systemowych w ramach Priorytetu VII poniekąd wymusiła na jednostkach pomocowych
współpracę oraz partnerstwo w realizacji zadań na rzecz aktywizacji społecznej i zawodowej
klientów pomocy społecznej, co przyczyniło się do większej efektywności.
W opinii kierowników ośrodków pomocy społecznej i powiatowych centrów pomocy
rodzinie (129 wskazań) Program Operacyjny Kapitał Ludzki pozytywnie wpłynął na zmiany
zachodzące w pomocy społecznej i jego realizacja spełniła stawiane oczekiwania. W ankiecie
sprawozdawczej wskazali oni na następujące efekty realizacji projektów PO KL na terenie ich
gminy:
¾ stworzenie możliwości nabycia przez klientów ośrodków kwalifikacji, które będą
wykorzystane do realizacji zadań z zakresu pomocy społecznej (np. opieki nad osobami
starszymi i niepełnosprawnymi);
¾ osoby korzystające z pomocy społecznej otrzymały możliwość przekwalifikowania lub
nabycia nowego zawodu, na który jest zapotrzebowanie na rynku pracy;
¾ udział środków EFS wpływa na efektywność pracy socjalnej z klientami ośrodka;
¾ w ramach projektów wdrażane są nowe formy wsparcia dla osób wykluczonych
społecznie i metody pracy z rodziną;
¾ wzrost liczby pracowników ośrodka dzięki możliwości zatrudnienia ze środków EFS;
¾ poszerzenie oferty pomocowej ośrodka (m.in. o poradnictwo specjalistyczne) i realizacja
zadań, na które wcześniej brakowało pieniędzy;
¾ wychodzenie osób z kręgu świadczeniobiorców pomocy społecznej ze względu na
podjęcie zatrudnienia;
¾ motywacja klientów pomocy społecznej do działań np. w zakresie podniesienia poziomu
wykształcenia;
¾ wzrasta liczba uczestników projektów realizowanych w ramach priorytetu VII PO KL
(np. projektami systemowymi OPS - w 2008 r. objęto 1,3% ogółu świadczeniobiorców,
w 2009 r. – 2,2%, w 2010 r. – 3,1%*).
liczba uczestników projektów
*
2008
2009
2010
w ramach poddziałania 7.1.1 2 041
w ramach poddziałania 7.1.2 167
3 477
4 928
398
615
Obliczenia własne, według danych Działu Wdrażania EFS dot. liczby osób, które wzięły udział w projektach
systemowych w odniesieniu do rzeczywistej liczby osób objętych pomocą społeczną, którym przyznano decyzją
świadczenia (dane MPiPS-03 za każdy rok).
35
Obserwatorium Integracji Społecznej
Wytyczając kierunki polityki społecznej w województwie nie można pominąć
konieczności systematycznego rozeznawania potrzeb oraz diagnozowania występujących
problemów społecznych. Proponowane rozwiązania bowiem powinny ściśle korespondować z
występującymi problemami i odpowiadać na istniejące potrzeby. Od wielu lat właśnie na taką
działalność diagnostyczno-badawczą w obszarze szeroko rozumianych kwestii społecznych
brakowało pieniędzy. Pojawiła się szansa na zmianę tej sytuacji, którą zamierzamy
efektywnie wykorzystać.
W dniu 1 stycznia 2011 roku w strukturach ROPS w Toruniu rozpoczęło działalność
Obserwatorium Integracji Społecznej, które powstało w ramach projektu systemowego
Koordynacja na Rzecz Aktywnej Integracji współfinansowanego ze środków Europejskiego
Funduszu Społecznego. Projekt ten realizowany jest w ramach Priorytetu I Zatrudnienie
i integracja społeczna, działania 1.2 Wsparcie systemowe instytucji pomocy i integracji
społecznej Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007 - 2013. W realizację zaangażowane
są trzy instytucje centralne (Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Centrum Rozwoju
Zasobów Ludzkich, Instytut Rozwoju Służb Społecznych) oraz Regionalne Ośrodki Polityki
Społecznej. Celem utworzenia OIS jest wsparcie kadrowo-merytoryczne w zakresie tworzenia
pionów analityczno-badawczych w strukturach ROPS, które będą realizować zadania
w ramach trzech podstawowych pełnionych funkcji: badawczej, doradczej i informacyjnej.
¾ funkcja badawcza obejmuje realizację całych procesów badawczych (począwszy od
sformułowania problemu badawczego, poprzez ustalenie metodologii, przeprowadzenie
badań, do opracowania raportu) m.in. w formie analiz regionalnych w określonych ze
względu na zapotrzebowanie jednostek obszarach problemowych,
¾ funkcja doradcza polega na formułowaniu rekomendacji powstałych w wyniku procesu
badawczego, które powinny stanowić podstawę do identyfikowania najważniejszych
problemów w województwie. Pozwoli to zdefiniować i wyznaczyć lokalne priorytety
działań z zakresu polityki społecznej, a to z kolei powinno prowadzić do opracowania
sposobów ich rozwiązywania, w tym do tworzenia założeń programów. Doradztwo
powinno
wiązać
się
również
z
przekazywaniem
wniosków
i
rekomendacji
z prowadzonych badań marszałkowi i wojewodzie oraz podległym im jednostkom.
¾ do zadań podstawowych funkcji informacyjnej należy zaliczyć popularyzację wyników
prowadzonych badań, utworzenie strony internetowej OIS, promocja oraz wysyłanie
bezpłatnego newslettera w wersji elektronicznej.
36
Działania Obserwatorium mają służyć wszystkim podmiotom i instytucjom
działającym w obszarze aktywnej polityki społecznej, a zwłaszcza instytucjom gminnym i
powiatowym, tj. ośrodkom pomocy społecznej i powiatowym centrom pomocy rodzinie.
Rozwijanie nowych form pomocy i samopomocy
Projekt ponadnarodowy Starzeć się godnie w Europie
Projekt współpracy ponadnarodowej pn. Starzeć się godnie w Europie- różnorodne
wizje samorządów lokalnych był realizowany przez Biuro Europejskiej Wspólnoty
Terytorialnej Polityki Regionalnej Urzędu Marszałkowskiego Województwa KujawskoPomorskiego przy współpracy merytorycznej Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w
Toruniu. Liderem wiodącym przedsięwzięcia był Departament du Nord z Francji,
a w międzynarodową współpracę zaangażowane były następujące samorządy: Land Styrii
(Austria), Miasto Varna (Bułgaria), Komitat Baranya (Węgry), okręg Suczawa (Rumunia),
Województwo Łódzkie (Polska) i Województwo Kujawsko-Pomorskie (Polska).
Projekt Starzeć się godnie w Europie opierał się na organizacji cyklu warsztatów
międzynarodowych oraz krajowych służących wymianie doświadczeń i refleksji oraz
wypracowaniu nowych metod pracy i opieki nad osobami starszymi. Poszukiwano
odpowiedzi na coraz bardziej nurtujące (ze względu na powszechne zjawisko starzenia się
społeczeństw) kwestie związane z zagadnieniami: Jak przygotować się do tego okresu (fazy
w życiu człowieka) - jakim jest starość? Jak dobrze wykorzystać doświadczenie, zdobyte
we wcześniejszych latach pracy? Jak polepszyć jakość życia w jego jesieni, gdy pojawiają się
choroby i ograniczenia związane z wiekiem?
Organizowane warsztaty skierowane były do kadr pomocy i integracji społecznej
województwa kujawsko- pomorskiego, czyli osób, które na co dzień pracują z seniorami.
Służyły one przede wszystkim wypracowaniu, na bazie dotychczasowych doświadczeń,
propozycji nowych, efektywnych metod pracy i opieki nad osobami starszymi. Bazą
merytoryczną dla treści prezentowanych w trakcie warsztatów były wizyty studyjne
i dyskusyjne odbywane w regionach i miastach partnerów projektu (we Francji, na Węgrzech,
w Austrii). Uczestniczyli w nich eksperci z województwa kujawsko-pomorskiego z zakresu
różnych dziedzin związanych z problematyką osób starszych, którzy wzbogaceni o informacje
ze spotkań międzynarodowych, dzielili się swoją wiedzą oraz prowadzili dyskusję podczas
warsztatów krajowych, organizowanych na terenie na terenie naszego województwa.
37
Kluczowe zagadnienia poruszane podczas tych spotkań to: integracja seniorów, aktywność
zawodowa osób starszych, infrastruktura i mieszkalnictwo przyjazne osobom w podeszłym
wieku, wychowanie do starości i choroby wieku podeszłego. Podczas warsztatów
wypracowano dwa modele pracy z osobami starszymi, które można by realizować
w instytucjach pomocy społecznej w naszym województwie: metoda wspomnieniowa oraz
projekt „Tonio” w ujęciu kujawsko – pomorskim. W ramach projektu ROPS w Toruniu
przeprowadził również badania dotyczące potrzeb szkoleniowych pracowników zajmujących
się organizowaniem pomocy na rzecz osób starszych w naszym województwie.
Promowanie dobrych praktyk i efektywnych rozwiązań
Biuletyn Informacyjny Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Toruniu
ROPS w Toruniu od 2009 r. wydaje cyklicznie Biuletyn Informacyjny, który jest
współfinansowany ze środków Unii Europejskiej - Europejskiego Funduszu Społecznego.
Publikacja wydawana jest w ramach realizacji projektu systemowego pn. Akademia pomocy
i integracji społecznej – wsparcie kadr. Publikacja biuletynu ma na celu:
¾ promocję projektu systemowego ROPS w Toruniu,
¾ systematyczne informowanie czytelników o działaniach podejmowanych przez ROPS,
(zwłaszcza w zakresie przedsięwzięć szkoleniowych i doradztwa specjalistycznego),
¾ dostarczanie wiedzy nt. wdrażania Priorytetu VII PO KL,
¾ dostarczanie wiedzy w zakresie specjalistycznych kwestii merytorycznych związanych
z wdrażaniem zadań na rzecz aktywnej integracji, m.in. nowych metod pracy i rozwiązań,
¾ upowszechnianie informacji o aktualnych inicjatywach w obszarze pomocy i integracji
społecznej w naszym województwie, jak i w innych województwach kraju, a nawet
za granicą,
¾ stworzenie warunków do wymiany doświadczeń oraz prezentacji dobrych praktyk
stosowanych w obszarze pomocy społecznej.
Biuletyn jest wydawany cyklicznie, dwa razy w roku. Do współpracy przy tworzeniu
artykułów zapraszani są również goście z zewnątrz.
Wizyty studyjne
W 2010 r. ROPS w Toruniu zorganizował w ramach projektu systemowego pn.
Akademia pomocy i integracji społecznej – wsparcie kadr 2 wizyty studyjne - do
Przedsiębiorstwa Społecznego Garncarska Wioska w Nidzicy oraz w Fundacji Rozwoju
38
Przedsiębiorczości Społecznej BYĆ RAZEM w Cieszynie. Celem obu wizyt było zarówno
poznanie dobrych praktyk oraz ciekawych inicjatyw w organizacjach i jednostkach
realizujących działania w obszarze ekonomii społecznej, jak również przekazanie
uczestnikom praktycznych informacji dotyczących możliwości podejmowania tego rodzaju
działań, porad i wskazówek opartych na doświadczeniu. W wyjazdach uczestniczyli
pracownicy i wolontariusze jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, organizacji
pozarządowych działających w obszarze pomocy i integracji społecznej oraz przedstawiciele
podmiotów ekonomii społecznej (w tym spółdzielni socjalnych i zakładów aktywności
zawodowej) z województwa kujawsko – pomorskiego.
pokazanie
jak
funkcjonuje
jedno
z
Jednym z założeń wizyty było
najciekawszych,
największych
i
najbardziej
innowacyjnych przedsięwzięć ekonomii społecznej położone u wrót Mazur (wioska
garncarska) oraz prezentacja realizowanych przedsięwzięć w ramach działalności Fundacji
BYĆ RAZEM
(prowadzenie
przedsiębiorstwa społecznego,
wspieranie
działających
spółdzielni socjalnych). Wizyty służyły również stworzeniu okazji do udziału w szkoleniach
warsztatowych, podczas których wykładowcy prezentowali informacje w zakresie: ekonomii
społecznej w praktyce, instruktażu odnośnie podstaw tworzenia, form prawnych oraz
przygotowania dobrego biznes planu poprzedzającego utworzenie przedsiębiorstwa
społecznego.
Podpatrzone rozwiązania, zdobyte informacje i towarzyszące w trakcie wyjazdu
refleksje dotyczące możliwych form pomocy oraz wsparcia skierowanych do grup
najtrudniejszych, zagrożonych wykluczeniem i wykluczonych społecznie, będą mogły w
przyszłości znaleźć swoje przełożenie w podejmowanych nowatorskich i ciekawych
rozwiązaniach realizowanych przez podmioty funkcjonujące w naszym województwie.
Kampanie społeczne (kampania na rzecz rodzicielstwa zastępczego)
Kampania społeczna to również rodzaj kampanii promocyjnej, z tą jednak różnicą,
że jej efektem nie będzie zysk. W tym przypadku promocja dotyczy idei, gdyż celem
kampanii społecznej jest zazwyczaj wywołanie zmian postaw społecznych wobec danego
zjawiska czy problemu. Wykorzystanie tej metody upowszechniania wiedzy o problemach
społecznych oraz zarazem promowania efektywnych rozwiązań ma szereg zalet,
a podstawową jest docieralność do dużej grupy odbiorców.
W 2011 r. ROPS w Toruniu planuje przeprowadzenie kampanii społecznej
i medialnej poświęconej tematyce rodzicielstwa zastępczego. Jest to odpowiedź na
39
zdiagnozowaną w naszym województwie potrzebie związaną z promocją tego zagadnienia
adresowaną do wszystkich jego mieszkańców. Nie wszystkie dzieci mają szansę dorastać w
rodzinie naturalnej. Dewaluacja wartości rodziny, autorytetów, a w związku z tym narastający
kryzys rodzin przyczynia się do wzrostu liczby dzieci pozbawionych opieki. Pojawił się
problem sieroctwa społecznego, braku sprawowania przez rodziny naturalne funkcji
opiekuńczo-wychowawczych nad najmłodszymi członkami naszego społeczeństwa. Jednym z
najbardziej promowanych sposobów rozwiązywania tego problemu jest organizowanie
możliwości dla rozwoju rodzicielstwa zastępczego. Rodzina zastępcza od kilku lat przechodzi
kryzys, spowodowany niewystarczającym wsparciem i zrozumieniem społecznym. Coraz
więcej małych dzieci odbieranych jest rodzicom naturalnym i trafia do placówek opiekuńczo
wychowawczych. Aktualnie w województwie kujawsko-pomorskim w placówkach
opiekuńczo-wychowawczych przebywa 1266 dzieci. Dla tych dzieci nie ma propozycji
rodzinnych form opieki zastępczej, gdyż kandydatów na rodziców cały czas jest zbyt mało do
potrzeb. Taka diagnoza stała się podstawą dla planowanych przedsięwzięć:
¾ konferencja prasowa, inaugurująca kampanię medialna,
¾ spot telewizyjny, emitowany cyklicznie w telewizji publicznej o zasięgu regionalnym,
promujący ideę rodzicielstwa zastępczego,
¾ audycja telewizyjna, w telewizji publicznej o zasięgu regionalnym,
¾ artykuł sponsorowany zamieszczony w prasie regionalnej,
¾ opracowanie, druk i dystrybucja ulotek informacyjnych,
¾ opracowanie i publikacja poradnika nt. rodzicielstwa zastępczego,
¾ organizacja konferencji podsumowującej.
Wzrost znaczenia ekonomii społecznej
Ekonomia społeczna jest jedną z najlepszych metod aktywizowania osób
długotrwale pozostających bez pracy, gdyż proponuje aktywne formy pomocy zamiast
pasywnych, współodpowiedzialność zamiast roszczeń i uzależnienia od pomocy, mobilizację
obywatelską w miejsce rozbudowy systemu biurokratycznego. Na ekonomię społeczną można
patrzeć między innymi jako na zbiór instytucji, które łączy fakt, że starają się realizować cele
społeczne przy użyciu instrumentów rynkowych. Działalność tego typu oparta jest na
mechanizmach wzajemnościowych, dzięki większemu zaufaniu pomiędzy jej uczestnikami,
ma istotne walory także w sferze konkurencyjnej gospodarki. Niezwykle istotnym aspektem
większości działań w obszarze ekonomii społecznej jest jej lokalny – wspólnotowy charakter.
40
Ekonomia społeczna może być czymś więcej niż pojedynczym przedsięwzięciem, to również
specyficzny sposób myślenia o rozwoju lokalnym. Bazuje się bowiem na poczuciu
przynależności do grupy i do terytorium, niekoniecznie wyznaczonym przez ścisłe granice
administracyjne.
Do sfery ekonomii społecznej zalicza się m.in. spółdzielnie socjalne, przedsiębiorstwa
społeczne, centra i kluby integracji społecznej (CIS,KIS), zakłady aktywności zawodowej
(ZAZ) oraz fundacje i stowarzyszenia.
Podmioty ekonomii społecznej w województwie kujawsko-pomorskim
TUCHOLSKI
ŚWIECKI
GRUDZIĄDZKI
GRUDZIĄDZ
SĘPOLEŃSKI
CHEŁMIŃSKI
BYDGOSKI
BYDGOSZCZ
WĄBRZESKI
BRODNICKI
TORUŃSKI
NAKIELSKI
DOBRZYŃSKI
TORUŃ
ŻNIŃSKI
INOWROCŁAWSKI
MOGILEŃSKI
RYPIŃSKI
ALEKSANDROWSKI
LIPNOWSKI
RADZIEJOWSKI
WŁOCŁAWSKI
Legenda
.
Centra Integracji Społecznej (3)
Kluby Integracji Społecznej (26)
Spółdzielnie Socjalne (17)
Zakłady Aktywności Zawodowej (5)
(stan na koniec roku 2010)
W województwie kujawsko-pomorskim jest zarejestrowanych 17 spółdzielni
socjalnych, działają 3 Centra Integracji Społecznej, funkcjonuje 26 Klubów Integracji
Społecznej oraz 5 Zakładów Aktywizacji Zawodowej, które wypełniają podstawowe funkcje
stojące przed ekonomią społeczną takie jak integracja społeczno-zawodowa, dostarczanie
usług użyteczności publicznej, usług na otwartym rynku pracy czy też rozwój wspólnot
41
lokalnych. W obszarze infrastruktury ekonomii społecznej w naszym województwie istotne
znaczenia ma fakt funkcjonowania 7 ośrodków i centrów wsparcia*:
o Ośrodek Wsparcia Inicjatyw Ekonomii Społecznej w Toruniu,
o Kujawsko-Pałuckie Centrum Ekonomii Społecznej w Bydgoszczy i Inowrocławiu,
o Regionalne Centrum Ekonomii Społecznej w Toruniu,
o Kujawsko-Pomorski Ośrodek Wspierania Ekonomii Społecznej w Bydgoszczy,
o Latająca Akademia Przedsiębiorczości Społecznej w Toruniu,
o Punkt Doradztwa Ekonomii Społecznej przy Toruńskim Stowarzyszeniu Ekologicznym
Tilia.
W 2010 roku po raz pierwszy ROPS w Toruniu zorganizował Kujawsko-Pomorskie
FORUM Ekonomii Społecznej, którego celem było promowanie idei ekonomii społecznej
oraz prezentacja działających podmiotów ekonomii społecznej w województwie kujawskopomorskim. W ramach forum odbyło się szereg interesujących wydarzeń związanych
z promocją ekonomii społecznej m.in. w formie organizacji dni otwartych w podmiotach ES.
Na koniec zorganizowano konferencję, na której podsumowano I Kujawsko-Pomorskie
FORUM Ekonomii Społecznej, a także zaprezentowano m.in. ekonomię społeczną jako
innowacyjne narzędzie kształtujące lokalną politykę społeczną, omawiano szanse na rozwój
ekonomii społecznej w kontekście uregulowań prawnych, przedstawiano rolę instytucji rynku
pracy w procesie rozwoju ekonomii społecznej oraz udział samorządu województwa
kujawsko-pomorskiego w budowaniu przestrzeni dla rozwoju ekonomii społecznej.
Na konferencji pokazano też dobre praktyki z Niemiec oraz województwa warmińskomazurskiego i omówiono ogólnopolski projekt pn. „ Zintegrowany system wsparcia ekonomii
społecznej”.
*
Stan na dzień 31.12.2010 r.
42