Spis treści

Transkrypt

Spis treści

HODOWLA ROŚLIN I NASIENNICTWO
NR 3/2008
KWARTALNIK POLSKIEJ IZBY NASIENNEJ
Spis treści
PROJEKT ROZWOJU PRODUKCJI ROŚLIN
STRĄCZKOWYCH CELEM STWORZENIA PRODUKTYWNEJ
I ZRÓWNOWAŻONEJ GOSPODARKI ROLNEJ ORAZ
KRAJOWEJ PRODUKCJI BIAŁKA ZASTĘPUJĄCEGO
IMPORTOWANE BIAŁKO SOJOWE.................................. 2
ŁUBIN W BADANIACH PODSTAWOWYCH
III OGÓLNOPOLSKIE SEMINARIUM NAUKOWE
POLSKIEGO TOWARZYSTWA ŁUBINOWEGO ................ 4
OZIME STRĄCZKOWE – UTOPIA CZY MOŻE
UZASADNIONA KONIECZNOŚĆ ? ................................... 8
RYNEK NASION ROŚLIN ROLNICZYCH........................ 12
WSPARCIE POLSKIEJ BRANŻY ZIEMNIACZANEJ PRZEZ
INSTYTUT HODOWLI I AKLIMATYZACJI ROŚLIN ......... 22
EGZEKWOWANIE WYŁĄCZNEGO PRAWA
HODOWCÓW DO ODMIAN ROŚLIN .............................. 27
Redaguje zespół:
Karol Duczmal - redaktor naczelny
Eugeniusz Piątek
Andrzej Szymański
Adres redakcji:
60-845 Poznań
ul. Kochanowskiego 7/603
tel/fax (061) 848 49 54
e-mail: [email protected]
Skład i druk:
PRODRUK Poznań, ul. Błażeja 3
tel. (061) 8229-046
Zasady zgłaszania artykułów:
Artykuły prosimy nadsyłać do sekretariatu
Redakcji w jednym egzemplarzu wraz z
dyskietką lub pocztą e-mailową, z podaniem
imienia, nazwiska autora, dokładnego adresu
i nr telefonu oraz nazwy zakładu pracy.
Redakcja nie zwraca materiałów nie zamówionych i zastrzega sobie prawo skrótów
tekstów, ograniczenia liczby rysunków, tabel
i wykresów w ramach opracowania redakcyjnego.
Przedruk w całości lub w części dozwolony
tylko za zgodą redakcji.
HODOWLA ROŚLIN W XXI WIEKU ................................. 32
CHARAKTERYSTYKA ODMIAN ZBÓŻ OZIMYCH,
RZEPAKU OZIMEGO, TRAW I MOTYLKOWATYCH
DROBNONASIENNYCH WPISANYCH DO
KRAJOWEGO REJESTRU W 2008 R. ............................ 34
Z ŻYCIA PIN ..................................................................... 40
Za treść artykułów odpowiedzialni są autorzy. Poglądy przez nich
wyrażone nie muszą być zgodne z poglądami Redakcji.
Tytuł indeksowany przez AGRO - LIBREX
Wydanie publikacji zostało dofinansowane przez
Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
Nakład 350 szt.
ISSN 1231 - 918 X
Zamówienia na prenumeratę prosimy kierować do biura
Redakcji w formie pisemnej lub przekazu pieniężnego.
Foto na okładce:
Polskie Towarzystwo Łubinowe
Cena 1 numeru: 15 zł (w tym 0% VAT)
Hodowla Roślin i Nasiennictwo (kwartalnik 3/2008)
Znaczenie roślin strączkowych w gospodarce rolniczej ostatnio poważnie zmniejszyło się. Ich udział w
areale uprawy spadł do 1%, przy jednoczesnym zwiększeniu udziału zbóż do 75%. Grozi to załamaniem produktywnej gospodarki rolnej, szczególnie wobec dużej ilości gleb lekkich w Polsce. Stąd też poszukuje się
sposobów odbudowy ich produkcji, dzięki którym powstałaby jednocześnie poważna krajowa produkcja białka
na potrzeby paszowe, zastępująca importowane białko sojowe.
Poniżej publikujemy projekt rozwoju produkcji roślin strączkowych wypracowany w Radzie Gospodarki
Żywnościowej przy Ministrze Rolnictwa i Rozwoju Wsi z inicjatywy Polskiej Izby Nasiennej, a dalej kilka
artykułów, pokazujących nowe możliwości zwiększenia produktywności tych roślin.
Projekt rozwoju produkcji roślin strączkowych celem stworzenia
produktywnej i zrównoważonej gospodarki rolnej oraz krajowej
produkcji białka zastępującego importowane białko sojowe
Uzasadnienie:
- Stworzenie produktywnej i zrównoważonej
gospodarki rolnej
Rośliny strączkowe zajmują obecnie w kraju zaledwie 1% areału uprawy. W krajach europejskich,
o wyższym poziomie rolnictwa, zajmują one 2 do
3%, a w krajach kontynentu amerykańskiego od 15
do 25% (łącznie z soją). Udział tej grupy roślin w
strukturze zasiewów jest odwrotnie proporcjonalny
do zbóż: w Polsce ok. 70-75%, w UE – 50%, a w
Kanadzie i USA – tylko 35%. Duży udział gleb lekkich w Polsce łącznie z właściwością roślin strączkowych wiązania azotu atmosferycznego i ulepszania jakości gleby wskazują, że ich udział zarówno w
strukturze zasiewów, jak i wykorzystania powinny
być znacznie większe niż obecnie. Powinniśmy je
znajdować na co czwartym lub piątym polu, a udział
w diecie człowieka lub paszy dla zwierząt, powinien
być naturalną konsekwencją wykorzystania tego
ziemiopłodu. Korzyści z roślin strączkowych, tylko
jako przedplonu, szacowane były w 2006 r. w wysokości 90-215 euro/ha, zwiększając plony zbóż o
5-10 dt.ha-1 , oszczędzając 40-80kg.ha-1 azotu i dając
duże oszczędności w jego stosowaniu. Warto dodać,
że jeszcze 20 lat temu rośliny strączkowe zajmowały
w Polsce ponad 300 tys. ha i ich udział w strukturze
zasiewów przekraczał 2%. Skutki tego można już
zaobserwować w rolnictwie: dopływ materii organicznej zmniejszył się o ok. 60%. Wprowadzenie importowanego białka sojowego, stosunkowo taniego i
rozwój krajowego przemysłu paszowego, opartego
głównie na tym komponencie do produkcji pasz,
spowodowały wyparcie z uprawy roślin strączkowych i zastąpienie ich w dużej mierze uprawą zbóż,
co staje się niebezpieczne dla przyszłości krajowe-
2
go rolnictwa, gospodarującego w dużym stopniu na
glebach lekkich, i grożąc ich degradacją.
- Celowość budowy krajowej produkcji
białka zastępującego importowane białko
sojowe
Zwiększanie produkcji roślin strączkowych jest
uzależnione od powiększonego popytu na nasiona
tych roślin, przede wszystkim na pasze przemysłowe. Groch i inne strączkowe mogą z powodzeniem zastąpić śrutę sojową w paszy dla bydła oraz
częściowo trzody chlewnej, a także w żywieniu
drobiu. W obu wypadkach cena 1 kg białka w paszy z wykorzystaniem krajowych komponentów jest
porównywalna, a nawet nieco niższa, aniżeli w dotychczasowych mieszankach opartych wyłącznie o
śrutę sojową. Tak więc zastępując śrutę sojową rodzinnymi surowcami białkowymi, producent mięsa
wieprzowego i drobiowego może uzyskać zbliżone
efekty ekonomiczne, nie powodując jednocześnie
podwyższenia cen na rynku, a konsument otrzyma
mięso o niegorszych cechach jakościowych.
Możliwość wykorzystania nasion roślin strączkowych w przemyśle paszowym wynosi: ilość nasion
grochu w koncentratach używanych w żywieniu
trzody chlewnej może dochodzić do 30%, co oznacza zapotrzebowanie na 160 tys. ton nasion, zaś w
paszach dla drobiu – do 6% ogólnej puli produkowanych mieszanek paszowych, co daje ok. 240 tys.
ton.
Reasumując, teoretyczne możliwości zastąpienia
śruty sojowej nasionami roślin strączkowych wynoszą ok. 15-20%, czyli w przeliczeniu na białko
350-400 tys. ton. Do tego dochodzi wykorzystanie
nasion roślin strączkowych do produkcji pasz własnych przez indywidualnych rolników, które można
szacować w oparciu o aktualną powierzchnię uprawy tych roślin, wynoszącą 100 tys. ha, na 25 tys. ton
białka.
Łącznie więc zapotrzebowanie na nasiona roślin
strączkowych do produkcji pasz sięga przeszło 400
tys. ton wyrażonych w białku, tzn. około 500 tys.
ha.
- Wsparcie dla produkcji strączkowych
W rozwoju produkcji krajowych roślin strączkowych należy wziąć pod uwagę ich uprawę, oddzielnie na glebach dobrych i słabych. Dla rolnika interesująca będzie ich uprawa, jeśli osiągnie co najmniej
podobne efekty ekonomiczne w porównaniu do innych roślin. Na glebach dobrych rośliny strączkowe
(groch, bobik) będą konkurować przede wszystkim
z pszenicą ozimą, a na glebach słabszych będzie to
łubin, który będzie konkurował z żytem ozimym. Z
analiz ekonomicznych wynika, że na glebach dobrych, przy plonie grochu 3,5 t.ha-1 i pszenicy 5,0
t.ha-1 ta porównywalna nadwyżka wynosi 800 PLN/
ha. Analogicznie na glebach słabszych, przy plonie
łubinu 2,5 t.ha-1 i żyta 4,0 t.ha-1, ta nadwyżka sięga
450 PLN/ha. Przyczyn tego stanu rzeczy jest wiele, m.in. zaniechanie badań nad nowoczesną technologią uprawy, ograniczenie hodowli produktywniejszych odmian itp. Celem zachęcenia rolnika do
uprawy roślin strączkowych będzie więc konieczne,
przynajmniej w początkowym okresie, finansowe
wsparcie, które pozwoli zrównoważyć uzyskiwaną
nadwyżkę do poziomu pszenicy na glebach dobrych
i żyta na słabszych.
- Konkluzja
Uzasadnieniem dla tego rozwiązania jest znaczenie proekologiczne roślin strączkowych, wynikające
z wiązania azotu atmosferycznego, a tym samym
ograniczanie jego stosowania w formie mineralnej,
zmniejszenie udziału zbóż w zmianowaniu, polepszanie struktury gleby oraz przygotowanie stanowiska dla rosnącej uprawy rzepaku oraz odbudowa
krajowej bazy surowcowej dla produkcji pasz dla
zwierząt.
Średnią nadwyżkę uzyskiwaną przy produkcji zarówno nasion grochu jak i łubinu należy szacować
na 600 zł/ha. Stąd też przy zwiększeniu produkcji
białka roślin strączkowych do 400 tys. t celem pokrycia pełnego zapotrzebowania przemysłu paszowego i produkcji pasz własnych przez indywidualnych rolników trzeba będzie obsiać grochem, bobikiem i łubinem łącznie 500 tys. ha. Uwzględniając
wyliczoną dopłatę, koszt tego wsparcia dla budżetu
państwa będzie wynosił w pierwszych latach 200-
300 mln PLN rocznie, a następnie należy oczekiwać
jeszcze pewnego wzrostu.
- Propozycje wsparcia
Pragniemy zaproponować następujące rozwiązania:
1. W programie dopłat z tytułu zużytego do siewu
lub sadzenia materiału siewnego kategorii elitarny lub kwalifikowany, zwiększenie stawek
dla kwalifikowanego materiału siewnego roślin
strączkowych,
2. W programie rolno-środowiskowym, w pakiecie
rolnictwo zrównoważone, ochrona wód – zwiększenie stawek dla roślin wysokobiałkowych i
stworzenie możliwości dopłat dla produkcji tych
roślin w plonie głównym,
3. W systemie powierzchniowych dopłat bezpośrednich dokonać zmian, polegających na zmniejszeniu dopłaty podstawowej i ustanowieniu dopłaty
uzupełniającej dla produkcji roślin strączkowych
w plonie głównym,
- Wnioski
Oceniając wymienione wyżej możliwości wsparcia produkcji roślin strączkowych i jednocześnie
rezultaty, jakie może ono przynieść, należy sądzić,
że tylko dwie z nich mają szansę doprowadzić do
stawianego im celu, tj. wsparcia produkcji roślin
strączkowych w plonie głównym w programie rolno-środowiskowym oraz/lub wprowadzenie dopłat
uzupełniających w systemie obszarowych dopłat
bezpośrednich. Wszystkie one jednak będą wymagać zmian legislacyjnych. Wprowadzając system zachęt, które powinny mieć charakter czasowy, trzeba
też ustanowić wieloletni program badawczy, który
doprowadziłby do zwiększenia plonowania roślin
strączkowych i poprawy ich opłacalności.
W ślad za ustanowieniem wsparcia dla rozwoju
produkcji roślin strączkowych trzeba spełnić kilka
podstawowych kryteriów, bez których przemysł paszowy nie dokona jakichkolwiek zakupów nasion
tych roślin. Są to:
– Zorganizowanie dużych jednolitych partii nasion,
tzn. nie mniejszych niż 20-24 tony,
– Dostarczanie regularnie miesięcznie nie mniej niż
2.600-3.200 ton nasion,
– Jednolita partia nasion dla przemysłu paszowego
oznacza: jedną odmianę, wilgotność nasion nie
wyższą niż 14%, minimalną zawartość białka,
odpowiadającą przeciętnej zawartości białka w
gatunku. Niekiedy przemysł będzie żądał także
nieprzekraczania określonego poziomu zanieczyszczeń i zawartości włókna.
3
Janusz Prusiński, Polskie Towarzystwo Łubinowe w Bydgoszczy
Waleria Wysocka, Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu
Barbara Naganowska, Instytut Genetyki Roślin w Poznaniu
Ewa Sawicka-Sienkiewicz, Uniwersytet Technologiczny we Wrocławiu
Tomasz Stępkowski, Instytut Chemii Bioorganicznej PAN w Poznaniu
ŁUBIN W BADANIACH
PODSTAWOWYCH
III OGÓLNOPOLSKIE
SEMINARIUM NAUKOWE
POLSKIEGO TOWARZYSTWA
ŁUBINOWEGO
Kolejne III ogólnopolskie seminarium naukowe Polskiego Towarzystwa Łubinowego odbyło
się 19 i 20 czerwca 2008 r. w Instytucie Chemii
Bioorganicznej PAN w Poznaniu oraz w HR
Smolice, Oddział Przebędowo (dzień polowy)
pod honorowym patronatem Komitetu Uprawy
Roślin PAN.
Na seminarium przedstawiono cztery referaty. Pierwszy z nich, autorstwa prof. Walerii
Wysockiej z Uniwersytetu Adama Mickiewicza,
dotyczył chemii alkaloidów. Badania nad alkaloidami chinolizydynowymi, zwanymi również
łubinowymi, zostały podjęte w Poznaniu przez
prof. Wiewiórowskiego we wczesnych latach
pięćdziesiątych ubiegłego wieku. Wprowadzenie
nowych metod badawczych umożliwiało systematyczny rozwój tych badań w kierunku ustalenia zależności konfiguracyjno-konformacyjnych
alkaloidów łubinowych od ich czynników wewnątrzcząsteczkowych jak również ich otoczenia. Od początku wszystkie badania zmierzały do
tego, aby określić rolę tych niezwykle ciekawych
związków w roślinie, jak również ich aktywność
biologiczną i możliwość wykorzystania w ochronie roślin przed różnymi patogenami. Rozwój
technik magnetycznego rezonansu jądrowego
4
(NMR), szczególnie wyższej rozdzielczości, jak
również wdrożenie dwuwymiarowych technik
NMR pozwolił obecnie nie tylko wprowadzić
korekty do wcześniejszych odkryć, ale również
wprowadzić nowe elementy do tych badań. Ustalono, że alkaloidy bis-chinolizydynowe rzadko
występują w roztworze w postaci jednej formy
przestrzennej (konformeru). Na podstawie nowo
opracowanej ilościowej metody badania składu
konformacyjnego alkaloidów określono geometrię cząsteczek w roztworze. Okazało się, że budowa przestrzenna związków jest związana z ich
niektórymi właściwościami biologicznymi, np.
z intensywnością gorzkiego smaku. We współpracy z grupą prof. Jasiczaka z Akademii Ekonomicznej w Poznaniu stworzono topologiczny
model receptora smaku gorzkiego, co umożliwiło z kolei ustalenie rankingu gorzkości podstawowych alkaloidów na podstawie projekcji
komputerowych oraz badań organoleptycznych.
Wyniki te mogą pomóc hodowcom łubinów
w doborze linii genetycznych pozbawionych
najbardziej gorzkich alkaloidów, a hodowcom
zwierząt na sporządzanie odpowiednich mieszanek paszowych. Wytworzenie nowych alkaloidów przez modyfikacje strukturalne (zwłaszcza
wprowadzenie siarki zamiast tlenu) dostarczyło
nowych związków o ciekawych właściwościach
farmakologicznych. Mimo szerokiej wiedzy na
temat alkaloidów łubinowych, ich budowy, układów przestrzennych i aktywności w kierunku badań nad cukrzycą, nie do końca wiadomo, jaką
rzeczywiście rolę spełniają te związki w roślinie.
Ciągle jeszcze nie są znane wszystkie aspekty ich
stereochemii i uwarunkowań, jakie sprawiają, że
różne struktury przestrzenne alkaloidów mogą
działać biologicznie w różny sposób.
W drugim referacie doc. dr hab. Barbara Naganowska z Instytutu Genetyki Roślin PAN w
Poznaniu przedstawiła najnowsze wyniki badań
nad genomem łubinu. Istotną rolę w badaniach
genomów roślin odgrywają analizy z zastosowaniem metod cytogenetyki molekularnej. Jedną z
podstawowych cech genomu jest jego wielkość,
określana miarą zawartości DNA w genomie
diploidalnym (2C DNA), a analizowana współcześnie metodą cystometrii przepływowej. Cecha
ta, charakterystyczna dla gatunku, jest użyteczna
w badaniach filogenetycznych roślin. Analizy
wielkości genomu przeprowadzono dla łubinów
Starego i Nowego Świata, tj. 17 gatunków/form
botanicznych Starego Świata, 21 gatunków Ameryki Północnej oraz 17 gatunków/linii Ameryki
Południowej w Instytucie Genetyki Roślin w
Poznaniu. Opracowanie wyników metodami statystycznymi pozwoliło utworzyć tzw. grupy homogenne, obejmujące gatunki o zbliżonej wielkości genomów. Zakres zmienności okazał się
podobny w obu regionach geograficznych (ok.
2,5 ×). Nie stwierdzono korelacji wartości 2C
DNA z liczbą chromosomów. W Starym Świecie grupowanie gatunków było zgodne z klasyfikacją taksonomiczną, natomiast w Nowym
– związane z typem cyklu życiowego. Pojedyncze gatunki wyłamujące się z tych prawidłowości
stanowią przypuszczalnie pozostałości kilku linii
rozwojowych w ewolucji rodzaju Lupinus. Chromosomy łubinów są liczne, niewielkie i podobne pod względem morfologii, a więc trudne do
analiz. Do badań ich struktury stosuje się przede
wszystkim fluorescencyjną hybrydyzację in situ
(FISH), która polega na przyłączaniu dowolnego
fragmentu znakowanego DNA (tzw. sondy mole-
kularnej) do komplementarnych sekwencji DNA
w chromosomie. Lokalizacja różnego typu sekwencji pozwala na cytogenetyczne mapowanie
chromosomów. Sygnały hybrydyzacji obserwuje się pod mikroskopem fluorescencyjnym, a do
analizy obrazu wykorzystuje się programy komputerowe. Przeprowadzono lokalizację 18S-25S i
5S rDNA u 12 gatunków łubinów Starego Świata. Nie stwierdzono korelacji liczby loci rDNA
z liczbą chromosomów. Mała liczba loci rDNA
i duże rozmiary jednego z sygnałów 18S-25S są
prawdopodobnie wynikiem licznych rearanżacji
chromosomowych w trakcie ewolucji. Wobec
powszechnie przyjętego poglądu o poliploidalnym pochodzeniu łubinów, może to stanowić argument na rzecz długiej historii rozwoju ewolucyjnego tej grupy roślin. Istotną rolę w mapowaniu cytogenetycznym genomów roślin odgrywa
ostatnio zastosowanie jako sond molekularnych
do FISH klonów BAC z bibliotek genomowych.
W badaniach Pracowni Genomiki Strukturalnej
IGR jest wykorzystywana pierwsza biblioteka
BAC genomu jądrowego dla łubinu wąskolistnego (L. angustifolius), skonstruowana w ramach
prac zespołu. Gatunek ten, o niewielkim genomie
(2C DNA=1,89 pg) i stosunkowo niskiej dla łubinów liczbie chromosomów (2n=40), jest obiektem programu analizy struktury genomu. Badane
są regiony zawierające geny odporności na choroby powodowane przez grzyby patogeniczne,
geny niektórych cech użytkowych i geny nodulacji. Klony BAC wyselekcjonowane z biblioteki,
zawierające markery dla badanych cech, są lokalizowane w genomie L. angustifolius techniką
BAC-FISH. Do lokalizacji krótkich sekwencji
DNA stosowana jest inna metoda cytogenetyki
molekularnej – synteza DNA in situ z udziałem
startera (PRINS). Została ona zoptymalizowana
dla łubinu wąskolistnego i użyta do mapowania
kilku typów sekwencji. Trwają prace nad lokalizacją w chromosomach sekwencji markerowych
z mapy genetycznej L. angustifolius. Analizy
chromosomów uzupełniają pomiary przy użyciu programów komputerowych. Na podstawie
pomiarów chromosomów łubinu wąskolistnego
został ułożony kariotyp tego gatunku, a następnie skonstruowany idiogram, na którym umiesz5
czono również molekularne markery chromosomów zmapowane dotychczas metodami FISH i
PRINS. Zastosowanie różnych kombinacji FISH
i PRINS pozwala na przypisanie poszczególnych
grup sprzężeń odpowiednim chromosomom. Badania takie są obecnie w toku. W perspektywie
umożliwią one integrację mapy fizycznej i genetycznej łubinu wąskolistnego.
Wykład trzeci – prof. Ewy Sawickiej-Sienkiewicz z Uniwersytetu Technologicznego we Wrocławiu dotyczył mieszańców oddalonych w rodzaju Lupinus. Rodzaj Lupinus jest monofiletyczny,
odległy od innych grup roślin motylkowatych.
Precyzyjna liczba gatunków nie została dotychczas określona lecz z pewnością przekracza 300
taksonów, głównie występujących na terenie obu
kontynentów amerykańskich. Klasyfikacja gatunków nie jest jeszcze zakończona, a ich taksonomia jest opracowywana. Dzikie gatunki obejmują
formy wieloletnie i jednoroczne, rozmieszczone
są w różnych rejonach i warunkach klimatycznych, od subarktycznych na Alasce, półpustynnych i śródziemnomorskich do wysokogórskich
rejonów wschodniej Afryki, Meksyku i Andów,
sięgając zasięgiem do terenów południowowschodnich stanów USA o ciepłym klimacie aż
do terenów subtropikalnych wschodnich terenów
Południowej Ameryki. Łubiny reprezentują niezwykle szerokie możliwości adaptacyjne do różnych warunków glebowo-klimatycznych. Trzy
uprawne gatunki: łubin biały (2n=50), łubin żółty
(2n=52) i wąskolistny (2n=48) pochodzą z rejonu
Basenu Morza śródziemnego i Afryki. Czwarty
uprawny gatunek, łubin andyjski (2n=48) został
udomowiony w Ameryce Południowej. Próby
otrzymania mieszańców międzygatunkowych
mają długą historię liczącą ponad 70 lat. Najwcześniejsze prace nad otrzymaniem mieszańców
międzygatunkowych pomiędzy kilkoma gatunkami amerykańskimi (bez stosowania kultur in
vitro) dały w rezultacie najpiękniejsze łubiny
ozdobne znane jako łubiny Russella. Otrzymywanie mieszańców międzygatunkowych jest bardzo
trudne z powodu różnic w liczbie chromosomów
i wytworzonych w toku ewolucji barier cytogenetycznych. Liczne próby przezwyciężania tych
trudności podejmowano także w Polsce w latach
6
60- i 70-tych ubiegłego stulecia przez zespół prof.
Kazimierskiego. W latach 90-tych rozpoczęto
prace nad przełamywaniem międzygatunkowej
krzyżowalności pomiędzy grupą gatunków łubinu białego (Lupinus albus L.) oraz łubinem
andyjskim (L. mutabilis Sweet). Otrzymane mieszańce oraz analiza zachowania chromosomów
w mejozie wskazuje na istnienie pewnych podobieństw pomiędzy genomami rodzicielskimi
krzyżowanych gatunków. Dalsze doskonalenie
prac hodowlanych będzie obejmować włączenie
technik kutur in vitro. Mieszańce mogą wzbogacić pulę genetyczną zarówno łubinu białego jak i
łubinu andyjskiego.
Na zakończenie dr Tomasz Stępkowski z Instytutu Chemii Bioorganicznej PAN w Poznaniu przedstawił wykład nt. ewolucji i migracji
szczepów Bradyrhizobium zakażających łubin
i seradelę. Rizobia zakażające łubin stanowią
zróżnicowaną grupę obejmującą kilka rodzajów
grupujących się w obrębie alfa proteobakterii.
Najczęściej spotykane szczepy należą do rodzaju Bradyrhizobium. Warto podkreślić, że szczepy
Bradyrhizobium pochodzące z brodawek łubinu
mają zdolność do zakażania innych gatunków z
plemienia Genisteae, takich jak janowiec (Genista), szczodrzeniec (Cytisus), złotokap (Laburnum) i inne. Ponadto większość tych szczepów
zakaża seradelę oraz komonicę, które należą do
odległego filogenetycznie plemienia Loteae. Badania dwóch regionów nod w szczepie Bradyrhizobium sp. WM9 pochodzącym z brodawki łubinu żółtego wykazały podobieństwo w składzie
i organizacji głównego operonu nod w stosunku
do regionów nod w szczepie Bradyrhizobium japonicum USDA110. Zidentyfikowano przy tym
praktycznie wszystkie geny odpowiedzialne za
syntezę czynnika Nod. O ile regiony zawierające geny nod mają podobny skład genowy i organizację jak w szczepie USDA110, o tyle część
pozostałych genów nie występuje w USDA110,
chociaż ma swoje odpowiedniki w regionach
symbiotycznych innych rizobiów. Badania filogenetyczne wykazały istotne różnice w topologii
drzew opartych na sekwencjach genu nodA oraz
16S rDNA. Na drzewie nodA szczep WM9 zajmował najbardziej zewnętrzną pozycję w obrę-
bie Bradyrhizobium podczas gdy na drzewie 16S
rDNA szczep ten grupował się razem ze szczepami sojowymi w obrębie Bradyrhizobium japonicum. Wyniki te zostały następnie potwierdzone w
trakcie dalszych badań, które wykazały obecność
odrębnej grupy, tzw. kladu II na drzewie nodA
tworzonego przez szczepy Bradyrhizobium pochodzące z brodawek łubinu (i innych Genisteae)
oraz seradeli. Klad II dominuje na obszarze Europy, w której się najprawdopodobniej wyodrębnił.
Łubiny występujące na obszarze Ameryki Północnej i Południowej zakażane są przez szczepy
Bradyrhizobium należące przeważnie do kladu
III, tworząc jednak odrębną podgrupę III.2 skupiającą jedynie szczepy amerykańskie. Oznacza
to że III.2 wyodrębniła się i zróżnicowała na obszarze Ameryki Północnej lub Południowej. Odrębna pozycja zajmowana przez sekwencje genu
nodA pochodzące ze szczepów izolowanych z
łubinów i seradeli pozwoliła ustalić pochodzenie
szczepów Bradyrhizobium zakażających łubin i
seradelę, jakie izolowano na obszarze Zachodniej Australii i Południowej Afryki. Na obszarach
tych łubin i seradelę introdukowano na przełomie
XIX i XX w. Bardzo wcześnie zaobserwowano,
że miejscowe rizobia nie tworzą efektywnej symbiozy, co spowodowało konieczność stosowania efektywnych szczepów komercyjnych, tzw.
szczepionek rizobiowych, które opracowano w
oparciu o miejscowe efektywne rizobia. W ciągu
40-50 lat stosowania szczepionek zaobserwowano pojawienie się stabilnych populacji Bradyrhizobium złożonych ze szczepów efektywnych.
Dalsze badania wykazały jednak, że znaczna
część tych szczepów różni się od szczepów komercyjnych. W oparciu o metody filogenetyczne
wyjaśniono pochodzenie efektywnych bradyrizobiów. Sekwencje genu nodA wskazywały na
przynależność do kladu II, podczas gdy geny
niesymbiotyczne na pokrewieństwo większości
szczepów z Bradyrhizobium canariense. Biorąc
pod uwagę występowanie tego gatunku na obszarze Europy można przyjąć europejskie pochodzenie efektywnych szczepów Bradyrhizobium
na obszarze Zachodniej Australii i Południowej
Afryki. Najprawdopodobniej szczepy te zostały
przeniesione przypadkowo razem z nasionami,
które sprowadzano z Europy.
W drugim dniu ponad 40 osób uczestniczyło w
lustracji pól hodowlanych w Przebędowie. Obserwowana w znacznej części naszego kraju susza w
maju i czerwcu nie sprzyjała wzrostowi wegetatywnemu roślin. W takich warunkach widoczne
były różnice między-odmianowe łubinu, dotyczące np. reakcji na termin siewu odmian termoneutralnych i nie termoneutralnych, nasiennych
i zielonkowych, samokończących i epigonalnych
o różnym stopniu rozgałęziania. Przedstawiono
nowe kreacje na różnych etapach badań. Szczególne zainteresowanie wzbudziły pierwsze rezultaty hodowlane dotyczące niezwykłej urody łubinu andyjskiego, nad którym od kilku lat pracuje
ośrodek wrocławski. Przedmiotem dyskusji była
też przyszłość prac hodowlanych nad roślinami
strączkowymi, zwłaszcza w obliczu zaproponowanego przez rząd memorandum na wprowadzenie w życie zapisów ustawy o paszach, w części
dotyczącej stosowania w żywieniu zwierząt śruty
sojowej z GMO. Zdaniem dyskutantów obserwuje się znaczne zwiększenie popytu na nasiona
siewne roślin strączkowych, w tym zwłaszcza łubinu słodkiego. Wzrastająca popularność roślin
strączkowych wynika z możliwości uzyskania
dopłat w programach rolno-środowiskowych, ale
także z wprowadzania rolnictwa integrowanego. I
wreszcie trzecia główna przyczyna – wielu rolników zwyczajnie dostrzega konieczność wprowadzenia do prawie monokulturowych upraw zbóż
roślin strączkowych z uwagi na stale pogarszający się stan sanitarny gleby, postępującą degradację materii organicznej i stosowane uproszczenia
w uprawie roli.
Członkowie seminarium wyrazili poparcie dla
zaproponowanej Polsce przez International Lupin Association organizacji światowej konferencji
łubinowej w 2011 r. Na zakończenie seminarium
ustalono, że kolejna IX ogólnopolska i międzynarodowa konferencja łubinowa PTŁ odbędzie
się na początku lipca 2009 r. w Uniwersytecie
Technologiczno-Przyrodniczym w Bydgoszczy.
Wszelkie informacje dotyczące Polskiego Towarzystwa Łubinowego znaleźć można na www.
ptl.utp.edu.pl.
7
Janusz Prusiński
Polskie Towarzystwo Łubinowe
Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy
w Bydgoszczy
OZIME STRĄCZKOWE – UTOPIA
CZY MOŻE UZASADNIONA
KONIECZNOŚĆ ?
Trochę historii
W sobotnio-niedzielnym
wydaniu Kuriera Porannego z 24-25 grudnia 1938 r.
przeczytać można, że w
strukturze zasiewów II Rzeczypospolitej
wszystkie
zboża zajmowały aż 11,696
mln ha, tj. nieco ponad 66%
obsiewanych wówczas gruntów ornych. Autor
stwierdza, że „więcej zbóż bodaj zasiewać nie
podobna – w tej dziedzinie doszliśmy do kresu”.
Drugą grupą pod względem znaczenia gospodarczego przed II wojną światową były ziemniaki,
buraki i inne okopowe – 20%, następnie rośliny
motylkowate – 12% i przemysłowe – w kolejności len, konopie, rzepak, tytoń i chmiel – 2%.
Wśród motylkowatych dominowały w kolejności zajmowanych powierzchni: koniczyna – 931
tys. ha, łubin – 352 tys. ha, mieszanki strączkowe – 310 tys. ha, seradela – 261 tys. ha, groch
jadalny – 138 tys. ha, fasola z bobem – 33 tys. ha
i inne pastewne – 90 tys. ha – łącznie ponad 2,11
mln ha. Autor artykułu stwierdza, że w stosunku
do potrzeb zasiewy roślin strączkowych są bezwzględnie niedostateczne. Jeszcze w 1970 r. ich
uprawa w naszym kraju zajmowała ponad 1360
tys. ha, w tym 300 tys. ha na nasiona, 660 tys. na
zielonkę w plonie głównym i 400 tys. ha w poplonach. Rozwój fermowej produkcji zwierzęcej
na początku lat 70-tych ubiegłego stulecia wpłynął na zwiększenie zapotrzebowania na białko
8
roślinne dla trzody i drobiu oraz silnie stymulował import pasz białkowych za tzw. dewizy.
Szacuje się, że w latach 1970-1982 wartość importu ziarna zbóż i pasz o wysokiej zawartości
białka wyniósł około 11 mld dolarów.
O stanie obecnym
A jak wygląda struktura zasiewów i udział
strączkowych w Polsce obecnie? Zdecydowanie, jak przed wojną, dominują zboża, którymi
obsiewa się każdego roku 8,3-8,5 mln ha, co stanowi jednak aż 73-75% gruntów ornych. Udział
roślin motylkowatych z 12% w 1938 r. spadł do
niespotykanego w powojennej historii naszego
kraju poziomu niewiele ponad 2%, a strączkowych zaledwie 1%. Obecnie uprawia się około
38 tys. ha strączkowych jadalnych (groch, fasola
i bób) i 100 tys. ha strączkowych pastewnych.
Uważa się, że aktualnie małe znaczenie roślin
strączkowych w bilansie białka roślinnego w
naszym kraju (2%) wynika przede wszystkim
z niskiej plenności i małej wierności plonowania tej grupy roślin. Należy jasno też stwierdzić,
że dzisiaj rola roślin strączkowych jest inaczej
postrzegana niż jeszcze kilkadziesiąt czy nawet
kilkanaście lat temu. Wraz z postępem technicznym w uprawie roli, nawożeniu i ochronie
roślin, agrotechniczne znaczenie następstwa roślin, a zwłaszcza obecność gatunków strączkowych w zmianowaniu, stały się mniej znaczące.
Teraz zmianowania zawierają po kilka gatunków i są zdominowane przez wysoko plonujące
ozime formy zbóż. Przeważający udział zbóż i
kurczenie się zasiewów innych grup powodują, że współczesne rolnictwo polega na uprawie
roślin w monokulturze, która wymaga intensywnego nawożenia mineralnego i intensywnej
ochrony roślin przed chwastami, chorobami i
szkodnikami, zupełnie pozbywając się podstawowych zasad prawidłowego następstwa roślin
i częstotliwości przychodzenia danej rośliny na
to samo pole. Przy okazji rosną koszty uprawy z
racji konieczności stosowania coraz większych
nakładów na przemysłowe środki produkcji,
rośnie też zagrożenie dla środowiska glebowego, co w dobie propagowania rolnictwa zrównoważonego zaczyna mieć istotne znaczenie także
w naszym kraju. Szacowane przez GUS zbiory
zbóż w 2008 r. wyniosą 23,1-23,6 mln ton wobec potrzeb określanych przez tzw. komfort
zbożowy na poziomie około 30 mln ton (800
kg rocznie per capita). Jaki mógłby być wpływ
12% (przedwojennego) udziału roślin bobowatych na beznakładowy i proekologiczny wzrost
produkcji zbóż wynikający z dobroczynnego ich
wpływu na plonowanie pszenicy czy żyta? Warto podkreślić, że w wielu stanach USA udział roślin strączkowych (soi) w strukturze zasiewów
wynosi od 30 do 50%.
Po niepowodzeniu introdukcji soi w Europie
(obecny areał w UE wynosi nieco ponad 400 tys.
ha, a w świecie 90 mln ha), wiele zachodnioeuropejskich ośrodków naukowych skierowało
swoją uwagę na groch siewny, bobik i łubin biały, a w krajach Europy centralnej także na łubiny żółty i wąskolistny, mimo stale dominującej
roli śruty sojowej na światowym rynku pasz.
Wielce jednostronne uzależnienie się od kilku
głównych producentów-eksporterów śruty sojowej na świecie nie jest zjawiskiem pożądanym i
korzystnym, jednak w odróżnieniu od podobnej
przecież sytuacji w przypadku dostawców np.
paliw płynnych, nikt nie bije na larum. Tymczasem możliwość rezygnacji z połowy importowanej śruty na rzecz nasion strączkowych wyprodukowanych w kraju (wymagana powierzchnia
około 650 tys. ha) przyczyni się nie tylko do
zmniejszenia kosztownego importu, ale także
wpłynie pozytywnie na całą produkcję roślinną,
w tym na mniejsze zużycie azotowych nawozów
mineralnych, zwiększone beznakładowo plono-
wanie roślin następczych i wiele innych korzyści dla środowiska.
Jare czy ozime?
Problem globalnego ocieplenia, zmian klimatu i ich różnorodnego, negatywnego wpływu na
życie człowieka, w tym na produkcje rolniczą
jest jednym z najbardziej dramatycznych wyzwań ludzkości. Mając na uwadze obserwowane także w naszym kraju ocieplanie klimatu
i występujące negatywne zjawiska pogodowe,
specjaliści przewidują coraz trudniejsze warunki produkcji roślinnej wynikające ze zbyt małej
retencji wody w Polsce, nieopłacalnych technologii nawadniania roślin rolniczych oraz coraz
większych kosztów produkcji. Susza czy posuchy majowe nie dotyczą już maja i Niżu Polskiego, ale wielu letnich miesięcy i dużej części
naszego kraju; ich systematyczne pojawianie się
wskazuje na wyraźne tendencje i rosnące trudności w produkcji roślinnej. Na dużej części kraju,
zwłaszcza na glebach lekkich w takich warunkach rośliny cierpią na głęboki deficyt wody.
Zarówno wysokość jak i wierność plonu nasion i jarych i ozimych form zbóż czy roślin
strączkowych są silnie uzależnione od warunków klimatycznych, w tym zwłaszcza od ilości i
rozkładu opadów, a w przypadku form ozimych
także minimalnej temperatury, czasu jej trwania, czy też występowania i grubości okrywy
śnieżnej. Średnie potencjalne (wg COBORU
2004-2006) plony ziarna zbóż jarych wynoszą
w Polsce od 6,47 t.ha-1 dla owsa do 7,24 t.ha-1
dla pszenicy; w przypadku roślin strączkowych
odpowiednio od 2,10 t.ha-1 dla łubinu żółtego do
5,70 t.ha-1 dla grochu siewnego ogólnoużytkowego. Tymczasem zboża ozime plonują wyżej
niż jare - pszenica o 32,3%, pszenżyto o 32,5%,
a jęczmień o 18,6%, przy czym w produkcji jest
to różnica nieprzekraczająca 20%. Podobnych
przykładów dotyczących wyższego plonowania
odmian ozimych roślin strączkowych nad jarymi z oczywistych względów w Polsce nie ma.
Wyniki nielicznych badań nad porównaniem
plenności obu form w Europie wskazują przede wszystkim na większą wierność plonowania
form ozimych, a także ich plenności nawet o 3740% niż form jarych.
W praktyce, zarówno u zbóż jak i roślin strączkowych uzyskiwane plony nasion są niższe o
9
więcej niż połowę od potencjalnych. Brak kompleksowości technologii uprawy, nieprzestrzeganie wielu podstawowych zasad agrotechniki,
a także niskie wykorzystanie przemysłowych
środków produkcji i powszechne stosowanie
nieodnawianego przez lata materiału siewnego,
to główne przyczyny bardzo niskiego wykorzystania potencjału produkcyjnego współczesnych
odmian. W takiej sytuacji uprawa form ozimych,
potencjalnie wyżej plonujących od jarych, wydaje się ze wszech miar uzasadniona. Wielu ekspertów w Europie wskazuje na konieczność siewu ozimych odmian zbóż wszędzie tam, gdzie
jest to możliwe; do tego celu wykorzystywane
są nowe przewódkowe odmiany zbóż, głównie
pszenicy jarej, które wysiewane późną jesienią
po burakach czy kukurydzy, czy nawet w okresie
zimowym, przy łagodnej i sprzyjającej siewom
pogodzie, dorównują plennością odmianom ozimym.
Dlaczego ozime?
Formy ozime roślin strączkowych charakteryzują się w stosunku do form jarych wyższą plennością i wiernością plonowania, które wynikają
m.in. z:
– pełnej wernalizacji roślin w okresie zimowym,
– większej odporności roślin na niską temperaturę,
– silniejszego i szybciej rozwiniętego systemu
korzeniowego wczesną wiosną, co pozwala
uniknąć im niekorzystnych skutków posuch
majowych i niedoborów wody w okresie
kwitnienia oraz zawiązywania owoców i nasion,
– lepszego wykorzystania wody pozimowej
i uniknięcia niedoborów wody w okresie
największego na nią zapotrzebowania (VI i
VII),
– szybszego wzrostu na wiosnę i uniknięcia
niekorzystnych skutków wysokiej temperatury w czerwcu, na co większość gatunków
wykazuje wrażliwość,
– szybszego i bujniejszego zakwitania roślin
na wiosnę, gdyż niższa temperatura w okresie po siewie, znacznie skraca czas potrzebny
do zakwitnięcia roślin i korzystnie wpływa
na liczbę wytworzonych kwiatów i strąków
oraz na produkcyjność pojedynczych roślin;
10
–
–
–
–
kwitnienie odbywa się najbardziej efektywnie
w umiarkowanie wysokich temperaturach, od
15 do 25oC; w wyższych temperaturach lub
przy niedostatku wody znacznie wzrasta sterylność pyłku,
korzystniejszych wartości najważniejszych
strukturalnych elementów plonowania, np.
większej liczby, a nawet rozmiarów strąków,
mniejszej podatności roślin na choroby i
szkodniki, wynikającej głównie z tzw. odporności pozornej,
dłuższego okresu gromadzenia plonu,
bardziej równomiernego i szybszego dojrzewania.
Najważniejszą cechą ozimych form strączkowych, silnie skorelowaną z wysokością plonu
nasion jest zdolność roślin do dobrego przezimowania. Stwierdzono, że klimatyczna adaptacja odmian ozimych i ich potencjał plonowania
są uzależnione od czasu zakwitania oraz długości okresu wegetacji, co wynika bezpośrednio
z temperatury i wrażliwości fotoperiodycznej
odmian. Rośliny ozimych odmian, np. grochu,
charakteryzują się drobnymi liśćmi i krótkimi
międzywęźlami przed zakończeniem jesiennej
wegetacji, co umożliwia im lepsze przezimowanie. Tolerancja roślin ozimych na ujemną temperaturę wynika z braku ich zdolności do tworzenia
kryształów lodu lub do wytrzymania wewnątrzlub zewnątrzkomórkowego ich powstawania.
Rośliny są zdolne do wytrzymania niskiej temperatury dzięki mechanizmom, które opóźniają
zamarzanie, obniżając temperaturę krystalizacji
wody i zwiększając zakres przechłodzenia wody
komórkowej. Tego typu mechanizm jest zależny od zmian potencjału osmotycznego wody w
komórkach, ilości wody związanej cytoplazmatycznie i integralności membran cytoplazmatycznych.
Odporność lub podatność roślin na mróz jest
też cechą ściśle zaprogramowaną genetycznie,
jednak także silnie modyfikowaną przez endo- i
egzogenne czynniki, np. przez sprawność aparatów naprawczych usuwających powstające w
okresie zimy uszkodzenia roślin. Wykazano, że
kwas abscysynowy stymuluje aklimatyzację i
przyspiesza hartowanie roślin, a retardanty np.
CCC również zwiększają odporność na chłód,
najprawdopodobniej na skutek inhibicji bio-
stralii uprawiane są ozime formy strączkowych.
W Polsce znane są pojedyncze próby uprawy
ozimych rodów grochu pochodzących z hodowli we Francji oraz linii polsko-francuskich z
hodowli roślin w Więcławicach (woj. kujawskopomorskie). Próby były nieudane, a za główną
przyczynę niepowodzenia uznano brak dostatecznej zimotrwałości roślin lub bardzo dużą
zmienność przezimowania w warunkach naszego kraju. Może warto wykonać doświadczenia
w różnych rejonach naszego kraju nad terminem
siewu i fazą rozwojową niezbędną dla dobrego
przezimowania roślin strączkowych, może należy sprawdzić w polu informacje fizjologów o
znaczeniu retardantów wzrostu w zwiększaniu
przezimowania roślin strączkowych, może warto wreszcie założyć doświadczenia nad sposobem ochrony roślin przed niską temperaturą w
okresie zimowania – w wielu pracach znaleźć
można różne rozwiązania, np. siew w wysokie
ściernisko, wsianie gorczycy w międzyrzędzia,
obredlenie roślin, przykrycie ich słomą etc.
Czwarte w kolejności znaczenie słowa utopia
według Encyklopedii Popularnej PWN oznacza
potocznie wszelkie nieziszczalne projekty, szlachetne, ale całkowicie nierealne pomysły. Specjaliści od żywienia zwierząt twierdzą, że nie
można w całości zrezygnować ze śruty sojowej,
zwłaszcza w żywieniu drobiu, ale w żywieniu
innych grup zwierząt możliwe jest jej zastąpienie nawet w 50% białkiem innych gatunków
roślin strączkowych bez pogarszania wyników
produkcyjnych. Może panaceum na narzekania
ekonomistów i rolników na niskie i zmienne w
latach plony jarych roślin strączkowych będą
ozime ich odmiany? Ostatnie decyzje rządu
przewidujące przesunięcie zakazu stosowania w
Polsce pasz wysokobiałkowych wyprodukowanych z soi zmodyfikowanej genetycznie do końca 2012 r. powinny pozwolić na przygotowanie
rządowych programów wsparcia produkcji wysokobiałkowych pasz alternatywnych, w tym
między innymi pozyskiwanych z nasion jarych,
czy też ozimych odmian roślin strączkowych.
Zwiększenie potencjału i wierności plonowania
tej grupy roślin należą do najważniejszych czynPodsumowanie
ników, które mogą w wydatny sposób przyczyW wielu krajach Europy Zachodniej (połu- nić się do większego zainteresowania ich upradniowych terenach Portugali, Francji, Hiszpanii wą.
czy Niemiec, a także USA i Chile) oraz w Ausyntezy giberelin, które są z kolei inhibitorem
nabywania przez rośliny odporności na niską
temperaturę. Retardanty stosowane w młodocianej fazie wzrostu roślin stymulują procesy
przygotowujące rośliny do zimowania, a także
wpływają korzystnie na ich rozwój, kwitnienie
i owocowanie.
Wiadomo, że wrażliwość roślin na niską temperaturę maleje wraz z ich wiekiem - stąd tak
ważny jest dobór właściwego terminu ich siewu. Badania europejskie wskazują na najbardziej korzystny termin siewu grochu na początek trzeciej dekady września w Irlandii, połowę
listopada w Anglii, przełom października i listopada w krajach byłej Jugosławii, azjatyckie – na
początek września w Indiach, a bliskowschodnie – na połowę stycznia w Jordanii. Wysiew w
tych terminach gwarantował uzyskanie wystarczającej do dobrego plonowania obsady roślin
na wiosnę. W Niemczech najwcześniejszego
terminu siewu wymaga łubin biały; wysiew na
początku września zapewnia wystarczający rozwój roślin zdolnych do dobrego przezimowania.
Zalecany termin siewu dla bobiku przypada na
środek października, a dla grochu na koniec
tego miesiąca. Wszystkie w.w. gatunki znosiły
dobrze spadki temperatury nawet do -12oC. W
warunkach północnych Włoch temperatura w
zimie -7,3oC nie powodowała istotnych uszkodzeń grochu. Rośliny krajowych jarych odmian
tych gatunków znoszą krótkotrwałe przymrozki
od -5oC (groch siewny) do -7oC (bobik), a nawet
-8oC (łubin biały), a np. ozime ekotypy łubinu
białego typu Georgian z Azerbejdżanu wytrzymują temperaturę do -10 do -15oC.
Wytrzymałość roślin na niskie temperatury
decyduje o obsadzie roślin na wiosnę. Zapewne
tradycyjne rozgałęziające się odmiany, np. łubinów, będą mogły rekompensować utratę liczby roślin na 1 m2 tworzeniem plonu na pędach
bocznych. Rośliny bobiku i grochu w zasadzie
się nie rozgałęziają i stąd dla nich ważniejsza
będzie zbliżona do optymalnej obsada roślin
plonujących.
11
Tadeusz Oleksiak
Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin
w Radzikowie
RYNEK NASION ROŚLIN
ROLNICZYCH
Produkcja materiału
siewnego
Według danych Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin
i Nasiennictwa (PIORiN) w
roku gospodarczym 2006/07,
do sprzedaży zakwalifikowano o 16,4% nasion zbóż
więcej niż w roku poprzednim (tab. 1). Produkcja nasion jęczmienia jarego
zwiększyła się o 45,9%, owsa o 32,2%, a żyta o
24,7%. Odnotowano również wyraźny wzrost podaży nasion jęczmienia ozimego i pszenicy ozimej.
W 2006/07 r. najbardziej wzrosła produkcja nasienna motylkowatych drobnonasiennych i traw.
Wzrost podaży motylkowatych wynikał głównie
z dużej produkcji nasion esparcety, jeszcze do
niedawna gatunku praktycznie nieistniejącego w
uprawie. W stosunku do ubiegłego roku ponad
trzykrotnie wzrosła również produkcja nasion lu-
cerny mieszańcowej, w uprzednich latach jednej
z polskich specjalności eksportowych. Mimo tego
wzrostu udział jej w produkcji motylkowatych
drobnonasiennych stanowi niespełna 3%. Spośród
roślin motylkowatych znaczący udział w produkcji
stale utrzymuje tylko koniczyna czerwona, której
nasiona w roku gospodarczym 2006/07 stanowiły 54,7% zakwalifikowanych do sprzedaży nasion
motylkowych drobnonasiennych.
Podaż nasion traw wyprodukowanych w kraju zwiększyła się ponad dwukrotnie. Najbardziej
wzrosła produkcja mniej popularnych gatunków
takich jak: kostrzewa trzcinowa, mietlica biaława,
wiechlina łąkowa. Nasiona trzech gatunków: życicy trwałej, życicy wielokwiatowej i kostrzewy
czerwonej stanowiły ponad 87% krajowej produkcji traw.
W roku gospodarczym 2006/2007 zmalała produkcja nasion kukurydzy (o 30%), nasion rzepaku,
buraków cukrowych i pastewnych oraz nasion roślin strączkowych.
1250
120
1200
100
80
1150
60
1100
40
1050
20
1000
0
2003
2004
2005
2006
2007
tys.ha
liczba odmian
Rys.1 Liczba zarejestrowanych odmian i powierzchnia kwalifikacji
polowej ro�lin rolniczych
2008
Liczba odmian w Krajowym Rejestrze
Powierzchnia kwalifikacji polowej ro�lin rolniczych
nasiennych zbó� zg�oszonych do kwalifikacji w 2008 r. by�a o 25,6% wi�ksza ni� w 2007 r.
12
(tab. 2). Spo�ród zbó� ozimych najbardziej zwi�kszy�a si� powierzchnia plantacji nasiennych
�yta (o 48,1%) i j�czmienia (o 26,1%). Wzrasta równie� powierzchnia plantacji nasiennych
zbó� jarych; pszen�yta (o 37,5%), j�czmienia (o 32,2%), owsa (o 27,8%) i pszenicy (o
23,4%). Zwi�ksza si� równie� produkcja gatunków, do niedawna, o marginalnym znaczeniu:
Tab. 1. Poda� nasion zakwalifikowanych w laboratoriach Stacji Oceny Nasion
Ro�liny i grupy ro�lin
2002/03
tys. ton
Zbo�a
2003/04
kg/ha*)
tys. ton
2004/05
kg/ha*)
tys. ton
2005/06
kg/ha*)
tys. ton
2006/07
kg/ha*)
tys. ton
kg/ha*)
2006 / 07
2005 / 06
2006 / 07
2002 / 03
%
%
185,9
22,4
139,6
17,1
148,7
18,2
99,6
13,1
115,9
14,3
116,4
62,3
pszenica ozima
71,2
35,9
52,7
28,5
51,0
26,9
35,1
19,0
39,4
21,9
112,3
55,3
pszenica jara
21,6
45,7
19,2
41,4
12,8
30,9
9,2
24,3
9,0
j�czmie� jary
�yto
owies
97,8
41,7
Rys.1 Liczba zarejestrowanych odmian i powierzchnia kwalifikacji
31,2
35,4
25,3
27,9
31,1
35,2
19,4
20,0
28,3
26,6
145,9
ro�lin
rolniczych
18,2
10,8
12,7 polowej
8,5
14,1
9,1
7,3
5,2
9,1
6,9
124,7
100,0
5,1
1250
pszen�yto ozime
pszen�yto jare
1200
liczba odmian
Kukurydza
Burak cukrowy
Str�czkowe
Motylkowe
Trawy
1,8
14,8
5,2
40,3
4,1
28,4
23,7
5,1
32,9
12,3
17,8
8,2
15,6
9,9
19,0
5,9
10,9
7,8
14,5
23,2
29,2
17,7
20,8
22,6
23,9
16,8
15,6
15,4
14,3
3,1
24,6
2,0
19,0
2,0
17,5
1,8
15,2
1,8
15,3
3,5
7,1
2,6
7,2
3,7
5,7
5,3
8,0
3,7
5,6
0,62
0,5
0,34
0,4
0,12
0,4
0,10
0,4
0,08
0,3
1150
1,06
31,3
1,03
27,0
1,11
34,8
1,15
37,6
0,88
30,4
2,24
5,1
3,22
7,6
4,28
8,0
1,60
3,1
0,84
1,3
1100
5,57
25,0
4,00
36,7
5,30
47,7
3,07
23,4
2,96
21,0
3,6
0,20
1,2
0,20
1,7
0,51
Burak pastewny
Rzepak ozimy
28,6
1050
0,31
3,05
0,9
x
0,25
2,52
x
3,77
x
4,25
x
3,5
9,28
x
1000
2004
2005
90,7
50,0
132,2
63,4
120
91,7
66,4
100,0
58,1
100
69,8
105,7
77,0
8076,5
6052,5
96,4
40253,5
12,4
218,4
83,0
37,5
53,1
163,5
304,3
20
*) - kg nasion na 1 hektar obsianej powierzchni
�ród�o: Pa�stwowa Inspekcja Ochrony Ro�lin i Nasiennictwa /PIORiN/, GUS, obliczenia w�asne
2003
124,4
tys.ha
j�czmie� ozimy
0
2006
2007
2008
ła się powierzchnia plantacji nasiennych żyta (o
Liczba odmian w Krajowym
Rejestrze
W 2007 r. po raz pierwszy od wielu lat odnoto- 48,1%) i jęczmienia (o 26,1%). Wzrasta również
plantacji
nasiennych zbóż jarych;
Powierzchnia
kwalifikacji
polowej ro�lin
rolniczych
wano znaczący wzrost powierzchni
plantacji
na- powierzchnia
pszenżyta
(o
37,5%),
jęczmienia
(o 32,2%), owsa
siennych roślin rolniczych. Powierzchnia zakwalifikowanych plantacji wynosiła 86,8 tys. ha i była (o 27,8%) i pszenicy (o 23,4%). Zwiększa się równasiennych
zbó� zg�oszonych do kwalifikacji w 2008 r. by�a o 25,6% wi�ksza ni� w 2007 r.
o 15,5% wyższa niż rok wcześniej. Na podstawie nież produkcja gatunków, do niedawna, o marginalnym znaczeniu:
pszenicyplantacji
twardej inasiennych
żyta jarego.
ozimych
najbardziej
zwi�kszy�a
si� powierzchnia
(tab.
2).
Spo�ród
wstępnych danych zbó�
dotyczących
zgłoszeń
plantacji
produkcji
nasiennej żyta
udział nasiennych
mieszańców
�yta
(o 48,1%)
i j�czmienia
26,1%).
WzrastaWrównie�
powierzchnia
plantacji
nasiennych
do oceny
polowej w(o
2008
r. widoczna
przekroczył
30%,
głównie
są
to
odmiany
zagrajarych;
pszen�yta
(o
37,5%),
j�czmienia
(o
32,2%),
owsa
(o
27,8%)
i
pszenicy
(o
zbó�
jest tendencja wzrostowa w produkcji nasiennej
niczne.
W
strukturze
plantacji
nasiennych
psze23,4%).
Zwi�ksza
si�1).
równie�
produkcja
gatunków, do niedawna, o marginalnym znaczeniu:
roślin rolniczych
(rys.
Powierzchnia
plantacji
nicy ozimej
się wysoki udział
odmian
pszenicy
twardej
i
�yta
jarego.
W
produkcji
�ytautrzymuje
udzia� miesza�ców
przekroczy�
nasiennych zbóż zgłoszonych do kwalifikacji w nasiennej
jakościowych.
W 2008
r. stanowią
one ponad
60%
s� to odmiany
zagraniczne.
W strukturze
plantacji
nasiennych
pszenicy
ozimej
30%,
2008 r.g�ównie
była o 25,6%
większa niż
w 2007 r. (tab.
powierzchni
zgłoszonych
do
kwalifikacji
plantacji
utrzymuje
udzia�
odmian
jako�ciowych. W 2008 r. stanowi� one ponad 60%
2). Spośród si�
zbóżwysoki
ozimych
najbardziej
zwiększypszenicy
(rys.(rys.
2). 2).
powierzchni zg�oszonych do kwalifikacji plantacji
pszenicy
Plantacje nasienne
Rys.2 Udzia� (%) odmian jako�ciowych (grupa A) w produkcji nasiennej
pszenicy ozimej (wg powierzchni plantacji nasiennych).
70
60
%
50
40
30
20
10
0
1999
2000
2001
2002
ogó�em
2003
2004
2005
2006
2007
2008*)
w tym zagraniczne
Tab. 2. Powierzchnia plantacji kwalifikowanych - tys. ha
Ro�liny i grupy
ro�lin
Zakwalifikowane
Zg�oszone do
kwalifikacji
13
Relacje
Tab. 2. Powierzchnia plantacji kwalifikowanych - tys. ha
Zgłoszone
do kwalifikacji
Zakwalifikowane
Rośliny i grupy roślin
Relacje
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2007 *)
2008 *)
2008/ 2007
% *)
2007/2002
% *)
83,3
64,0
63,2
50,4
44,8
55,2
57,4
72,1
125,6
66,3
pszenica ozima
26,1
20,3
20,0
15,6
13,0
15,4
16,0
19,4
121,3
59,0
pszenica jara
10,1
8,1
6,0
3,8
3,8
4,7
4,7
5,8
123,4
46,5
0,01
0,01
0,10
1000,0
x
Zboża
pszenica twarda
jęczmień ozimy
2,5
1,0
1,8
2,0
1,7
2,1
2,3
2,9
126,1
84,0
jęczmień jary
16,3
12,3
12,5
11,2
10,0
11,3
11,8
15,6
132,2
69,3
żyto
8,1
6,8
6,6
4,0
3,4
5,0
5,2
7,7
148,1
61,7
0,01
0,08
0,11
0,11
0,27
245,5
x
127,8
64,9
żyto jare
owies
7,7
4,7
4,7
3,2
3,8
5,0
5,4
6,9
pszenżyto ozime
8,7
7,9
8,6
6,8
5,6
7,5
7,9
9,4
119,0
86,2
pszenżyto jare
1,8
1,2
1,1
1,0
1,1
1,7
1,6
2,2
137,5
94,4
kukurydza
1,9
1,5
2,0
2,7
2,4
2,5
2,5
1,9
76,0
131,6
Ziemniak
6,9
6,3
5,9
4,6
5,3
5,5
5,7
5,5
96,5
79,7
Burak pastewny
0,5
0,6
0,6
0,7
0,6
0,5
0,5
0,5
100,0
100,0
Rzepak ozimy
1,2
1,6
1,8
0,7
0,6
1,0
1,0
1,1
110,0
83,3
Rzepak jary
0,1
0,3
0,3
0,1
0,1
0,4
0,4
0,3
75,0
400,0
Strączkowe
5,3
4,0
3,9
3,5
3,5
3,6
3,8
4,4
115,8
67,9
Motylkowe
0,8
0,7
0,7
0,8
1,1
1,6
1,8
1,5
83,3
200,0
Trawy
6,6
5,9
7,9
10,4
14,5
13,5
15,4
14,1
91,6
204,5
*) wstępne dane na podstawie zgłoszeń
Źródło: Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa /PIORiN/, obliczenia własne.
Rys. 3 Liczba odmian ro�lin rolniczych w Rejestrze Odmian
350
300
250
200
150
100
50
0
Zbo�a
Kukury dza
Ziemniaki
Buraki
cukrowe
2006
Buraki
pastewne
2007
Str�czkowe
Moty lkowe
Trawy
Oleiste
2008
Nie oznacza to jednak os�abienia konkurencji czy spadku zainteresowania ze strony
14
firm zagranicznych. Na rynku nasiennym wzros�a znacznie liczba odmian ze Wspólnego
Katalogu (the Common Catalogue), nie rejestrowanych w Polsce. W 2007 r. ich udzia� w
powierzchni plantacji nasiennych wynosi� 8,6%, najwi�kszy by� na plantacjach pszenic
jako�ciowych 19,6% i sadzeniaków ziemniaka 16,8%.
W 2008 r. o 15,8% zwiększyła się powierzchnia plantacji nasiennych roślin strączkowych, a o
10% powierzchnia plantacji nasiennych rzepaku
ozimego.
Zmniejszyła się natomiast powierzchnia plantacji nasiennych kukurydzy (o 24%), rzepaku jarego
(o 25%) i motylkowatych drobnonasiennych (o
16,4%). Spośród roślin motylkowatych znaczący
udział w produkcji stale utrzymuje praktycznie
tylko koniczyna czerwona. Spośród pozostałych
gatunków gospodarcze znaczenie mają uprawy nasienne koniczyny białej i lucerny mieszańcowej.
Niewielkie są zmiany w powierzchni zasiewów
plantacji nasiennych sadzeniaków ziemniaka, buraków pastewnych i traw. Spośród liczących się w
uprawie gatunków wzrosły powierzchnie plantacji
kostrzew: łąkowej i trzcinowej oraz kupkówki, a
zmniejszyła się powierzchnia uprawy życicy wielokwiatowej. Jednak nie zaszły większe zmiany w
gatunkowej strukturze zasiewów traw. W strukturze plantacji nasiennych traw dominują w dalszym
ciągu dwa gatunki: życica trwała 42,2% i kostrzewa czerwona 21,4%.
Odmiany
Bogata jest oferta nowych odmian roślin rolniczych. W Krajowym Rejestrze Odmian Roślin
Rolniczych znajduje się 1227 odmian (rys. 1).
Zwiększyła się liczba odmian roślin oleistych (o
19,3%), kukurydzy (o 4,2%) i traw, zmniejszyła
się liczba strączkowych, motylkowatych i buraków pastewnych (rys. 3). W 2008 r. wzrósł w
stosunku do roku poprzedniego udział odmian zagranicznych w Rejestrze Odmian i wynosił 49,2%.
W rejestrach odmian zbóż, ziemniaków, roślin
strączkowych i buraków pastewnych wciąż dominują odmiany hodowli krajowej, a w produkcji
traw udział odmian polskich wyraźnie się zwiększył (rys. 4). Nie oznacza to jednak osłabienia
konkurencji czy spadku zainteresowania ze strony
firm zagranicznych. Na rynku nasiennym wzrosła
znacznie liczba odmian ze Wspólnego Katalogu
(the Common Catalogue), nie rejestrowanych w
Polsce. W 2007 r. ich udział w powierzchni plantacji nasiennych wynosił 8,6%, największy był na
plantacjach pszenic jakościowych 19,6% i sadzeniaków ziemniaka 16,8%.
Oferowane do uprawy w 2008 r. odmiany zbóż
pochodzą z 30 hodowli krajowych i zagranicznych. Przeważają odmiany krajowe. Ich udział w
Krajowym Rejestrze Odmian mimo, że stopniowo
się zmniejsza, wciąż jest wysoki i wynosi 68,6%.
Podobny udział odmiany krajowe mają też w
strukturze plantacji nasiennych. Hodowle zagra-
Rys.4 Udzia� odmian hodowli krajowych i zagranicznych w Rejestrze Odmian w Polsce - kolejno w latach 2005, 2006, 2007 i 2008
100%
80%
60%
40%
20%
0%
Zbo�a
Kukurydza
Ziemniaki
Buraki cukrowe Buraki pastewne
hodowla polska
Str�czkowe
Motylkowe
drobnonasienne
Trawy
Oleiste i
w�ókniste
hodowle zagraniczne
15
Rys. 5
Rys. 5. Sprzeadaż nasion traw wg gatunków w sezonie 2006/2007
Sprzeda� nasion traw wg gatunków w sezonie 2006/2007
a) gatunkowa struktura rynku
Wiechlina ��kowa
3,2%
Kostrzewa czerwona
19,0%
Kostrzewa ��kowa
3,8%
Tymotka ��kowa
4,3%
Kupkówka pospolita
3,1%
�ycica
wielokwiatowa
20,3%
Pozosta�e gatunki
9,2%
�ycica trwa�a
37,1%
b) wielko�� sprzeda�y nasion (t)
5000
4500
4000
krajowe
z importu
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
�ycica trwa�a
�ycica
wielokwiatowa
Wiechlina
��kowa
Kostrzewa
czerwona
Kostrzewa
��kowa
Tymotka
��kowa
Kupkówka
pospolita
Pozosta�e
gatunki
siewnego (rys. 7). Stosunkowo najwi�cej kwalifikowanego materia�u siewnego zbó�
sprzedaje si� w województwach: �l�skim, kujawsko-pomorskim lubuskim, i dolno�l�skim,
W ostatnich latach udział zagranicznych odniczne dominują
w produkcji nasion
jęczmienia: i lubelskim.
mazowieckim
najmniej
za� w �wi�tokrzyskim,
jarego 66% i ozimego 79%. Wysoki jest też udział
nasion zagranicznych odmian żyta 40% i pszenic
38%.
mian ziemniaków w Krajowym Rejestrze Odmian
zwiększył się do 42,6%. Szczególnie silna jest
konkurencja zagranicznych odmian ziemniaków
bardzo wczesnych i wczesnych, stanowiących po-
16
8
Rys.6 Udzia� kwalifikowanego materia�u siewnego w zasiewach
25
20
%
15
10
Rys.6 Udzia� kwalifikowanego
materia�u
siewnego w zasiewach
Rys.6 Udzia� kwalifikowanego
materia�u siewnego
w zasiewach
5
025
20
%
15
10
25
Zbo�a
Pszenica
20
ozima
%
15
Pszenica
jara
J�czmie�
ozimy
2005/2006
J�czmie�
jary
2006/2007
�yto
Owies
Pszen�yto
Ziemniak
2007/2008
10
Rys.7. Udzia� procentowy kwalifikowanego materia�u siewnego w zasiewach zbó� w 2007 r.
5 odmian oferowanych w bądź gatunków ściśle związanych z przemysłem
nad 50%
ogólnej liczby
5
tych grupach wczesności. Największy jest udział przetwórczym.
zagranicznych
odmian 0rzepaku (80%), kukurydzy
0
Obrót i zaopatrzenie
w materiał
Zbo�a
Pszenica
Pszenica
J�czmie�
J�czmie�
�ytosiewny
Owies
Pszen�yto
(74,8%) i buraka
czyli
gatunZbo�a cukrowego
Pszenica(75,7%),
Pszenica
J�czmie�
J�czmie�
�yto
Owies
Pszen�yto
Ziemniak
ozima
jara
ozimy
jary
ozima
ozimy
ków, w których dominują
odmianyjara
mieszańcowe,
W jary
obrocie kwalifikowanym materiałem siewnym zbóż, roślin strączkowych, ziemniaków oraz
2005/2006
2006/2007
2005/2006
2007/2008
2006/2007
Z
2007/2008
Rys.7. Udzia�
procentowy kwalifikowanego
materia�u
siewnego
w zasiewach
Rys.7. Udzia� procentowy
kwalifikowanego
w zasiewach
zbó�
w 2007 r. zbó� w 2007
Ceny materia�u siewnego
Wprowadzenie w 2007 r. dop�at z tytu�u zu�ytego do siewu lub sadzenia materia�u
siewnego zbó�, ziemniaków i ro�lin str�czkowych spowodowa�o wzrost zainteresowania
kwalifikowanym materia�em siewnym. Na podstawie liczby z�o�onych wniosków mo�na
stwierdzi� �e najwi�ksze zainteresowanie dop�atami mia�o miejsce w województwach
wielkopolskim i kujawsko-pomorskim. Poprawa op�acalno�ci produkcji, wzrost popytu, jak
równie� mniejsze zbiory nasion spowodowa�y wzrost cen kwalifikowanego materia�u
9
17
Ceny materia�uCeny
siewnego
Wprowadzenie
w z2007
r. zu�ytego
dop�at z tytu�u
zu�ytego
do siewu
lub sadzenia materia
Wprowadzenie w
2007 r. dop�at
tytu�u
do siewu
lub sadzenia
materia�u
ziemniaków
i
ro�lin
str�czkowych
spowodowa�o
wzrost
siewnego
zbó�,
siewnego zbó�, ziemniaków i ro�lin str�czkowych spowodowa�o wzrost zainteresowaniazainteresowan
siewnym. liczby
Na podstawie
liczby
z�o�onych
wniosków mo�n
materia�em
Na podstawie
z�o�onych
wniosków
mo�na
kwalifikowanymkwalifikowanym
materia�em siewnym.
rzepaku przeważają nasiona i sadzeniaki wyprodukowane w kraju. Wysoki jest natomiast udział
wyprodukowanych za granicą nasion buraków cukrowych (88%), motylkowatych (71%) i kukurydzy (83%).
Wzrasta sprzedaż i udział nasion wyprodukowanych w kraju w zaopatrzeniu w materiał siewny
traw. Jeszcze dwa lata temu ponad połowa materiału siewnego oferowanego do sprzedaży pochodziła z zagranicy. W roku gospodarczym 2006/07,
udział importu w zaopatrzeniu wynosił 33%. Największy udział w krajowym rynku nasiennym traw
mają życica trwała (37%), życica wielokwiatowa
(20,3%), kostrzewa czerwona (19,0%). Nasiona
tych gatunków traw produkowane są głównie w
kraju (rys. 5). Spośród gatunków o liczącym się
udziale w rynku jedynie w przypadku kostrzewy
trzcinowej 68,1%, kupkówki pospolitej 68,2% i
tymotki 71,9%, dominuje import.
Sygnalizowane, na podstawie wyników PIORiN, tendencje wzrostu produkcji nasiennej nie
potwierdzają szacunki GUS. Na podstawie wstępnych szacunków w sprzedaży nasion w roku
2007/08 w dalszym ciągu przeważały tendencje
spadkowe (tab. 3). Sprzedaż nasion zbóż, w stosunku do roku poprzedniego, zmniejszyła się o
3,3%, a sprzedaż sadzeniaków o 4,2%.
W dalszym ciągu bardzo niski jest udział nasion
kwalifikowanych w zasiewach. Średni udział kwalifikowanego materiału siewnego zbóż w produkcji w 2008 r. (przy uwzględnianiu w zapotrzebowaniu na nasiona jedynie plantacji w czystym siewie) wyniósł 8,8%. Po uwzględnieniu mieszanek,
wskaźnik udziału nasion kwalifikowanych zbóż w
zasiewach wynosi 7,2%. Najwięcej nasion kwalifikowanych stosuje się w uprawie pszenicy jarej i
jęczmienia ozimego. Zmniejszył się udział kwalifikowanych sadzeniaków w 2008 r. i wyniósł 3,6%
(rys. 6). Utrzymuje się zróżnicowanie regionalne
w masie sprzedaży materiału siewnego (rys. 7).
Stosunkowo najwięcej kwalifikowanego materiału
siewnego zbóż sprzedaje się w województwach:
śląskim, kujawsko-pomorskim lubuskim, i dolnośląskim, najmniej zaś w świętokrzyskim, mazowieckim i lubelskim.
Ceny materiału siewnego
Wprowadzenie w 2007 r. dopłat z tytułu zużytego do siewu lub sadzenia materiału siewnego zbóż,
ziemniaków i roślin strączkowych spowodowało
wzrost zainteresowania kwalifikowanym materiałem siewnym. Na podstawie liczby złożonych
18
wniosków można stwierdzić że największe zainteresowanie dopłatami miało miejsce w województwach wielkopolskim i kujawsko-pomorskim.
Poprawa opłacalności produkcji, wzrost popytu,
jak również mniejsze zbiory nasion spowodowały
wzrost cen kwalifikowanego materiału siewnego
zbóż. Wiosną 2008 r. zapotrzebowanie na nasiona
zbóż było duże i przewyższało podaż, stąd też dominowały wzrostowe tendencje w kształtowaniu
się cen.
Wzrost cen nasion zbóż nie odbiega od obserwowanych prawidłowości wieloletnich. Ceny nasion są w dużym stopniu funkcją cen ziarna, a ich
zmiany i relację miedzy ceną nasion kwalifikowanych a ceną ziarna przedstawiono na przykładzie
pszenicy (rys. 8).
W latach 90-tych relacje te były niższe, bo
wynosiły 150-180%, ale wzrastały wraz ze stopniowym eliminowaniem budżetowych dotacji na
hodowlę roślin. Od kilku lat relacje te utrzymują się na względnie stałym poziomie. W okresie
ostatnich 5 lat wahały się w przedziale 170-260%,
średnio ponad 220%, czyli nieco mniej niż wynosi aktualna relacja cen nasion pszenicy do ziarna.
Wzrost relacji cen nasion do ziarna pszenicy jesienią bieżącego roku wynika głównie ze spadku cen
ziarna. W sierpniu ceny nasion pszenicy kształtują
się na poziomie roku poprzedniego, a w stosunku
do cen z wiosny 2008 r. są o około 20% niższe.
Wiosną bieżącego roku zapotrzebowanie na nasiona zbóż było duże i przewyższało podaż, stąd
też dominowały wzrostowe tendencje w kształtowaniu się cen. Jesienią podaż jest większa, ceny
ziarna niższe, stąd też i ceny nasion są niższe.
W 2008 r. ceny kwalifikowanego materiału
siewnego zbóż jarych były o 24-32% wyższe niż
w 2007 r. (tab.4). Natomiast prawie nie zmieniły
się ceny nasion zbóż ozimych. Czynnikiem różnicującym ceny nasion są odmiany. Nasiona odmian
jakościowych pszenic są około 10% droższe niż
nasiona odmian paszowych. Większe są różnice
cen nasion żyta, od 140 zł/dt nasion odmian populacyjnych do 250-360 zł/dt dla odmian mieszańcowych. Nasiona odmian mieszańcowych żyta coraz
częściej sprzedawane są jako jednostki siewne,
podobnie jak ma to miejsce w przypadku mieszańców kukurydzy i rzepaku.
W 2008 r. mniejsze było zainteresowanie uprawą kukurydzy, stąd i zmiany cen nasion były niewielkie. Odmiany krajowe kosztowały 125-160
zł/JS (JS – jednostka siewna = 50 tys. nasion), a
odmiany zagraniczne 140-310 zł/JS. Firmy ofe-
rują zróżnicowany system rabatów, w zależności 15 do 45 złotych za kilogram nasion. Za najtańsze
od terminu zakupu i wielkości partii nasion. Po- nasiona polskich odmian populacyjnych trzeba
wszechną praktyką są odroczone płatności, część zapłacić 15 zł, a za odmiany mieszańcowe około
35 zł/kg. Ceny nasion odmian zagranicznych rzenależności jest regulowana po zbiorach.
Po notowanych przed rokiem rekordowych paku podawane są w jednostkach siewnych (JS).
wzrostach cen sadzeniaków ziemniaków w 2008 r. W odniesieniu do rzepaku pojęcie jednostki siewnastąpił ich 40-procentowy spadek.
nej, może oznaczać partię zaprawionych nasion w
W 2008 r. ceny nasion buraka cukrowego były ilości około 500.000 sztuk z uwzględnieniem ich
zróżnicowane w zależności od otoczki, zastosowa- zdolności kiełkowania przygotowaną dla obsiania
nych pestycydów, odmiany oraz regionu i kształto- 1 hektara pola. W obrocie materiałem siewnym
wały się w przedziale cenowym 450-500 zł za jed- rzepaku spotyka się też większe jednostki siewne
nostkę siewną. Wzrosły także ceny nasion odmian 1,5 mln (odmiany populacyjne), bądź 2 mln nasion
jednokiełkowych buraka pastewnego i mieściły (odmiany mieszańcowe) wystarczające do obsiasię w przedziale od 56 do 72 zł za 1 kg otoczkowa- nia powierzchni 3 bądź 4 hektarów. Na obsianie
nych i 29-45 zł za 1 kg nasion nieotoczkowanych. 1 hektara plantacji rzepaku trzeba wydać 180-300
Odmiany wielokiełkowe kosztowały około 13 zł zł.
za 1 kg nasion.
W 2008 r. znacznie wzrosły ceny nasion koni- Podsumowanie
czyny, seradeli i łubinu. Zmiany cen nasion traw
Celem tej analizy, podobnie jak i wielu poprzedi lucerny były niewielkie. Także ceny nasion rze- nich tego typu opracowań było przedstawienie
paku kształtują się na podobnym poziomie jak w suchych faktów i danych liczbowych charaktery2007 r. Zwiększyło się natomiast zróżnicowanie zujących stan rynku, co może stanowić punkt wyjcen w zależności od odmiany i zastosowanej za- ścia do szerszej dyskusji uwzględniającej różne
siewnego
zbó�.
Wiosn�
r. zapotrzebowanie
na nasiona
zbó� by�o du�e i przewy�sza�o
prawy. Ceny
wahają
się w 2008
szerokim
przedziale od punkty
widzenia.
poda�, st�d te� dominowa�y wzrostowe tendencje w kszta�towaniu si� cen.
Wzrost cen nasion zbó� nie odbiega od obserwowanych prawid�owo�ci wieloletnich.
Ceny nasion s� w du�ym stopniu funkcj� cen ziarna, a ich zmiany i relacj� miedzy cen�
nasion kwalifikowanych a cen� ziarna przedstawiono na przyk�adzie pszenicy (rys. 8).
Rys. 8. Ceny i relacje cen nasion i ziarna pszenicy (na podstawie danych GUS)
2000
300
1800
250
1600
200
1200
1000
150
%
z� za ton�
1400
800
100
600
400
50
0
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
200
2003
2004
2005
2006
2007
relacje cen nasion do ziarna
ceny nasion pszenicy
ceny ziarna pszenicy
ceny nasion - linia trendu
0
2008
ceny ziarna - linia trendu
W latach 90-tych relacje te by�y ni�sze, bo wynosi�y 150-180%, ale wzrasta�y wraz 19
ze
stopniowym eliminowaniem bud�etowych dotacji na hodowl� ro�lin. Od kilku lat relacje te
utrzymuj� si� na wzgl�dnie sta�ym poziomie. W okresie ostatnich 5 lat waha�y si� w
przedziale 170-260%, �rednio ponad 220%, czyli nieco mniej ni� wynosi aktualna relacja cen
nasion pszenicy do ziarna. Wzrost relacji cen nasion do ziarna pszenicy jesieni� bie��cego
Zwiększa się znaczenie i możliwości postępu
biologicznego. Wprawdzie nieco wolniej, niż jeszcze kilka lat temu, ale rośnie liczba odmian zarejestrowanych w Krajowym Rejestrze, coraz większa
jest dostępność odmian ze Wspólnego Katalogu,
nierejestrowanych w Polsce.
Niestety trudniej dostrzec efekty praktyczne.
Musi niepokoić duży rozdźwięk między teoretycznymi możliwościami intensyfikacji produkcji
oferowanymi przez hodowlę a ich praktycznym
wykorzystaniem. Hodowla dostarcza odmiany, z
których rolnicy korzystają w niewielkim stopniu
bądź z dużym opóźnieniem. Są też niekwestionowane sukcesy, choćby szerokie wprowadzenie
do uprawy plennych jakościowych odmian pszenicy w zakresie większym niż by to wynikało z
potrzeb, co jednak w sumie jest chyba korzystne,
bo zapewnia to szersze możliwości zbytu wyprodukowanego ziarna.
Jeszcze gorzej niż w przypadku odmian, które
różnymi „drogami” docierają w końcu do rolników,
wygląda sytuacja zaopatrzenia w wysokiej jakości
kwalifikowany materiał siewny. Jesteśmy na końcu
statystyk europejskich pod tym względem, a mimo
to udział kwalifikowanego materiału siewnego w
zasiewach spada. Zbyt często rolnicy mają powody do narzekania na jakość nasion i zaprawianie.
Czynnikiem decydującym o zakupie często nie jest
kwestionowana przez nabywców wartość siewna nasion, a ziarno nowej odmiany, które można
taniej kupić od sąsiada, albo surowiec bezpośrednio od producenta materiału siewnego. Trudne do
oceny zagadnienie stanowi szacowanie wielkości szarej strefy na rynku nasiennym, jako że nie
prowadzono wiarygodnych badań tego problemu.
Pewien przyczynek do oceny skali zjawiska mogą
stanowić wyniki badań ankietowych gospodarstw,
gdzie na pytanie o źródło pochodzenia nasion 13%
rolników odpowiadało, że stosuje nasiona niekwalifikowane z zakupu. Znaczące źródło zaopatrzenia
w niekwalifikowany materiał siewny mogą też stanowić gospodarstwa nasienne, gdzie poziom agrotechniki jest zdecydowanie wyższy niż przeciętny,
tymczasem wielkość produkcji nasion z hektara
jest o 1/3 niższa niż średnie plony uzyskiwane w
kraju.
Zwiększenie udziału kwalifikowanego materiału siewnego w produkcji towarowej i usprawnienie systemu pobierania opłat z tytułu licencji
i używania odmian stanowią kluczowy element
umożliwiający budowę sprawnego systemu hodowli i nasiennictwa opartego na mechanizmach
20
rynkowych. Zbyt wiele jest białych plam na mapie
zaopatrzenia w nasiona. Praktycznie cała Polska
na wschód od linii Wisły nie stosuje kwalifikowanego materiału siewnego. Trudno oczekiwać, że
małe gospodarstwa socjalne staną się znaczącymi
konsumentami nasion jednak udział gospodarstw
produkcyjnych zainteresowanych intensyfikacją
produkcji jest znacznie wyższy, niż wynikałoby
to z mapy zaopatrzenia w kwalifikowane nasiona
(rys. 7). Dużo do zrobienia mają specjaliści od marketingu nasiennego w pozyskaniu nowych rynków
w tych rejonach kraju i generalnie w mniejszych
gospodarstwach.
Po raz pierwszy od początku lat 90-tych, kiedy to nastąpiła pogłębiająca się z roku na rok zapaść na rynku nasiennym, wystąpiły oznaki ożywienia. Nie znaczy to jeszcze wcale, że żegnamy
się z kryzysem na rynku nasiennym niemniej są
podstawy do ograniczonego optymizmu. Złożyło
się na to kilka przyczyn, trudnych lub wręcz niemożliwych do kontrolowania: poprawa zmiennej z
natury i nieprzewidywalnej koniunktury na zboże,
zmiana świadomości producentów doceniających
coraz bardziej kwestię jakości materiału siewnego,
a przede wszystkim cenne inicjatywy mające na
celu uzdrowienie rynku hodowlano-nasiennego,
jego organizację i sprawne działanie. Chodzi tu
głównie o wprowadzony system dopłat do materiału siewnego oraz działania Agencji Nasiennej
zmierzające do uporządkowania rynku, likwidacji
szarej strefy i doskonalenia systemu zbierania należnych hodowcom opłat z tytułu wykorzystywania ich odmian. Jej działania są potrzebne zarówno hodowcom, firmom nasiennym, jak i samym
rolnikom, bo wpływają na poprawę znajdującego
się w obrocie materiału siewnego, a w efekcie na
wzrost uzyskiwanych plonów. Optymizm jest jednak umiarkowany, bo póki co, pozytywne zmiany
widoczne są jedynie na pierwszym etapie produkcji nasiennej. Wzrost powierzchni plantacji nasiennych nie znajduje, jak dotąd, potwierdzenia w
danych GUS-u dotyczących wielkości sprzedaży.
Rosnący, po raz pierwszy od lat, popyt na nasiona skutkuje wzrostem cen, którego skala nie
odbiega jednak od obserwowanych prawidłowości
wieloletnich. Relacja cen nasion pszenicy do ziarna jest nieznacznie wyższa niż średnia z ostatnich 5
lat. Nasiona i zawarty w nich postęp hodowlany są
relatywnie tanim środkiem produkcji. Ich znaczenie rośnie i będzie rosło wraz z wyczerpywaniem
się możliwości wzrostu plonów poprzez intensyfikację nawożenia, ochrony czy uprawy gleby.
Tab. 3. Sprzedaż kwalifikowanego materiału siewnego zbóż i ziemniaków
Rośliny
2003/04
2004/05
2005/06
tys. ton kg/ha *) tys. ton kg/ha *)
tys. ton
2006/07
2007/08**)
kg/ha *) tys. ton kg/ha *) tys. ton
kg/ha *)
%
%
Zboża podstawowe
150,5
19
143,6
18
138,6
18
133,8
17
129,4
19,9
96,7
96,5
pszenica ozima
53,6
29
53,0
28
50,2
27
48,9
27
48,5
27,3
99,2
97,4
pszenica jara
23,1
50
19,0
46
17,2
47
15,6
41
14,3
42,7
91,7
90,7
jęczmień ozimy
3,5
32
4,2
32
4,2
29
4,1
26
4,2
24,3
102,4
97,6
jęczmień jary
25,7
28
25,2
28
25,5
26
22,3
21
19,8
18,7
88,8
87,5
żyto
13,0
9
10,8
7
10,1
7
10,2
8
9,5
7,2
93,1
101,0
owies
10,2
19
9,7
19
8,5
16
8,8
16
8,3
14,2
94,3
103,5
pszenżyto
21,4
22
21,7
21
22,8
19
23,9
20
24,8
19,7
103,8
104,8
Ziemniaki
70,9
93
57,8
81
61,3
104
57,7
85
49,5
90,0
85,8
94,1
Źródło: GUS, obliczenia własne *) - kg nasion na 1 hektar obsianej powierzchni, **) - dane wstępne
Tab. 4. Ceny nasion i relacje cen nasion do ceny pszenicy ogólnoużytkowej
Rośliny i grupy
roślin
2004
2005
2006
2007
2008
zł/dt
%
zł/dt
%
zł/dt
%
zł/dt
%
zł/dt
%
2008/
2007 %
2007/
2006 %
Cena pszenicy
ogólnoużytkowej
47,19*)
100
37,23*)
100
39,56*)
100
62,35 *)
100
87,55 *)
100
140,4
157,6
pszenica ozima
98,3
208
90,0
242
110,6
280
147,6
237
150**)
171
101,6
133,5
pszenica jara
118,5
251
97,9
263
96,0
243
149,1
239
184,5
211
123,7
155,3
jęczmień jary
108,2
229
96,1
258
91,5
231
139,5
224
177,8
203
127,5
152,5
żyto
81,5
172
76,0
204
101,1
256
145,7
234
140**)
160
96,1
144,1
owies
95,7
203
85,0
228
83,6
211
137,5
221
181,8
208
132,2
164,5
Ziemniaki
77,6
164
79,5
214
119,7
303
216,9
348
129,2
148
59,6
181,2
Buraki pastewne
1448
3069
1475
3962
1455
3678
1502,0
2409
1623,8
1855
108,1
103,2
Rzepak ozimy
2437
5164
2530
6796
2571
6499
3147,0
5047
3200**)
3655
101,7
122,4
Łubin
222
470
224
602
205
518
251,0
403
290,8
332
115,9
122,4
Koniczyna czerwona
1068
2264
1108
2976
1195
3021
1341,0
2151
1486
1698
110,8
112,2
Lucerna siewna
1568
3323
1589
4268
1522
3847
1519,0
2436
1600
1828
105,3
99,8
Seradela
775
1642
732
1969
708
1790
807,0
1294
1035
1183
128,3
114,0
Trawy
1003
2126
1074
2885
1069
2702
1067,0
1711
1118
1277
104,8
99,8
Źródło: GUS, obliczenia własne, *) średnia cena pszenicy w I półroczu, **) - szacunki
21
Edward Arseniuk
Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin
w Radzikowie
WSPARCIE POLSKIEJ
BRANŻY ZIEMNIACZANEJ
PRZEZ INSTYTUT HODOWLI
I AKLIMATYZACJI ROŚLIN
Wprowadzenie
Ziemniak należy do strategicznych roślin w polskim
rolnictwie. Jego uprawa
obejmuje około 5,2% areału
zasiewów. Jest on ważną rośliną uprawną ze względu na
wartości odżywcze, jako surowiec dla przetwórstwa spożywczego, a także odgrywa
ważną rolę w zmianowaniu upraw. W ostatnich
latach maleje wielkość produkcji ziemniaka. W
2007 r. ziemniak był uprawiany na powierzchni
570 tys. ha (Rys. 1), ale jego spożycie w Polsce
tradycyjnie należy do większych w świecie (126
kg per capita rocznie). Wzrasta zainteresowanie
wykorzystaniem ziemniaka do produkcji bioenergii i tworzyw biodegradowalnych.
Potencjał hodowlano-nasienny i produkcyjny
zarówno polskiego ziemniaka, jak i innych roślin
uprawnych w istotnym stopniu zależy od wsparcia naukowego. Postęp odmianowy decyduje o
wysokości i jakości plonu, jeśli tylko producenci chcą skutecznie skorzystać z oferowanych im
przez naukę i hodowlę nowych, wartościowych
odmian ziemniaka. Odmiana bowiem przenosi
osiągnięcia naukowe i hodowlane do praktyki.
Na wydajność nowej odmiany, szczególnie u tak
wymagającej rośliny jak ziemniak, wpływa także agrotechnika. Dlatego już na etapie tworzenia
22
odmian pożądane jest opracowywanie właściwej
agrotechniki zwiększającej plon.
Prace badawcze prowadzone w IHAR mają
również za zadanie określenie uwarunkowań
ekonomicznych oraz tendencji zmian na rynku
przetwórstwa skrobiowego i spożywczego ziemniaków w Polsce na tle krajów Unii Europejskiej.
Prowadzona jest ocena czynników kształtujących efekty krańcowe nakładów oraz możliwości zmniejszenia ryzyka rynkowego w produkcji
roślinnej. Rozwój przetwórstwa ziemniaka, obok
eksportu, stanowi główną szansę zwiększenia
produkcji towarowej i odbudowy rynku ziemniaka w Polsce. Najkorzystniejsze perspektywy dotyczą przetwórstwa na frytki, chipsy i susze spożywcze. W najbliższych latach przerób ziemniaka prognozowany jest na 2500 tys. ton, a wzrost
udziału przetworów w ogólnym spożyciu ziemniaków szacowany jest przez Pracownię Badań
Rynkowych IHAR w Boninie na 20%. Realizacja
tych celów warunkowana jest aktywną i skuteczną polityką państwa. W sferze regulacyjnej istnieje potrzeba zwiększenia przyznanego Polsce
limitu produkcji skrobi ziemniaczanej w ramach
WPR UE przynajmniej do 180 tys. ton.
W Rejestrze Odmian w 2008 r. wpisane jest
136 odmian ziemniaka, z czego 79 to odmiany
krajowe, a 57 to odmiany zagraniczne, które wymagają wszechstronnej oceny w aspekcie przystosowania do uprawy w warunkach Polski. Po-
odmiany krajowe, a 57 to odmiany zagraniczne, które wymagają wszechstronnej oceny w
aspekcie przystosowania do uprawy w warunkach Polski. Powierzchnia upraw nasiennych
ziemniaka utrzymuje się na poziomie niewiele ponad 5000 ha (5300 ha w 2007 r.) (Rys. 1).
Jest
to ciągle
zbyt
ma�a powierzchnia
aby 3/2008)
należycie zaopatrzyć producentów ziemniaka w
Hodowla
Roślin
i Nasiennictwo
(kwartalnik
kwalifikowany materia� nasienny.
2500
180
2763 165
2684
160
2394
130
103 ha
2000
1500
1000
500
140
2095
1858 1835
120
1733 1757 1761 1697
100
1522
85
1342 1306 1295
73,8
1268 1250
80
1190
49
860
19,5 16,4
13,6 10,3
12,1 11,2 10,0 9,0
7,7
7,5
6,9
7,0
766 713
6,3
5,9
60
588 597 570
4,6
5,3
5,3
40
20
0
19
67
19
74
19
80
19
85
19
89
19
90
19
91
19
92
19
93
19
94
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
20
07
0
103 ha
3000
Produkcja towarowa (1000ha
Sadzeniaki (1000ha)
Liniowy (Produkcja towarowa (1000ha)
Rys. 1. Area�y uprawy ziemniaka ogó�em oraz powierzchnie kwalifikacji polowej
Rys. 1. Areały uprawy ziemniaka ogółem oraz powierzchnie kwalifikacji polowej plantacji sadzeniaków w
plantacji Polsce
sadzeniaków
Polsce w latach 1967–2007
w latach w
1967–2007
W doświadczeniach
odmianowych
COBORU
plony są
ziemniaków
dwukrotnie wyższe
wierzchnia
upraw nasiennych
ziemniaka utrzytestowane
w różnychsą
środowiskach,
co przymuje
na poziomie
niewiele
ponad
5000 kwalifikowanej
ha czynia się do
hodowlinasiennej
odmian dostosowanych
niż wsięuprawie
na polu
rolnika.
Poziom
produkcji
sadzeniaków
(5300
ha
w
2007
r.)
(Rys.
1).
Jest
to
ciągle
zbyt
zarówno
do
zróżnicowanych
wymagań
środowiwskazuje, że z korzystaniem z postępu odmianowego są k�opoty. Wprowadzane w ostatnich
jak i technologii produkcji.
mała
powierzchnia
aby należycie
zaopatrzyć
pro- ska
latach
badania odmian
w ramach
Porejestrowego
Doświadczalnictwa
Odmianowego (PDO) z
ducentów
ziemniaka
w
kwalifikowany
materiał
Uruchomiony
przez
IHAR
w 1999
r. na szeroczasem powinny przynieść oczekiwane efekty u�atwiające rolnikom
dobór
odmian
do
nasienny.
ką
skalę
program
wytwarzania
materiałów
wyjlokalnych warunków produkcji.
W doświadczeniach odmianowych COBORU ściowych do hodowli roślin uprawnych, w tym
Należy podkreślić, że nie tylko warunki produkcji ziemniaka, ale i warunki
plony ziemniaków są dwukrotnie wyższe niż w ziemniaka, integruje środowiska polskiej hodowli
przyrodnicze, ekonomiczne i kulturowe do produkcji rolniczej są w Polsce zróżnicowane.
uprawie na polu rolnika. Poziom kwalifikowanej i nauki i bez wątpienia przyczynia się do podnoi Zak�adysadzeniaków
Naukowe wskazuje,
IHAR są że
usytuowane
w różnych regionach
kraju (woj.
Oddzia�y nasiennej
produkcji
szenia konkurencyjności
polskich odmian,
które
pomorskie,
kujawsko-pomorskie,
wielkopolskie,
mazowieckie
i
ma�opolskie),
co
dajeustępują
duże
z korzystaniem z postępu odmianowego są kło- wartością gospodarczą faktycznie nie
możliwości
powiązania
prac latach
badawczo-rozwojowych
IHAR z regionalną
Priorytety strategią
hodowlapoty.
Wprowadzane
w ostatnich
badania odmianom zagranicznym.
innowacyjną
różnych
województw.
Struktura organizacyjna
Instytutu pozwala
na przez
w�ączenie
odmian
w ramach
Porejestrowego
Doświadczalno–nasienne stanowione
są wspólnie
naukę
się
nauki
i
hodowli
IHAR
w
efektywną
realizację
strategii
regionalnych.
Materia�y
hodowlane
nictwa Odmianowego (PDO) z czasem powinny i hodowlę. Na bazie materiałów wytworzonych
przynieść
efekty
ułatwiające co
rolniprzez Oddział
IHAR wodmian
Młochowie
wyhodowatestowaneoczekiwane
są w różnych
środowiskach,
przyczynia
się do hodowli
dostosowanych
kom
dobór
odmian
do
lokalnych
warunków
prono
dotychczas
kilkadziesiąt
odmian
ziemniaka.
zarówno do zróżnicowanych wymagań środowiska jak i technologii produkcji.
Wkładskalę
naukiprogram
w tworzenie
postępu materia�ów
biologicznedukcji.Uruchomiony przez IHAR w 1999 r. na szeroką
wytwarzania
Należy
podkreślić,
że
nie
tylko
warunki
progo,
hodowlanego,
odmianowego
jest
wyjściowych do hodowli roślin uprawnych, w tym ziemniaka, integruje środowiskaniezaprzepolskiej
dukcji
ziemniaka,
ale
i
warunki
przyrodnicze,
czalny,
głównie
za
przyczyną
wyczerpywania
hodowli i nauki i bez wątpienia przyczynia się do podnoszenia konkurencyjności polskich
ekonomiczne i kulturowe do produkcji rolniczej się konwencjonalnych metod uwalniania zmienodmian, które wartością gospodarczą faktycznie nie ustępują odmianom zagranicznym.
są w Polsce zróżnicowane. Oddziały i Zakłady ności genetycznej, pozyskiwania nowych cech
Priorytety hodowlano–nasienne stanowione są wspólnie przez naukę i hodowlę. Na bazie
Naukowe IHAR są usytuowane w różnych regio- dla tworzenia nowej jakości, hodowli ziemniaka
materia�ów
wytworzonych
Oddzia� IHAR
w M�ochowie
wyhodowano
dotychczas
nach
kraju (woj.
pomorskie, przez
kujawsko-pomorekologicznego
o różnych
barwach skórki
i miążkilkadziesiąt
odmian
ziemniaka.
Wk�ad
nauki
w
tworzenie
postępu
biologicznego,
skie, wielkopolskie, mazowieckie i małopolskie), szu. Przyczyn i priorytetów można by wymienić
hodowlanego,
odmianowego
jest niezaprzeczalny,
g�ównie
przyczyną
wyczerpywania
się
co
daje duże możliwości
powiązania
prac badaw- wiele,
ale niezajest
to przedmiotem
tego artykułu.
konwencjonalnychIHAR
metodz uwalniania
genetycznej, pozyskiwania nowych cech dla
czo-rozwojowych
regionalną zmienności
strategią
tworzenia
nowej
jakości,
hodowli
ziemniaka
ekologicznego
o różnych
barwach
skórki
i
Programy IHAR
wspierające
polską
branżę
innowacyjną różnych województw. Struktura
organizacyjna
Instytutu
pozwala na
włączenie
ziemniaczaną
miąższu. Przyczyn
i priorytetów
można
by wymienić
wiele, ale nie jest to przedmiotem tego
się
nauki
i
hodowli
IHAR
w
efektywną
realizaartyku�u.
cję strategii regionalnych. Materiały hodowlane
2
23
1. Działalność statutowa
Tematyka prac badawczych IHAR na najbliższe lata obejmuje całokształt prac potrzebnych
do osiągania coraz to lepszej i nowocześniejszej
produkcji ziemniaka. Tematy badawcze przewidziane do finansowania z dotacji statutowej obejmują zagadnienia zgodne z celami statutowymi
Instytutu. Statut Instytutu stwierdza, że: „przedmiotem działania Instytutu jest prowadzenie badań naukowych i prac badawczo-rozwojowych
w dziedzinie hodowli roślin rolniczych i nasiennictwa, agrotechniki nowych odmian roślin
oleistych, korzeniowych i ziemniaka oraz prac
wdrożeniowych, upowszechnieniowych, normalizacyjnych i unifikacyjnych w tym zakresie”.
W planie IHAR znajdują się tematy o charakterze rozpoznawczym, podstawowym, metodycznym i aplikacyjnym. Wyniki wielu z nich
mogą być wykorzystywane bezpośrednio przez
hodowców oraz sektor nasienny i przyczyniają
się do podniesienia efektywności rolnictwa.
W planowanych pracach przewidzianych do
finansowania z dotacji podmiotowej na działalność statutową prowadzone są badania mające na
celu znalezienie, bądź wytworzenie genotypów
tolerancyjnych na występujące często w Centralnej Polsce niedobory wody, ostrzejsze zimy w
rejonach wschodnich, na naturalne zakwaszenie
gleb lekkich. W dobie intensywnego rozwoju i
ekspansji obcego kapitału na tereny Polski, prowadzenie badań zmierzających do udoskonalenia
programów hodowlanych i zwiększenia ich konkurencyjności jest zadaniem priorytetowym.
Zgodnie z Programem rozwoju obszarów wiejskich na lata 2007–2013 (MRiRW, marzec 2006
r.) w tematach badawczych IHAR uwzględnione
są potrzeby hodowli odmian ziemniaka i innych
roślin dla rolnictwa ekologicznego i zintegrowanego oraz kontroli jakości produktów pochodzenia roślinnego, w tym produktów ziemniaczanych, pod względem obecności organizmów
genetycznie zmodyfikowanych. Instytut uzyskał
Certyfikat Polskiego Centrum Akredytacji Laboratorium Badawczego Nr AB 748 dla Laboratorium Kontroli Genetycznie Modyfikowanych
Organizmów, spełniającego wymagania normy
PN-EN ISO/IEC 17025:2001 dla:
– badanych obiektów/grup obiektów normy
i/lub udokumentowane procedury badawcze
dotyczące produktów żywnościowych, pasz i
24
komponentów do pasz, roślin uprawnych i nasion,
– badanych cech i metod badawczych: organizmy zmodyfikowane genetycznie – wykrywane
ilościowo; oznaczane metodą PCR; PB/LKGMO/01, wydanie 1, data wydania 14.12.2005.
Certyfikat wydano dnia 17.07.2006 r. z ważnością do dnia 16.07.2010 r.
Plan działalności statutowej składa się z problemów podzielonych na podproblemy, które z
kolei dzielone są na tematy zbiorcze według gatunku rośliny uprawnej.
W ramach podproblemu „Ziemniak” realizowanych jest ok. 45 tematów badawczych z zakresu odporności na patogeny grzybowe, bakteryjne
i wirusowe, agrotechniki w powiązaniu z aspektami ekologicznymi, reakcji ziemniaków na stresy abiotyczne. Znaczna liczba realizowanych tematów statutowych ma charakter prac ciągłych.
W tematyce badawczej zostały silnie zaznaczone najnowsze zdobycze nauki, dla przykładu
wykorzystanie markerów molekularnych cech
użytkowych ziemniaka oraz doskonalenie metod
diagnozowania chorób i ochrony roślin. W kilku
tematach są kompleksowo rozwiązywane problemy przechowalnictwa ziemniaków. Są też tematy
z dziedziny biotechnologii, włączając metodykę
oceny ziemniaków transgenicznych i uzyskiwanie mieszańców metodą fuzji protoplastów.
Wraz z ogólnym postępem w nauce i gospodarce do hodowli i nasiennictwa ziemniaka
wkraczają nowe techniki i technologie. Dlatego
badania są ukierunkowywane na ocenę ekonomiczną nowoczesnych technologii stosowanych
lub proponowanych do szerokiego wdrożenia
w hodowli i nasiennictwie ziemniaka. Analiza
kosztów i efektów nowych technologii jest prowadzona na tle technik tradycyjnych celem dostarczenia przesłanek decyzyjnych odnośnie do
wyboru określonych metod w przedsiębiorstwach
hodowlano-nasiennych i nasiennych.
Ogólnym celem wdrażania nowych technik
i technologii jest usprawnienie i przyśpieszenie
procesów hodowli i nasiennictwa ziemniaka oraz
polepszenie jakości otrzymywanych odmian i
materiałów elitarnych i kwalifikowanych. Najważniejszym kryterium oceny celowości zmian
w tym zakresie jest jednak kryterium ekonomiczne. Koszty stanowią bowiem jeden z najważniejszych czynników decydujących o konkurencyj-
ności produktu w gospodarce rynkowej, poddanej procesom globalizacji. Stąd podejmowane są
próby wyszacowania kosztów i efektów stosowania nowych technologii, a w szczególności:
– technologii mikrorozmnażania materiałów hodowlanych i nasiennych oraz wykorzystania
mikrobulw i minibulw w produkcji polowej,
– technologii produkcji nasiennej z wyorywaniem zagonów i odkamienianiem gleby.
Omówione wyżej obszary badań statutowych
pokrywają się z realnymi potrzebami polskiej
branży ziemniaczanej i polskiego rolnictwa. Kluczowe zagadnienia opracowywane w ramach
działalności statutowej są następnie rozwijane w
międzynarodowe i krajowe projekty badawcze
finansowane przez Unię Europejską, polskie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Nauki i
Szkolnictwa Wyższego, a także przez inne agendy krajowe i międzynarodowe.
2. Krajowe programy badawcze oraz
współpraca dwustronna z instytucjami
krajowymi w ramach umów i wspólnie
uzgodnionych programów badań i
doświadczeń
Szereg zadań badawczych i rozwojowych nad
ziemniakiem jest rozwijanych w ramach uruchamianego w bieżącym roku przez MRiRW programu badań podstawowych na rzecz postępu biologicznego. Program ten obejmuje głównie tematykę związaną z pracami ukierunkowanymi na rozwój hodowli i nasiennictwa ziemniaka. Znaczna
liczba tematów wykonywana jest wspólnie przez
pracowników naukowych Instytutu i hodowców
spółek hodowli roślin i nasiennictwa. Siła tego
programu tkwi we wspólnym ustalaniu tematów
przez hodowlę i naukę.
Tematyka dotycząca branży ziemniaczanej
jest szeroko prezentowana w Programie Wieloletnim IHAR zaplanowanym na lata 2008–2013
pt. „Ulepszanie Roślin dla Zrównoważonych
AgroEkoSystemów, Wysokiej Jakości Żywności
i Produkcji Roślinnej na Cele Nieżywnościowe”.
Prace w programie ukierunkowane są na pozyskiwanie już w początkowych etapach hodowli
wysokiej jakości pierwotnego surowca pochodzenia roślinnego do produkcji żywności, paszy
oraz wykorzystanie do celów przemysłowych i
jako źródeł energii odnawialnej (bioenergia), a
tym samym zwiększania konkurencyjności polskiego rolnictwa.
Poprzez wprowadzanie do uprawy odmian
odpornych na patogeny i stresy środowiskowe,
efektywnie wykorzystujących naturalną zasobność gleby program wnosi istotny wkład w ograniczenie skażenia środowiska przez rolnictwo.
Proponowany program jest zgodny z celem
głównym Strategii Rozwoju Kraju – podniesienia
poziomu i jakości życia mieszkańców Polski: poszczególnych obywateli i rodzin – przyczyniając
się do efektywniejszego wykorzystania zasobów
biologicznych w rolnictwie przy ograniczeniu
zużycia środków chemicznych i nieodnawialnych surowców energetycznych. Program wieloletni zmierza do rozwijania produkcji roślinnej
i kształtowania środowiska rolniczego, opartych
na wiedzy. Program będzie stanowił wsparcie dla
programów operacyjnych, które będą konstruowane na podstawie kierunków rozwoju zdefiniowanych w SRK. Jednym z takich programów
jest program operacyjny: „Rozwój Obszarów
Wiejskich”, którego głównym celem jest zwiększenie roli wiedzy i innowacyjności w procesie
trwałego i zrównoważonego rozwoju gospodarczego i społecznego w Polsce”, a jednym z celów
szczegółowych jest „zwiększenie efektywności
transferu wiedzy i nowoczesnych technologii do
gospodarki”.
Ziemniak jest podatny na wiele chorób i
szkodników, a także na stresy fizyczne. Dlatego
w programie wieloletnim IHAR położono nacisk
na monitorowanie zmian w zdolnościach chorobotwórczych populacji organizmów szkodliwych
i kwarantannowych ziemniaka, a także innych
roślin uprawnych. Wysokość i jakość plonów roślin uprawnych, w tym także ziemniaka, jest zagrożona przez organizmy szkodliwe, czyli wszelkie gatunki, szczepy lub biotypy roślin, zwierząt
lub czynników patogenicznych szkodliwych dla
roślin, produktów roślinnych lub przedmiotów.
Zgodnie z Ustawą o ochronie roślin z dnia 18
grudnia 2003 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 11, poz.94)
za organizmy szkodliwe uważane są:
– organizmy szkodliwe szczególnie groźne, dotychczas nie występujące na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub których występowanie nie jest szeroko rozpowszechnione, zwane
„organizmami kwarantannowymi”, lub
– organizmy szkodliwe szeroko rozpowszechnione, stwarzające zagrożenie rozprzestrzenia25
nia się i możliwości wywoływania strat gospodarczych zwane „organizmami niekwarantannowymi”.
W programie położono nacisk na ograniczenie
występowania chorób kwarantannowych ziemniaka, a w szczególności bakteriozy pierścieniowej, nicieni i raka ziemniaka. Tematyka ta jest
powiązana z wykorzystaniem bioróżnorodności gatunków rodziny Solanaceae w ulepszaniu
ziemniaka uprawnego S. tuberosum L. pod względem odporności na stresy biotyczne, a także dla
różnych systemów uprawy i użytkowania.
Projekty finansowane przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego realizowane w IHAR
są projektami celowymi, zamawianymi, bądź indywidualnymi realizowanymi przez naukowców
Instytutu. Problematyka tych projektów wpisuje
się w plan badawczy IHAR i realizowana jest na
potrzeby branży ziemniaczanej.
Poza programami finansowanymi przez w/w
ministerstwa Instytut realizuje projekty badawczo-rozwojowe zamawiane na potrzeby spółek
hodowli i nasiennictwa ziemniaka. Projekty te
dotyczą różnych zagadnień istotnych dla spółek,
a finansowane są przez Agencję Nieruchomości
Rolnych z partycypacją finansową spółek.
3. Międzynarodowe programy badawcze
oraz współpraca bilateralna w ramach
umów i wspólnie uzgodnionych
programów badań i doświadczeń
Prace badawcze i rozwojowe prowadzone w
ramach planu badawczego IHAR nad ziemniakiem są zgodne z priorytetami badawczymi w 6 i
7 Programie Ramowym UE, dotyczącymi bezpieczeństwa żywności oraz zachowania bioróżnorodności. Harmonizacja priorytetów badawczych
polskich i unijnych umożliwia nawiązywanie
współpracy międzynarodowej z jednostkami naukowymi krajów Unii Europejskiej i innymi krajami zainteresowanymi ziemniakiem. Jeśli idzie
o kraje pozaunijne to dotyczy to przede wszystkim krajów bliskiego i dalekiego wschodu, takich
jak Irak, Uzbekistan, Kazachstan, Chiny, Korea
Płn., a także USA, Peru i Sri Lanka. Z każdym
z w/w krajów realizowano badania odmian, lub
są w trakcie uzgadniania porozumienia ukierunkowane na porównawcze testowanie wydajności
polskich odmian w warunkach klimatycznych
26
tych krajów i Polski. Z należytą starannością,
chroniącą interes polskich spółek, prowadzona
jest wymiana plazmy zarodkowej ziemniaka.
Celem głównym współpracy naukowej są nie
tylko wyniki badań mierzone publikacjami, ale
przede wszystkim ulokowanie polskich odmian z
wymiernym efektem ekonomicznym na rynkach
krajów współpracujących ze spółkami polskiej
hodowli i nasiennictwa ziemniaka.
Podsumowanie
Prace badawcze i rozwojowe IHAR nad ziemniakiem prowadzone są w ramach działalności
statutowej, krajowych i międzynarodowych programów badawczych oraz umów dwustronnych
z krajowymi i zagranicznymi podmiotami badawczymi i gospodarczymi. Prace finansowane
z dotacji podmiotowej oraz krajowe i międzynarodowe projekty badawcze mają charakter prac
podstawowych, ukierunkowanych na otwarcie
nowych perspektyw przed badaniami aplikacyjnymi dla potrzeb praktycznej hodowli roślin.
Wyniki tych prac są sukcesywnie publikowane.
Prowadzone są także prace rozpoznawcze, metodyczne i aplikacyjne. Ich efektem będą nowe,
bądź udoskonalone metody, techniki i technologie do bezpośredniego wykorzystania w tworzeniu nowych odmian roślin, oraz w różnym
stopniu uszlachetnionego materiału roślinnego
stanowiącego źródło różnych cech użytkowych.
Należy oczekiwać, że zostaną wysoko ocenione
przez hodowców roślin oraz przemysł nasienny. Uzdrowienie nasiennictwa ziemniaka jest
kluczem do odbudowy produkcji towarowej tej
rośliny uprawnej w Polsce. Z tego tytułu wiele
uwagi poświęca się badaniom odporności ziemniaka na stresy biotyczne wywoływane przez
chorobotwórcze grzyby, bakterie, wirusy, wiroidy i nicienie. Poprzez wprowadzanie do uprawy
odmian odpornych na patogeny i stresy środowiskowe, efektywnie wykorzystujących naturalną
zasobność gleby program wnosi istotny wkład
w ograniczenie skażenia środowiska przez rolnictwo.
Ponadto badania są ukierunkowane na pozyskiwanie już w początkowych etapach hodowli
dobrze przechowującego się, wysokiej jakości
pierwotnego surowca do produkcji żywności,
paszy oraz wykorzystywanego do celów przemysłowych i produkcji energii odnawialnej.
Edward S. Gacek
Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych
w Słupi Wielkiej
EGZEKWOWANIE WYŁĄCZNEGO
PRAWA HODOWCÓW
DO ODMIAN ROŚLIN
Wprowadzenie
Odmiany roślin są specjalną formą wynalazków i
podlegają ochronie prawnej,
podobnie jak inne wynalazki
w obszarze własności przemysłowej, poprzez przyznawanie hodowcom wyłącznego prawa do ich odmian.
Wyłączne prawo hodowców do odmian jest
swoistą formą ochrony własności intelektualnej
w hodowli roślin i w nasiennictwie. Daje ono
hodowcom możliwość zarobkowego korzystania (opłaty licencyjne) z wytworzonych przez
nich odmian i stanowi podstawę do odtwarzania
kosztownej działalności hodowlanej.
Mimo wielu instrumentów prawnych dotyczących ochrony wyłącznego prawa hodowców do
odmian roślin, okazuje się, że nadal muszą oni
bronić swojej własności intelektualnej. Egzekwowanie prawa do odmian leży w kompetencji
samych hodowców, ale stosowne instytucje powinny udzielać im pomocy merytorycznej i informacyjno-promocyjnej. Zaś osoby korzystające niezgodnie z prawem z odmian chronionych,
powinny się liczyć z konsekwencjami takich
działań.
Krajowe i Wspólnotowa Ochrona
Prawna Odmian Roślin
Obecnie hodowcy mają do dyspozycji dwa
alternatywne systemy ochrony prawnej odmian
roślin na terytorium Polski.
Pierwszą możliwością, znaną w większości krajów członkowskich, to krajowe systemy
prawne w zakresie wyłącznego prawa do odmian
roślin. Systemy krajowe, zależne od państwa
członkowskiego, opierają się na różnych wersjach Konwencji UPOV, a mianowicie Aktach z
1961, 1972, 1978 i 1991 r. Aktualnie w UE, występują 23 krajowe systemy prawne w zakresie
ochrony prawnej odmian, za wyjątkiem Cypru,
Grecji, Luksemburga i Malty.
W Polsce, wyłączne prawo do odmian roślin
jest przyznawane hodowcom na podstawie przepisów ustawy o ochronie prawnej odmian (Dz.
U. z 2003 roku, Nr 137 poz. 1300, ze zmianami),
która implementuje postanowienia Konwencji z
1991 r. i odnosi się tylko do terytorium naszego
kraju.
Zgodnie z trybem krajowym Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU) jest instytucją odpowiedzialną za całokształt spraw związanych z przyznawaniem
wyłącznego prawa do odmian roślin. Zestawienia odmian chronionych krajowym wyłącznym
prawem na terytorium Polski, aktualizowane są
co dwa tygodnie i dostępne są na stronie internetowej www.coboru.pl.
Drugą, coraz bardziej popularną wśród hodowców możliwością ochrony prawnej odmian
na obszarze UE jest wspólnotowe prawo do
odmian roślin. Prawo wspólnotowe opiera się
na Konwencji UPOV, Akcie z 1991 r. i zostało
wprowadzone w życie 26 kwietnia 1995 r. w
oparciu o Rozporządzenie Rady Europy (RE)
Nr 2100/94, z dnia 27 lipca 1994 r., w sprawie
27
wspólnotowego prawa do odmian roślin (OJ. Nr
L. 227/1/1.9.1994) i późniejszymi aktami wykonawczymi.
Zgodnie ze wspólnotowym ustawodawstwem,
instytucją odpowiedzialną za całokształt spraw
związanych z ochroną prawną odmian na poziomie UE jest Wspólnotowy Urząd Odmian Roślin
(CPVO) z siedzibą w Angers, Francja (www.
cpvo.europa.eu). Wykazy odmian chronionych
wspólnotowym prawem do odmian roślin można
znaleźć na stronie internetowej CPVO, a mianowicie: www.cpvo.europa.eu.
Hodowca może chronić swoją odmianę, albo
na poziomie wspólnotowym via CPVO w Angers, albo w jednym lub w kilku krajach członkowskich UE, będących członkami UPOV.
Hodowca, któremu przyznano wspólnotowe
wyłączne prawo do odmian roślin korzysta z niego w jednakowym zakresie i skutkiem prawnym
we wszystkich krajach UE, czyli na poziomie
wspólnotowym. Prawo wspólnotowe w odniesieniu do określonej odmiany ma charakter nadrzędny w stosunku do przyznanego wcześniej
dla tej odmiany prawa krajowego, w dowolnym
kraju członkowskim. Innymi słowy, wspólnotowe i krajowe systemy ochrony prawnej odmian
mają charakter alternatywny i w praktyce wykluczają się wzajemnie. Reasumując, wspólnotowy
system ochrony prawnej odmian koegzystuje z
krajowymi systemami, ale oferuje ochronę prawną odmian na obszarze całej UE.
Przedmiotem ochrony prawnej są wszelkie
akty komercyjnego wykorzystania materiału
siewnego i materiału ze zbioru odmian chronionych.
Odstępstwa (derogacje) od wyłącznego
prawa do odmian
Konwencja UPOV, wspólnotowe i krajowe
przepisy prawne w zakresie ochrony prawnej
odmian dopuszczają w niewielkim zakresie do
korzystania z odmian chronionych bez potrzeby
autoryzacji ze strony ich hodowców.
Odstępstwa te można podzielić na obligatoryjne i fakultatywne. Odstępstwa obligatoryjne
zezwalają na używanie materiału siewnego chronionej prawnie odmiany (bez zgody hodowcy):
na własne, niezarobkowe potrzeby, do celów
doświadczalnych (badawczych),
do hodowli
28
nowych odmian roślin, za wyjątkiem: ● odmian
pochodnych, ● odmian nie różniących się wyraźnie (nie odrębnych) od odmian chronionych,
● składników odmian mieszańcowych.
Odstępstwo fakultatywne (odstępstwo rolne)
dotyczy najważniejszych gatunków odmian rolniczych i daje rolnikom prawo do używania tzw.
materiału ze zbioru, jako materiału siewnego,
bez zgody hodowcy danej odmiany. Prawo to
zwane też przywilejem rolnika, odnosi się do kilkunastu najważniejszych gospodarczo gatunków
roślin rolniczych. Warunkiem jest, aby materiał
ze zbioru był wytworzony i wysiany w obrębie
jednego gospodarstwa i nie był przedmiotem obrotu nasiennego.
Konwencja UPOV, wspólnotowe, jak i krajowe ustawodawstwo mówi, że podczas stosowania materiału ze zbioru, jako materiału siewnego,
powinny być zapewnione należne interesy hodowców odmian. Dlatego rolnicy, korzystający
z tego przywileju, za wyjątkiem tzw. drobnych
rolników muszą zapłacić należną odpłatność, co
najmniej w wysokości 50% opłaty licencyjnej,
za korzystanie z materiału ze zbioru, jako materiału siewnego.
W dającej się przewidzieć przyszłości nie
przewiduje się wprowadzania zmian w Konwencji UPOV w zakresie statusu prawnego odstępstw od wyłącznego prawa do odmian.
Egzekwowanie wyłącznego prawa do
odmian roślin
Nieprzestrzeganie ochrony własności intelektualnej, piractwo, w tym naruszenie prawa hodowców do odmian jest zjawiskiem powszechnym, o rozmiarze międzynarodowym, przynoszącym ogromne straty dla gospodarki i rozwoju
społeczeństw.
Egzekwowanie wyłącznego prawa do odmian
roślin leży w gestii hodowców. Hodowcy mają
do dyspozycji różne instrumenty prawne, umożliwiające im egzekwowanie należnych im korzyści z posiadanego prawa do odmian roślin, a
także do rekompensaty strat wynikających z naruszania wyłącznego prawa przez nieuczciwych
użytkowników materiału siewnego i rozmnożeniowego odmian chronionych.
Naruszenie wyłącznego prawa hodowców do
odmian roślin występuje wówczas, gdy materiał
siewny odmian chronionych wykorzystywany
jest przez użytkowników odmian bez autoryzacji
ze strony hodowców tych odmian.
Prawodawstwo wspólnotowe w tym obszarze,
jak i przepisy krajowe państw członkowskich,
w tym Polski, dają możliwość hodowcom egzekwowania należnego im wspólnotowego, jak i
krajowego prawa do odmian roślin.
Na poziomie wspólnotowym występują następujące regulacje prawne:
Rozporządzenie
RE, Nr 2100/94 z dnia 27 lipca 1994 w sprawie
wspólnotowego prawa do odmian roślin (OJ.L.
227, 01.09.1994). Problematyka egzekwowania
wyłącznego prawa zawarta jest głównie w Art.
94-100, niniejszego rozporządzenia, Dyrektywa EP, RE, Nr 2004/48/EC z dnia 29 kwietnia
2004 w sprawie egzekwowania prawa własności
intelektualnej (OJ.L. 195/16., L.6. 2004), Rozporządzenie RE, Nr 1393/2003, z dnia 23 lipca
2003, w sprawie działań celnych w odniesieniu
do towarów podejrzanych o naruszenie niektórych form własności intelektualnej oraz środków
zaradczych w odniesieniu do towarów naruszających te prawa (OJ.L 196/7, 2.8. 2003).
W Dyrektywie 2004/48/EC zawarto szereg
inicjatyw legislacyjnych, w celu zapewnienia
instrumentów do lepszego egzekwowania prawa
do własności intelektualnej. Zakres dyrektywy
odnosi się do wszelkich form naruszenia własności intelektualnej, zarówno w prawodawstwie
wspólnotowym, jak i na poziomach krajowych.
Obliguje ona kraje członkowskie UE do wprowadzenia w przepisach krajowych niezbędnych
środków zaradczych, w celu ograniczenia naruszenia form własności intelektualnej. Są to m.in.:
postępowanie cywilno-prawne i środki zaradcze, zaniechanie naruszenia, zabezpieczenie
dowodów, prawo do informacji, usunięcie
skutków naruszenia,
naprawienie wyrządzonej szkody, koszty prawne.
W Rozporządzeniu RE, Nr 1383/2003 zawarte są inne możliwości egzekwowania prawa
hodowców do odmian i innych form własności
intelektualnej. W rozporządzeniu tym określono
działania celne, w odniesieniu do towarów podejrzanych o naruszenie niektórych form własności intelektualnej oraz środków zaradczych w
odniesieniu do towarów naruszających prawa
własności intelektualnej.
Działania przez organy celne podejmowane są
na wniosek posiadacza prawa własności intelektualnej. W przypadku roślin ogrodniczych mogą
się one odnosić do: sadzonek, żywych roślin i
uzyskanych z nich bezpośrednich produktów,
jak kwiaty cięte, etc. Działania organów celnych
mogą polegać na: zawieszeniu dopuszczenia
towarów, zajęciu lub zatrzymaniu towarów,
przeprowadzeniu inspekcji,
pobraniu próbek
towarów podejrzanych dla posiadacza prawa
własności intelektualnej, zniszczenia towarów
pod kontrolą organu celnego.
W Polsce, problematyka egzekwowania wyłącznego prawa hodowców do odmian, jak również konsekwencji prawnych wynikających z
naruszania tego prawa jest uregulowana prawnie w ustawie o ochronie prawnej odmian z
dnia 26 czerwca 2003 r. (Dz.U. 137/2003, poz.
1300; Dz.U. Nr 126/2006, poz. 877 i Dz.U. Nr
99/2007, poz. 662).
Przepisy ustawy krajowej wyraźnie stwierdzają, że każdy, kto korzysta w celach zarobkowych,
z materiału siewnego odmiany chronionej, bez
autoryzacji ze strony hodowcy, jest obowiązany,
na wniosek hodowcy, posiadającego wyłączne
prawo do odmiany udzielać mu pisemnych informacji dotyczących ilości materiału siewnego odmiany chronionej oraz uiścić na rzecz hodowcy
opłatę w wysokości opłaty licencyjnej, za korzystanie z wyłącznego prawa do danej odmiany.
Hodowca posiadający wyłączne prawo może
w drodze umowy licencyjnej udzielić innej osobie upoważnienia (licencji) do korzystania z
wyłącznego prawa. Umowa licencyjna wymaga
zachowania formy pisemnej, pod rygorem nieważności. W umowie licencyjnej można ograniczyć korzystanie z wyłącznego prawa (licencja
ograniczona), jeżeli w umowie licencyjnej nie
ograniczono zakresu korzystania z wyłącznego
prawa, licencjobiorca ma prawo korzystania z
wyłącznego prawa, w takim samym zakresie jak
licencjodawca (licencja pełna).
W rozdziale 2a ustawy o ochronie prawnej
odmian przedstawione są instrumenty cywilnoprawne przydatne do egzekwowania wyłącznego prawa do odmian roślin przez hodowców,
których wyłączne prawo zostało naruszone. Od
osób, które naruszyły to prawo, mogą oni żądać:
zaniechania naruszania, usunięcia skutków
naruszenia, naprawienia wyrządzonej szkody:
29
● na zasadach ogólnych, albo, ● poprzez zapłatę
sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej
opłacie licencyjnej, która w chwili jej dochodzenia byłaby należna tytułem udzielenia przez hodowcę licencji, a w razie zawinionego naruszenia w wysokości odpowiadającej wielokrotności
tego wynagrodzenia, jednak nie wyższej niż jej
trzykrotność, wydania uzyskanych korzyści.
Niezależnie od w/w roszczeń, hodowca może
domagać się jednokrotnego albo wielokrotnego
ogłoszenia w prasie oświadczenia odpowiedniej
treści i w odpowiedniej formie lub podania do
publicznej wiadomości części albo całości orzeczenia sądu, wydanego w rozpatrywanej sprawie
w sposób i zakresie określonym przez sąd.
Sąd może nakazać osobie, która naruszyła
wyłączne prawo, na jej wniosek i za zgodą hodowcy, w przypadku gdy naruszenie jest niezawinione, zapłatę stosownej sumy pieniężnej na
rzecz hodowcy, jeżeli zaniechanie naruszenia lub
usunięcie skutków naruszenia byłoby dla osoby
naruszającej niewspółmiernie dotkliwe.
Sąd, rozstrzygając o naruszeniu prawa,
może orzec na wniosek hodowcy o bezprawnie
wytworzonym
materiale
siewnym lub materiale ze zbioru oraz środkach
i materiałach użytych do ich wytworzenia, w
szczególności może orzec o ich wycofaniu z obrotu, przyznania hodowcy na poczet należnego
odszkodowania lub zniszczeniu. Orzekając, sąd
uwzględnia wagę naruszenia oraz interesy osób
trzecich.
Domniemywa się, że środki i materiały, o których mowa wcześniej są własnością osoby, która
naruszyła wyłączne prawo.
W Art. 36b. 1 ustawy krajowej postanowiono,
że sąd właściwy do rozpoznania spraw o naruszenie wyłącznego prawa miejsca, w którym sprawca wykonuje działalność lub w którym znajduje
się jego majątek, także przed wytoczeniem powództwa rozpoznaje, nie później niż w terminie 3
dnia złożenia w sądzie, wniosek mającego w tym
interes prawny:
o zabezpieczenie dowodów
oraz o zabezpieczenie związanych z nimi roszczeń, o zobowiązanie naruszającego wyłączne
prawo do udzielenia informacji i udostępnienia
określonej przez sąd dokumentacji mającej znaczenie dla podanych roszczeń, o zobowiązanie innej niż naruszający osoby do udzielenia
informacji, które mają znaczenie dla roszczeń,
30
określonych w Art. 36, ust. 1, o pochodzeniu,
sieciach dystrybucji, ilości, cenie towarów i
usług naruszających wyłączne prawo, jeżeli: ●
stwierdzono, że posiada ona towary naruszające
wyłączne prawo, lub ● stwierdzono, że korzysta
ona z usług naruszających wyłączne prawo, lub
● stwierdzono, że świadczy ona usługi wykorzystywane w działaniach naruszających wyłączne
prawo, lub ● została przez osobę określoną w
literze a, b lub c wskazana jako uczestnicząca w
produkcji, wytwarzaniu lub dystrybucji towarów
lub świadczenia usług naruszających wyłączne prawo, a powyższe działania, mają na celu
uzyskanie bezpośrednio lub pośrednio zysku
lub innej korzyści ekonomicznej, przy tym nie
obejmuje to działań konsumentów będących w
dobrej wierze.
Sąd dopuszczając dowód lub rozpoznając
wnioski, o których mowa w ust. 1, zapewnia zachowanie tajemnicy przedsiębiorcy i innych tajemnic ustawowo chronionych.
Od obowiązku, o którym mowa w ust. 1, pkt 2
i 3, może uchylić się ten, kto według przepisów
Kodeksu postępowania cywilnego mógłby, jako
świadek odmówić zeznań lub odpowiedzi na zadane mu pytanie.
W uzasadnionych przypadkach, sąd może
uzależnić wydane postanowienia o zabezpieczeniu dowodów, o których mowa w ust. 1, pkt 1, od
złożenia kaucji.
Zażalenia na postanowienia sądu w sprawach,
o których mowa w ust. 1, sąd rozpoznaje w terminie 7 dni.
Do zabezpieczenia dowodów, stosuje się odpowiednio Art. 733, Art. 742 i Art. 744-746 Kodeksu postępowania cywilnego.
W Rozdziale 3, Art. 37 krajowej ustawie o
ochronie prawnej odmian znajdują się przepisy
karne. Przepisy te określają, że karze grzywny,
karze ograniczenia wolności albo pozbawienia
wolności do roku podlega ten, kto:
narusza
wyłączne prawo do odmiany, oznacza nazwą
odmiany chronionej wyłącznym prawem, materiał siewny lub materiał ze zbioru innej lub nieznanej odmiany.
Zaś w Art. 37b ustanawia się, że karze grzywny podlega ten, kto: (1) uniemożliwia przeprowadzenie kontroli zachowania odmiany, (2)
uniemożliwia wgląd do dokumentów dotyczących zachowania odmiany, (3) nie dostarcza ma-
teriału siewnego odmiany Centralnemu Ośrodkowi do badań OWT albo podmiotowi, któremu
przyznano licencję przymusową, albo dostarcza
go w ilości niewystarczającej lub po ustalonym
terminie,(4) nie udziela na wniosek hodowcy,
którego odmiana jest chroniona wyłącznym prawem, albo organizacji hodowców, informacji, o
których mowa w Art. 23, ust. 6 oraz Art. 23b, ust.
1 (odnośnie do materiału ze zbioru stosowanego
w ramach tzw. odstępstwa rolnego), (5) uniemożliwia hodowcy albo organizacji hodowców
przeprowadzenie kontroli zgodności uzyskanych
informacji odnośnie do materiału ze zbioru, stosowanego w ramach tzw. odstępstwa rolnego.
Orzekanie w sprawach określonych w 1-5, następuje w trybie przepisów Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia.
Powyższe przepisy ustawy krajowej w zakresie egzekwowania wyłącznego prawa odnoszą
się z jednakową mocą do odmian chronionych
wspólnotowym prawem do odmian roślin.
Podsumowanie
Pomimo dostępności wymienionych instrumentów prawnych, zarówno na poziomie krajowym, jak i wspólnotowym, praktyka pokazuje,
że hodowcy nadal borykają się z trudnościami
w walce z naruszaniem wyłącznego prawa do
swoich odmian roślin. W celu zwiększenia skuteczności egzekwowania wyłącznego prawa do
odmian należy podjąć dalsze prace o charakterze
legislacyjnym, administracyjnym i organizacyjnym. Zarówno na forum UPOV oraz CPVO, a
także w organizacjach i instytucjach sektora nasiennego prowadzona jest debata nad możliwością dalszego usprawnienia dotychczasowych regulacji cywilnych, karnych, celnych, administracyjno-prawnych oraz sankcji administracyjnych
w obszarze ochrony własności intelektualnej.
Ważnym kierunkiem działań w egzekwowaniu
wyłącznego prawa jest pomoc dla hodowców
ze strony instytucji i urzędów państwowych w
zakresie możliwości wykonania identyfikacji
odmianowej (tożsamości) materiału roślinnego
podejrzanego o naruszenie wyłącznego prawa z
materiałem chronionej odmiany. W tym celu powinny być stosowane metody badawcze wystarczająco precyzyjne i wiarygodne. Najlepiej byłoby, aby były to metody urzędowe, międzynaro-
dowo uznane. Problematyką doboru i weryfikacji metod badawczych, przeznaczonych między
innymi do identyfikacji materiału roślinnego odmian znajdujących się w obrocie i podejrzanych
o naruszenie wyłącznego prawa hodowcy zajmują się rozmaite organizacje z obszaru nasiennictwa. Do najbardziej znanych i zaangażowanych
organizacji w obszarze identyfikacji i tożsamości
odmian należą ISTA, UPOV, a także Schematy
Nasienne OECD. W ramach UPOV funkcjonuje
Grupa Robocza ds. Technik Biochemicznych i
Molekularnych oraz Profilowania DNA ( BMT),
która określa stan rozwoju i możliwości zastosowania technik biochemicznych i molekularnych,
w tym analiz DNA w działaniach urzędowych
jednostek rejestrowych i inspekcji kontrolnych
w obszarze nasiennictwa. Dotychczas, najbardziej popularnymi technikami laboratoryjnymi
stosowanymi do analiz identyfikacji odmian są
metoda elektroforezy białek zapasowych, przydatna do wstępnych analiz identyczności odmian,
głównie roślin zbożowych oraz metoda elektroforezy izoenzymów w badaniach tożsamości
odmian kukurydzy. Obecnie trwają intensywne
badania nad możliwością szerszego wprowadzenia wiarygodnych metod analiz DNA do działań
urzędowych w obszarze nasiennictwa.
Na forum międzynarodowym trwa obecnie
dyskusja nad koncepcją odmian pochodnych i
odmian nie różniących się wyraźnie od odmian
chronionych, w kontekście tzw. progów „minimalnych dystansów” w obrębie właściwości
morfologicznych i molekularnych analizowanych odmian dla poprawy efektywności ochrony
prawnej odmian. Zagadnienie to ma szczególne
znaczenie, w kontekście zabezpieczenia materiałów dowodowych w przypadkach naruszania
wyłącznego prawa do odmian roślin.
Nie mniej ważnym działaniem dla poprawy
skuteczności egzekwowania wyłącznego prawa
do odmian roślin jest zwiększenie świadomości,
zarówno wśród hodowców roślin, jak i szeroko
rozumianych użytkowników odmian o istniejących systemach ochrony prawnej odmian i potrzebie ich przestrzegania, a także stworzenie
możliwości wystawiania faktur użytkownikom
odmian w imieniu właścicieli odmian przez
Agencję Nasienną sp. z o.o., jako ich reprezentanta.
31
Zbigniew Broda
Katedra Genetyki i Hodowli Roślin UP
w Poznaniu
HODOWLA ROŚLIN W XXI WIEKU
Hodowla roślin rozpoczęła się równocześnie z
udomowianiem roślin. W
minionych 10.000 lat rolnicy – hodowcy wyselekcjonowali z faworyzowanych
użytkowo dzikich gatunków roślin tysiące populacji miejscowych (odmian
miejscowych) przydatnych
i niezbędnych do egzystencji człowieka. Materiały znakomicie zaadaptowane do warunków
środowiska stały się podstawą do „naukowej”
hodowli roślin.
Sprawa zwiększenia produkcji rolniczej dla
zaspokojenia potrzeb nie jest problemem tylko
naszego stulecia. Już w 1798 r. Tomasz Robert
Malthus wyraził pogląd twierdząc, że liczebność
populacji ludzkiej może zwiększać się w postępie geometrycznym, natomiast produkcja żywności tylko w postępie arytmetycznym. Na tej
podstawie przewidywano, że Wielka Brytania w
połowie dziewiętnastego wieku stanie w obliczu
klęski głodu. Gdy Malthus pisał swe dzieło rozpoczął się wiek rolnictwa naukowego. Koniec
wieku XVIII–tego i wiek XIX przyniósł olbrzymi wzrost produkcji żywności dzięki wprowadzeniu lepszych metod produkcji oraz ulepszonych odmian roślin uprawnych i ras zwierząt.
Równocześnie rozpoczął się wiek umaszynowienia rolnictwa. Miał on duży wpływ nie tylko na usprawnienie produkcji, ale i na stopień
wykorzystania produktów rolniczych wskutek
wprowadzenia lepszych metod utrwalania, przechowywania i transportu.
Gromadzona wiedza stanowi podstawowy
element postępu biologicznego i sprawia, że coraz mniej osób utrzymuje się z produkcji roślinnej, wytwarzając więcej dla szybko zwiększającej się populacji ludzkiej. Wiele czynników produkcji w minionym półwieczu ustabilizowało
się, natomiast postęp biologiczny we wzroście
32
produkcji wyniósł ok. 60% przekraczając udział
wszystkich pozostałych. Postęp biologiczny to
wartość wynikająca z potencjału produkcyjnego
nasion w interakcji ze środowiskiem. Zatem, zamiast dostosowania warunków środowiska dla
potrzeb wzrostu i rozwoju rośliny, dąży się do
ukształtowania jej genetycznych właściwości.
W kontekście powyższych rozważań genom, w
tym przypadku rośliny, jako skład genetyczny
osobnika, staje się obiektem „obróbki” zarówno
metodami biologii molekularnej, jak i inżynierii
genetycznej w aspekcie zmian w zapisie genetycznym żywych komórek. Popularnie genom
określano już wieloma metaforami. Nazwano
go: biblią stworzenia, przepisem na życie, manuałem ewolucji i kodem natury. Jego odczytanie – sekwencjonowanie oraz markery – znaczniki cech jakościowych i ilościowych łącznie z
klasycznymi metodami rekombinacji tworzenia
zmienności genetycznej to podstawa, o którą będzie opierała się hodowla roślin.
Postęp hodowlany powstał i w perspektywie
będzie powstawał głównie dzięki ogromnemu
wzrostowi wiedzy w zakresie biologii, a szczególnie za sprawą genetyki jako nauki o zmienności i dziedziczności organizmów żywych. W
latach 70-tych ubiegłego stulecia powstała biotechnologia, którą Europejska Unia Biotechnologii EFB definiuje jako „integracja nauk przyrodniczych i inżynieryjnych w celu zastosowań
organizmów, komórek lub ich części oraz molekularnych analogów w celu pozyskania dóbr
i usług”. Organizacja Współpracy i Rozwoju
Ekonomicznego – OECD biotechnologię definiuje jako „zastosowanie podstaw naukowych
i inżynieryjnych do przetworzenia materiałów
i czynników biologicznych w celu pozyskania
dóbr i usług. Biotechnologia roślin obejmuje
więc tę część technik i metod, które dotyczą roślin, ich fragmentów – organów, tkanek, komórek, organelli lub związków chemicznych.
Powyższe definicje są bardzo szerokie i mieści się w nich rolnictwo zarówno konwencjonalne, jak i o intensywnym poziomie produkcji.
W połowie lat 70-tych ubiegłego stulecia w
biologii dokonała się swoista rewolucja spowodowana rozwojem sztucznej rekombinacji DNA.
Celami osiąganymi w badaniach rekombinacji
mogą być: klonowanie i ekspresja genów, optymalizacja poziomu ekspresji określonego genu
kodującego żądane białko, zamierzone modyfikacje sekwencji nukleotydowych kodujących
dane białko, wytworzenie organizmów transgenicznych, diagnostyka genowa – oznaczanie
sekwencji nukleotydów, pojedynczych genów
i całych genomów. W wielu gatunkach roślin
uprawnych w skali światowej takich jak: ryż, bawełna, kukurydza, soja, pszenica, tytoń i ziemniak uzyskano znaczny postęp w doskonaleniu
cech użytkowych. Głównie odmiany odporne
na herbicydy, wirusy i bakterie chorobotwórcze
oraz owady – szkodniki i ich gąsienice należące
do rodzin Lepidoptera, Dietera i Koleoptera.
Kierunki hodowli nowych odmian roślin
uprawnych były przedmiotem obrad 18 Kongresu – EUCARPIA (Europejskie Towarzystwo
Naukowe na rzecz Hodowli Roślin) pt: Modern
variety breeding for present and future needs
(„Nowe (nowoczesne) odmiany i ich hodowla dla
obecnych i przyszłych potrzeb”) , 9-12 września
2008 r. w Walencji (Hiszpania), na którym tematy prezentowanych referatów i posterów – prac
naukowych potwierdzają konieczność stosowania technik i metod biotechnologicznych łącznie
z konwencjonalnymi metodami hodowli roślin
rolniczych i ogrodniczych.
Ważną sprawą dla hodowli jest zachowanie
na przyszłość źródeł genetycznej zmienności i
jej molekularne opracowanie pod względem genomiki ekspresyjnej, funkcjonalnej i strukturalnej, mapowania oraz przy pomocy markerów do
wykorzystania dla określonych krzyżowań.
Hodowla ukierunkowana na zwiększenie plonu i odporności na stresy biotyczne i abiotyczne jest obecnie traktowana priorytetowo. W tej
problematyce istotną rolę odgrywają badania
dziedziczenia cech ilościowych z zastosowaniem markerów –QTL (quantitative trait loci)
oraz markerów specyficznych lub semispecyficznych np. MAS, SSR, AFLP i innych. W wielu pracach badawczych dotyczących odporności
na stres abiotyczny analizowano profile metabolomów i ich wpływ na fizjologię rośliny odpornej na suszę i niskie temperatury. Są to badania
perspektywiczne w aspekcie zmieniającego się
klimatu i konieczność hodowli odmian roślin
o zmodyfikowanej gospodarce wodnej. Wśród
wielu roślin uprawnych szczególnie obiektami
badań były: kukurydza, rzepak, pszenica, życica
trwała i lucerna.
Hodowla ukierunkowana na jakość surowca
pochodzenia roślinnego odgrywa również istotną rolę. Cechy jakościowe są uwarunkowane
pojedynczymi genami i poligenicznie. Dlatego
do hodowli wprowadza się markery typu QTL.
Dla ulepszenia tych cech w roślinach uprawnych wprowadza się również narzędzia selekcji w oparciu o badania genetyczne i genomikę
danego gatunku. Dotyczy to roślin oleistych,
zbożowych, np.: w jęczmieniu - jakość słodu i
zawartość witaminy E, w pszenicy – białka warunkujące wartość wypiekową – gluteiny oraz
zawartość włókna arabinoxylany jako głównego
komponentu ścian komórkowych endospermu,
w życie – odporność na porastanie, aktywność
alfa-amylazy (AA) oraz przemysłowych, np. w
chmielu – odpowiedni poziom kwasu typu alfa,
w pomidorze – zawartość beta-karotenu i witaminy C.
Istotnym specyficznym problemem jest ocena i selekcja materiałów roślinnych do hodowli
odmian do produkcji biopaliw, np. kukurydzy o
odpowiedniej zawartości ligniny do produkcji
biopaliwa oraz na paszę o wysokiej strawności.
Podsumowanie
Hodowla roślin jest procesem kosztownym
i wieloletnim, tworzy nowe wyspecjalizowane
odmiany w coraz większym stopniu oparte o
„hodowlę molekularną”, a więc selekcję osobników lub zbioru osobników w oparciu o analizę
materiału dziedzicznego zawartego w jądrze i
niektórych organellach komórkowych. Biotechnologiczne opracowanie materiałów do hodowli
staje się więc niezbędne pod względem molekularnym i diagnostycznym. Ścisła koherencja
„hodowli molekularnej” z konwencjonalnymi
metodami hodowlanymi wyznacza w perspektywie nowe trendy i możliwość tworzenia nowych
odmian o ulepszonych cechach jakościowych i
ilościowych.
33
Andrzej Najewski, Józef Zych
Stefan Heimann, Agnieszka Dolata
Elżbieta Stuczyńska, Maria Czeladzka
Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych
w Słupi Wielkiej
CHARAKTERYSTYKA
ODMIAN ZBÓŻ OZIMYCH,
RZEPAKU OZIMEGO,
TRAW I MOTYLKOWATYCH
DROBNONASIENNYCH
WPISANYCH DO KRAJOWEGO
REJESTRU W 2008 R.
PSZENICA OZIMA
JENGA
Odmiana chlebowa (grupa B). Mrozoodporność
mała. Odporność na septoriozę liści – duża, na
rdzę brunatną, brunatną plamistość liści, septoriozę plew i choroby podstawy źdźbła – dość duża,
na mączniaka i fuzariozę kłosów – średnia. Rośliny niskie, o przeciętnej odporności na wyleganie.
Termin kłoszenia dość późny, dojrzewania średni.
Masa 1000 ziaren mała, wyrównanie bardzo słabe, gęstość w stanie zsypnym dość mała. Odporność na porastanie w kłosie i liczba opadania dość
duże. Zawartość białka średnia, ilość glutenu duża.
Wskaźnik sedymentacji SDS dość duży. Wydajność ogólna mąki przeciętna. Plenność dobra do
bardzo dobrej. Przyrost plonu na wysokim poziomie agrotechniki średni.
Pełnomocnik hodowcy: Saaten-Union Polska
Sp.z o.o.
KOHELIA
Odmiana jakościowa (grupa A). Mrozoodporność średnia. Odporność na mączniaka, rdzę brunatną, brunatną plamistość liści, septoriozę liści
i plew oraz fuzariozę kłosów i choroby podstawy źdźbła – przeciętna. Rośliny dość wysokie, o
małej do bardzo małej odporności na wyleganie.
34
Termin kłoszenia i dojrzewania średni. Masa 1000
ziaren duża do bardzo dużej, wyrównanie i gęstość
w stanie zsypnym średnie. Odporność na porastanie w kłosie przeciętna, liczba opadania duża. Zawartość białka i ilość glutenu średnie. Wskaźnik
sedymentacji SDS duży do bardzo dużego. Wydajność ogólna mąki dość dobra. Plenność przeciętna.
Przyrost plonu na wysokim poziomie agrotechniki
średni.
Hodowca: Hodowla Roślin Rolniczych – Nasiona Kobierzyc Sp.z o.o.
MULAN
Odmiana jakościowa (grupa A). Mrozoodporność mała do średniej. Odporność na rdzę brunatną i septoriozę liści – dość duża, na mączniaka,
septoriozę plew i choroby podstawy źdźbła – przeciętna, na brunatną plamistość liści i fuzariozę
kłosów – dość mała. Rośliny średniej wysokości, o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia i dojrzewania dość wczesny. Masa
1000 ziaren średnia, wyrównanie dobre, gęstość
w stanie zsypnym mała. Odporność na porastanie
w kłosie i liczba opadania dość duże. Zawartość
białka średnia, ilość glutenu dość duża. Wskaźnik
sedymentacji SDS dość duży. Wydajność ogólna
mąki dość słaba. Plenność bardzo dobra. Przyrost
plonu na wysokim poziomie agrotechniki nieco
poniżej średniej.
Pełnomocnik hodowcy: Saaten-Union Polska
Sp.z o.o.
MUSZELKA
Odmiana jakościowa (grupa A). Mrozoodporność mała do średniej. Odporność na mączniaka
i rdzę brunatną – dość duża, na choroby podstawy źdźbła – przeciętna, na septoriozę liści – dość
mała, na brunatną plamistość liści, septoriozę plew
i fuzariozę kłosów – mała. Rośliny bardzo niskie,
o przeciętnej odporności na wyleganie. Termin
kłoszenia dość wczesny, dojrzewania średni. Masa
1000 ziaren dość mała, wyrównanie słabe, gęstość
w stanie zsypnym mała. Odporność na porastanie
w kłosie średnia, liczba opadania duża. Zawartość
białka średnia, ilość glutenu dość duża. Wskaźnik
sedymentacji SDS duży. Wydajność ogólna mąki
przeciętna. Plenność dobra. Przyrost plonu na wysokim poziomie agrotechniki nieco powyżej średniej (ocena plenności – dobra do bardzo dobrej).
Hodowca: DANKO Hodowla Roślin Sp.z o.o.
OSTROGA
Odmiana jakościowa (grupa A), o ościstym kłosie. Mrozoodporność średnia. Odporność na rdzę
brunatną – duża do bardzo dużej, na brunatną plamistość liści, septoriozę liści i plew oraz choroby
podstawy źdźbła – dość duża, na fuzariozę kłosów
– przeciętna, na mączniaka – dość mała. Rośliny
średniej wysokości, o przeciętnej odporności na
wyleganie. Termin kłoszenia i dojrzewania późny.
Masa 1000 ziaren duża do bardzo dużej, wyrównanie dobre, gęstość w stanie zsypnym średnia.
Odporność na porastanie w kłosie duża, liczba
opadania dość duża. Zawartość białka i ilość glutenu dość duże. Wskaźnik sedymentacji SDS duży
do bardzo dużego. Wydajność ogólna mąki dość
dobra. Plenność przeciętna. Przyrost plonu na wysokim poziomie agrotechniki średni.
ŻYTO OZIME
BELLAMI
Odmiana mieszańcowa trójliniowa. Odporność
na rdzę brunatną – duża do bardzo dużej, na rynchosporiozę, choroby podstawy źdźbła – dość
duża, na mączniaka, rdzę źdźbłową i septoriozę
liści – średnia. Rośliny niskie, o średniej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia i dojrzewania średni. Masa 1000 ziaren średnia, wyrównanie
dość dobre, gęstość w stanie zsypnym dość duża.
Odporność na porastanie ziarna w kłosie przeciętna, liczba opadania duża. Zawartość białka dość
mała. Lepkość maksymalna kleiku skrobiowego
bardzo duża, końcowa temperatura kleikowania
bardzo wysoka. Plenność bardzo dobra. Tolerancja
na zakwaszenie gleby średnia.
Przedstawiciel hodowcy: KWS Lochow Polska
Sp.z o.o.
DOMIR
Odmiana populacyjna. Odporność na mączniaka, rdzę brunatną, rdzę źdźbłową, septoriozę liści
i choroby podstawy źdźbła – średnia, na rynchosporiozę – dość mała. Rośliny średniej wysokości,
o dość dużej odporności na wyleganie. Termin
kłoszenia i dojrzewania średni. Masa 1000 ziaren
średnia, wyrównanie przeciętne, gęstość w stanie
zsypnym średnia. Odporność na porastanie ziarna
w kłosie oraz liczba opadania dość mała. Zawartość białka średnia. Lepkość maksymalna kleiku
skrobiowego mała, końcowa temperatura kleikowania dość niska. Plenność słaba (na poziomie
czołowych odmian populacyjnych). Tolerancja na
zakwaszenie gleby dość mała.
Hodowca: Dr Stanisław Ramenda
MINELLO
Odmiana mieszańcowa trójliniowa. Odporność
na rdzę brunatną – bardzo duża, na rynchosporiozę,
septoriozę liści i choroby podstawy źdźbła – dość
duża, na mączniaka, rdzę źdźbłową – średnia. Rośliny dość niskie, o średniej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia i dojrzewania średni. Masa
1000 ziaren dość mała, wyrównanie dość słabe,
gęstość w stanie zsypnym średnia. Odporność na
porastanie ziarna w kłosie przeciętna, liczba opadania dość duża. Zawartość białka mała. Lepkość
maksymalna kleiku skrobiowego bardzo duża,
końcowa temperatura kleikowania dość wysoka.
Plenność bardzo dobra. Tolerancja na zakwaszenie
gleby średnia.
Sp.z o.o.
PSZENŻYTO OZIME
BORWO
Odmiana typu półkarłowego, o dość dużej mrozoodporności. Odporność na rdzę brunatną – bardzo duża, na mączniaka i fuzariozę kłosów – duża
35
do bardzo dużej, na septoriozę liści i plew – duża,
na rynchosporiozę i choroby podstawy źdźbła
– dość duża. Rośliny niskie, o dość dużej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia i dojrzewania
późny. Masa 1000 ziaren dość duża, gęstość w stanie zsypnym dość duża. Odporność na porastanie
ziarna w kłosie dość mała, liczba opadania mała.
Zawartość białka dość mała. Plenność bardzo dobra. Tolerancja na zakwaszenie gleby średnia.
Hodowca: Hodowla Roślin Strzelce Grupa
IHAR Sp.z o.o.
LEONTINO
Odmiana o dość małej mrozoodporności. Odporność na mączniaka – duża do bardzo dużej, na
septoriozę plew – duża, na rdzę brunatną, septoriozę liści i fuzariozę kłosów – dość duża, na rynchosporiozę i choroby podstawy źdźbła – średnia.
Rośliny średniej wysokości, o dość dużej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia i dojrzewania
średni. Masa 1000 ziaren dość duża, gęstość w stanie zsypnym dość duża. Odporność na porastanie
ziarna w kłosie dość mała, liczba opadania dość
mała. Zawartość białka średnia. Plenność dość dobra. Tolerancja na zakwaszenie gleby średnia.
TRIGOLD
Odmiana o małej mrozoodporności. Odporność
na rdzę brunatną – bardzo duża, na mączniaka
– duża, na septoriozę liści, rynchosporiozę i fuzariozę kłosów – dość duża, na septoriozę plew i
choroby podstawy źdźbła – średnia. Rośliny dość
niskie, o średniej odporności na wyleganie. Termin
kłoszenia i dojrzewania średni. Masa 1000 ziaren
duża, gęstość w stanie zsypnym średnia. Odporność na porastanie ziarna w kłosie średnia, liczba
opadania średnia. Zawartość białka średnia. Plenność dobra do bardzo dobrej. Tolerancja na zakwaszenie gleby średnia.
Pełnomocnik hodowcy: KWS Lochow Polska
Sp.z o.o.
ALEKTO
Odmiana typu półkarłowego, o prawie średniej
mrozoodporności. Odporność na mączniaka i na
rdzę brunatną – duża do bardzo dużej, na septoriozę liści, rynchosporiozę i fuzariozę kłosów
– dość duża, na septoriozę plew i choroby podstawy źdźbła – dość mała. Rośliny niskie do bardzo
niskich, o dużej odporności na wyleganie. Termin
kłoszenia i dojrzewania średni. Masa 1000 zia36
ren dość mała, gęstość w stanie zsypnym średnia.
Odporność na porastanie ziarna w kłosie średnia,
liczba opadania dość duża. Zawartość białka dość
duża. Plenność bardzo dobra. Tolerancja na zakwaszenie gleby średnia.
Hodowca: Hodowla Roślin Szelejewo Sp.z o.o.
PIGMEJ
Odmiana typu półkarłowego, o średniej mrozoodporności. Odporność na rdzę brunatną – bardzo
duża, na mączniaka i fuzariozę kłosów – duża, na
septoriozę liści, septoriozę plew, rynchosporiozę
i choroby podstawy źdźbła – dość duża. Rośliny
niskie, o dużej odporności na wyleganie. Termin
kłoszenia późny, dojrzewania dość późny. Masa
1000 ziaren dość mała, gęstość w stanie zsypnym
duża. Odporność na porastanie ziarna w kłosie
średnia, liczba opadania średnia. Zawartość białka
dość mała. Plenność dobra do bardzo dobrej. Tolerancja na zakwaszenie gleby dość mała.
IHAR Sp.z o.o.
PIZZARO
Odmiana o średniej mrozoodporności. Odporność na rdzę brunatną i septoriozę liści – bardzo
duża, na mączniaka – duża do bardzo dużej, na
septoriozę plew, rynchosporiozę i choroby podstawy źdźbła – dość duża, na fuzariozę kłosów
– średnia. Rośliny dość wysokie, o średniej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia dość późny,
dojrzewania średni. Masa 1000 ziaren dość mała,
gęstość w stanie zsypnym dość mała. Odporność
na porastanie ziarna w kłosie dość mała, liczba
opadania dość duża. Zawartość białka średnia.
Plenność dobra do bardzo dobrej. Tolerancja na
zakwaszenie gleby średnia.
JĘCZMIEŃ OZIMY
AMARENA
Odmiana wielorzędowa, typu pastewnego. Mrozoodporność średnia. Odporność na mączniaka –
duża, na rdzę jęczmienia, rynchosporiozę i czarną
plamistość – dość duża, na plamistość siatkową –
średnia. Rośliny o przeciętnej wysokości i średniej
odporności na wyleganie. Termin kłoszenia dość
późny, dojrzewania średni. Masa 1000 ziaren dość
mała, wyrównanie ziarna średnie, gęstość ziarna
w stanie zsypnym dość mała. Zawartość białka w
ziarnie dość mała. Tolerancja na zakwaszenie gleby średnia. Plenność dobra do bardzo dobrej.
Przedstawiciel hodowcy: Saaten Union Polska
Sp.z o.o.
WINTMALT
Odmiana dwurzędowa, typu browarnego, o średniej do dobrej wartości technologicznej. Mrozoodporność dość mała. Odporność na plamistość siatkową, rynchosporiozę i czarną plamistość – dość
duża, na mączniaka – średnia, na rdzę jęczmienia
– dość mała. Rośliny niskie do bardzo niskich, o
przeciętnej odporności na wyleganie. Termin kłoszenia i dojrzewania dość późny. Masa 1000 ziaren
dość duża, wyrównanie dość dobre, gęstość ziarna
w stanie zsypnym dość duża. Zawartość białka w
ziarnie dość mała. Tolerancja na zakwaszenie gleby średnia. Plenność na tle wszystkich zarejestrowanych odmian jęczmienia ozimego bardzo słaba
(poniżej odmiany Nickela, ale wyraźnie powyżej
Tiffany).
Sp.z o.o.
RZEPAK OZIMY
Odmiany mieszańcowe
EXOTIC (d. CWH 077)
Plon nasion duży; oceny plonowania zmienne w
latach i rejonach, korzystniejsze na południu kraju,
gorsze w rejonie północno-wschodnim. Zawartość
glukozynolanów w nasionach duża. Zawartość
tłuszczu w nasionach mała do średniej, białka w
śrucie poekstrakcyjnej dość duża, włókna - mała
do średniej. Liczba nasion w łuszczynie mniejsza
od średniej, masa 1000 nasion nieco większa od
średniej. Zimotrwałość rozet i przezimowanie roślin średnie. Rośliny duże, o średniej odporności
na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzewania średni. Odporność roślin na zgniliznę
twardzikową dość mała, na suchą zgniliznę kapustnych i czerń krzyżowych średnia.
Pełnomocnik hodowcy: Monsanto Polska Sp. z
o.o.
NK OCTANS (d. RNX 3403)
Plon nasion duży. Oceny plonowania korzystniejsze na Śląsku, lecz gorsze w rejonach północno-wschodnim i wschodnim. Zawartość glukozy-
nolanów średnia. Zawartość tłuszczu w nasionach
dość duża, zawartość białka i włókna w śrucie
poekstrakcyjnej średnia. Zimotrwałość rozet średnia, przezimowanie roślin małe do średniego. Rośliny dość duże, o małej do średniej odporności na
wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzewania średni. Odporność roślin na zgniliznę twardzikową dość duża, na suchą zgniliznę kapustnych
i czerń krzyżowych średnia.
Pełnomocnik hodowcy: Syngenta Seeds Sp. z
o.o.
NK PETROL (d. RNX 3401)
Plon nasion duży do bardzo dużego. Oceny plonowania korzystniejsze na południu kraju, gorsze
w rejonach północno-wschodnim i wschodnim.
Zawartość glukozynolanów dość duża Zawartość
tłuszczu w nasionach średnia, zawartość białka w
śrucie poekstrakcyjnej dość duża, włókna - średnia. Zimotrwałość rozet i przezimowanie roślin
średnie. Rośliny dość duże, o średniej odporności
na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzewania średni. Odporność roślin na zgniliznę
twardzikową dość mała, na suchą zgniliznę kapustnych i czerń krzyżowych średnia.
o.o.
ROHAN (d.SLM 0401)
Plon nasion duży. Oceny plonowania gorsze w
rejonach północno-wschodnim i wschodnim. Zawartość glukozynolanów mała. Zawartość tłuszczu
w nasionach dość duża, zawartość białka w śrucie
mała do średniej, włókna - średnia. Zimotrwałość rozet i przezimowanie roślin średnie. Rośliny
średniej wysokości o średniej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzewania
średni. Odporność roślin na zgniliznę twardzikową i czerń krzyżowych średnia, na suchą zgniliznę
kapustnych mała do średniej.
Pełnomocnik hodowcy: Agrobras Sp. z o.o.
VISBY (d. SLM 0402)
Plon nasion duży do bardzo dużego. Oceny
plonowania korzystniejsze na Śląsku, gorsze na
wschodzie kraju. Zawartość glukozynolanów
średnia. Zawartość tłuszczu w nasionach średnia,
zawartość białka i włókna w śrucie poekstrakcyjnej średnia. Zimotrwałość rozet i przezimowanie
roślin średnie. Rośliny średniej wysokości, o dość
dużej odporności na wyleganie. Termin początku
kwitnienia i dojrzewania średni. Odporność roślin
37
na zgniliznę twardzikową średnia, na suchą zgniliznę kapustnych dość duża, na czerń krzyżowych
średnia.
Pełnomocnik hodowcy: Agrobras Sp z o.o.
na suchą zgniliznę kapustnych i czerń krzyżowych
średnia.
IHAR Sp.z o.o.
Odmiany populacyjne
NK PEGAZ (d. RNX 1408)
ADRIANA (d. NSL 04/120)
Plon nasion duży, największy w grupie odmian
populacyjnych. Oceny plonowania gorsze w rejonach północno-wschodnim i wschodnim. Zawartość glukozynolanów w nasionach średnia. Zawartość tłuszczu w nasionach bardzo duża, zawartość
białka i włókna w śrucie poekstrakcyjnej średnia. Zimotrwałość rozet i przezimowanie roślin
średnie. Rośliny średniej wysokości o dość dużej
odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzewania średni. Odporność roślin na
zgniliznę twardzikową średnia, na suchą zgniliznę
kapustnych i czerń krzyżowych dość duża.
Pełnomocnik hodowcy: Limagrain Central Europe Societe Europeene Spółka Europejska Oddział w Polsce
BELLEVUE (d. RG 2406)
Plon nasion średni. Zawartość glukozynolanów
w nasionach dość duża. Zawartość tłuszczu w nasionach duża do bardzo duża, zawartość białka w
śrucie poekstrakcyjnej średnia, włókna mała do
średniej. Zimotrwałość rozet i przezimowanie roślin średnie. Rośliny dość duże o małej do średniej
odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia średni, dojrzewania dość późny. Odporność
roślin na zgniliznę twardzikową dość duża, na suchą zgniliznę kapustnych średnia, czerń krzyżowych dość duża.
Pełnomocnik hodowcy: Agrobras Sp z o.o.
BOGART (d. BOH 3405)
Plon nasion średni. Oceny plonowania korzystniejsze na Śląsku, gorsze w rejonach północnowschodnim i wschodnim. Zawartość glukozynolanów w nasionach średnia. Zawartość tłuszczu w
nasionach duża, zawartość białka w śrucie poekstrakcyjnej mała do średniej, włókna średnia. Zimotrwałość rozet średnia, przezimowanie roślin
małe do średniego. Rośliny dość duże zaledwie
średniej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzewania dość późny. Odporność roślin na zgniliznę twardzikową dość duża,
38
Plon nasion duży. Oceny plonowania korzystniejsze na Pomorzu, gorsze w rejonie Podkarpackim. Zawartość glukozynolanów w nasionach
średnia. Zawartość tłuszczu w nasionach duża,
zawartość białka w śrucie poekstrakcyjnej mała,
włókna średnia. Zimotrwałość rozet i przezimowanie roślin średnie. Rośliny dość duże o średniej
odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia dość późny, dojrzewania średni. Odporność
roślin na zgniliznę twardzikową dość duża, na
suchą zgniliznę kapustnych i czerń krzyżowych
średnia.
o.o.
NK BOLD (d. RNX 1402)
Plon nasion dość duży. Oceny plonowania gorsze w rejonie Podkarpackim. Zawartość glukozynolanów w nasionach średnia. Zawartość tłuszczu
w nasionach duża, zawartość białka w śrucie poekstrakcyjnej mała do średniej, włókna średnia. Zimotrwałość rozet średnia, przezimowanie roślin
małe do średniego. Rośliny średniej wysokości o
dość dużej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia i dojrzewania średni. Odporność
roślin na zgniliznę twardzikową i suchą zgniliznę
kapustnych średnia, na czerń krzyżowych dość
mała.
o.o.
MONOLIT (d. MAH 5705)
Plon nasion średni. Oceny plonowania korzystniejsze na Śląsku. Zawartość glukozynolanów w
nasionach średnia. Zawartość tłuszczu w nasionach
duża do bardzo dużej, zawartość białka w śrucie
poekstrakcyjnej mała do średniej, włókna średnia.
Zimotrwałość rozet średnia, przezimowanie roślin
małe do średniego. Rośliny średniej wysokości o
małej do średniej odporności na wyleganie. Termin początku kwitnienia dość późny, dojrzewania
- średni. Odporność roślin na zgniliznę twardzikową średnia, suchą zgniliznę kapustnych dość duża,
na czerń krzyżowych średnia.
IHAR Sp.z o.o.
TRAWY
ŻYCICA TRWAŁA
BARELAN
Odmiana pastewna, tetraploidalna, późna. Plenna w całym okresie użytkowania; największe plony
suchej masy i energii paszy osiąga w drugim roku
użytkowania. Zimotrwałość dobra. Rośliny wyróżniają się szybkim tempem odrastania dalszych
w pokosach oraz dużą zwartością runi. Przydatna
do użytkowania pastwiskowego.
Pełnomocnik hodowcy: Barenbrug Polska Sp. z
o.o.
KENTAUR
Odmiana pastewna, tetraploidalna, późna. Plenna we wszystkich latach użytkowania; największe
plony suchej masy i energii paszy osiąga w pierwszym pokosie. Zimotrwałość dobra, szczególnie
w trzecim roku użytkowania. Szybko odrasta,
zwłaszcza wiosną i po pierwszym pokosie. Przeznaczona do użytkowania pastwiskowego.
Hodowca: DLF Trifolium A/S Dansk Planteforaedling
KABOTA
Odmiana pastewna, diploidalna, późna. Plenna;
dobrze plonuje zwłaszcza w pokosie czwartym
i piątym. Zimotrwałość dobra. Wykazuje dobrą
zwartość runi. Przeznaczona do użytkowania pastwiskowego.
Pełnomocnik hodowcy: Renata Daszkiewicz,
Słupia Wielka
AKWAMARYN
Odmiana pastewna, tetraploidalna, późna.
Plenna, szczególnie w pierwszym pokosie. Zimotrwałość dobra. Rośliny szybko odrastają wiosną.
Przydatna do użytkowania pastwiskowego.
Hodowca: Hodowla Roślin Szelejewo Sp. z
o.o.
ŻYCICA WIELOKWIATOWA
GEMINI
Odmiana pastewna, tetraploidalna, średnio
wczesna. Plenna zarówno w pierwszym, jak i
drugim roku użytkowania. Wyróżnia się dobrym
rozkładem plonowania w okresie wegetacji. Dobrze odrasta po zbiorze pierwszego i drugiego
pokosu. Cechuje się dobrym wyrównaniem wysokości roślin w pierwszym i drugim odroście.
Przeznaczona do użytkowania kośnego na gruntach ornych.
Pełnomocnik hodowcy: Renata Daszkiewicz,
Słupia Wielka
MOTYLKOWATE
DROBNONASIENNE
MILENA
Odmiana diploidalna; przeznaczona do użytkowania kośnego w uprawie polowej, w siewie
jednogatunkowym (czystym) i mieszanym z
trawami, przez jednoroczny lub dwuletni okres
użytkowania. W siewie czystym plon świeżej i
suchej masy dość duży do dużego; w siewach
mieszankowych przeciętny. Zawartość białka
ogólnego w suchej masie średnia do dość dużej.
Plon białka duży. Termin kwitnienia średni. Zimotrwałość roślin średnia; tempo odrastania w
początkowym okresie wegetacji (wiosną) i po
koszeniu przeciętne; skłonność do wylegania
średnia. Wykazuje średnią podatność na porażenie rakiem koniczyny i średnią do małej na
mączniaka prawdziwego.
Hodowca: Małopolska Hodowla Roślin – HBP
Sp.z o.o.
PYZA
Odmiana diploidalna; przeznaczona do użytkowania kośnego w uprawie polowej, w siewie
jednogatunkowym (czystym), a także mieszanym
z trawami, przez jednoroczny lub dwuletni okres
użytkowania. Plon świeżej i suchej masy dość
duży. Zawartość białka ogólnego w suchej masie
dość duża. Plon białka duży. Termin kwitnienia
średni. Zimotrwałość roślin dobra; tempo odrastania w początkowym okresie wegetacji (wiosną) szybkie, po koszeniu przeciętne; skłonność do
wylegania średnia. Przejawia średnią podatność na
porażenie rakiem koniczyny. W warunkach sprzyjających występowaniu mączniaka prawdziwego
charakteryzuje się mniejszym nasileniem objawów porażenia.
Hodowca: Małopolska Hodowla Roślin – HBP
Sp.z o.o.
39
Z ŻYCIA PIN
1.
Mija ponad 15 lat od czasu gdy w wyniku przemian ustrojowych w Polsce zaczęto restrukturyzować ówczesne państwowe przedsiębiorstwa
hodowli i nasiennictwa, powołując na części ich
mienia spółki prawa handlowego - jednoosobowe spółki Skarbu Państwa.
Architekci tych przemian, szefowie tych
przedsiębiorstw, z racji wieku, oddają stopniowo
pole swym zawodowym następcom. Zarząd Polskiej Izby Nasiennej, cała społeczność związana
zawodowo z hodowlą i nasiennictwem, dziękuje
Im za godny najwyższego uznania wysiłek oraz
zaangażowanie zawodowe i społeczne. Życzymy
długich lat w zdrowiu, pogody ducha i wiele jeszcze emocji hobbystycznych. Prosimy o pamięć,
a zwłaszcza wsparcie zawodowe tych, którym
przyjdzie kontynuować dzieło.
Czytelnikom ku pamięci, ustępującym na
chwałę Redakcja przybliża Ich sylwetki.
Jerzy Telega, mgr inż.
rolnictwa, urodzony 4 maja
1942 r., do 4 października
2007 r. Prezes Spółki z o.o.
PlantiCo Hodowla i Nasiennictwo Ogrodnicze w Gołębiewie, pod Kutnem.
Szkołę średnią, ogólnokształcącą, ukończył w
1961 r., studia na Wydziale
Zootechnicznym Akademii Rolniczej w Poznaniu – w 1968 r.
Jego pierwszy, dziesięcioletni, etap pracy zawodowej, którą rozpoczął 1 lipca 1968 r. w Stacji
Hodowli Roślin w Szelejewie, nawiązywał swym
charakterem do profilu studiów. Objął początkowo stanowisko zootechnika. Już w 1972 r. awansował na Zastępcę Dyrektora ds. produkcji zwierzęcej, a w 1975 r. na stanowisko Dyrektora ds.
produkcji w ogóle. Odniósł w tym okresie godne
odnotowania sukcesy zawodowe, m. in. stworzył
podwaliny przyszłej hodowli bydła mlecznego
40
w Szelejewie, doprowadzając do uznania obory
jako zarodowej.
Pracę na własny rachunek rozpoczął w 1978 r.
obejmując poza Wielkopolską, stanowisko Dyrektora Stacji Hodowli Roślin Ogrodniczych w
Gołębiewie. Zrazu przyszło Mu kierować dużym
przedsiębiorstwem, o wielce zróżnicowanej produkcji ogólnorolnej oraz zaledwie początkującej
hodowli roślin ogrodniczych. W międzyczasie, a zwłaszcza po 1 grudnia 1992 r., kiedy to
na majątku dotychczasowego przedsiębiorstwa
państwowego utworzono spółkę prawa handlowego Skarbu Państwa, doprowadził do okrojenia
gospodarstwa ze zbędnego dla hodowli roślin
areału pól uprawnych i rozbudowanej produkcji
zwierzęcej. Postawił na rozwój hodowli i nasiennictwa ogrodniczego.
W 1998 r. dokooptował do Spółki dobrą placówkę hodowlaną w Strugach z PlantiCo Szymanów, o dużych jak na ówczas dokonaniach hodowlanych, a w 2001 r. przejął odmiany, prawa
do odmian i niektórych hodowców z PlantiCo
Świętosław. Stale wzbogacał zaplecze hodowli
i nasiennictwa o nowe inwestycje. Umożliwiło
to wprowadzanie do hodowli nowych technik i
metod hodowlanych, a do nasiennictwa nowoczesnych systemów obróbki surowych nasion i
właściwe ich przygotowanie do handlu i obrotu.
Rezultat tych działań stanowi, że mgr J. Telega
jest twórcą nowoczesnej firmy hodowlano-nasiennej, w której ostatnio prowadzono hodowlę
twórczą 12 gatunków warzyw. Miała zarejestrowanych ponad 120 własnych odmian. Nadto prowadziła hodowlę 12 gatunków jednorocznych
gatunków kwiatów.
Zwłaszcza w ostatnich latach postęp hodowli
w Spółce był bardzo dynamiczny. Wytworzono
wiele wartościowych odmian, w dużej mierze
mieszańcowych.
Mgr J. Telegę cechuje duża aktywność i innowacyjność organizacyjna. Był pierwszym, który
w strukturze ANR doprowadził do powołania
Spółki prawa handlowego, był głównym inicjatorem powołania do życia korporacji PlantiCo z
siedmiu – w końcowej fazie – spółek ogrodniczych. Jeden z pierwszych poszukiwał możliwości reprodukcji niektórych gatunków warzyw w
bardziej przyjaznych klimatycznie i opłacalnych
warunkach (Chiny, USA, Włochy). Utworzył
przyczółki obrotu i handlu nasionami odmian
Spółki w krajach Wschodu, a zwłaszcza na Ukrainie.
Od zarania działalności Polskiej Izby Nasiennej, tj. od 1968 r., był z wyboru członkiem jej
Zarządu, reprezentującym interesy hodowli i nasiennictwa ogrodniczego.
Za swe dokonania mgr J. Telega został uhonorowany wieloma odznaczeniami, spośród których najwyższe to Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski. W okresie Jego 30-letniej pracy,
Spółka uzyskała liczne medale i puchary za wytworzone w niej produkty – odmiany warzyw.
Spółki są od lat trawy pastewne, a ostatnio groch
siewny. W końcu kariery zawodowej inż. F. Ratajczyka, Spółka miała zarejestrowanych ponad
70 odmian, niektóre budzące zainteresowanie
również zagranicą.
Główna pasją zawodową inż. F. Ratajczyka
jest produkcja ogólnorolna, zarówno roślinna
– zwłaszcza nasiennictwo, jak i zwierzęca. W
produkcji roślinnej Szelejewo zawsze szczyci
się wysokimi plonami jednostkowymi i stałością
plonów w latach. Źródło tych sukcesów to ciągła
introdukcja nowych technik i technologii produkcyjnych.
W Szelejewie stale prowadzono produkcję
zwierzęcą, ostatnio ograniczoną do hodowli i
chowu bydła mlecznego i koni rasy wielkopolskiej. Obora, jedna z pierwszych takiego standardu w Wielkopolsce oraz nowoczesna technologia
konserwacji pasz objętościowych zapewniają
Franciszek Ratajczyk, znakomite warunki dobrostanu krów.
Inż. F. Ratajczyk wykazywał wyjątkową dbainżynier rolnictwa, urodzony 26 września 1939 r., do łość o całokształt gospodarstwa (1450 ha). Jest
4 września 2007 r. Prezes ono wzorowe co do stanu produkcyjnego pól, raSpółki z o.o. Hodowla Ro- cjonalności i estetyki zabudowań gospodarczych
ślin Szelejewo, w Wielko- i socjalnych, ładu w polach i zagrodzie. Można
polsce.
by rzec: „Dzieło Mistrza chwali”.
Wywodzi się ze środowiInż. F. Ratajczyk był ciągłym inspiratorem
ska rolniczego. W 1957 r. wprowadzania do produkcji rolnej, nie tylko w
ukończył znane Technikum Szelejewie, postępu hodowlanego, technicznego,
Hodowli Roślin i Nasiennictwa w Bojanowie. technologicznego i organizacyjnego.
Studia rolnicze odbył w Wyższej Szkole RolniInż. F. Ratajczyk to znany w Wielkopolsce
czej w Poznaniu. Zaliczył też studia podyplomo- działacz społeczny, m.in. Prezes Wielkopolskiewe z ekonomiki rolnictwa i zarządzania w SGGW go Związku Pracodawców Rolnych, Wiceprezes
w Warszawie.
Polskiego Związku Producentów Kukurydzy,
Pierwszą dekadę lat po studiach przepracował działacz Związku Absolwentów Akademii Rolw rolnictwie wielkotowarowym i w Państwo- niczej w Poznaniu i Polskiego Związku Łowiewych Zakładach Zbożowych. Do Szelejewa trafił ckiego.
W uznaniu dokonań, wspieranych przez zna1 grudnia 1967 r., gdzie początkowo zajmował
się hodowlą roślin. Już po dwóch latach objął komity zawodowo zespół współpracowników,
stanowisko Zastępcy Dyrektora, od 1975 r. był inż. F. Ratajczyk został obdarowany wieloma
Dyrektorem, a od 1993 r., do odwołania, Preze- zaszczytnymi wyróżnieniami, z których najważsem Spółki Hodowla Roślin Szelejewo, nadzoro- niejsze to: Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia
wanej przez Agencję Nieruchomości Rolnych.
Polski, nominacja do 4 edyPod Jego 40-letnim władztwem Szelejewo, zajcji Nagrody Gospodarczej
mujące się początkowo prawie wyłącznie hodowPrezydenta RP, laureat konlą roślin pastewnych, zwłaszcza strączkowych i
kursu: „Wielkopolski Rolnik
Roku 2001”.
traw, na przełomie lat 80-tych i 90-tych poszerzyło profil zainteresowań hodowlanych o zboża.
Marian Pędziński, inW pszenżycie ozimym odniosło sukces - dokonania są widoczne i konkurencyjne względem inżynier rolnictwa, urodzonych firm krajowych. Specjalnością hodowlaną
ny 15 listopada 1937 r., do
41
27 września 2007 r. Prezes Spółki z o.o. „SPÓJNIA” Hodowla i Nasiennictwo Ogrodnicze w
Nochowie, w Wielkopolsce.
Z praktyką rolniczą zmierzył się już w rodzinnym domu. Skończył prestiżowe Technikum
Hodowli i Nasiennictwa w Bojanowie, a później
studia w Wyższej Szkole Rolniczej w Poznaniu.
Już przed 20 rokiem życia rozpoczął pracę w
hodowli, w ówczesnym wiodącym ośrodku hodowli rolniczych roślin strączkowych, w Zakładzie Hodowli i Aklimatyzacji Roślin IHAR w
Przebędowie. Z czasem wszedł do grona twórców, jako współautor kilku odmian grochu siewnego i łubinów.
Znakomite przygotowanie, jakie w owym czasie zdobył, pozwoliło Mu w 1975 r. objąć samodzielne stanowisko Głównego Hodowcy w Stacji
Hodowli Roślin Ogrodniczych w Nochowie. Następnie został Dyrektorem powstałego ze Stacji
Przedsiębiorstwa, a od 1991 r. Prezesem Spółki
„SPÓJNIA” HiNO w Nochowie.
Główną pasją zawodową inż. M. Pędzińskiego
jest hodowla. Stopniowo tworzy kompetentny,
dobrze wykształcony zespół, któremu nie szczędzi wiedzy i życzliwości, będący gwarantem stałego postępu w hodowli. Buduje zaplecze szklarniowe i laboratoryjne umożliwiające korzystanie
z zaawansowanych metod hodowlanych. Rozszerza gamę hodowanych gatunków z początkowych
trzech do piętnastu. Sam aktywnie uczestniczy w
procesie twórczej hodowli. Ma na swym koncie,
jako autor lub współautor, łącznie 108 odmian
roślin warzywnych. Niebywałe, zważywszy, że
dotyczy to kilkunastu gatunków, również dwuletnich, o bardzo zróżnicowanych przejawach rozwoju generatywnego i wegetatywnego. Progowe
dokonanie w tej sferze to wyhodowanie odmiany
ogórka gruntowego Śremski F1, znanej nie tylko
w kraju, uhonorowanej Złotym Medalem Międzynarodowych Targów Poznańskich „POLAGRA”.
Inż. Marian Pędziński jest też sprawnym organizatorem działalności produkcyjno-gospodarczej. Zorganizował skuteczne nasiennictwo
wyhodowanych odmian, sprawnie funkcjonującą
sieć produkcji i marketingu, zapewniającą podaż
nasion Spółki we wszystkich zakątkach kraju, a
także w sąsiednich krajach Wschodu. Nochowo
dzięki inż. M. Pędzińskiemu stanowi wzorowe
gospodarstwo rolne o wysokich parametrach
produkcji roślinnej i zwierzęcej (bydło mleczne,
42
owce). Inż. M. Pędziński jest jednocześnie, co
rzadko ma miejsce, wybitnym hodowcą i znakomitym, operatywnym przedsiębiorcą. Pełen dbałości o ochronę środowiska. Otwarty na lokalne
potrzeby społeczne.
Zalety osobiste inż. M. Pędzińskiego i dokonania powszechnie dostrzegano. Cieszyły się one
dużym uznaniem, stąd też został uhonorowany
wieloma odznaczeniami i tytułami. Jest też laureatem kilku prestiżowych konkursów. Do najważniejszych należą: Złoty Krzyż Zasługi, Odznaczenie: „Zasłużony Pracownik Rolnictwa”,
laureat konkursu: ”Wielkopolski Rolnik Roku
2003”, wyróżniony tytułami: „Wybitny Wielkopolanin” i „Wzorowy Producent Żywności”.
Andrzej Gołębiowski,
mgr inż. rolnictwa, urodzony
7 kwietnia 1940 r., do 4 maja
2007 r., Prezes Spółki z o.o.
Przedsiębiorstwo HandlowoNasienne w Lublinie.
Znajomość praktycznego
rolnictwa nabył w rodzinnym domu. Szkołę średnią,
ogólnokształcącą, ukończył
w 1959 r., a studia w Wyższej Szkole Rolniczej
w Lublinie w 1965 r.
Po studiach początkowo pracował w państwowych gospodarstwach rolnych - z sukcesem, bo
już po roku pełnił funkcję Dyrektora. Od 1970 r.,
do końca pracy zawodowej, związał się z sektorem hodowli i nasiennictwa. Początkowo, epizodycznie, był Dyrektorem Stacji Hodowli w
Hruszowie, skąd przeszedł do Zarządu Lubelskiej Hodowli Roślin w Lublinie. Zajmował się
głównie nadzorem produkcji ogólnorolnej prowadzonej w podległych stacjach hodowli roślin.
W 1982 r. został Zastępcą Dyrektora powstałego,
w wyniku połączenia zinstytucjonalizowanej w
tym rejonie – hodowli i nasiennictwa, w jedno
Lubelskie Przedsiębiorstwo Hodowli i Nasiennictwa w Lublinie. W 1991 r. objął stanowisko
Dyrektora tego Przedsiębiorstwa. Liczne stacje
hodowli (razem 10 tys. ha) oraz oddziały centrali nasiennej w jego skład wchodzące odgrywały
ważną rolę propagatorów postępu w rolnictwie.
Tak bowiem były ukierunkowane przez mgr A.
Gołębiowskiego.
W wyniku przemian ustrojowych rzeczone
Przedsiębiorstwo zrestrukturyzowano i na czę-
ści jego majątku powołano z dniem 1.08.1993 r.
Spółkę z o.o. Skarbu Państwa pod nazwą Przedsiębiorstwo Hodowlano-Nasienne w Lublinie.
Mgr A. Gołębiowski został jej Prezesem. Spółka
jako jedyna w kraju prowadziła hodowlę twórczą
gryki, a nadto zachowawczą kilku odmian koniczyny łąkowej, obu gatunków gorczycy i traw.
Mimo, że działalność hodowlana nie była wspierana dotacją budżetową, dzięki gospodarności
Prezesa, Spółka w całej dotychczasowej historii
miała co roku dodatni wynik bilansowy.
Mgr A. Gołębiowski wykreował na Ziemi Lubelskiej znakomicie działający ośrodek hodowlano-nasienny, cieszący się dużym prestiżem w
środowisku rolników. Zorganizował doskonale
prosperujące nasiennictwo zbóż i roślin strączkowych, a nadto trudnych do reprodukcji traw i roślin motylkowatych. Słowem, wykreował uznany Ośrodek produkcji, kontraktacji i dystrybucji
nasion roślin rolniczych.
W ciągu swej wieloletniej pracy zawodowej
mgr A. Gołębiowski odznaczony został Brązowym Krzyżem Zasługi i Odznaką: „Zasłużony
Pracownik Rolnictwa”.
Henryk Just, urodzony 26 sierpnia 1941 r., po
ukończeniu Liceum Ogólnokształcącego w Wilanowie
w 1959 r., rozpoczął studia
na Wydziale Ogrodniczym
Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.
Po ukończeniu w 1964 r.
studiów z tytułem mgr inż. ogrodnictwa, odbywał roczny staż w Stacji Nasienno-Szkółkarskiej
w Broniszach. W latach 1965-1975 pracował w
administracji rolnej w Urzędzie Powiatowym
w Pruszkowie. W 1975 r. został zatrudniony w
CNOS w Ożarowie Mazowieckim, początkowo jako kierownik przerobu i składowania, a od
czerwca 1977 r. objął funkcję zastępcy dyrektora
przedsiębiorstwa.
Henryk Just, jako zastępca dyrektora, zainicjował wstąpienie Centrali Nasiennictwa Ogrodniczego i Szkółkarstwa w Ożarowie Maz. do tworzącej się Polskiej Izby Nasiennej, w wyniku czego Centrala stała się jednym z założycieli PIN.
W 1992 r. odszedł na wcześniejszą emeryturę
dotychczasowy dyrektor przedsiębiorstwa mgr
inż. Jerzy Kożuch. W wyniku wygranego konkursu funkcję tę objął w tym samym roku mgr
inż. Henryk Just i pełnił ją do dnia 15 listopada
2007 r., tj. przez 15 lat.
Jako szef tej Centrali przez wiele lat był bardzo
aktywnym członkiem Sekcji Roślin Warzywnych
i Ozdobnych Polskiej Izby Nasiennej.
Lata 90-te ubiegłego wieku były trudnym okresem dla Przedsiębiorstwa Nasiennictwa Ogrodniczego i Szkółkarstwa. Firmy te zostały pozbawione dostępu do użytkowania odmian polskiej
hodowli, a równocześnie szeroko otwarto granice dla firm zagranicznych. Dodatkowo konkurencję zaostrzyło wejście na rynek polskich firm
hodowlanych, które szybko przekształciły się w
firmy hodowlano-nasienne prowadzące obrót nasionami.
W tej sytuacji PNOS w Ożarowie Mazowieckim, aby utrzymać się na rynku nasion ogrodniczych, musiał zorganizować hodowlę warzyw
oraz uruchomić własną sieć dystrybucyjną. Dzięki dobrej współpracy z Instytutem Warzywnictwa
im. Emila Chroboczka w Skierniewicach, powołana została w 1995 r. Spółka z o.o. IWARZPNOS w Regułach. W latach 1996-2008 w Spółce tej, kierowanej przez dr Elżbietę Horodecką,
wyhodowano i zarejestrowano w Krajowym Rejestrze 56 odmian warzyw.
PNOS korzysta również w ramach licencji z
odmian wyhodowanych na SGGW w Warszawie
i w Instytucie Warzywnictwa.
Kierując przez 15 lat dużą firmą nasienno-hodowlaną, mgr inż. Henryk Just zwracał szczególną uwagę na rzetelność w dotrzymywaniu umów
i na okazywanie szacunku pracownikom, producentom i innym partnerom w biznesie.
Zbudowana w latach 1992-1994, na zasadach
wzajemnego szacunku i zrozumienia, sieć hurtowni jest do dziś jednym z najlepszych przykładów partnerskiego współdziałania w handlu.
Dobry klimat w stosunkach międzyludzkich
oraz starania, aby produkt kierowany na rynek
był dobrej jakości, pozwalały na osiąganie sukcesów zawodowych.
Odchodząc 16 listopada 2007 r. na emeryturę
mgr inż. Henryk Just pozostawił Przedsiębiorstwo Nasiennictwa Ogrodniczego i Szkółkarstwa
w Ożarowie Mazowieckim na pozycji lidera w
handlu nasionami ogrodniczymi i w dobrej kondycji finansowej.
43
2.
W dniach 21 lipca i 1 września br. odbyły się
dwa kolejne posiedzenia Prezydium. Poświęcone
one były przedyskutowaniu problematyki zaprawiania nasion warzyw, produkcji roślin strączkowych i prywatyzacji hodowli roślin. Wskutek wycofania z obrotu karbendazymu i niemal
równoczesnym wygaśnięciem rejestracji Zaprawy Nasiennej T, Apronu i Rovralu przedsiębiorstwa nasienne stanęły w sytuacji braku zapraw,
które dotychczas były niemal wyłącznie używane do tego celu. Po wielokrotnych spotkaniach
z przedstawicielami Dep. Hodowli i Ochrony
Roślin członkowie Sekcji Roślin Warzywnych
i Ozdobnych postanowili wystąpić do Ministra
Rolnictwa i RW M. Sawickiego z wnioskiem o
dopuszczenie tych preparatów do obrotu na okres
120 dni, zgodnie z pkt 8.4 dyrektywy 94/414 i
ustawy o ochronie roślin. Przygotowanie odpowiedniego wniosku zlecono kancelarii prawnej
Rymar i Wspólnicy, a koszty tego opracowania
członkowie Sekcji wzięli na siebie. Niezależnie
od tego z poparciem tego wniosku wystąpiły
Rada Gospodarki Żywnościowej przy Ministrze
Rolnictwa i RW oraz European Seed Association.
Problem ten przedstawiono także na posiedzeniu
Komisji Rolnictwa Sejmu w dniu 3 września br.
Dyr. M. Surawska w odpowiedzi stwierdziła, że
„Rząd nie może się ośmieszyć”, a jej zdaniem tej
sytuacji nie można uznać za niespodziewane zagrożenie.
Prezydium omawiało również bardzo szczegółowo projekty rozwoju produkcji roślin strączkowych i krajowej bazy białka oraz zasad prywatyzacji hodowli roślin. Oba projekty zostały zainicjowane przez PIN i wypracowane w Radzie
Gospodarki Żywnościowej i jako jej projekty
przedstawione Ministrowi Rolnictwa. Ostateczną wersję projektu dot. roślin strączkowych i
krajowej produkcji białka publikujemy w obecnym numerze Hodowli Roślin i Nasiennictwa
(3/2008).
3.
W dniach 6-11 lipca br. odbyła się w Olsztynie
dziewiąta Międzynarodowa Konferencja z zakresu biologii nasion z udziałem niemal wszystkich
sław naukowych z całego świata. Uczestniczyłó
w niej 250 osób, przede wszystkim z zagranicy.
Przedstawiona problematyka badawcza dot. roz44
woju i dojrzewania nasion, spoczynku i kiełkowania, stresu i ekologii nasion. Większość badań
prowadzono na poziomie molekularnym. Zainteresowanych informujemy, że w biurze PIN są do
dyspozycji materiały z tej konferencji. Spodziewamy się też, że w następnym numerze będziemy
mogli opublikować wywiad z prof. R. Góreckim,
rektorem Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego
i przewodniczącym Komitetu Organizacyjnego
Konferencji.
4.
Ministerstwo Rolnictwa i RW delegowało
przedstawicieli PIN K. Duczmala i M. Grzesika
do Chin w dniach 8-21 września 2008 r., celem
wzięcia udziału w Międzynarodowym Szczycie
Nasiennym i pierwszym Chińskim Nasiennym
Expo w Shenyang oraz nawiązaniu współpracy
z Północno-Wschodnim Uniwersytetem Leśnym
i Zarządem Szkółkarstwa Leśnego w Harbinie, a
także z Wyższą Szkołą Zawodową w Dongying.
We wspomnianym Szczycie i Expo wzięło udział
przeszło 500 chińskich przedsiębiorstw nasiennych z udziałem przedstawicieli rządu centralnego i prowincjalnego prowincji Laoning.
Nasi przedstawiciele zostali przyjęci przez p.
Wan Bao-rui, wiceministra rolnictwa rządu chińskiego, a jednocześnie przewodniczącego Chińskiej Izby Nasiennej, który oświadczył, że zaprasza polskie firmy do wejścia na rynek chiński.
Zdając sobie sprawę, że polskie nasiennictwo reprezentuje wyższy poziom od nasiennictwa chińskiego i może przyczynić się do jego rozwoju.
Przedstawili oni na specjalnej konferencji zatytułowanej: Nowe odmiany, nowe produkty” prezentację pt. „Polish Offer for Chinese Market”.
Z zainteresowaniem naszych partnerów spotkały
się: pszenżyto, pszenica, ogórek, pomidor i ziemniak.
Z wygłaszanych na Szczycie referatów kilka
zasługiwało na szczególną uwagę ze względu
na wysoki poziom naukowy: wystąpienie prof.
Zhang Mengyu z Chińskiej Akademii Nauk Rolniczych o postępie w hodowli kukurydzy oraz
polityczny – D. Rückera z BDP i M. Gumina z
ASTA o zarządzaniu hodowlą i nasiennictwem w
gospodarce wolnorynkowej.
W tym szczycie były bardzo widoczne dwa
międzynarodowe koncerny nasienne: Syngenta i Monsanto; z europejskich byli obecni tylko
przedstawiciele BDP i PIN.

Spis treści

Transkrypt

Podobne dokumenty

Odstępstwo rolne - Agencja Nasienna

Pobierz - Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin