Analiza postaw ojców w porodzie rodzinnym w materiale Katedry i

Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 1, zeszyt 2, 141-148, 2008
Analiza postaw ojców w porodzie rodzinnym w materiale
Katedry i Oddziału Klinicznego Ginekologii i Położnictwa w Tychach
Śląskiej Akademii Medycznej
U
RSZULA SIOMA-MARKOWSKA,
R
YSZARD PORĘBA
Streszczenie
W położnictwie światowym już w latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku, wraz z pojawieniem się nurtu psychoprofilaktycznego
przygotowania kobiety ciężarnej do porodu zaczęto dostrzegać rolę ojca w czasie ciąży i porodu. Znaczący udział w propagowaniu
idei porodu rodzinnego na Śląsku ma Katedra i Oddział Kliniczny Położnictwa i Ginekologii w Tychach ŚAM w Katowicach, w której
porody rodzinne odbywają się od 1987 r. Uczestnictwo ojca w porodzie przejawia się w jego działaniu. Zakres działania może być
różnorodny, zależny od prezentowanej postawy wobec wspólnego porodu, jak również od oczekiwań kobiet rodzących. Celem pracy
było dokonanie oceny postawy ojca w poszczególnych okresach porodu rodzinnego, ustalenie czynników wpływających na prezentowaną postawę oraz określenie zakresu zadań dla ojca – modelu postępowania w porodzie rodzinnym w oparciu o preferencje
kobiet rodzących. Badania przeprowadzono w Katedrze i Oddziale Klinicznym Położnictwa i Ginekologii w Tychach ŚAM w Katowicach w okresie od września 2003 r. do listopada 2004 r. Objęto badaniem ankietowym 250 kobiet rodzących i 250 mężów-ojców,
którzy odbyli poród rodzinny siłami natury. Podstawowym narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety własnej konstrukcji
opracowany w dwóch wersjach: (A) – dla kobiety rodzącej i (B) – dla ojca dziecka, uczestniczącego w porodzie. Materiał badawczy
analizowano wg grup: wiekowych, wykształcenia, czasu trwania małżeństwa, liczebności porodów rodzinnych oraz formy przygotowania do porodu rodzinnego. Obliczenia statystyczne wykonano za pomocą programu komputerowego Statistica PL. Częstość
występowania określonych cech jakościowych (niemierzalnych) oceniano za pomocą testu nieparametrycznego χ5 (chi-kwadrat).
Wyniki: W badanej populacji 85,6% ojców uczestniczących w porodzie rodzinnym wykazało aktywną postawę w poszczególnych
okresach porodu wyrażoną poprzez wykonywanie czynności opiekuńczo-pielęgnacyjnych, kontrolno-instrumentalnych oraz udzielanie wsparcia emocjonalnego. Ojcowie z wykształceniem wyższym oraz przygotowani do porodu w Szkole Rodzenia istotnie częściej
przyjmowali aktywną postawę w czasie porodu rodzinnego. Wnioski: Ojcowie uczestniczący w porodzie rodzinnym przejawiają
potrzebę aktywnej postawy w poszczególnych okresach porodu. Ojców należy edukować w zakresie zadań, jakie mogą wypełniać
w czasie porodu rodzinnego. Przygotowanie do porodu w Szkole Rodzenia i wykształcenie mają istotny wpływ na postawę ojca
podczas porodu rodzinnego.
poród rodzinny, postawa ojców
Słowa kluczowe:
Naukowe podejście do postaw i roli ojców w czasie
aktu porodowego jest problemem ostatnich dziesięcioleci,
choć obecność ojca przy porodzie i zjawisko kuwady towarzyszyło rodzącym od dawna, w różnych kulturach
i z różną intensywnością. Poprzez obrzęd kuwady społeczeństwo prymitywnych ludów ustalało ojcom bardzo
ważną rolę do spełnienia w czasie ciąży i porodu.
Uczestnictwo ojca w porodzie przejawia się w jego
działaniu. Zakres działania może być różnorodny, zależny
od prezentowanej postawy wobec wspólnego porodu. Postawy związane są ściśle z przekonaniami człowieka i stanowią podstawowe wyznaczniki działania. Odmienne
zachowanie się osób w takich samych sytuacjach wynika
między innymi z indywidualnych różnic w zakresie postaw. Postawa kształtuje i utrwala się wraz z nabywaniem
wiedzy i doświadczenia pod wpływem oddziaływania
wychowawczego i innych wpływów środowiska.
Liczne badania retrospektywne i prospektywne nad
zagadnieniem postawy i roli ojca w porodzie oceniają niejednorodnie ten problem. Autorzy wyróżniają dwie krańcowo odmienne postawy ojców w czasie porodu: bierną
(obserwatora, świadka, towarzysza) i aktywną (trenera,
instruktora).
Po kilku latach utrzymywania się popularności porodu rodzinnego wydaje się zasadne dokonanie oceny
postaw współczesnych ojców uczestniczących w porodzie, jak również oceny wpływu wybranych zmiennych: wieku, wykształcenia, czasu trwania małżeństwa,
liczebności porodów rodzinnych oraz formy przygotowania do porodu na prezentowaną postawę w czasie
porodu.
Celem pracy było dokonanie oceny postawy ojca
w poszczególnych okresach porodu rodzinnego oraz ustalenie czynników wpływających na prezentowaną postawę. Mając na uwadze problematykę badań sformułowano
trzy pytania badawcze:
1. Jaką postawę przyjmuje ojciec dziecka w poszczególnych okresach porodu rodzinnego?
2. Na czym polega aktywne uczestnictwo ojca dziecka
w poszczególnych okresach porodu rodzinnego
w świetle badań własnych?
3. Czy wiek, wykształcenie, czas trwania małżeństwa,
liczebność porodów rodzinnych oraz przygotowanie
do porodu mają wpływ na postawę ojca w czasie porodu rodzinnego?
Katedra i Oddział Kliniczny Ginekologii i Położnictwa w Tychach, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
U. Sioma-Markowska, R. Poręba
142
Materiał i metodyka
Badaniem ankietowym objęto grupę 250 kobiet rodzących i 250 mężów-ojców, którzy odbyli poród rodzinny
drogami natury w Katedrze i Oddziale Klinicznym Położnictwa i Ginekologii w Tychach ŚAM w okresie od września 2003 roku do listopada 2004 roku.
Wiek rodzących kobiet biorących udział w porodzie
rodzinnym zawierał się w granicach 18-37 lat, z wartością
średnią 26,6 (SD ± 3,6). Wiek ojców uczestniczących w porodzie żony zawierał się w granicach 21-44 lat, z wartością
średnią 29 (SD ± 4,1). Pary pozostawały w związku małżeńskim, trwającym średnio 3,3 lat (SD ± 2,5). Materiał
badawczy analizowano wg grup: wiekowych, wykształcenia, czasu trwania małżeństwa, liczebności porodów
rodzinnych, formy przygotowania do porodu rodzinnego.
Narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety
własnej konstrukcji opracowany w dwóch wersjach: (A)
– dla kobiety rodzącej i (B) – dla ojca dziecka, uczestniczącego w porodzie. Ankieta składała się z dwóch części.
Część pierwszą stanowiły pytania dotyczące problemów
będących przedmiotem badań w pracy: ilości przebytych
porodów rodzinnych, formy przygotowania do porodu,
postawy ojca, oceny pełnionych zadań przez ojca w czasie porodu. Część drugą stanowiły dane socjodemograficzne badanej populacji: wiek, pochodzenie społeczne,
wykształcenie, miejsce zamieszkania, staż małżeński,
aktywność zawodowa.
Ankietę wypełniała kobieta i mężczyzna w ciągu pierwszej doby po odbyciu wspólnego porodu, po uprzednim
wyjaśnieniu celu badań, sposobie udzielania odpowiedzi,
oraz uzyskaniu zgody ankietowanych. Udział w badaniach
był dobrowolny i anonimowy, a dobór par małżeńskich
losowy. Z badań wykluczono pary małżeńskie pozostające w związku pozamałżeńskim, porody zakończone
zabiegowo, porody o powikłanym przebiegu, porody,
w których ojciec dziecka uczestniczył w wybranym okresie porodu oraz ankiety wypełnione mniej niż 100% pytań
właściwych.
Wypełnione ankiety opracowano w formie opisu statystycznego. Obliczenia statystyczne wykonano za pomocą programu komputerowego Statistica PL. Dla cech ilościowych wyliczono w poszczególnych grupach średnią
arytmetyczną, odchylenie standardowe, dla cech jakościowych ich rozkład procentowo-ilościowy. Zależność występowania określonych cech jakościowych (niemierzalnych) oceniano za pomocą testu nieparametrycznego χ5
(chi-kwadrat). W badaniach statystycznych przyjęto poziom istotności < 0,05.
p
Wyniki badań
Wśród badanej populacji par małżeńskich biorących
udział w porodzie rodzinnym, wiek matek zawierał się
w przedziale 18-37 lat, wiek ojców 21-44 lat. Najliczniejszą
reprezentację matek stanowiły kobiety w grupie wiekowej między 26-30 r.ż. (48,8%), nieco mniejszą (40%) w grupie wiekowej do 25 lat. Wśród ojców największy udział
w porodzie rodzinnym miała również grupa wiekowa
między 26-30 r.ż. (55,2%), następnie grupa powyżej 30 lat
(31,2%). Średnia wieku matek wyniosła 26,6 lat (SD ± 3,6),
ojców 29 lat (SD ± 4,1). Staż małżeński do 5 lat posiadało
83,2% par, powyżej 5 lat – 16,8%. Pary pozostawały w związku małżeńskim, trwającym średnio 3,3 lat (SD ± 2,5).
Najczęściej poród rodzinny wybierały matki z wykształceniem wyższym (49,6%) i średnim (40%), pochodzące
z rodzin robotniczych (56,4%) i inteligenckich (41,6%),
mieszkające w aglomeracji miejskiej (86 %) i pracujące
zawodowo (64,8%). Wśród ojców na udział w porodzie
żony decydowali się najczęściej ojcowie z wykształceniem średnim (43,2%), następnie wyższym (35,2%) i zawodowym (21,6%), posiadający pochodzenie społeczne
robotnicze (62,8%), inteligenckie (35,6%), mieszkający
w mieście (86%) i pracujący zawodowo (86%).
Dla 192 (76,8%) par małżeńskich był to pierwszy poród rodzinny, dla 58 (23,2%) po raz drugi (tabela 1).
Tabela 1. Liczba porodów rodzinnych w badanej populacji
Ankietowane pary
Który poród?
n
%
I poród
192
768
II poród
58
232
Więcej porodów
0
0
Razem
250
100,0
Decyzję o wyborze porodu rodzinnego 217 par
(86,8%) podjęło wspólnie, była to decyzja świadoma,
naturalna wynikająca z wspólnych potrzeb, podejmowana
najczęściej w pierwszych tygodniach ciąży (36,8%) lub
jeszcze przed ciążą (32,4%). Pod koniec ciąży decyzję
podjęło 19,6% par, a w szpitalu 11,2% (tabela 2, 3).
Tabela 2. Decyzja o wyborze porodu rodzinnego
Matki
Ojcowie
Kto podjął decyzję?
n
%
n
%
Sama/sam
23
92
10
40
Wspólnie z mężem/żoną
217
868
217 868
Mąż/żona podjęła decyzję
10
40
23
92
Razem
250 100,0 250 100,0
Analizując przygotowanie ankietowanych par do porodu rodzinnego (tabela 4) stwierdzono, że zdecydowana
większość nie uczestniczyła w edukacji przedporodowej
prowadzonej przez szkoły rodzenia (odpowiednio 69,2%
matek i 76,4% ojców). Na zajęcia do szkoły rodzenia
wspólnie uczęszczało 59 par, co stanowi 23,6%, 18 matek
(7,2%) uczęszczało samodzielnie. W grupie matek i ojców
Analiza postaw ojców w porodzie rodzinnym w materiale
przygotowujących się do porodu rodzinnego dominowała
forma samodzielnego zdobywania wiedzy z książek, czasopism popularno-naukowych oraz internetu (35,6% matek i 24% ojców). Brak przygotowania do porodu rodzinnego wykazało 33,6% matek i 52,4% ojców (tabela 5).
Tabela 3. Termin podjęcia decyzji o porodzie rodzinnym
w badanej grupie
Ankietowane pary
Kiedy podjęto decyzję?
n
%
Przed ciążą
81
324
W pierwszych tygodniach ciąży
92
368
Pod koniec ciąży
49
196
W szpitalu
28
112
(przy przyjęciu na salę porodową)
Razem
250
100,0
Tabela 4. Uczestnictwo w Szkole Rodzenia badanej grupy
Matki
Ojcowie
Udział w zajęciach
Szkoły Rodzenia
n
%
n
%
Tak – wspólnie z mężem/żoną 59
236
59 236
Tak – bez męża
18
72
–
–
Nie
173 692 191 764
Razem
250 100,0 250 100,0
Tabela 5. Formy przygotowania do porodu rodzinnego wśród
ankietowanych matek i ojców
Matki
Ojcowie
Forma przygotowania
n
%
n
%
Wspólne uczestnictwo w Szkole 59 236
59 236
Rodzenia
Samodzielne uczestnictwo
18 72
0
0
w Szkole Rodzenia
Samodzielne zdobywanie wiedzy
z książek, czasopism popularno- 89 356
60 240
naukowych, internetu
Bez przygotowania
84 336 131 524
Razem
250 100,0 250 100,0
W badanej populacji ojców ( = 250), 85,6% ojców
prezentowało postawę aktywną w czasie porodu, 14,4%
postawę bierną (ryc. 1)
n
Bierna
14,4%
143
Aktywna postawa ojca wyrażała się w licznie pełnionych zadaniach opiekuńczo-pielęgnacyjnych i kontrolnoinstrumentalnych oraz udzielaniu wsparcia psychicznego.
Jednak stopień zaangażowania i forma aktywności ojców
w poszczególnych okresach porodu rodzinnego były
zróżnicowane (tabela 4).
W pierwszym okresie porodu ojcowie koncentrowali
uwagę na udzielaniu wsparcia psychicznego rodzącej
(96%) oraz wypełnianiu czynności opiekuńczo-pielęgnacyjnych: 76,8% ojców podawało napoje, 56,8% udzielało
pomocy w przyjmowaniu przez rodzącą dogodnej pozycji
porodowej, 46,4% masowało okolicę krzyżowo-lędźwiową,
42,4% przypominało o relaksie, 41,6% kierowało i kontrolowało sposób oddychania, 18,4% pomagało w immersji
wodnej. Czynności kontrolno-instrumentalne takie jak:
osłuchiwanie czynności serca dziecka detektorem oraz
ocena częstości skurczów porodowych były wykonywane rzadziej (odpowiednio 22,4% i 36%).
W drugim okresie porodu poza udzielaniem wsparcia
emocjonalnego (92% ojców) dominowało wypełnianie
zadań kontrolno-instrumentalnych: 84% ojców dokonało
przecięcia pępowiny, 65,6% udzielało pomocy przy parciu, 59,2% udzielało pomocy w przyjmowaniu przez rodzącą dogodnej pozycji porodowej, 41,6% kierowało
i kontrolowało sposób oddychania, 23,2% przypominało
o relaksie, 16,8% masowało okolicę krzyżowo-lędźwiową,
12,8% osłuchiwało czynność serca dziecka detektorem
i 10% ojców pomagało w immersji wodnej.
W trzecim okresie porodu i okresie poporodowym
92,8% ojców wspierało psychicznie żonę i przebywało
z żoną i dzieckiem przez cały okres poporodowy, 84,8%
uczestniczyło w pomiarach i badaniu dziecka, 39,2%
ojców trzymało dziecko w ramionach, 27,6% pomagało
w przystawieniu dziecka do karmienia piersią.
W pracy dokonano analizy wpływu wybranych czynników: wieku, wykształcenia, czasu trwania związku małżeńskiego, liczebności porodów rodzinnych, formy przygotowania na postawę ojca w czasie porodu.
Wiek
W analizowanych grupach wiekowych (poniżej 25.
r.ż., 26-30 lat i powyżej 30. r.ż.) nie stwierdzono statystycznie istotnej różnicy pomiędzy postawą ojców a wiekiem.
Odsetek ojców prezentujących postawę aktywną przy porodzie w grupie ojców powyżej 30. r.ż. wyniósł 92,3%,
w grupie wiekowej 26-30 lat – 81,2%, w grupie poniżej 25.
r.ż. – 88,2%. Obserwowane różnice nie są istotne statystycznie ( > 0,05) (ryc. 2).
p
Wykształcenie
Aktywna
85,6%
Ryc. 1. Postawa ojców w porodzie rodzinnym
Analizując postawę ojców podczas porodu rodzinnego w zależności od wykształcenia stwierdzono różnicę
istotną statystycznie ( < 0,05). Ojcowie z wykształceniem
p
U. Sioma-Markowska, R. Poręba
144
Aktywna
100,0%
11,8%
Forma przygotowania do porodu
W grupie ojców przygotowanych do porodu przez
szkołę rodzenia 100% ojców przyjęło aktywną postawę
w czasie porodu, w grupie po samodzielnym przygotowaniu odsetek ojców z aktywną postawą wyniósł
93,7%, w grupie bez przygotowania 81,2%. Obserwowane
różnice są istotne statystycznie (p < 0,05) (ryc. 6)
Bierna
7,7%
18,8%
80,%
60%
40%
88,2%
92,3%
81,2%
20%
0%
30
26-30
<25
Wiek ojca (lata)
Aktywna
Ryc. 2. Postawa ojców podczas porodu a wiek (
χ
2
= 2,62)
Bierna
16,6%
100,0%
10,3%
80,%
Aktywna
100,0%
29,6%
Bierna
60%
9,3%
11,4%
40%
0%
60%
90,7%
88,6%
70,4%
20%
0%
89,7%
I
II
20%
80,%
40%
83,4%
wyższe
średnie
zawodowe
Ryc. 5. Postawa ojców podczas porodu a liczba porodów
(χ2 = 0,63, NS)
Wykształcenie ojca
Aktywna
Ryc. 3. Postawa ojców podczas porodu a wykształcenie
(
χ
2
= 6,57,
p < 0,05)
Czas trwania związku małżeńskiego
Postawa ojców podczas porodu w analizowanych grupach, ze stażem małżeńskim do 5 lat i powyżej 5 lat nie
różniła się istotnie (p > 0,05). W grupie ojców z krótszym
stażem małżeńskim postawę aktywną przyjęło 86,5%, w
grupie ze stażem małżeńskim powyżej 5 lat – 80,9% (ryc. 4).
100,0%
Bierna
13,5%
19,1%
80,%
60%
40%
86,5%
80,9%
20%
0%
<5
Bierna
6,3%
18,8%
93,7%
81,2%
80,%
wyższym istotnie częściej prezentowali postawę aktywną
w czasie porodu. Odsetek ojców prezentujących aktywną
postawę w tej grupie wyniósł 90,7%. W grupie ojców z wykształceniem średnim aktywną postawę prezentowało
88,6% ojców, w grupie z wykształceniem zawodowym
70,4% ojców (ryc. 3).
Aktywna
100,0%
0,0%
>5
Stan małżeński (lata)
Ryc. 4. Postawa ojców podczas porodu a staż małżeński
(χ2 = 0,44, NS)
Liczebność porodów rodzinnych
Odsetek ojców prezentujących aktywną postawę
w czasie porodu w analizowanych grupach był podobny
i wyniósł w grupie ojców uczestniczących po raz pierwszy
w porodzie rodzinnym – 83,4%, w grupie ojców, którzy
uczestniczyli po raz drugi – 89,7%. Obserwowane różnice
nie są istotne statystycznie (p > 0,05) (ryc. 5).
60%
40%
100,0%
70,4%
20%
0%
Szkoła
rodzenia
Bez
przygotowania
Samodzielne
przygotowanie
Ryc. 6. Postawa ojców podczas porodu a przygotowanie
(χ2 = 7,12, p < 0,05 )
Tabela 6. Formy aktywności ojców w poszczególnych
okresach porodu rodzinnego
Okres porodu
Czynności wykonywane
przez ojca dziecka
Udzielał wsparcia psychicznego
Masował okolicę
krzyżowo-lędźwiową
Kierował i kontrolował sposób
oddychania
Osłuchiwał czynność serca dziecka
detektorem
Pomagał w przyjmowaniu dogodnej
pozycji porodowej
Oceniał częstość skurczów porodowych
Pomagał przy parciu
Przecinał pępowinę
Zakładał tasiemkę identyfikującą na
rączkę dziecka
Przypominał o relaksie
Pomagał w kąpieli
Podawał napoje
Uczestniczył w pomiarach
i badaniu dziecka
Trzymał dziecko w ramionach
Pomagał w przystawieniu dziecka
do piersi
Był z żoną przez cały okres poporodowy
I
II
III
96,0%
92,0% 92,8%
46,4%
16,8%
41,6%
41,6%
22,4%
12,8%
56,8%
59,2%
36,0%
65,6%
84,0%
6,0%
42,4%
18,4%
76,8%
23,2%
10,0%
15,0%
84,8%
39,2%
27,6%
92,8%
Analiza postaw ojców w porodzie rodzinnym w materiale
Dyskusja
Znaczący postęp w medycynie perinatalnej na świecie i w kraju w ostatnich kilkunastu latach dotyczy również opieki psychosomatycznej podczas porodu. Dzisiejsza koncepcja aktywnej postawy ojca w porodzie rodzinnym ustala się w wyniku gromadzenia doświadczeń
z przebytych porodów rodzinnych oraz dzięki relacjom
i opiniom uzyskiwanym w toku badań nad porodem
z udziałem ojca.
Inspiracją tej pracy była chęć pokazania nowego
spojrzenia na szczególny sposób zaangażowania się przyszłego ojca w akt porodowy. Uzyskane drogą badania
kwestionariuszowego informacje stanowią próbę oceny
postaw ojców w porodzie rodzinnym oraz czynników
wpływających na postawy.
W Katedrze i Oddziale Klinicznym Położnictwa i Ginekologii w Tychach, Śląskiej Akademii Medycznej porody
rodzinne mają miejsce od 1987 roku. Obserwuje się stale
rosnące zainteresowanie porodami rodzinnymi wśród
kobiet ciężarnych. Sala porodowa kliniki tyskiej umożliwia odbywanie porodów w formie, którą akceptuje kobieta i jej rodzina. Stwarza doskonałe warunki intymności,
atmosferę o charakterze kameralnym, domowym. Rodząca przebywa nie tylko w warunkach kameralnych, ale
również rodzinnych, intymnych i bezpiecznych. Klinika
rozwija także inwencję porodów wodnych i w pozycjach
wertykalnych z udziałem ojca, co daje możliwość odbywania porodów rodzinnych również z zastosowaniem
nowych technik porodowych.
Z danych piśmiennictwa wynika, że na poród rodzinny częściej decydują się młodzi ludzie, z wykształceniem
wyższym lub średnim, mieszkający w aglomeracjach miejskich. Badania własne wskazują, że średnia wieku kobiet
decydujących się na wspólny poród wynosi 26,6 lat,
ojców 29 lat. Wyniki te są porównywalne z doniesieniami
innych autorów [19, 32, 35, 36].
Poród rodzinny najczęściej wybierają matki z wykształceniem wyższym (49,6%) i średnim (40%) oraz ojcowie z wykształceniem średnim (43,2%), a następnie wyższym (35,2%). W badanej populacji 21,6% ojców posiadało
wykształcenie zawodowe. W dostępnym piśmiennictwie
według wielu autorów na poród rodzinny częściej decydowały się zarówno matki, jak i ojcowie z wykształceniem
wyższym [2, 13, 16, 20, 21, 29, 32, 33, 35, 40, 41].
Dane uzyskane w badaniach własnych w zakresie
wykształcenia ojców mogą świadczyć o wzroście świadomości i lepszym przepływie informacji w środowisku
z wykształceniem średnim i zawodowym.
Uczestnikami porodów rodzinnych według danych
literaturowych są przede wszystkim pary małżeńskie rodzące po raz pierwszy, mieszkające w aglomeracjach
miejskich i posiadające pochodzenie inteligenckie [13, 14,
19, 20, 32, 33].
145
W badanym materiale dla 76,8% par małżeńskich był
to pierwszy poród rodzinny, 86% par mieszkało w mieście,
56,4% matek i 62,8% ojców posiadało pochodzenie społeczne robotnicze oraz 41,6% matek i 35,6% ojców pochodzenie inteligenckie.
Pary pozostawały w związku małżeńskim trwającym
średnio 3,3 lat. Staż małżeński do 5 lat posiadało 83,2% par.
Tak znaczny odsetek par z krótszym stażem małżeńskim
oraz rodzących rodzinnie po raz pierwszy może świadczyć o większym zaangażowaniu uczuciowym małżonków
oczekujących pierwszego dziecka.
Decyzja wyboru porodu rodzinnego powinna być
wynikiem wspólnej przemyślanej przez małżonków decyzji [1, 10]. W badaniach własnych 86,8% par decyzję
odbycia porodu rodzinnego podjęło wspólnie. Była to decyzja świadoma, wynikającą z wspólnych potrzeb, najczęściej podejmowana w pierwszych tygodniach ciąży,
lub jeszcze przed ciążą. Uzyskane wyniki potwierdzają, że
współcześni rodzie są świadomi motywów swego działania, silnej więzi, jaka łączy ich ze sobą oraz z nienarodzonym dzieckiem. Podobne wyniki uzyskał Guzikowski
i Kudaś [12]. Na materiale obejmującym analizę 60 porodów rodzinnych decyzję odbycia porodu wspólnie podjęło 93,3% par. W doniesieniu Pietrasika i wsp. [36] – 76%
par małżeńskich decyzję podejmowało wspólnie, Sipińskiego i wsp. [41] – 75% par. W pracach innych autorów:
Sendeckiej [40], Szymańskiego [44] decyzja porodu rodzinnego była podejmowana najczęściej z inicjatywy jednego z małżonków.
Liczne prace naukowe podkreślają fakt, iż ojciec dziecka lub inna bliska osoba obecna przy porodzie powinna
być zapoznana z przebiegiem porodu i przygotowana do
zadań, jakie będzie wypełniać przy rodzącej. Profesjonalną formą przygotowania do wspólnego porodu i rodzicielstwa jest szkoła rodzenia [ 3, 4, 6, 9, 11, 17, 23, 28, 31,
37, 43, 45, 138].
Własne wyniki oceniające przygotowanie par do porodu rodzinnego wskazują, że 52,4% ojców i 33,6% matek
uczestniczyło w porodzie bez przygotowania. W grupie
matek i ojców przygotowujących się do porodu zasadniczą formą przygotowania było samodzielne zdobywanie
wiedzy (35,6% matek i 24% ojców).Wspólne uczestnictwo
w szkole rodzenia odbyło 23,6% par.
Powyższe dane korelują z wynikami Guzikowskiego
i wsp. [15], który stwierdził, że dla 41,8% par małżeńskich
samodzielne zdobywanie wiedzy stanowiło najpopularniejszą formę przygotowania się do porodu bez względu
na formę odbytego porodu, stopień wykształcenia, wiek
i miejsce zamieszkania. Również w doniesieniach Ziółkowskiej i wsp. [45] najczęstszą formą przygotowania do porodu rodzinnego przyszłych matek i ojców było samodzielne zdobywanie wiedzy, w drugiej kolejności udział
w szkole rodzenia.
146
U. Sioma-Markowska, R. Poręba
Badania przeprowadzone w ostatnim czasie w różnych ośrodkach naukowych w kraju ukazują coraz mniejszy odsetek par małżeńskich uczęszczających do szkoły
rodzenia z różnych powodów. W Klinice Perinatologii
w Łodzi w latach 1989-1993 odsetek uczęszczających par
do szkoły rodzenia w grupie porodów rodzinnych wynosił
65,9%, a w latach 1999-2003 obniżył się do 42% [26]. Olejek
i wsp. w publikacji z 2004 roku [34] donoszą o jeszcze niższym odsetku uczęszczających par do szkoły rodzenia
(15,5%), odbywających poród rodzinny w latach 1999-2003.
Udział par w zajęciach szkoły rodzenia u innych autorów:
Pietrasik i wsp. [36] – 20%, Guzikowski i wsp. [15] – 25,3%,
Rybakowski i wsp. [39] – 25%, Łepecka-Klusek i Karauda
[30] – 6%.
Stwierdzony w badaniach własnych wysoki odsetek
ojców (52,4%) uczestniczących w porodzie bez przygotowania wskazuje, że w dalszym ciągu należy propagować
ideę szkół rodzenia jako optymalną formę w przygotowaniu do aktywnego udziału w porodzie, ale również rozwijać inne formy przedporodowej edukacji ojców, jak
również kontynuować edukację w sali porodowej.
Większość autorów badających zagadnienie postaw
i rolę ojca w porodzie zgodnie podkreśla, że ma sens tylko aktywna postawa ojca w czasie trwania porodu, jego
kontakt psychiczny i emocjonalny z rodzącą [17, 25, 26,
38, 44].
W badanej populacji 85,6% ojców prezentowało postawę aktywną w czasie porodu, 14,4% postawę bierną.
Prof. Laudański i wsp. w swoim badaniu obejmującym
7619 porodów rodzinnych stwierdził 50,1% ojców aktywnie uczestniczących w porodzie, 49,9% biernie [26]. Wydaje się, że uzyskany wyższy wskaźnik postaw aktywnych
w niniejszej pracy może być wyrazem korzystnych zmian
w świadomości ojców. Następuje zmiana sposobu myślenia o możliwości uczestnictwa ojca w porodzie i roli, jaką
ma do spełnienia w czasie porodu.
Aktywna postawa ojca w poszczególnych okresach
porodu rodzinnego wyraża się w licznie pełnionych zadaniach opiekuńczo-pielęgnacyjnych (masaż okolicy krzyżowo-lędźwiowej, kierowanie i kontrolowanie sposobu
oddychania, pomoc w przyjmowaniu dogodnej pozycji
porodowej, przypominanie o relaksie, pomoc w immersji
wodnej, podawanie napojów), kontrolno-instrumentalnych (osłuchiwanie czynności serca dziecka detektorem,
ocena częstości skurczów porodowych, pomoc przy parciu, przecięcie pępowiny) oraz udzielaniu wsparcia emocjonalnego.
Opisane zadania znajdują potwierdzenie w pracach
Laudańskiego i wsp. [22-26], Poręby [38], Fijałkowskiego
[7-9, 11], Sipińskiego i wsp. [41, 42], Pietrasika i wsp. [36],
Łepeckiej-Klusek i Karaudy [30], Leavitt [27], Pawłowskiej
i wsp. [35], Maciejewskiego i wsp. [31], Iwanowicz-Palus
i wsp. [18]. Porównując uzyskane wyniki z doniesieniami
tych autorów, należy jednak stwierdzić, że zakres wyko-
nywanych zadań przez ojców asystujących przy porodzie
znacznie się poszerzył.
Zdaniem Chapmana [5] istotnym czynnikiem wpływającym na postawy ojców w czasie porodu jest stopień
porozumienia i wspólnych relacji małżeńskich. W badanej
populacji ojców zaobserwowano istotny statystycznie
związek (p < 0,05) pomiędzy postawą a wykształceniem
i formą przygotowania do porodu. Ojcowie z wyższym
wykształceniem oraz po przygotowaniu w Szkole Rodzenia istotnie częściej przyjmują postawę aktywną w czasie
porodu. Wprawdzie nie osiągnięto istotności statystycznej
w zakresie wpływu pozostałych zmiennych (wieku, czasu
trwania małżeństwa oraz liczebności porodów rodzinnych), to odsetek przypadków wskazuje, że postawę
aktywną częściej wykazują ojcowie powyżej 30. r.ż., ze
stażem małżeńskim do 5 lat oraz ojcowie obecni po raz
drugi przy porodzie żony.
Badania własne zgodnie z innymi doniesieniami potwierdzają aktualne i szerokie zainteresowanie młodych
rodziców porodem rodzinnym. Uzasadnia to potrzebę
rozwoju tej formy porodu.
Wnioski
1. Ojcowie uczestniczący w porodzie rodzinnym przejawiają potrzebę aktywnej postawy w poszczególnych
okresach porodu.
2. Ojców należy edukować w zakresie zadań, jakie mogą
wypełniać w czasie porodu rodzinnego.
3. Przygotowanie do porodu w Szkole Rodzenia i wykształcenie mają istotny wpływ na postawę ojca w porodzie rodzinnym.
Piśmiennictwo
[1] Augustyn S.J. (1998) Ojcostwo. Praca zbiorowa. WAM. Kraków.
[2] Bachanek M., Sawicki W., Jaskólska M. et al. (2004) Analiza wybranych parametrów przebiegu porodu rodzinnego.
Klin. Perin. Gin., supl. 1: 41-43.
[3] Cendrowski K., Jaskólska M., Szałkowski A. et al. (1996)
Ocena przebiegu porodu oraz stanu noworodka pacjentek
po kursie w Szkole Rodzenia. Klin. Perin. Gin., supl. 13: 111115.
[4] Cerańska-Goszczyńska H., Ciastoń-Przecławska E., Kmita G.
et al. (1996) Uczestnictwo w szkole rodzenia-jego wpływ na
postawy wobec porodu i karmienia piersią. Klin. Perin. Gin.,
supl.13: 116-126.
[5] Chapman L.L. (1992) Expectant father`s roles during labor
and birth. J. Obstet. Gynaecol. Neonatal. Nurs. 21, 2: 114-120.
[6] Ćwiek D., Torbe A., Gutowska-Czajka D. (2002) Czajka R.
Rola Szkoły Rodzenia i Poradni Porodu Rodzinnego w przygotowaniu rodziców do porodu. Klin. Perin. Gin., supl. 25:
147-154.
[7] Fijałkowski W. (1987) Rodzi się człowiek. PZWL, Warszawa.
[8] Fijałkowski W. (1996) Ojcostwo na nowo odkryte. Wydawnictwo Diecezjalne, Pelplin.
[9] Fijałkowski W. (1997) Szkoła Rodzenia. PZWL, Warszawa.
[10] Fijałkowski W. (1999) Rodzicielstwo zgodnie z naturą. Fundacja „Głos dla życia”, Poznań.
Analiza postaw ojców w porodzie rodzinnym w materiale
[11] Fijałkowski W. (2001) Przygotowanie do naturalnego porodu. Ekologia rodziny. Rubikon. Kraków.
[12] Guzikowski W., Kudaś D. (1999) Porody rodzinne w ocenie
ich uczestników. Gin. Prakt. 7, 7: 18-20, 22.
[13] Guzikowski W. (2000) Porody rodzinne – analiza socjo-psychologiczna ich uczestników. Gin. Pol. 71, 4: 167-172.
[14] Guzikowski W. (2002) Aspekty kliniczne porodów rodzinnych – czy istnieją wymierne korzyści wyboru takiej formy
porodu. Klin. Perin. Gin., supl. 25: 155-165.
[15] Guzikowski W., Kowalczyk D., Mączka M. (2004) Analiza
aktualnych form przygotowania do porodu rodzinnego
i „tradycyjnego”. Klin. Perin. Gin., supl.1: 67-70.
[16] Guzikowski W., Kowalczyk D., Mączka M. (2004) Aspekty
socjologiczne i demograficzne uczestników porodów rodzinnych i „tradycyjnych”. Klin. Perin. Gin., supl.1: 71-73.
[17] Hall. E.O. (1995) From fun and excitement to joy and trouble
– an explorative study of tree Danish father’s experiences
around birth. Scan. J. Carig. 9, 3: 171-179
[18] Iwanowicz-Palus Kuter A., Stadnicka G., Krościk A.G. (2004)
Rola i aktywność osoby towarzyszącej podczas porodu
rodzinnego. Klin. Perin. Gin., supl. 1: 159-163.
[19] Kossowski P., Piwowarczyk M., Sikora J. (2004) Poród rodzinny w materiale Kliniki Położnictwa i Ginekologii Śląskiej
Akademii Medycznej w Katowicach. Klin. Perin. Gin., supl.
1: 50-52.
[20] Krajczy N. (1996) Obecność ojca przy porodzie Klin. Perin.
Gin., supl. 13: 32-34.
[21] Kubicki J., Kowalczyk D., Kudaś D. (2000) Analiza kliniczna
przebiegu 1300 porodów rodzinnych. Gin. Pol. 71, 4: 183-186.
[22] Laudański T., Fijałkowski W., Sobkiewicz S., Tyliński W.
(1985) Przebieg porodu naturalnego po przygotowaniu
w Szkole Rodzenia. Jubileuszowy Zjazd PTG, Kraków 158.
[23] Laudański T., Fijałkowski W., Tyliński W. (1989) Przeżycia
mężów uczestniczących w porodzie w świetle ich własnych
relacji. Ann. Acad. Med. Siles., supl. Psychosom. Uwarun.
Porodu Natural. 309-312.
[24] Laudański T., Fijałkowski W., Dec W. et al. (1992) Poród
rodzinny w warunkach szpitalnych. Ann. Acad. Med. Bydgost., 5: 141-145.
[25] Laudański T. (2004) Czym jest poród rodzinny? Klin. Perin.
Gin., supl. 1: 15-16.
[26] Laudański T., Lipecka-Kidawska E. (2004) Analiza porodów
rodzinnych w świetle 20 lat doświadczeń. Klin. Perin. Gin.,
supl. 1: 17-18.
[27] Leavitt J.W. (2003) What do men have to do with it? Fathers
and mid – twentieth – century childbirth.Bull. Hist. Med. 77,
2: 236-262.
[28] Leibold G. (1995) Będę tatą. Almapress, Warszawa 1995.
[29] Lewandowski L., Rowicki T., Leibschang J., Niemiec T.
(2004) Poród rodzinny a łagodzenie bólu porodowego. Klin.
Perin. Gin., supl. 1: 82-83.
[30] Łepecka-Klusek C., Karauda M. (2002) Ojcowie o swoim
uczestnictwie w narodzinach dziecka. Klin. Perin. Gin., supl.
25: 188-192.
.
147
[31] Maciejewski J., Niemiec T., Krawczyńska M. et al. (2004) Rola
Szkoły Rodzenia w przygotowaniu do porodu w ocenie
przyszłych rodziców. Klin. Perin. Gin., supl.1: 19-25.
[32] Maciejewski J., Krawczyńska M., Jaczyński R. et al. (2004)
Poród rodzinny w doświadczeniu Kliniki Położnictwa i Ginekologii Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie. Klin. Perin.
Gin. 2004, supl. 1: 62- 63.
[33] Moneta J., Okińska A., Wielgoś M. et al. (2001) Preferencje
kobiet dotyczące przebiegu porodu. Gin. Pol. 72, 12: 10101018.
[34] Olejek A., Wala D., Bodzek P. et al. (2004) Analiza porodów
rodzinnych w materiale Katedry i Oddziału Klinicznego
Położnictwa i Ginekologii w Bytomiu Śląskiej Akademii Medycznej w latach 1999-2003. Klin. Perin. Gin., supl. 1: 38-40.
[35] Pawłowska A., Puzio G., Marianowski L. (1989) Spostrzeżenia dotyczące obecności ojca przy porodzie. Ann. Acad.
Med. Siles., supl. Psychosom. Uwarun. Porodu Natural.
331-334.
[36] Pietrasik D., Hendigery A., Jaczyńska R. et al. (2004) Dlaczego ojcowie chcą być przy narodzinach swoich dzieci?
Klin. Perin. Gin., supl. 1: 79-81.
[37] Poręba R. (2002) Poród nowoczesny. Klin. Perin. Gin., supl.
25: 15-21.
[38] Poręba R. (2004) Poród rodzinny. Klin. Perin. Gin., supl. 1:
11-14.
[39] Rybakowski Ł., Malewski M. (1996) Poród rodzinny na oddziale położniczym w szpitalu ZOZ w Śremie. Klin. Perin.
Gin., supl. 13: 39-40.
[40] Sendecka A., Sudomir G. (1996) Poród rodzinny w warunkach szpitalnych. Klin. Perin. Gin., supl.13: 47-51.
[41] Sipiński A., Stanek A. (1996) Poród rodzinny w warunkach
szpitalnych. Klin. Perin. Gin., supl. 13: 52-60.
[42] Sipiński A., Poręba R., Dudkiewicz D., Stanek A. (2000) Poród z udziałem męża. Gin. Pol. 71, 4: 213-217.
[43] Skoczylas M., Laudański T. (2004) Ocena wpływu uczestnictwa w zajęciach szkoły rodzenia na przebieg porodu rodzinnego oraz stan noworodka. Klin. Perin. Gin., supl. 1: 32-33.
[44] Szymański W., Kotzbach R., Dróżdż B, Dróżdż W. (1992)
Psychologiczne aspekty porodu z udziałem męża. Ann.
Acad. Med. Bydgost. 5, supl.: 273- 278.
[45] Ziółkowska K., Banaszak A., Kamiński P. et al. (2004) Wspólne uczestnictwo małżonków w porodzie – korzyści czy ryzyko? Klin. Perin. Gin., supl. 1: 90-93.
J Urszula Sioma-Markowska
Katedra i Oddział Kliniczny Ginekologii i Położnictwa
Śląski Uniwersytet Medyczny
43-100 Tychy, ul. Edukacji 102
e-mail: [email protected]
The role of fathers during the family-assisted childbirth
The role of a father during pregnancy and labour began to be appreciated in world obstetrics in the 50s of the last century when the
trend of psycho-prophylactics emerged. A significant role in promoting the idea of family-assisted childbirth in the area of Silesia is
played by the Obstetrics and Gynaecology Department and Clinical Department in Tychy, a Department of the Medical University
of Silesia, Katowice, where this kind of childbirth has been practised since 1987. The father’s participation in childbirth takes form
of his action. Range of the action may be diverse, depending on the attitude shown towards this kind of birth, as well as expectations
of the woman in labour.The goal of this dissertation was to assess the father’s attitude in consecutive phases of father-assisted
childbirth, determine factors influencing manifested attitude. Research was conducted in the Obstetrics and Gynaecology Department
and Clinical Department in Tychy, a Department of the Medical University of Silesia, Katowice, from September 2003 to November
2004. 250 women and 250 husbands-fathers who experienced family-assisted natural childbirth were surveyed. The basic research
148
U. Sioma-Markowska, R. Poręba
tool consisted of the author’s own survey prepared in two versions: (A) for the woman in labour and (B) for the child’s father
participating at birth. The analysis of research material was based on the following groups: age, education, marriage duration, number
of cases of family-assisted childbirth and childbirth preparation method. Statistical calculations were made by means of the Statistica
PL computer program. Frequency of particular quality (non-measurable) factors was assessed by means of a χ5 (chi squared) nonparametric test. Results. In the surveyed population, 85.6% fathers participating in family-assisted childbirth demonstrated an active
attitude in consecutive phases of childbirth, which manifested itself in active care, tending, taking controlling and instrumental action
and providing emotional support. Fathers with higher education, who attended birth preparation classes, indeed demonstrate active
attitude during family-assisted childbirth. Conclusions. Fathers participating in family-assisted childbirth feel a need of active presence
in consecutive phases of childbirth. Fathers should be educated on the roles they may assume during family-assisted childbirth.
Preparation for childbirth at birth preparation classes as well as education have influence on the father’s attitude throughout familyassisted childbirth.
family-assisted childbirth, father’s attitude
Key words: