Osiedla heterogeniczne społecznie w Warszawie

Sylwia Dudek-Mańkowska
Wydział Geografii i Studiów Regionalnych
Uniwersytet Warszawski
Sąsiedztwa
heterogeniczne społecznie w Warszawie:
identyfikacja, percepcja, wartościowanie
1
Badania zróżnicowania społecznego
 Badania nad zróżnicowaniem społecznym w miastach prowadzone są nieprzerwanie od lat
30. XX wieku, choć uwarunkowania ich podejmowania wyznaczały różne czynniki
(Sarkissian, Forsyth, Heine 1990; Arthurson 2002)
 Wzrost zainteresowania problematyką nastąpił po II wojnie światowej, gdy z powodu
niedoboru mieszkań powstawały w wielu miastach duże społeczne osiedla mieszkaniowe,
zamieszkiwane przez osoby należące do tych samych grup społecznych
 Już w latach 40. XX wieku idea zróżnicowania społecznego została uznana za jeden z ważnych
celów polityki planistycznej w wielu krajach, zaczęły obowiązywać przepisy regulujące
powstawanie osiedli heterogenicznych społecznie (m.in. Wielka Brytania)
(Sarkissian, Forsyth, Heine 1990; Arthurson 2002)
 W ostatnich dekadach rozwój poglądów neoliberalnych, nacisk na indywidualizm,
skuteczność w działaniu stworzył niebezpieczeństwo utrwalania podziału społeczeństwa na
grupy społecznie włączonych (social inclusion) we wszystkie dziedziny życia społecznego i
społecznie wyłączonych (social exclusion) z pewnych dziedzin życia społecznego.
2
Badania zróżnicowania społecznego
 Od czasu upadku komunizmu, miasta Europy Środkowej podlegały silnym
przemianom, które odzwierciedliły się także w ich strukturze społecznoprzestrzennej: miasto socjalistyczne było mniej homogeniczne społecznie aniżeli
miasto kapitalistyczne (Sykora1999).
 Tempo przemian społecznych i gospodarczych jakie zaszły w miastach Europy
Środkowej po 1990 roku było różne i zależało od specyfiki kontekstu społecznego,
gospodarczego i przestrzennego (Carter i Maik 1999).
 Skala i wzory przestrzenne segregacji społecznej w mieście socjalistycznym
i postsocjalistycznym były analizowane (m.in. Hamilton, Burnett 1979, Węcławowicz
2002, Sykora 1999).
• Znacznie rzadziej podejmowane są badania dotyczące postrzegania zróżnicowań
społecznych i segregacji społecznej w miastach Europy Środkowej i Wschodniej,
choć istnieje świadomość konsekwencji społeczno-przestrzennych zachodzących w
3
tych miastach przemian.
Zróżnicowanie społeczne a jakość życia w mieście
 zwiększa
rywalizację
pomiędzy
mieszkańcami
podnosi
aspiracje
biedniejszych grup oraz skłania je do
działań na rzecz poprawy standardu życia;
 wpływa pozytywnie na estetykę osiedla;
 sprzyja wymianie i poszanowaniu innych
poglądów, opinii i wartości;
 wpływa pozytywnie na zachowania
i postawy mieszkańców - sprzyja
postawom akceptacji i tolerancji;
 sprzyja tworzeniu się więzi społecznych
między
mieszkańcami
i
budowie
wspólnoty;
 jest stymulantą rozwoju lokalnego rynku
pracy i zwiększa dostępność oraz jakość
usług;
 sprzyja
budowaniu
pozytywnego
wizerunku obszaru.

prowadzi do napięć i konfliktów
społecznych
- zwiększa agresję
mieszkańców
(brak
tolerancji,
niechęć, wrogość);

wpływa negatywnie na estetykę
osiedla – kontrasty;

zwiększa
poziom
biedniejszych grup;

wpływa negatywnie na wizerunek
obszaru.
frustracji
Page, Broughton 1997; Biggins, Hassan 1998; Jupp
1999; Cole, Goodshild 2001; Arthurson 2002;
Ruming 2004.
Sarkissian, Forsyth oraz Heine 1990; Rose 2004, Kerason i prawnicy, instytucje finansowe,
organizacje pozarządowe
Mason 2007.
4
Koncepcja badania
Problemy badawcze:
Problem 1: Identyfikacja osiedli/sąsiedztw zróżnicowanych społecznie
Problem 2: Postrzeganie osiedli/sąsiedztw zróżnicowanych społecznie
Problem 3: Wartościowanie osiedli/sąsiedztw zróżnicowanych społecznie
Pytania badawcze:
1) Czy zdaniem mieszkańców zamieszkiwane sąsiedztwo jest zróżnicowane
społecznie? A jeśli tak, to jak określają skalę tych zróżnicowań?
(2) Jak mieszkańcy oceniają jakość życia w sąsiedztwie?
(3) Czy i w jakim stopniu postrzegane zróżnicowanie społeczne sąsiedztwa wpływa
na jakość życia mieszkańców?
prawnicy, instytucje finansowe,
organizacje pozarządowe
5
Koncepcja badania
 Dane pochodzą z własnych badań sondażowych przeprowadzonych w latach
2012-2014 wśród mieszkańców wybranych sąsiedztw w Warszawie.
 Przy wyborze obszarów kierowano się:
1) położeniem obszaru - badaniem objęto zarówno sąsiedztwa śródmiejskie jak i
peryferyjne; prawobrzeżne oraz lewobrzeżne;
2) strukturą społeczną obszaru – wybór poprzedziła analiza danych pochodzących ze
spisu powszechnego w 2002 roku oraz danych pochodzących ze spółdzielni
mieszkaniowych, urzędów dzielnic oraz ośrodków pomocy społecznej
3) postrzeganiem dobrych i złych miejsc w mieście przez mieszkańców Warszawy; do
badania zakwalifikowano obszary postrzegane jako prestiżowe jak i te o silnie
negatywnym wizerunku.
 Kwalifikując obszary badawcze kierowano się nie tylko stopniem zróżnicowania
społeczno-ekonomicznego mieszkańców, ale także różnicami w tkance
prawnicy, instytucje finansowe,
mieszkaniowej
organizacje pozarządowe
Problem 1: Identyfikacja
 Wyzwanie: skala badania ?
Dzielnica / Osiedle / Sąsiedztwo / Ulica / Budynek
 Etap 1
50 obszarów w mieście – 2 354 respondentów
Określenie skali badania postrzegania i wartościowania zróżnicowania społecznego
w mieście
Jak mieszkańcy rozumieją pojęcie osiedla i sąsiedztwa?
prawnicy, instytucje finansowe,
organizacje pozarządowe
Problem 1: Identyfikacja
Przykład: obręb ulic Trocka – Zamiejska – Askenazego
Osiedle Generalska, kolonia IV, 19 budynków
Odpowiedzi: Osiedle Generalska, Osiedle Trocka, Osiedle Zamiejska, Kolonia
Zamiejska, Targówek Mieszkaniowy
prawnicy, instytucje finansowe,
organizacje pozarządowe
Problem 1: Identyfikacja
Problem z określeniem nazwy i granic zamieszkiwanego osiedla
Sąsiedztwo – najczęściej 3-4 budynki wielkorodzinne / kilkanaście domów
jednorodzinnych
Etap 2:
30 sąsiedztw (zidentyfikowanych na Etapie 1 badania)
1 526 respondentów
prawnicy, instytucje finansowe,
organizacje pozarządowe
Problem 1: Identyfikacja
Stopień postrzeganych zróżnicowań
Nie
Mało
Trochę
Bardzo
centrum i strefa wewnętrzna
32,6%
51,7%
43,6%
49,5%
osiedla blokowe
17,4%
12,1%
17,6%
22,8%
strefa zewnętrzna
50,0%
36,2%
38,8%
27,7%
ogółem
100,0%
100,0%
100,0%
100,0%
zabudowa jednorodzinna
26,1%
27,6%
19,4%
17,8%
zabudowa czynszowa
10,9%
21,9%
13,8%
6,9%
zabudowa blokowa
63,0%
50,5%
66,9%
75,2%
Strefy miasta
100,0%
100,0%
100,0%
100,0%
Strefy miasta
Typ zabudowy
10
Problem 1: Identyfikacja
SASIEDZTWO
Powiśle
Zielona
Ulrychów
Stary Mokotów
Opaczewska
Nowolipki
Grochów
Koło
Stara Praga - Brzeska
Stary Rembertów
Stara Miłosna - Jana Pawła II
Okęcie
Ursus Kolorowa
Osiedle za Żalazną Bramą
Szczęśliwice Płd
Grodzisk
Sady Żoliborskie
Żoliborz Urzędniczy
Stare Bielany
Fort Bema
Słodowiec
Szmulowizna
Stegny
Targówek Fabryczny
Falenica
Targówek Mieszkaniowy (Osiedle
Generalska)
Sadyba
SM Wilanów
Nowa Praga II
Stara Praga - Jagiellońska
średnia
OGÓLNA OCENA
ZRÓŻNICOWANIA
SPOŁECZNEGO (0-5)
4,56
3,69
3,67
3,53
3,40
3,36
3,30
3,25
3,24
3,22
3,20
3,18
3,14
3,07
3,05
2,96
2,79
2,61
2,55
2,50
2,35
2,33
2,33
2,25
2,11
2,11
1,98
1,92
1,76
1,64
2,83
RANKING
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
11
Problem 2: Postrzeganie
Charakterystyka respondentów w zależności od stopnia postrzeganego
zróżnicowania społecznego sąsiedztwa
Stopień postrzeganych zróżnicowań
Nie
Mało
Trochę
Bardzo
% mężczyzn
44,6
43,5
43,1
34,7
% wiek 18-35
41,3
20,6
27,0
38,6
% single
5,4
12,8
13,2
13,0
% z dziećmi
42,4
58,5
42,7
46,1
% wyższe wykształcenie
39,1
39,4
43,0
41,6
% bezrobotni
2,2
3,9
2,4
0,0
% wynagrodzenie powyżej średniej
17,8
13,3
9,0
11,4
% samozatrudnienie
45,7
30,5
43,7
50,5
prawnicy, instytucje finansowe,
organizacje pozarządowe
12
Ocena jakości życia
SASIEDZTWO
Sadyba
Zielona
Stary Mokotów
Grodzisk
SM Wilanów
Powiśle
Ursus Kolorowa
Stegny
Grochów
Stary Rembertów
Stara Miłosna - Jana Pawła II
Żoliborz Urzędniczy
Szczęśliwice Płd
Sady Żoliborskie
Nowolipki
Opaczewska
Okęcie
Osiedle za Żalazną Bramą
Ulrychów
Stara Praga - Brzeska
Koło
Targówek Fabryczny
Szmulowizna
Targówek Mieszkaniowy (osiedle Generalska)
OGÓLNA OCENA JAKOŚCI
ŻYCIA (1-5)
4,47
4,41
4,33
4,33
4,16
4,15
4,09
4,04
4,02
4,00
3,98
3,87
3,86
3,81
3,77
3,76
3,75
3,73
3,64
3,45
3,40
3,30
3,20
3,19
3,12
Stare Bielany
2,90
Słodowiec
2,76
Stara Praga - Jagiellońska
2,63
Nowa Praga II
prawnicy, instytucje finansowe,
2,63
Fort Bema
organizacje
pozarządowe
2,52
Falenica
3,68
średnia
RANKING
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
Ocena jakości życia
prawnicy, instytucje finansowe,
organizacje pozarządowe
Ocena jakości życia
zróżnicowanie
Jakość życia
Sąsiedztwo
Zielona
W
W
Powiśle
W
N
Ulrychów
S
S
Osiedle za Żelazną Bramą
N
W
Sadyba
Falenica
N
N
Nowa Praga II
prawnicy, instytucje finansowe,
organizacje pozarządowe
Konflikty pomiędzy mieszkańcami
 Do konfliktów pomiędzy mieszkańcami obszarów silnie zróżnicowanych
społecznie dochodzi prawie dwa razy częściej niż na obszarach homogenicznych.
 Na obszarach niezróżnicowanych konflikty wiązały się głównie z wykorzystaniem
miejsc parkingowych i zagospodarowaniem przestrzeni wspólnych w budynkach
wielorodzinnych (klatki schodowe, piwnice).
 W sąsiedztwach heterogenicznych przeważały kłótnie związane z zakłóceniem
ciszy nocnej, głośnym zachowaniem sąsiadów.
Wiele konfliktów wiązało się z zachowaniem określonych grup społecznych,
tj. dzieci (gra w piłkę, zabawa przed budynkiem), młodzieży (głośne rozmowy pod
budynkiem, głośne puszczenie muzyki, organizowaniem spotkań towarzyskich) ale
również osób starszych (głośne słuchanie radia, wtrącanie się w sprawy sąsiadów).
 Do konfliktów dochodzi częściej na obszarach o zróżnicowanej zabudowie.
prawnicy, instytucje finansowe,
organizacje pozarządowe
Korzyści i utrudnienia związane z zamieszkiwaniem sąsiedztwa
heterogenicznego społecznie
sprzyja rozwojowi więzi sąsiedzkich
społecznie homogeniczne
społecznie heterogeniczne
społecznie homogeniczne
społecznie heterogeniczne
społecznie homogeniczne
sprzyja większemu poczuciu
bezpieczeństwa
sprzyja współdziałaniu mieszkańców
w celu rozwiązywania problemów
społecznie heterogeniczne
osiedla
mobilizuje mieszkańców do działania społecznie homogeniczne
w celu podniesienia standardu życia społecznie heterogeniczne
społecznie homogeniczne
ogranicza konflikty społeczne
społecznie heterogeniczne
przyczynia się do lepszego
społecznie homogeniczne
wyposażenia w placówki handlowe i
społecznie heterogeniczne
usługowe
wpływa na lepszą oceną osiedla przez społecznie homogeniczne
osoby odwiedzające ten teren
społecznie heterogeniczne
zapobiega wykluczeniu niektórych
społecznie homogeniczne
grup mieszkańców
społecznie heterogeniczne
zwiększa swobodę zachowań i
społecznie homogeniczne
nie
zróżnicowane Zróżnicowane
3,53
3,58
2,80
2,66
3,88
4,01
2,49
2,44
3,55
3,81
2,75
3,35
2,86
3,80
3,48
3,03
3,16
3,33
3,33
3,22
3,19
2,52
2,59
3,30
3,20
3,65
2,57
3,58
3,51
3,57
3,21
2,97
3,58
2,75
Social differentiation and quality of life in the city
Relationship value
Zadowolenie z miejsca
zamieszkania
Występowanie konfliktów
Postrzeganie zróżnicowania
społecznego
Ocena oferty obszary
Ocena jakości życia
Wnioski
 Wybór skali badania
otoczenie biznesu
 Sąsiedztwa postrzegane jako zróżnicowane społecznie występują w różnych częściach
miasta, częściej jednak w części centralnej.
 Mieszkańcy sąsiedztw postrzeganych jako zróżnicowane społecznie lepiej oceniają jakość
życia.
 Zróżnicowanie społeczne może nieść ze sobą korzyści jak i utrudnienia
 Wyzwania:
obszary o zróżnicowanej, kontrastującej zabudowie = konflikty
Dostępność usług dla różnych grup mieszkańców [np. osoby starsze]