„Percepcja siebie i świata uczniów z lekkim upośledzeniem

„Percepcja siebie i świata
uczniów z lekkim upośledzeniem umysłowym
pochodzących z rodzin pełnych
i niepełnych”
Percepcja, czyli świadome reagowanie na bodziec zewnętrzny, umożliwia
dziecku zdobywanie informacji o otaczającym je świecie. Im więcej informacji
o świecie, tym większa jest dynamika rozwoju dziecka, a to z kolei zapewnia
zaspokojenie jego podstawowych potrzeb. Rozwój percepcji jaki następuje w toku
życia dziecka, wpływa na tworzenie obrazu własnej osoby, co pozwala odróżnić
siebie od reszty świata. Tworzenie obrazu własnej osoby, jak i percepcja świata
u dzieci z upośledzeniem umysłowym jest utrudniona, gdyż upośledzenie umysłowe
powoduje, że percepcja otoczenia jest niepełna. Upośledzeni umysłowo nie zawsze są
w stanie widzieć całościowo i adekwatnie otaczającej rzeczywistości, a tym samym
dostosować swego działania do sytuacji.
Literatura przedmiotu podaje, że wpływ środowiska społecznego, rodzinnego
czy kontakty personalne, które są nawiązywane w środowisku społecznym, stwarzają
możliwość oddziaływania na to środowisko, a jednocześnie za ich pośrednictwem
środowisko oddziaływuje na zachowanie jednostki (S. Guz, 1985).
Środowiskiem, które powinno najbardziej sprzyjać rozwojowi dziecka jest
rodzina. To w niej dziecko kształtuje swoją osobowość, świat myśli, uczuć, dążeń,
wyodrębnia poczucie własnego „ja” oraz tworzy obraz samego siebie (M. Kościelska,
1995). W obecnych czasach jednak rodzina boryka się z wielością problemów, tj.
brak pracy, wyjazdy jednego z rodziców za granicę, brak mieszkania, zaburzone
relacje między poszczególnymi jej członkami. Rodzice starając się poszukiwać
różnych dróg radzenia sobie w trudnych sytuacjach ułatwiają swojej rodzinie
przystosowanie się do życia w nowej, trudnej sytuacji. Jeżeli taka droga zostanie
odnaleziona, dziecko ma wtedy możliwość wychowywania się w pełnej i kochającej
rodzinie. Czasami jednak rodzice nie są w stanie podołać stawianym im zadaniom,
1
a wtedy różnego rodzaju stresy i frustracje odbijają się na dziecku. Najgorszym
wyjściem z sytuacji jest rozstanie się rodziców, a co za tym idzie rozbicie rodziny.
Rozpatrując konsekwencje zaburzenia struktury rodziny należy zwrócić uwagę
na reakcję dziecka wobec zaistniałej sytuacji. Dziecko może silnie skupiać się na
sobie, czy w obcych szukać wzoru osobowego brakującego w jego życiu rodzica.
Często zdarza się również, że w rodzinach rozbitych dziecko, jak twierdzi E.
Marynowicz – Hetka, szybciej staje się „bardziej dorosłe”. Jego start w dorosłe życie
jest utrudniony, a odbiór siebie i świata często zniekształcony. Rodzina niepełna,
która często przekazuje odmienne wartości i nawyki niż rodzina pełna, ma duży
wpływ na rozwój percepcji u dziecka.
Nauczyciel – wychowawca mający pod opieką zespół klasowy natrafia na różne
problemy wychowawcze. Zatem jego zadaniem jest jak najlepsza pomoc każdemu
dziecku. Nauczyciel poprzez swoją postawę i stosowane metody może zaspokoić
przynajmniej niektóre potrzeby psychiczne uczniów, np. potrzebę szacunku, uznania
czy sukcesu.
Pisząc pracę magisterską przeprowadziłam wśród uczniów naszej szkoły
badania, mające na celu ustalenie zależności między percepcją siebie i percepcją
świata u dzieci, a ich wychowywaniem się w rodzinie pełnej lub niepełnej. Uzyskane
wyniki badań doprowadziły do następujących wniosków:
1. Ocena własnej osoby dokonana przez dzieci z rodzin pełnych i niepełnych
jest odmienna.
Badania całej grupy wykazały, że dokonana samoocena jest zawyżona i nie
zawsze adekwatna do posiadanych możliwości. Jednak u dzieci z rodzin
niepełnych pojawiła się samoocena zaniżona. Różnice w samoocenie zauważalne
są w również przy ocenie „ja – realnego” i „ja – idealnego”. Dzieci wychowywane
w rodzinie pełnej mają zapewnione rozmaite potrzeby psychiczne, inaczej niż ich
rówieśnicy z rozbitych rodzin. Brak jednego z rodziców w zachowaniu badanych
może wywoływać niepokój, strach o przyszłość, czy podatność na wypływy. Te
czynniki wpływają na realną samoocenę, w tym przypadku ją zniekształcając.
2
Natomiast badanie „ja – idealnego” wykazało, że dzieci z rodzin niepełnych
oceniają siebie wyżej. Oceniają siebie lepiej, niż rodzice o nich mówią. Dzieci, na
przekór tej opinii, chcą być lepsze i tak też sobie siebie wyobrażają.
2. Obraz świata dzieci pochodzących z rodziny niepełnej jest inny niż obraz
świata dzieci z rodziny pełnej.
Cechą charakterystyczną dla całej badanej populacji jest fakt, że dla dzieci
najważniejsze jest to, co ich otacza, co bezpośrednio ich dotyczy, z czym wiąże
się ich działalność, a także konkretne przedmioty materialne. Dzieci z rodzin
pełnych najwyżej cenią sobie rodzinę, a w dalszej kolejności wartości materialne
i ludzi spoza rodziny. To rodzina zaspokaja wszystkie potrzeby, a tym samym
dziecko nie musi szukać dodatkowego źródła zainteresowania. Natomiast dzieci
z rodzin niepełnych odmiennie widzą świat. Dla nich liczą się przede wszystkim
ludzie spoza rodziny, którzy odgrywają dużą rolę w ich funkcjonowaniu
społecznym. To w tym środowisku dzieci czują się akceptowane i traktowane jako
„pełnoprawni towarzysze”. Brak wzorców osobowych w postaci obojga rodziców
wpływa na widzenie świata.
3. Niepełna rodzina wpływa na miejsce zajmowane przez dziecko i na jego
relacje ze światem.
Dzieci z rodziny pełnej zajmują w rodzinie centralną pozycję. Rodzice starają się
zaspokajać ich potrzeby, to wokół dzieci „kręci się świat”. Natomiast dzieci
z rodzin niepełnych czują, że nie są najważniejsze, szukają raczej kontaktów poza
rodziną. Tak, jak dziecko z rodziny niepełnej traktowane jest w domu, tak takie
same relacje przenosi do swojego otoczenia.
Zapoznanie się z niniejszymi wynikami badań daje możliwość poznania świata
dziecka, jego najważniejszych elementów i wzajemnych relacji.
Nauczyciel, który jest wychowawcą klasy znając jej strukturę ma możliwość pomocy
dziecku, kształtowania prawidłowych stosunków interpersonalnych i wytworzenia
3
odpowiedniej hierarchii wartości. Nauczyciel może kontrolować percepcję świata
i samoocenę dziecka. Wychowawca, jako pewne źródło opiniotwórcze dla ucznia,
musi starać się nadawać jasne, konkretne komunikaty i opinie, a tym samym
kształtować jego samoocenę.
Dzieci mając różne zainteresowania i zdolności poznają świat na swój własny
sposób. Jest to jednak także pewien obszar, w którym nauczyciel – wychowawca
może się wykazać. Służyć mogą temu np. kółka zainteresowań, które nie tylko
rozwijają zdolności czy zainteresowania ucznia, ale także wzbogacają widzenie,
percypowanie świata, poprzez pobudzanie i dostarczanie rozmaitych bodźców.
Znając potrzeby i cechy osobowości swoich uczniów nauczycielowi łatwiej jest
zastosować w pracy odpowiednie metody czy zasady. Kierując się w pracy
indywidualnością i aktywizacją, znając każdego ucznia, nauczyciel może tak
dostosować swoją pracę, aby wziąć pod uwagę jego możliwości, a tym samym
przyczynić się do jak najpełniejszego rozwoju swojego wychowanka.
Anna Licznar
nauczyciel
Gimnazjum Nr 3
4
Literatura:
1. Dołęga Z.: „Postawy rodzicielskie, a gotowość dzieci do zachowań
prospołecznych”, Psychologia Wychowawcza, 1990, nr 5, s. 318 – 328
2. Guz S.: „Postawy prospołeczne i ich kształtowanie u dzieci”, Wychowanie
Przedszkolne, 1985, nr 9, s. 467 – 475
3. Guz s.: „Kształtowanie zdolności do zachowań prospołecznych”, Wychowanie
Przedszkolne, 1985, nr 20, s. 539 – 548
4. Kościelska M.: „Oblicza upośledzenia”, PWN, Warszawa 1995.
5. Lach J.: „Sieroctwo społeczne – problematyka i próby przeciwdziałania, [w:]
„Pedagogika wobec kryzysów życiowych”, pod red. J. Stochmiałka, Instytut
Technologii Eksploatacji”, Warszawa – Radom 1998.
6. „Przewodnik dla nauczycieli uczniów upośledzonych umysłowo w stopniu
znacznym i umiarkowanym. Część II”, pod red. M. Pieszczek, Centrum
Metodyczne Pomocy Psychologiczno – Pedagogicznej, Warszawa 2002r.
5