This copy is for personal use only - distribution prohibited
Transkrypt
This copy is for personal use only - distribution prohibited
This copy is for person ibu tio np roh dis tr Wpływ ewolucji celu sprawozdania finansowego na makropolitykę rachunkowości on ly - Kamila Synak Wprowadzenie - is c op y is for pe rso na lu se Ujęte w MSR 8 Zasady (polityka) rachunkowości, zmiany wartości szacunkowych i korygowanie błędów – to konkretne prawidła, metody, konwencje, reguły i praktyki przyjęte przez jednostkę przy sporządzaniu i prezentacji sprawozdań finansowych (MSR 8, § 5). Według W. Brzezina, polityka rachunkowości obejmuje zakres czynności normalizujących, występujących między praktyką a teorią rachunkowości (Brzezin, 1998). Twierdzi on bowiem, iż: „teoretyczne podstawy rachunkowości posiadają charakter ponadnarodowy, ale już rachunkowość finansowa musi w pełni wiązać ogólną wiedzę o zasadach rachunkowości z przepisami, jakie normują poszczególne obszary problemowe tej dyscypliny” (Brzezin, 1998, s. 23). Polityka rachunkowości w rozumieniu MSR 8 jest mikropolityką danego podmiotu, natomiast W. Brzezin w swojej definicji przedstawił politykę rachunkowości w ujęciu makroekonomicznym, jako makropolitykę rachunkowości. Tak więc w literaturze przedmiotu polityce rachunkowości nadano podwójne znaczenie. Dualizm znaczenia polityki rachunkowości przedstawiono na rysunku 1. Celem polityki rachunkowości (w rozumieniu makropolityki) jest dążenie do zapewnienia obiektywizacji danych liczbowych rachunkowości przez opracowanie obowiązujących zasad i standardów ograniczających do niezbędnego minimum indywidualne rozwiązania ewidencyjno-sprawozdawcze (mikropolityka) przedsiębiorców. Makropolityka rachunkowości przesądza obiektywizację danych liczbowych rachunkowości, ale dopuszcza pewien margines swobody dla mikropolityki rachunkowości. Th This copy is for personal use only - distribution prohibited. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - ZESZYTY TEORETYCZNE RACHUNKOWOŚCI, tom 60 (116), Warszawa 2011 Mgr Kamila Synak, Uniwersytet Szczeciński, Instytut Rachunkowości, asystent, [email protected] 265 dis tr Makropolityka rachunkowości Ustala pewien model rachunkowości w danym państwie lub tworzy wzorce do przymusowego lub dobrowolnego naśladownictwa poprzez: 1) ustawy, 2) standardy, 3) dyrektywy metodologiczne. on ly - This copy is for personal use only - distribution prohibited. Mikropolityka rachunkowości Kształtowanie sprawozdań finansowych zgodnie z celami ustalonymi przez właściciela podmiotu, ale w ramach obowiązujących przepisów i standardów rachunkowości. Źródło: W. Brzezin (1998, s. 26). se - is c op y is for pe rso na lu Mikropolityka jest realizowana jako część składowa polityki ekonomicznej przedsiębiorstwa. Każda jednostka prowadzi własną politykę rachunkowości. Stanowi ona instrument realizacji założonych celów jednostki gospodarczej. Wybór rodzaju tej polityki jest związany głównie ze specyfiką działalności jednostki, strukturą organizacyjną i formą prawną. Polityka rachunkowości prowadzona przez jednostki gospodarcze może się zmieniać w zależności od sytuacji ekonomiczno-finansowej i oczekiwań rozwojowych jednostki, ale musi być kształtowana przy uwzględnieniu ram prawnych wyznaczonych obowiązującymi przepisami. Do osiągnięcia celów polityki bilansowej1 wykorzystuje się jej różne formy i instrumenty (Sawicki, 2002). W niniejszym artykule ograniczono rozważania do ukazania zmiany makropolityki rachunkowości w obszarze prezentacji poszczególnych elementów sprawozdania finansowego pod wpływem ewolucji celu jego sporządzenia, który należy zawsze mieć na uwadze. Cel sprawozdania determinuje bowiem zakres ujawnianych informacji oraz formę i miejsce ich prezentacji. Artykuł podejmuje analizę zmian w zakresie prezentacji poszczególnych elementów sprawozdania finansowego w świetle MSR 1 pod wpływem ewolucji celu sporządzania sprawozdania finansowego. Aby ten cel osiągnąć, autorka: dokonała analizy MSR 1 z 1997 r. z jego treścią zaktualizowaną w 2007 r., określiła aktualny cel sporządzania sprawozdania finansowego, wskazała składniki, które – ujawnione w sprawozdaniu finansowym – umożliwiają realizację celu sprawozdania, Th This copy is for personal use only - distribution prohibited. This copy is for personal use only - distribution prohibited. - ibu tio np roh POLITYKA RACHUNKOWOŚCI - This copy is for person Rysunek 1. Podwójne znaczenie polityki rachunkowości 1 „Polityka rachunkowości” i „polityka bilansowa” są tematami wielu opracowań. Ich definicje i porównanie przedstawił m.in. K. Sawicki, (2002). 266 ibu tio np roh dis tr on ly - lu se Zmiana otoczenia i wynikające z niej potrzeby użytkowników informacji sprawozdawczych oddziałują silnie na zakres informacji przedstawianych w sprawozdaniu finansowym. Przejawia się to w modyfikacji celu sprawozdania finansowego. Cel sprawozdania finansowego określa MSR 1 Prezentacja sprawozdań finansowych, co przedstawia tabela 1. na Tabela 1. Cel sprawozdania finansowego w świetle MSR 1 Prezentacja sprawozdań finansowych MSR 1(zaktualizowany w 1997 r.) rso Cel sprawozdania finansowego op y is for pe Sprawozdanie finansowe stanowi uporządkowane przedstawienie sytuacji finansowej jednostki oraz przeprowadzonych przez nią transakcji. Celem sprawozdań finansowych o ogólnym przeznaczeniu jest dostarczanie szerokiemu kręgowi użytkowników podejmujących decyzje, użytecznych informacji na temat sytuacji finansowej, wyników działalności i przepływów środków pieniężnych jednostki. Ponadto sprawozdanie finansowe przedstawia wyniki zarządzania przez kierownictwo powierzonymi mu zasobami. MSR 1(zaktualizowany w 2007 r.) Sprawozdanie finansowe stanowi uporządkowane przedstawienie sytuacji finansowej i efektywności finansowej jednostki. Celem sprawozdania finansowego jest dostarczanie informacji na temat sytuacji finansowej, efektywności finansowej i przepływów pieniężnych jednostki, które są użyteczne dla szerokiego kręgu użytkowników przy podejmowaniu przez nich decyzji gospodarczych. Ponadto sprawozdanie finansowe przedstawia także rezultaty staranności w zarządzaniu przez kierownictwo powierzonymi mu zasobami. is c Źródło: Międzynarodowe Standardy Rachunkowości, 1999, MSR 1 Prezentacja sprawozdań finansowych (zaktualizowany w 1997 r.) § 5 oraz Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 1274/2008 z dnia 17 grudnia 2008 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1126/2008 przyjmujące określone międzynarodowe standardy rachunkowości zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 1606/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do MSR 1 Prezentacja sprawozdań finansowych (zaktualizowany w 2007 r.) § 9. Th This copy is for person This copy is for personal use only - distribution prohibited. This copy is for personal use only - distribution prohibited. - 1. Cel sprawozdania finansowego w świetle MSR 1 Prezentacja sprawozdań finansowych - This copy is for personal use only - distribution prohibited. zaprezentowała skutki ewolucji celu sprawozdania finansowego na makropolitykę rachunkowości w zakresie prezentacji poszczególnych elementów sprawozdania finansowego, zasygnalizowała wpływ makropolityki rachunkowości, na mikropolitykę pojedynczych jednostek. 267 ibu tio np roh dis tr on ly - se lu na rso pe for This copy is for person This copy is for personal use only - distribution prohibited. - is c op y is 2 Założenia koncepcyjne sporządzania i prezentacji sprawozdań finansowych zostały zaakceptowane przez Komitet Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (IASC) i opublikowane w 1989 r. Rada MSR (IASB), która w 2001 r. przejęła obowiązki Komitetu MSR, wraz z amerykańską instytucją do spraw standardów rachunkowości – Radą Standardów Rachunkowości Finansowej (FASB) – podjęła działania w celu aktualizacji oraz ulepszenia istniejących założeń koncepcyjnych. Zob. Work plan for IFRSs (2008). Obowiązujące obecnie i zamieszczone na oficjalnej stronie internetowej Rady MSR (IASB) założenia koncepcyjne nie zawierają wprowadzanych zmian do MSR oraz MSSF. W rezultacie pojawia się rozbieżność w terminologii. Założenia koncepcyjne operują terminem bilans, zaś MSR 1 Prezentacja sprawozdań finansowych zaktualizowany w 2007 r. wprowadza nową nazwę bilansu – sprawozdanie z sytuacji finansowej. Zostało to skrytykowane przez E. Walińską, która stwierdziła, że „o ile za wartość dodaną można uznać nowy przekrój informacyjny, proponowany przez IASB/FASB, o tyle nie jest nią nowa nazwa bilansu, aczkolwiek koncepcyjnie słuszna” (Walińska, 2009, s. 13). Th This copy is for personal use only - distribution prohibited. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. Z porównania zapisów MSR 1 wynika, że sprawozdanie finansowe ma dostarczać informacji na temat sytuacji finansowej i przepływów pieniężnych. Składnikami bezpośrednio związanymi z ustaleniem sytuacji finansowej w bilansie2 są aktywa, zobowiązania oraz kapitał własny (Założenia koncepcyjne, 2007, § 47). Informacji o przepływach pieniężnych dostarcza sprawozdanie z przepływów pieniężnych (MSR 1, § 111). W zaktualizowanym w 2007 r. MSR 1 pojawia się wymóg przedstawienia efektywności finansowej jednostki. Ani MSR 1, ani „Założenia koncepcyjne sporządzania i prezentacji sprawozdań finansowych” nie definiują bezpośrednio efektywności finansowej. Założenia koncepcyjne wskazują jedynie, iż przy formułowaniu ocen dotyczących efektywności są użyteczne informacje o wynikach działalności jednostki (Założenia koncepcyjne, 2007, § 17). MSR 1 zaś określa, jakie informacje są niezbędne, aby cel sprawozdania finansowego został osiągnięty. Sprawozdanie to bowiem dostarcza informacji o (MSR 1, 2007, § 9): a) aktywach, b) zobowiązaniach, c) kapitale własnym, d) przychodach i kosztach, w tym zyski i straty, e) wkładach dokonanych przez właścicieli i wypłatach na rzecz właścicieli występujących w charakterze udziałowców, f) przepływach pieniężnych. W opinii autorki, efektywność finansowa powinna być zdefiniowania jednoznacznie. Powinny być również określone składniki, które kształtują poziom tej efektywności. Wobec braku wyraźnych zapisów w standardach rachunkowości w tym zakresie, podjęto próbę określenia efektywności finansowej oraz składników, które na nią wpływają. 268 This copy is for person ibu tio np roh Th is c op y is for pe rso na lu se on ly - dis tr Ewolucja celu sprawozdania finansowego w kierunku dostarczania informacji na temat efektywności finansowej nawiązuje do podstawowego celu prowadzenia działalności biznesowej. W szerokiej wiązce celów, które realizują podmioty prowadzące działalność gospodarczą w warunkach rynkowych, efektywność ekonomiczna ma zasadnicze znaczenie. W ujęciu klasycznym, za podstawę teoretycznych i praktycznych rozważań na temat efektywności działalności większość ekonomistów przyjmuje znaną powszechnie zasadę gospodarności, czyli racjonalnego działania, która występuje w dwojakiej postaci (Barburski, 2007): jako zasada maksymalnej wydajności (zakładająca osiągnięcie maksimum celu przy określonych środkach), oraz jako zasada oszczędności środków (zakładająca realizację określonego celu przy użyciu minimum środków). Ekonomiczna efektywność dotyczy zatem stosunku między wartością poniesionych nakładów a wartością efektów uzyskanych dzięki tym nakładom. Próbując zatem zdefiniować efektywność finansową należy, w opinii autorki, przyjąć ogólną definicję efektywności biorąc pod uwagę ograniczenia rachunkowości finansowej zawężającej ujęcie efektów i nakładów do tych, których wartość można wiarygodnie ustalić. Efektywność finansowa jest podstawowym kryterium oceny działań podmiotów gospodarczych. Jak twierdzi W. Bień (2002, s. 8) – „ocena finansowej efektywności działalności podmiotu stanowi jedno z podstawowych narzędzi, którym zarząd oraz kierownictwo powinni posługiwać się w celu uzyskania wiarygodnej podstawy dla podejmowania decyzji bieżących i strategicznych w sprawach funkcjonowania podmiotu i prognozowania przyszłej sytuacji finansowej”. Jednakże, „ocena efektywności finansowej podmiotu, nie jest jedynie sprawą jego kierownictwa i władz. Oceny takiej dokonują partnerzy firmy, uzależniający często od wyników oceny współpracę produkcyjną, handlową czy finansową” (Bień, 2002, s. 9). Efektywność finansowa powinna być zatem mierzona na podstawie wiarygodnych informacji, według powszechnie akceptowanego sposobu, tak by wyniki tego pomiaru były porównywalne między różnymi podmiotami. Podstawą do oceny efektywności finansowej działalności gospodarczej są sprawozdania finansowe, które dostarczają informacji na temat wyników działalności. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - 2. Pojęcie i pomiar efektywności finansowej 269 This copy is for person ibu tio np roh dis tr Zysk (stratę) wykorzystuje się często jako miarę wyników działalności jednostki. Składnikami bezpośrednio związanymi z ustalaniem zysku (straty) są przychody i koszty. Definicję tych kategorii zaprezentowano w tabeli 2. Tabela 2. Definicja przychodów i kosztów Definicja Przychody Przychody to zwiększenia korzyści ekonomicznych w trakcie okresu obrotowego w formie uzyskania lub ulepszenia aktywów albo zmniejszenia zobowiązań, powodujące wzrost kapitału własnego, z wyjątkiem wkładów wnoszonych przez udziałowców/akcjonariuszy. Koszty to zmniejszenia korzyści ekonomicznych w trakcie okresu obrotowego w formie rozchodu lub spadku wartości aktywów albo powstania zobowiązań, powodujące zmniejszenie kapitału własnego, z wyjątkiem podziału kapitału na rzecz właścicieli. lu se Koszty on ly - Kategoria na Źródło: opracowanie własne na podstawie Założenia koncepcyjne, 2007, § 70. Th is c op y is for pe rso Według przedstawionych definicji, wynik działalności informuje o zmianie kapitału własnego (zwiększenie – zysk, zmniejszenie – strata) za dany okres, która to zmiana nie jest związana z wnoszeniem lub wycofaniem wkładów przez właścicieli. Natura przychodów i kosztów jest na tyle odmienna, że w różny sposób wpływają one na zmianę kapitału własnego. Sposób, w jaki wybrane przychody i koszty wpływają na kapitał własny zaprezentowano na rysunku 2. Ujęcie wyniku całościowego w kapitale własnym przedstawiono na rysunku 3. Prezentację na rysunku ograniczono tylko do sytuacji zwiększających poziom kapitału własnego. Z przedstawionych definicji przychodów i kosztów widać również, że wzrost/ spadek kapitału własnego wynika ze zmian wartości aktywów i zobowiązań. Wzrost wartości aktywów oraz spadek wartości zobowiązań wpływa na wzrost kapitału własnego, a spadek wartości aktywów oraz wzrost wartości zobowiązań – na spadek kapitału własnego. Zależności te zaprezentowano na rysunku 4. Prezentację ograniczono do przedstawienia wpływu zmiany wartości zobowiązań na poziom kapitału własnego. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - 3. Identyfikacja wyniku działalności jednostki gospodarczej 270 ibu tio np roh Kapitał własny (Zestawienie zmian w kapitale – funduszu własnym) 3 on ly - Opis: 1a – Koszty aktywowane 1b – Odpisanie aktywów w ciężar wyniku finansowego 2 – Koszty okresu, rezerwy 3 – Koszty wprost obciążające kapitał własny 4 – Wynik netto se Źródło: Gierusz (2010, s. 8). Rok n+1 na Rok n lu Rysunek 3. Ujęcie wyniku całościowego w kapitale własnym Kapitał właścicieli rso Kapitał właścicieli pe Transakcje z właścicielami Zysk netto Inne przychody i koszty Wynik całościowy Źródło: Marcinkowska, (2003, s. 94 ). for This copy is for personal use only - distribution prohibited. - 2 y is - This copy is for personal use only - distribution prohibited. 4 Wynik finansowy (Rachunek zysków i strat) Kapitał własny Aktywa op Rysunek 4. Wpływ zmiany wartości zobowiązań na kapitał własny Aktywa is c Zobowiązania Kapitał własny Kapitał własny 1 Zobowiązania 2 Aktywa Zobowiązania Th Objaśnienie: 1 – wzrost wartości bilansowej przedsiębiorstwa 2 – spadek wartości bilansowej przedsiębiorstwa Źródło: opracowanie własne. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. 1b Aktywa (Bilans) Zobowiązanie (otoczenie) dis tr 1a - This copy is for person Rysunek 2. Wpływ wybranych przychodów i kosztów na kapitał 271 ibu tio np roh dis tr on ly - lu se Ewolucja celu sprawozdania finansowego w kierunku dostarczania informacji na temat efektywności finansowej wpływa na ogólny zakres informacji prezentowanych w poszczególnych elementach sprawozdania finansowego. Zmiany te zaprezentowano na rysunku 5. Sprawozdanie ze zmian w kapitale własnym Transakcje z właścicielamia op Przychody i koszty kapitałowe is c pe for Wynik finansowy netto y is Rachunek zysków i strat Sprawozdanie z sytuacji finansowej Kapitał własny Aktywa Zobowiązania Sprawozdanie z całkowitych dochodów Wynik finansowy netto Inne całkowite dochody (przychody i koszty kapitałowe) Sprawozdanie ze zmian w kapitale własnym Transakcje z właścicielami Zgodnie z treścią MSR 1 z 1997 r., transakcje kapitałowe z właścicielami i wypłaty na rzecz właścicieli jednostka mogła prezentować w sprawozdaniu ze zmian w kapitale własnym bądź w informacji dodatkowej. Źródło: opracowanie własne. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. a Ewolucja celu sprawozdania finansowego (2007) Bilans Kapitał własny Aktywa Zobowiązania rso na Rysunek 5. Wpływ ewolucji celu na ogólny zakres poszczególnych elementów sprawozdania finansowego Th This copy is for person This copy is for personal use only - distribution prohibited. - 4. Zmiana makropolityki rachunkowości - This copy is for personal use only - distribution prohibited. Analiza powyższych zależności prowadzi do konkluzji, iż badając efektywność finansową należy mieć na uwadze nie tylko zasady pomiaru wyników, ale również zasady wyceny pozycji aktywów i zobowiązań. Zmiany wartości tych składników, jak przedstawiono, wpływają na wartość kapitału własnego. Badanie i ocena efektywności finansowej koncentruje się więc wokół kapitału własnego. Kapitał własny jest finansowym wyrazem aktywów netto jednostki. Aktywa te wyrażają bilansową wartość przedsiębiorstwa. Podstawowym miernikiem efektywności finansowej jest zatem bilansowa wartość przedsiębiorstwa. 272 ibu tio np roh dis tr on ly - se lu na rso pe for y is op is c Th This copy is for person This copy is for personal use only - distribution prohibited. This copy is for personal use only - distribution prohibited. This copy is for personal use only - distribution prohibited. - Zmiana celu sporządzania sprawozdania finansowego oddziałuje najsilniej na sposób prezentowania wyników działalności. Rachunek zysków i strat prezentujący zysk (stratę) netto został zastąpiony sprawozdaniem z całkowitych dochodów, które – poza zyskiem (stratą) netto – przedstawia przychody i koszty ujmowane dotychczas w kapitale własnym w sprawozdaniu ze zmian w kapitale własnym. Zmiana ta wpływa równocześnie na sposób prezentacji sprawozdania ze zmian w kapitale własnym. Sprawozdanie to, jak określiła E. Walińska, zostało „oczyszczone” z przychodów i kosztów kapitałowych, kategorii niezależnych od decyzji właścicieli tego kapitału. Takie podejście ma służyć podkreśleniu, że „kapitał własny kształtują dwa podstawowe czynniki: decyzje właścicieli oraz przychody/koszty, na które właściciele nie mają bezpośredniego wpływu” (Walińska, 2009, s. 121). W rezultacie strukturę kapitału własnego można ograniczyć do trzech odrębnie prezentowanych pozycji: kapitału własnego wynikającego tylko i wyłącznie z decyzji właścicieli kapitału, zysku/straty netto oraz przychodów/ kosztów kapitałowych (Walińska, 2009). Prezentacja wartości kapitału własnego w ujęciu syntetycznym odbywa się w sprawozdaniu z sytuacji finansowej, jednak identyfikację czynników kształtujących ten poziom umożliwiają dwa zestawienia: sprawozdanie ze zmian w kapitale własnym, które przedstawia zmiany kapitału własnego wynikające z decyzji właścicielskich, sprawozdanie z całkowitych dochodów, które przedstawia zysk/stratę netto oraz przychody/koszty kapitałowe. Zgodnie z treścią MSR 1, wszystkie pozycje przychodów i kosztów ujęte w danym okresie jednostka prezentuje (MSR 1, 2007,§ 81) w: 1) pojedynczym sprawozdaniu z całkowitych dochodów lub 2) dwóch sprawozdaniach: sprawozdaniu przedstawiającym składniki zysków i strat (jednostkowy rachunek zysków i strat) oraz w drugim sprawozdaniu, które rozpoczyna się od zysku lub straty i przedstawia składniki innych całkowitych dochodów (sprawozdanie z całkowitych dochodów). Na rysunku 6 ukazano elementy sprawozdania finansowego objaśniające kapitał własny. Składniki innych całkowitych dochodów obejmują (MSR 1, 2007, § 7): a) zmiany w nadwyżce z przeszacowania rzeczowych aktywów trwałych oraz wartości niematerialnych, b) zyski i straty aktuarialne z tytułu programu określonych świadczeń pracowniczych, c) zyski i straty wynikające z przeliczenia pozycji sprawozdania finansowego jednostki działającej za granicą – skutki zmiany kursów wymiany walut obcych, d) zyski i straty z tytułu przeszacowania składników aktywów finansowych dostępnych do sprzedaży, e) efektywną część zysków i strat związanych z instrumentem zabezpieczającym w ramach zabezpieczania przepływów pieniężnych. 273 ibu tio np roh WERSJA I WERSJA II Sprawozdanie ze zmian w kapitale własnym Sprawozdanie ze zmian w kapitale własnym lub Kapitał własny Sprawozdanie z całkowitych dochodów Rachunek zysków i strat dis tr Kapitał własny on ly - Sprawozdanie z innych całkowitych dochodów Źródło: opracowanie własne. Th is c op y is for pe rso na lu se Makropolityka rachunkowości wpływa na mikropolitykę rachunkowości. Jednostki sporządzające sprawozdania finansowe zgodnie z międzynarodowymi standardami rachunkowości są zobligowane do wprowadzenia zmian w zakresie prezentacji poszczególnych elementów sprawozdania finansowego. Standardy, jak przedstawiono, pozostawiają pewien margines swobody dla mikropolityki rachunkowości. Przyjęte przez jednostkę rozwiązanie powinno być ujawnione w informacji dodatkowej. Ponadto MSR 1 przewiduje, iż w informacjach dodatkowych należy zamieścić informacje, które nie są prezentowane gdzie indziej w sprawozdaniu finansowym, lecz są potrzebne do jego zrozumienia (MSR 1, 2007, § 112). Wydaje się, że informacje pomocne użytkownikom w rozumieniu sposobu, w jaki transakcje, inne zdarzenia i warunki wpływają na efektywność finansową, są szczególnie istotne. Efektywność finansowa, jak wskazano, jest głównym kryterium oceny podmiotu. Zainteresowani są nią przede wszystkim inwestorzy, którzy powierzając swój kapitał liczą na realizację odpowiedniej stopy zwrotu. Tradycyjnie przyjmowane mierniki efektywności – rentowność sprzedaży, rentowność majątku (aktywów), czy rentowność zaangażowanych kapitałów własnych, oparte na zysku netto, mogą prowadzić do błędnych decyzji. Zysk netto jest bowiem tylko częścią składową wyniku całkowitego i nie odzwierciedla wzrostu wartości bilansowej przedsiębiorstwa. Ujawnienie poszczególnych elementów składających się na efektywność finansową pomaga zrozumieć osiągnięty poziom tej efektywności oraz dokonać jej projekcji. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - This copy is for person Rysunek 6. Elementy sprawozdania finansowego objaśniające kapitał własny 274 This copy is for person ibu tio np roh Literatura op y is for pe rso na lu se on ly - dis tr „Już w latach 70. XX wieku użytkownicy sprawozdań finansowych domagali się od rachunkowości takich informacji finansowych, które ułatwią im ocenę przyszłych decyzji ekonomicznych i pozwolą oszacować przyszłe wpływy z posiadania kapitału. Co prawda w tym okresie jeszcze nie rozróżniano „wyniku do podziału” i „wyniku z posiadania kapitału” ale coraz wyraźniej promowano kategorię „wartości dla właściciela kapitału”, czyli „wartość dla biznesu” (Gmytrasiewicz, 2009, s. 144). Postulat ten, dopiero co prawda w XXI wieku, realizują rozwiązania przyjęte w MSR. Ewolucja celu sprawozdania finansowego w kierunku dostarczania informacji na temat efektywności finansowej determinuje politykę rachunkowości. Aby zapewnić w międzynarodowym zakresie porównywalność w obszarze prezentacji sprawozdania finansowego, kwestie dotyczące formy i miejsca prezentacji poszczególnych elementów sprawozdania są uregulowane w MSR, a więc na poziomie makropolityki rachunkowości. W największym stopniu zmiany dotyczą sposobu prezentowania wyników działalności. Przyjęty sposób prezentacji wyników jednostki (wynik całościowy) ma sprzyjać ocenie efektywności finansowej podmiotu. Rachunek zysków i strat, dostarczając informacji na temat zysku/straty netto, nie spełnia bowiem oczekiwań użytkowników. Nie odzwierciedla wzrostu wartości bilansowej przedsiębiorstwa, nie jest więc odpowiednim miernikiem efektywności finansowej. Warto zwrócić uwagę, że przyrost/spadek bilansowej wartości przedsiębiorstwa, a tym samym całościowy wynik liczony na podstawie danych sprawozdawczych, nie jest wynikiem ekonomicznym. Przyjęcie do pomiaru efektywności finansowej takich miar, jak ekonomiczna wartość dodana (EVA) czy rynkowa wartość dodana (MVA), wykracza poza ramy sprawozdania finansowego. Nie ma zaś żadnych przeciwwskazań, by EVA i MVA były prezentowane w raporcie dołączanym do sprawozdania. Th is c Barburski J. (2007), Struktura finansowania i jej wpływ na ekonomiczną efektywność działalności przedsiębiorstw, [w:] Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego Nr 455, Prace Instytutu Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw Nr 50, D. Zarzecki (red.), Nr 50, tom II, Zarządzanie finansami, Zarządzanie ryzykiem i kreowanie wartości. Bień W. (2002), Ocena efektywności finansowej spółek kapitałowych, Finans-Servis, Warszawa. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - Wnioski końcowe 275 ibu tio np roh Gierusz J. (2010), Sprawozdanie finansowe według projektu IASB i FASB a wyzwania współczesnej rachunkowości, Drugie Szczecińskie Forum Rachunkowości, Szczecin 2010. Gmytrasiewicz M. (2009), Problemy współczesnej rachunkowości, Szkoła Główna w Warszawie, Warszawa. dis tr Marcinkowska M. (2003), Istota wyniku „całościowego” i jego ujmowanie w sprawozdawczości finansowej, „Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości”, tom 17(73), SKwP, Warszawa. on ly - MSR 1 Prezentacja sprawozdań finansowych (1999), [w:] Międzynarodowe Standardy Rachunkowości, International Accounting Standards Committee. MSR 1 Prezentacja sprawozdań finansowych (2007), [w:] Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (MSSF), tom I, International Accounting Standards Board, Stowarzyszenie Księgowych w Polsce. lu se MSR 8 Zasady (polityka) rachunkowości, zmiany wartości szacunkowych i korygowanie błędów (2007), [w:] Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (MSSF), tom I, International Accounting Standards Board, Stowarzyszenie Księgowych w Polsce. na Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 1126/2008 z dnia 3 listopada 2008 r. przyjmujące określone międzynarodowe standardy rachunkowości zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 1606/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady. pe rso Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 1274/2008 z dnia 17 grudnia 2008 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1126/2008 przyjmujące określone międzynarodowe standardy rachunkowości zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 1606/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do Międzynarodowego Standardu Rachunkowości, Prezentacja sprawozdań finansowych. for Sawicki K. (red.) (2002), Polityka bilansowa i analiza finansowa. Nowoczesne instrumenty zarządzania firmą, Wydawnictwo Ekspert, Wrocław. Walińska E. (2009), Bilans jako fundament sprawozdawczości finansowej, Wolters Kluwer, Warszawa. y is Work plan for IFRSs (2008), http://www.ifrs.org/Current+Projects/IASB+Projects/Conceptual+Framework/Conceptual+Framework.htm (dostępne w dniu 15.09.2010). is c op Założenia koncepcyjne sporządzania i prezentacji sprawozdań finansowych (2007), [w:] Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (MSSF), tom I, International Accounting Standards Board, Stowarzyszenie Księgowych w Polsce. Th This copy is for person This copy is for personal use only - distribution prohibited. This copy is for personal use only - distribution prohibited. This copy is for personal use only - distribution prohibited. - Brzezin W. (1998), Ogólna teoria rachunkowości, Wydawnictwo Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa. Streszczenie Ewolucja celu sprawozdania finansowego w kierunku dostarczania informacji na temat efektywności finansowej nawiązuje do podstawowego celu prowadzenia działalności biznesowej. Efektywność finansowa jest podstawowym kryterium oceny działań 276 ibu tio np roh dis tr on ly - se lu na pe rso Impact of the evolution of financial statements objective on accounting policy at macro level is c op y is for The evolution of the financial statements objective towards provision of information about financial effectiveness reflects the basic aim of business activity. Financial effectiveness is the main element in evaluating an entity's activity. Proper identification, measurement and disclosure of the components of financial effectiveness are of key importance. Financial statements provide a basis for evaluating financial effectiveness. Revenues, costs, assets and liabilities are the elements of financial effectiveness. Their recognition in accordance with an entity's accounting policies determines the level of equity capital. An increase or decrease in equity capital informs about an increase or decrease in firm value presented in the balance sheet. Firm value is then the main measure of financial effectiveness. The aim of this article is to analyse the changes in the elements of financial statements caused by the evolution of financial statements objective. The greatest changes have occurred in the way the results of activity are presented. Comprehensibility of information will be improved by supplementary information which includes information about the principles of balance sheet items measurement, the adopted method of performance measurement, and the main circumstances and factors which influence financial effectiveness. Th This copy is for person This copy is for personal use only - distribution prohibited. This copy is for personal use only - distribution prohibited. - Summary - This copy is for personal use only - distribution prohibited. podmiotów gospodarczych. Prawidłowa identyfikacja, wycena oraz ujawnienie poszczególnych elementów składających się na efektywność finansową jest zatem sprawą kluczową. Podstawą do oceny efektywności finansowej działalności gospodarczej są sprawozdania finansowe. Elementy składające się na efektywność finansową – to przychody i koszty oraz aktywa i zobowiązania. Ich ujęcie zgodnie z zasadami rachunkowości przyjętymi przez jednostkę warunkuje poziom kapitału własnego. Badanie i ocena efektywności finansowej koncentruje się więc wokół kapitału własnego. Przyrost bądź spadek kapitału własnego informuje o przyroście bądź spadku bilansowej wartości przedsiębiorstwa. Bilansowa wartość przedsiębiorstwa stanowi zatem podstawowy miernik efektywności finansowej. W artykule przedstawiono analizę zmian w zakresie prezentacji poszczególnych elementów sprawozdania finansowego w świetle MSR 1, pod wpływem ewolucji celu sporządzania sprawozdania finansowego. Zakres informacji prezentowanych w poszczególnych elementach sprawozdania finansowego jest przedmiotem MSR. Na skutek ewolucji celu sprawozdania finansowego zmianie uległa makropolityka rachunkowości. Największe zmiany dotyczą sposobu prezentowania wyników działalności. Mikropolityka rachunkowości w tym zakresie jest ograniczona do wyboru rozwiązania spośród określonych w standardzie. Zrozumiałość informacji ma zapewnić informacja dodatkowa w której powinny być ujawnione zasady wyceny składników bilansowych, przyjęta koncepcja pomiaru wyników oraz główne okoliczności i czynniki wpływająca na efektywność finansową. 277