PDF - Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we

PRACE ORYGINALNE
Piel. Zdr. Publ. 2015, 5, 3, 239–246
ISSN 2082-9876
© Copyright by Wroclaw Medical University
Adrian Sieradzki1, A, C–F, Katarzyna Górska2, B, C
Objawy lękowe i depresyjne a poziom funkcjonowania
w grupie osób po przeszczepie nerek i wątroby
Anxiety and Depression Symptoms and Social Status
of Persons After Kidney and Liver Transplantation
Zakład Chorób Układu Nerwowego, Katedra Pielęgniarstwa Klinicznego, Uniwersytet Medyczny
im. Piastów Śląskich we Wrocławiu, Wrocław
2
Uniwersytecki Szpital Kliniczny im. Jana Mikulicza-Radeckiego we Wrocławiu, Wrocław
1
A – koncepcja i projekt badania; B – gromadzenie i/lub zestawianie danych; C – analiza i interpretacja danych;
D – napisanie artykułu; E – krytyczne zrecenzowanie artykułu; F – zatwierdzenie ostatecznej wersji artykułu
Streszczenie
Wprowadzenie. Pacjenci po przeszczepie napotykają na swojej drodze wiele przeszkód związanych z utrudnieniami w codziennym funkcjonowaniu i niesprawnością. Postępowanie po przeszczepie związane z koniecznością
farmakoterapii (podawanie leków immunosupresyjnych i wspomagających proces terapeutyczny) wiąże się możliwością wystąpienia zaburzeń sfery psychicznej.
Cel pracy. Określenie częstości i nasilenia występowania objawów lękowych i depresyjnych w subiektywnej ocenie
pacjenta przed przeszczepieniem nerki i wątroby oraz po nim.
Materiał i metody. Grupę badaną stanowiło 40 chorych po przeszczepie nerek oraz 27 po transplantacji wątroby.
Zbadano również po jednym pacjencie po przeszczepie zarówno nerki i trzustki, jak i nerki i wątroby. Badanie
o charakterze przekrojowym przeprowadzono za pomocą kwestionariusza lęku i depresji Hospital nad Anxiety
Depression Scale (HADS) Zigmonda i Snaitha.
Wyniki. W grupie badanych po przeszczepie wątroby lęk został niemal całkowicie wyeliminowany, z wyjątkiem
populacji osób bezrobotnych, w przypadku których utrzymywał się mimo przeszczepu. Osoby poddane retransplantacji odczuwają niższy poziom lęku. Transplantacja wpłynęła na ustąpienie objawów depresyjnych po przeszczepie, szczególnie w grupie osób aktywnych zawodowo.
Wnioski. Przeszczepienie narządu prowadziło do zmniejszenia lęku w całej populacji badanych. Po transplantacji zaobserwowano wyraźne zmniejszenie nasilenia objawów depresyjnych, szczególnie widoczne w grupie osób
aktywnych zawodowo. Badania wykazały, że wraz z biegiem lat po przeszczepie w większym stopniu wzrasta ryzyko pojawienia się zaburzeń lękowych niż depresji. Zarówno w jednym, jak i drugim przypadku w okresie 0–5 lat
ich poziom zaburzeń jest niski, lecz podnosi się nieznacznie w ciągu dalszego życia ze wszczepem. Sytuacja ta nie
dotyczy osób bezrobotnych, u których brak pracy wydaje się stanowić niezależny czynnik lękotwórczy. Ewentualna
konieczność ponownego przeszczepu tego samego narządu nie wpłynęła na zwiększenie częstości i objawów lękowych, zwiększyła natomiast częstość występowania objawów depresyjnych u części badanych. Osoby z grupy badanej nadal pozostają świadczeniobiorcami rent i emerytur. W ograniczonym zakresie biorcy przeszczepów podejmują pracę (Piel. Zdr. Publ. 2015, 5, 3, 239–246).
Słowa kluczowe: depresja, lęk, przeszczep, niesprawność.
Abstract
Background. Transplantation may elicit burden to the overall functioning and it can cause mental disturbances.
There are few studies dealing with the effect of transplantation on the longterm wellbeing of patients. Depression is
often connected to somatic disease and triggered by stress. Anxiety is linked to somatic disease, individual vulnerability and prolonged stress.
Objectives. The aim of this study was to observe depressive and anxiety symptoms in people that underwent transplantation of kidneys and liver in the past. This is a cross-sectional study with a retrospective assessment.
240
A. Sieradzki, K. Górska
Material and Methods. Forty persons after kidney transplantation, 27 after liver transplantation, and 2 after double
transplantation (liver, kidneys and kidneys, pancreas) were included. Anxiety and depression were assessed with
the Hospital Anxiety and Depression Scale by Zigmond and Snaith. The sociodemographic traits have also been
estimated.
Results. Anxiety level was reduced after liver transplantation, but it mantained in part of the kidney transplantation
patients, even with increasing trend, apart from the group of unemployed patients where the anxiety level remained
unaffected. Depression was reduced in both groups of patients after the transplantation procedure, particularly in
the employed group of people.
Conclusions. The duration of the after-transplantation period may be connected to the anxiety but not to the level
of depression. Interventions aiming at reducing anxiety and strenghtening the work capacity, thus reducing depression risk, may improve functioning and partial disability in presented group of patients (Piel. Zdr. Publ. 2015, 5,
3, 239–246).
Key words: depression, anxiety, graft, disability.
Pacjenci mający schyłkową niewydolność narządową kwalifikowani do przeszczepu narządów
(wątroba, nerki) charakteryzują się często niesprawnością nie tylko fizyczną, ale także psychospołeczną spowodowaną m.in. obciążeniem chorobowym, stresem, czynnikami jatrogennymi [1, 2].
Opieka zdrowotna nad takimi osobami wymaga
współudziału zespołu terapeutycznego, ze szczególnym uwzględnieniem roli personelu pielęgniarskiego w nowoczesnym modelu ochrony zdrowia.
Celem badania była retrospektywna ocena
występowania objawów depresyjnych i lękowych
w subiektywnej ocenie pacjenta przed przeszczepieniem nerki i wątroby oraz po nim.
Materiał i metody
Badanie o charakterze przekrojowym przeprowadzono za pomocą kwestionariusza ankiety zbudowanego na podstawie ogólnodostępnej skali Hospital
Anxiety and Depression Scale (HADS) opracowanej
w 1983 r. przez Zigmonda i Snaitha. Jest to praktyczny instrument pomiarowy do celów przesiewowych,
o potwierdzonej rzetelności i trafności w wielu populacjach osób cierpiących na przewlekłe choroby
somatyczne, w tym ze schyłkową niewydolnością
nerek i wątroby. Skala składa się z 14 pytań ułożonych naprzemiennie po 7 dla każdego z parametrów. Pacjent za każdym razem wybiera jedną z 4 odpowiedzi, co pozwala wykluczyć wartości środkowe,
które mogą być postrzegane jako odpowiedź asekurująca, gdy pytanie nie będzie się podobało ankietowanemu. Poszczególnym odpowiedziom jest przypisana odpowiednia liczba punktów, tj. 0–3, dlatego
sprawdzanie ankiet musi odbywać się z kluczem.
Sumując odpowiednie wartości punktowe za każde pytanie, badacz otrzymuje wynik osobno dla lęku i depresji. Według klucza odpowiedzi uzyskana
liczba punktów od 0 do 7 mówi o braku odchyleń
od normy, 8–10 stanowi poziom graniczny, a wynik
11–21 punktów wskazuje na możliwość wystąpienia
zaburzeń z grupy lękowej i/lub depresyjnej i wymaga dalszej weryfikacji klinicznej.
Kwestionariusz ankiety zawierał pytania skali
HADS odnoszące się do retrospektywnej oceny samopoczucia i kondycji psychicznej przed procedurą
przeszczepu i po niej. Ankieta zawierała również pytania o przeszczepiony organ i konieczność ponownej
transplantacji, wiek, płeć i status zawodowy pacjenta.
Losowo wybrani pacjenci po przeszczepie zostali poproszeni o skoncentrowanie się na wydarzeniu transplantacji narządu i swoich odczuciach
towarzyszących we wskazanych okresach.
Wśród pacjentów po transplantacji pod kątem
rodzaju przeszczepionego narządu dominowały
nerki: 57,9% (n = 40), a następnie wątroba: 39,13%
(n = 27). Do próby zakwalifikowano również po
jednym pacjencie po przeszczepie zarówno nerki
i trzustki, jak i nerki i wątroby, którzy stanowili po
1,45% badanej populacji (tab. 1).
W badanej grupie nieznacznie dominowały
kobiety – 52,17% (n = 36). Częściej niż mężczyźni
były pacjentkami po przeszczepie wątroby (n = 17
vs. n = 10), panowie natomiast będący po przeszczepie nerki (n = 22) oraz wątroby i nerki (n = 1)
stanowili pozostałe 47,83% ankietowanych. Z danych demograficznych wynika również, że najliczniejszą grupą były osoby w przedziale wiekowym 56–65 lat (31,88%, n = 22), następnie 36–45
(18,84%, n = 13) i 18–25 lat (17,39%, n = 12). Najmniej liczna była grupa ankietowanych w wieku
powyżej 65. roku życia (8,70%, n = 6) (tab. 2).
Pacjenci w wieku 18–25 lat byli najbardziej
zróżnicowaną grupą pod kątem aktywności zawodowej. Ponad 50% osób w tej grupie podejmuje
Tabela 1. Ilościowa charakterystyka przeszczepów według płci
Table 1. Number of grafts by sex
Przeszczepiony organ
Kobieta
Mężczyzna
Suma
Nerka
18
22
40
Wątroba
17
10
27
Nerka i wątroba
 0
 1
 1
Nerka i trzustka
 1
 0
 1
Podsumowanie
36
33
69
241
Objawy lękowe i depresyjne po przeszczepie
Tabela 2. Charakterystyka grupy według wieku i statusu zawodowego
Table 2. Characterictics of the research group by age and occupation
Status zawodowy
Przedział wiekowy
Kobiety
(n)
Mężczyźni
(n)
(n)
(%)
18–25 lat
aktywny zawodowo
bezrobotny
bezrobotny szukający pracy
nauka
renta/emerytura
renta/emerytura i aktywny zawodowo
 7
 3
 1
 1
 1
 1
 0
 5
 0
 0
 0
 2
 2
 1
12
 3
 1
 1
 3
 3
 1
100,00
 25,00
  8,33
  8,33
 25,00
 25,00
  8,33
26–35 lat
aktywny zawodowo
renta/emerytura
renta/emerytura i aktywny zawodowo
 4
 0
 2
 2
 5
 2
 2
 1
 9
 2
 4
 3
100,00
 22,22
 44,44
 33,33
36–45 lat
aktywny zawodowo
renta/emerytura
renta/emerytura i aktywny zawodowo
 5
 1
 4
 0
 8
 3
 4
 1
13
 4
 8
 1
100,00
 30,77
 61,54
  7,69
46–55 lat
aktywny zawodowo
renta/emerytura
renta/emerytura i aktywny zawodowo
 4
 1
 3
 0
 3
 2
 0
 1
 7
 3
 3
 1
100,00
 42,86
 42,86
 14,29
56–65 lat
aktywny zawodowo
bezrobotny w trakcie ustalania prawa
do emerytury
renta/emerytura
13
 1
 9
 0
22
 1
100,00
  4,55
 1
11
 0
 9
 1
20
  4,55
 90,91
> 65 lat
renta/emerytura
 3
 3
 3
 3
 6
 6
100,00
100,00
Suma
36
33
69
100,00
pracę przy założeniu, że kontynuacja nauki i podjęcie pracy mimo pobierania świadczeń rentowych
jest również przejawem aktywności zawodowej
(tab. 2). Nieznacznie większą aktywność zawodową w badanej grupie wykazują mężczyźni niż kobiety (n = 10 vs. n = 7), niezależnie od pobierania
dodatkowo świadczeń rentowych.
44% ankietowanych w wieku 26–35 lat i 61%
osób w wieku 36–45 lat jest nieaktywnych zawodowo i pozostają tylko na rencie.
Wyniki
Subiektywne odczuwanie
lęku wśród pacjentów
po transplantacji
Według subiektywnej oceny pacjentów
w okresie do 5 lat po transplantacji narządu poziom lęku się obniżył (ryc. 1 i 2). Pozytywne zmiany w odczuwaniu zaburzeń lękowych odnotowano
niezależnie od czasu, który minął od zabiegu. Naj-
Łącznie
większe zmniejszenie objawów lękowych wystąpiło
6–10 lat po transplantacji. W okresie 16–20 lat po
przeszczepie pacjenci odczuwali natomiast zwiększone nasilenie objawów lękowych.
Analizując wpływ aktywności zawodowej na
subiektywną ocenę lęku wśród ankietowanych
pacjentów, można uznać, że ocena ta poprawiła się prawie we wszystkich podgrupach. Według
oceny retrospektywnej osoby bezrobotne zarówno przed przeszczepem, jak i po transplantacji
narządu wykazywały podwyższony poziom lęku
(ryc. 3 i 4).
Transplantacja narządu wpłynęła w nieco inny sposób na poziom lęku odczuwanego przez pacjentów po przeszczepie wątroby i nerki. Choć lęk
wśród tych pacjentów zmniejszył się, nadal 15%
chorych (n = 6) zgłaszało obecność objawów lękowych. Można zatem sądzić, że przeszczep nerki spowodował częściowe rozładowanie napięcia i obniżenie poziomu lęku wśród pacjentów po
przeszczepie nerki. W grupie osób po transplantacji wątroby 92,59% (n = 25) objawy lękowe ustąpiły, a tylko 2 pacjentów (7,41%) wskazało na ich
obecność w niewielkim nasileniu.
242
A. Sieradzki, K. Górska
Ryc. 1. Rozkład poziomu lęku przed
transplantacją według przeszczepionego
organu – ujęcie retrospektywne
Fig. 1. Anxiety symptoms measured
by HADS scale before transplantation
in retrospect (divided according to the
transplanted organ)
Ryc. 2. Rozkład poziomu lęku po transplantacji według przeszczepionego
organu
Fig. 2. Anxiety symptoms measured by
HADS after transplantation divided into
the groups by transplanted organ
Ryc. 3. Ocena
poziomu lęku
przed przeszczepem według
aktywności zawodowej – ujęcie
retrospektywne
Fig. 3.
Assessment of
anxiety symptoms measured
by HADS scale
by occupation
in retrospect
W czasie badań brano pod uwagę, czy wystąpiła konieczność ponownego przeszczepu chorego
organu. Osoby poddane ponownemu przeszczepo-
wi mają niższy poziom lęku w porównaniu z osobami, które tylko raz zostały poddane procedurze
transplantacji narządu.
Objawy lękowe i depresyjne po przeszczepie
243
Ryc. 4. Ocena
poziomu lęku
po przeszczepie
według aktywności zawodowej
Fig. 4.
Assessment of
anxiety symptoms measured
by HADS scale
after transplantation according
to the occupational activity
Subiektywne odczuwanie
objawów depresji wśród
pacjentów po transplantacji
Stwierdzono niewielkie różnice między odczuwanym poziomem depresji w populacji pacjentów
oczekujących na przeszczep nerki i wątroby. Podwyższone wskaźniki objawów depresyjnych do-
tyczyły 30% pacjentów będących po przeszczepie
(n = 12) i 37% osób przed transplantacją wątroby (ryc. 5).
Transplantacja wpłynęła na poziom występowania depresji. Wyniki w granicach normy osiąg­
nęło 100% grupy (n = 27) po przeszczepie wątroby, a w przypadku chorych po przeszczepie nerki
– 90% (ryc. 6). Nieistotne statystycznie i niewielkie
Ryc. 5. Rozkład poziomu depresji po transplantacji według przeszczepionego organu – ujęcie
retrospektywne
Fig. 5. Depressive symptoms measured by
HADS scale before the transplantation divided
into the groups by transplanted organ
Ryc. 6. Rozkład poziomu depresji po transplantacji według przeszczepionego organu
Fig. 6. Depressive symptoms measured by
HADS scale beDepressive symptoms measured
by HADS scale after the transplantation divided
into the groups by transplanted organ
244
A. Sieradzki, K. Górska
Ryc. 7. Ocena
poziomu depresji
przed przeszczepem według
aktywności zawodowej – ujęcie
retrospektywne
Fig. 7. Depression
symptoms measured by HADS
before transplantation according
to occupation
in retrospective
assessment
Ryc. 8. Ocena
poziomu depresji po przeszczepie według
aktywności
zawodowej
Fig. 8.
Assessment
of depressive
symptoms by
HADS scale
after the transplantation
according to the
occupation
poziomy nasilenia objawów depresyjnych odnotowano wśród osób w przedziale wiekowym 18–25,
26–35 i 56–65 lat (mała liczebność podgrup).
Grupą szczególnie podatną na występowanie
objawów depresyjnych okazały się osoby aktywne zawodowo (ryc. 7). Minimalizacja objawów depresyjnych na skutek udanej procedury transplantacyjnej może wskazywać na związek z łańcuchem
patogenetycznym łączącym indywidualną wrażliwość ze stresorem neurobiologicznym w postaci nieuleczalnej choroby z ciężką niesprawnością
oraz stresorem psychospołecznym (utrata pracy
skutkująca utratą sieci społecznej i prowadząca do
wtórnej psychospołecznej niesprawności).
Konieczność ponownego przeszczepu wpłynęła natomiast na zwiększenie nasilenia objawów depresyjnych wśród części pacjentów, na co wskazuje jedna czwarta ankietowanych.
Omówienie
Ciężka i schyłkowa niewydolność narządowa
(nerki, wątroba) powoduje niesprawność fizyczną,
a zgodnie z neurobiologiczną koncepcją podatno-
ści i stresu również niesprawność psychospołeczną. Ponad 70% chorych odczuwa istotne negatywne zmiany dotyczące sfery psychospołecznej
w badaniach osób hemodializowanych na oddziałach nefrologicznych w Szczecinie [3]. Badani pacjenci czuli się wyizolowani z życia towarzyskiego
i zawodowego, a przyczyny dopatrywali się w samej chorobie. 84% zapytanych pacjentów nie było
aktywnych zawodowo, pozostawali na rencie lub
emeryturze, przy czym szansę na przeszczep nerki miało zaledwie 39,36% badanych. Aż 62,77%
chorych dializowanych nie szukało celu, do którego dążyłoby. Badanie pozwoliło potwierdzić także
negatywny wpływ stałej konieczności poddawania
się dializom na poziom nasilenia stresu. Dwie trzecie pacjentów wskazały chorobę podstawową jako czynnik wywołujący u nich stres, poczucie bezradności, rezygnacji oraz przygnębienie należące
do objawów depresyjnych. Pacjenci wskazywali
najczęściej lęk jako towarzyszące im uczucie podczas leczenia. Kojarzony był ze skutkami choroby
i skutkami dializoterapii. Do czynników korzystnie
wpływających na postrzeganie choroby i sposobu
leczenia zaliczono stan cywilny i relacje rodzinne
(sieć wsparcia społecznego), wykształcenie, wiek.
Objawy lękowe i depresyjne po przeszczepie
Za pomocą kwestionariusza SF-36 i skali samooceny objawów stresu (Posttraumatic Syndrom
Scale, PTSS-10) Austriacy wskazali zależność między pogarszającą się jakością życia związaną ze
zdrowiem na przykładzie pacjentów po ortotopowym przeszczepie wątroby. Odnotowano zaburzenia w codziennym funkcjonowaniu, sprawności fizycznej, wskazano na obecność czynników ryzyka
depresji, takich jak przewlekłe dolegliwości bólowe. Do czynników modyfikujących jakość życia
w tej grupie badanych zaliczono ból, witalność,
funkcjonowanie społeczne, towarzyszące emocje
i dobrostan psychiczny [4].
Przeszczep nie tylko wpływa na życie pacjenta, ale zmiany, jakie po nim następują, dotyczą
również najbliższego otoczenia chorego. Wzajemne relacje powodują, że stres z nim związany jest
też odczuwany przez współmałżonka, jak dowodzą Dahl et al. [5]. Podkreślono rolę stresu, który
oprócz wpływu na jakość życia małżonków potrafi
również wywoływać depresję u partnera.
SF-36 i kwestionariusz do oceny przewlekłej
choroby wątroby (Chronic Liver Disease Questionaire – CLDQ) posłużyły do oceny zmian, jakie zaszły
po przeszczepie wątroby w grupie pacjentów i wśród
osób im najbliższych [6]. W ocenie brano pod uwagę
takie wskaźniki, jak: zmęczenie, objawy ogólne choroby, dolegliwości jamy brzusznej, kondycję emocjonalną, zdolność radzenia sobie ze zmartwieniami
i aktywność. Wśród 59 pacjentów posttransplantacyjnych, zarówno kobiety (36,8%), jak i mężczyźni
(63,2%) oraz ich opiekunowie i małżonkowie wykazali lepsze wskaźniki w ocenie jakości życia.
Pacjenci po transplantacji nerek w badaniach
włoskich [7] wykazali zarówno rozwinięte zaburzenia emocji, jak i zaburzenia afektywne. Wśród
wykrytych schorzeń znalazły się lęk i depresja
wpływające na jakość życia. Zaobserwowano, że
wraz z przeszczepem narządu ustąpiły objawy lękowe i depresyjne u pacjentów.
Hiszpańskie badania z użyciem kwestionariuszy HADS i SF-36 miały na celu ustalenie różnic
w objawach lękowych i depresyjnych wśród biorców wątroby w porównaniu z pacjentami cierpiącymi na marskość wątroby [8]. Co ciekawe, w grupie
badanej zarówno po przeszczepie, ale z niższą samooceną zdrowia i wśród pacjentów oczekujących
na przeszczep odnotowano wystąpienie na tym samym poziomie objawów lękowo-depresyjnych.
Badacze węgierscy [9, 10] zaprojektowali badanie mające na celu ustalenie możliwych korelacji wpływu czynników, takich jak emocje i choroba
podstawowa na czynność przeszczepionych nerek.
Do zebrania potrzebnych informacji skorzystano
ze skali depresji Becka (Beck Depression Inventory – BDI), a do oceny poziomu lęku posłużono się
kwestionariuszem Spielbergera (State-Trait Anxie-
245
ty Inventory – STAI). Badanym 58 osobom zaproponowano ponadto test polegający na graficznej
projekcji przeszczepionej nerki. Część pacjentów
wykazała zwiększoną częstość i nasilenie objawów
lękowych na wskazanych skalach. Jednocześnie ci
sami pacjenci narysowali znacznie większe nerki,
a w ich badaniach laboratoryjnych zaobserwowano podwyższone stężenie mocznika i kreatyniny.
Autorzy zasugerowali, że integralność ciała biorcy
zostaje naruszona przez wszczepienie nowego narządu i może być powodem pojawienia się neuropsychologicznych procesów prowadzących do
uczucia wewnętrznego niepokoju. Zaburzenia te
z kolei mogą stać się przyczyną pogorszenia funkcji
czynnościowych nerek po przeszczepie i wtórnego
zaburzenia homeostazy. Przedstawione badania
wskazują również na wpływ kondycji psychicznej
na proces rekonwalescencji po przeszczepie.
Saab et al. (2007) w swoich badaniach longitudinalnych wskazali na znaczące różnice w poziomie zatrudnienia osób przed przeszczepem wątroby i po nim w porównaniu z grupą w niniejszym
badaniu. Z 308 osób 218 (70,8%) przed, a 78 (27%)
po podejmowało aktywność zawodową. Do czynników występujących przed przeszczepem, które
bezpośrednio wiązały się z zatrudnieniem po przeszczepie, należały: brak renty inwalidzkiej, liczba
godzin pracy dziennie, brak cukrzycy, dobry poziom funkcjonowania fizycznego oraz pozostawanie w odpowiednim systemie ubezpieczeniowym
– health maintenance organization (HMO) [11].
W innych amerykańskich badaniach w grupie 91 osób przed przeszczepem wątroby i po nim
Gorevski et al. (2011) stwierdzili zwiększoną częstość występowania depresji do 23% przed i 29% po
transplantacji narządu. Autorzy ci wykazali również
związek depresji z niezdolnością do pracy [12].
W badaniach brazylijskich przeprowadzonych w populacji 511 osób po przeszczepach nerek stwierdzono powrót do pracy w przypadku
26% respondentów i związek z takimi cechami, jak
młodszy wiek, przeszczep od żyjącego dawcy oraz
rodzaj schorzenia nerek (przewlekłe zapalenie kłębuszków nerkowych) [13].
Warte odnotowania wydaje się również doniesienie badaczy z Tajwanu, którzy w szeroko
zakrojonych badaniach obejmujących 17 889 pacjentów cierpiących na przewlekłą chorobę nerek
leczonych zachowawczo, 3823 poddawanych hemodializie, 351 dializowanych otrzewnowo i 322
poddanych przeszczepowi nerek zaobserwowali najniższe ryzyko wystąpienia depresji w grupie
ostatniej [14].
Podsumowując, wydaje się, że problematyka
funkcjonowania psychofizycznego osób dotkniętych nieuleczalną chorobą wątroby lub nerek obejmuje wiele aspektów interwencji medycznych i so-
246
A. Sieradzki, K. Górska
cjalnych i stanowi nadal wyzwanie oraz otwarty
teren badawczy w obszarze współczesnego zdrowia publicznego.
Wnioski
Przeszczepienie narządu prowadziło do zmniejszenia lęku związanego z przeżywaniem choroby
niewydolnego narządu wśród pacjentów będących
zarówno po transplantacji nerek, jak i wątroby.
Po transplantacji zaobserwowano wyraźne zmniejszenie nasilenia objawów depresyjnych,
szczególnie widoczne w grupie osób aktywnych zawodowo.
Badania wykazały, że wraz z biegiem lat po
przeszczepie w większym stopniu wzrasta ryzyko pojawienia się zaburzeń lękowych niż depresji. Zarówno w jednym, jak i drugim przypadku
w okresie 0–5 lat ich poziom zaburzeń jest niski,
lecz podnosi się nieznacznie w ciągu dalszego życia
ze wszczepem. Sytuacja ta nie dotyczy osób bezrobotnych, u których brak pracy wydaje się stanowić
niezależny czynnik lękotwórczy.
Ewentualna konieczność ponownego przeszczepu tego samego narządu nie wpłynęła na
zwiększenie częstości i objawów lękowych, zwiększyła natomiast częstość występowania objawów
depresyjnych u części badanych.
Osoby z grupy badanej nadal pozostają świadczeniobiorcami rent i emerytur. W ograniczonym
zakresie biorcy przeszczepów podejmują pracę.
Piśmiennictwo
  [1] Heinrich T.W., Marcangelo M.: Psychiatric Issue in Solid Organ Transplantation. Harvard Rev. Psychiatry 2009,
17, 6.
  [2] Crone C.C., Gabriel G.M.: Treatment of anxiety and depression in transplant patients. Clin. Pharmacokinet. 2004,
43, 361–394.
  [3] Marchelek-Myśliwiec M., Misiewicz A., Różański J., Wiśniewska M.: Problemy psychospołeczne chorych przewlekle dializowanych. Post. Nauk Med. 2010, 3, 188–191.
  [4] Baranyi A., Rothenhäusler H.B., Rösler D.: Stress symptoms and health-related quality of life in patients after orthotopic liver transplantation. Psychosom. Med. Psychother. 2012, 58(4), 417–428.
  [5] Dahl K.E.W., Davis-Ali S., Frazier P.: Stressors, social support, and adjustment in kidney transplant patients and
their spouses. Social Work in Health Care 1995, 21, 2.
 [6]Dumronggittigule W., Limsrichamrern S., Sirivatanauksorn Y., Iramaneerat C., Kolladarungkri T., Kositamongkol P., Mahawithitwong P., Asavakarn S., Tovikkai C.: Quality of life among liver transplantation patients. Transplant. Proc. 2012, 44(2), 532–538.
  [7] Clarici A., Nardone I.B., Pascazio L.: Anxiety, depression and emotional profile in renal transplant recipients and
healthy subjects: a comparative study. Transplant. Proc. 2010, 42(9), 3586–3590.
  [8] Dominquez-Cabello E., Martin-Rodriguez A., Perez-San-Gregorio M.A.: Affective status in liver transplant recipients as a function of self-perception of general health. Transplant. Proc. 2012, 44(9), 2619–2621.
  [9] Barabás K., Látos M., Lázár G., Szederkényi E., Szenohradszky P., Marofka F., Csabai M.: Mental representations of the new organ and posttransplant patients’ anxiety as related to kidney function. Transplant. Proc. 2012,
44(7), 2143–2146.
[10] Barabás K., Látos M., Lázár G., Szederkényi E., Szenohradszky P., Marofka F., Csabai M.: Psychological factors
of successful kidney transplantations. The effects of anxiety and intrapsychic integration of the organ on recovery.
Orv. Hetil. 2012, 15, 153(15), 592–597.
[11] Saab S., Wiese C., Ibrahim A.B., Peralta L., Durazo F., Han S., Yersiz H., Farmer D.G., Ghobrial R.M., Goldstein L.I., Tong M.J., Busuttil R.W.: Employment and quality of life in liver transplant recipients. Liver Transpl.
2007, 13(9), 1330–1338.
[12]Gorevski E., Succop P., Sachdeva J., Scott R., Benjey J., Varughese G., Martin-Boone J.: Factors influencing
posttransplantation employment: does depression have an impact? Transplant. Proc. 2011, 43(10), 3835–3839.
[13] Messias A.A., Reichelt A.J., Dos Santos E.F., Albuquerque G.C., Kramer J.S., Hirakata V.N., Garcia V.D.: Return to work after renal transplantation: a study of the Brazilian Public Social Security System. Transplantation
2014, 15, 98(11), 1199–1204.
[14] Chen S.F., Wang I.J., Lang H.C.: Risk of major depression in patients with chronic renal failure on different treatment modalities: A matched-cohort and population-based study in Taiwan. Hemodial. Int. 2015 (w druku).
Adres do korespondencji:
Adrian Sieradzki
Zakład Chorób Układu Nerwowego
Wydział Nauk o Zdrowiu UMW
ul. K. Bartla 5
50-996 Wrocław
e-mail: [email protected]
Konflikt interesów: nie występuje
Praca wpłynęła do Redakcji: 14.05.2015 r.
Po recenzji: 27.06.2015 r.
Zaakceptowano do druku: 27.08.2015 r.
Received: 14.05.2015
Revised: 27.06.2015
Accepted: 27.08.2015