REGUŁ Y ROZMOWY NA MITYNGACH AA l. WPROWADZENIE

Antoni
Zieliński
REGUŁ Y
ROZMOWY NA MITYNGACH AA
l. WPROWADZENIE
Tylko część programu AA praktykowana jest indywidualnie
- czytanie literatury, modlitwa i medytacja, krok czwarty - "inwentura", która polega na rozrachunku sumienia, a zwłaszcza krzywd,
jakich się dopuściło wobec bliźnich.
Lwią część programu wypełniają wzajemne oddziaływania
w trakcie mityngu. Wspólne czytanie tekstów, przerabianie kroków i tradycji, modlitwy służą właściwie jednemu "wyrzuceniu
z siebie alkoholizmu" jako sposobu myślenia o sobie i świecie. Ten
proces przebiega równolegle dwoma torami. Pierwszy, polega na
nabywaniu umiejętności przekładu (transformacji) "tego co niewypowiedzianie prywatne" na język zbiorowej rozmowy. Drugi,
na nabywaniu umiejętności przedstawienia swojego życiorysu
("piciorysu ").
AA-owski mityng jest tym miejscem, gdzie odbywa się właściwa
nauka tego, czym jest AA z jego specyficznym językiem, systemem
wartości i przekonań dotyczących natury alkoholizmu i tej jedynej
drogi trzeźwienia wytyczonej dwunastoma krokami i dwunastoma
tradycjami.
W AA zdaniem K. Makeli wyraźnie większą wagę przywiązuje się
do formy niż do treści wypowiedzi. Specyfika AA-owskiego mityngu
wydaje się bardziej polegać na tym, jak się mówi, niż na tym, co się
mówi.
W AA nie jest aż tak bardzo ważne, jakie się ma przekonania, ile
sposób, w jaki wyraża się swoje doświadczenia i sposób, w jaki odnosi
159
się do przekonań i doświadczeń innych ludzi, np. modlitwa o pogodę
ducha "Boże daj mi pogodę ducha ... itd." jest zbiorowo odmawiana
przez wierzących i ateistów.
A zatem, jak się wydaje, sposób prowadzenia rozmowy jest tą
cechą wyróżniającą AA z różnych grup samopomocy i pomocy
wzajemnej.
Na tych założeniach oparta została ankieta "Zdarzenia i zachowania zakłócające przebieg mityngu" opracowana przez A.
Zielińskiego i B. Woronowicza a zrealizowana na IV Kongresie AA
w Gdańsku w roku 1991.
Wywiadami objęto 99 uczestników Kongresu, czyli co trzeciego.
Tabela 1.
Charakterystyka próbki badawczej:
I. PŁEĆ
Kobiety
mężczyźni
10%
90%
24-30
31-40
41-50
51-62
6%
54%
30%
10%
2. WIEK
lat
lat
lat
lat
3. MIEJSCE ZAMIESZKANIA
wieś
miasto do 50 tys.
miasto 50-200 tys.
miasto powyżej 200 tys.
4.
3%
13%
23%
61%
WYKSZTAŁCENIE
podstawowe
zawodowe zasad.
160
6%
28%
średnie
niepełnie wyższe
wyższe
40%
9%
17%
5. ZAWÓD WYKONYWANY
fizyczny niewykwalif.
fizyczny wykwalif.
prac. umysłowy (średnie)
prac. umysłowy (wyższe)
inne
7%
55%
15%
22%
1%
6. LICZBA ODBYTYCH MITINGÓW AA
11%
52%
37%
do 50
51-200
201 i więcej
Niewielki udział kobiet odpowiada mniej więcej ich udziałowi
w różnych strukturach AA, w tym w reprezentacji grup na Kongres AA.
Obraz wieku, wykształcenia, zawodu i miejsca zamieszkania
odpowiada w zasadzie krajowej strukturze AA.
Badani reprezento~ali znacznie dłuższy od przeciętnej krajowej
staż w AA mierzony liczbą odbytych mityngów.
Można się zastanowić, czy rola delegata na Kongres nie wpłynęła
jakoś na sposób odpowiedzi na pytanie ankiety. Delegaci grup nie
tylko wyrażali swoje nastawienia normatywne wobec różnych zdarzeń "zakłócających" przebieg mityngów, ale także pytani byli o to,
jak często dochodziło do takich zdarzeń na mityngach ich rodzimych
grup i grup "cudzych". Jak można przypuszczać delegaci - osoby
szczególnie zaangażowane w życiu swoich grup mogli przejawiać
dość silną tendencję do prezentowania dobrego obrazu swoich grup
i w ogóle AA.
2. WYNIKI BADAŃ
Wyniki ankiety zostały ujęte w trzech tabelach zamieszczonych na
końcu tego tekstu.
161
Tabela 2.
Częstotliwość różnych zachowań na mitingach wlasnej grupy
N
=99 =
i grup "cudzych" w opiniach AA-s.
100% (bez odpowiedzi: "trudno powiedzieć")
Przykłady zachowań
w trakcie mitingu AA:
własne'
b.często
na mitingach:
grupy
innych "rup
rzadko b.często rzadko
9
88
70
91
88
4
25
8
7
76
66
82
83
6
89
5
82
33
10
66
87
26
8
61
76
-
96
-
88
4
92
4
83
17
76
13
75
13
80
9
71
Kwestionowanie
skuteczności AA
5
91
6
84
Naprawianie
(ulepszanie) AA
11
84
8
81
Mówienie o innych
18
81
12
72
4
95
-
83
l
86
l
75
Przerywanie ciąży
Rozmowy z sąsiadami
Mówienie o innych osobach
9
29
6
Komentowanie wypowiedzi
innych osób
Nawiązywanie
do aktualnych
politycznych
Rozwlekłe wypowiedzi
wydarzeń
Używanie ostrych,
wulgarnych słów
Opisywanie przeżyć
i scen seksualnych
Kwestionowanie
alkoholizmu
jako choroby
Kwestionowanie
konieczności abstynencji
na całe życie
Kwestionowanie potrzeby
odwoływania się do
Siły W~szej
uzależnieniach
Zabieranie głosu przez
osoby nietrzeźwe
Udawanie alkoholika
podawanie się za
alkoholika
Tabela 3.
Opinie Aaowców w sprawie dopuszczalności różnych
zachowań w trakcie mitingu AA (N =99 = 100%)
niedopusz- warunkowo dopusz- niema
dopuszczalne zdania
Rodzaje
zachowań
czujne
czuJne
Przerywanie wypowiedzi
Rozmowy z
sąsiadami
Mówienie o innych
osobach
Komentowaniewypowiedzi
innych osób
Nawiązywanie do aktualnych
wydarzeń politycznych
Rozwlekłe
wypowiedzi
Używanie
wulgarnych
słów
Opisywanie
przeżyć
seksualnych
Kwestionowanie alkoholizmu
.iako choroby
Kwestionowanie konieczności
abstynencji na całe
47
78
79
47
19
18
5
3
3
·
87
8
3
2
74
12
8
6
22
43
57
39
21
16
1
27
29
36
7
36
19
39
6
27
22
44
6
31
15
51
3
31
16
47
6
64
13
14
9
II
20
65
4
65
24
8
3
23
10
35
31
·
·
·
życie
Kwestionowanie potrzeby
odwoływania się
do
Siły Wyższej
Kwestionowanie
skuteczności AA
Naprawianie
(ulepszanie) AA
Mówienie o innych
uzależnieniach
Zabieranie
głosu
przez
osoby nietrzeźwe
Zabieranie głosu przez osoby
które udają alkoholików
Tabela 4.
Przykłady najczęściej
sprawie dopuszczalności
Rodzaje
zachowań
Przerywanie
wypowiedzi
Rozmowy z
sąsiadami
Mówienie
o innych
osobach
Komentowani
wypowiedzi
innych osób
Nawiązywani
do wydarzeń
politycznych
Rozwlekle
wypowiedzi
wymienianych
opinii w
w trakcie mitingu
uzasadnień
różnych zachowań
dopuszczalne
warunkowo
dopuszczalne
a) bo wbrew zasadom a) jeśli nie na temat a) bo trzeba
AA 23 op.; 48%
temat·34 op.; 74% uczyć dyscypliny
h) bo gubi się wątek b) jeżeli wypowiedź 20p.;50%
230p.;48%
narusza zasady AA
7op.=15%
a) bo to przeszkadza a) jeżeli trzeba
60op.;77%
skomentować
b) bo to narusza
b) jeżeli czegoś się
11 op.; 14%
nie dosłyszy
4 op.; 22%
a) bo wbrew zasadom a) jeżeli jest to ostrze
63 op.; 80%
żenie dla innych
h) bo tylko o sobie
5 op. =29%
można 9 op,;:::: 11%
e) bo leczymy tylko
siebie 5 op.; 6%
a) bo wbrew zasadom a) jeieJi za zgodą a) bo własnym
przykładem
AA 540p.; 63% tej osoby
5 op. ;56%
zawsze można
hJ bo każdy ma
2 op.; 50%
własne racje
150p.;17%
c) bo można zranić
14 op.; 16%
aj bo żyję w tym
a) bo co nas obcho- a) jeżeli to mnie
kraju
dzi polityka
dotyczy
9 op.; 100%
360p.;50%
8op.;73%
b) bo to wbrew
zasadomAA
340p.;47%
aj bo gdzieś
aj bo gubi się
a} jeżeli to może
zasadniczy wątek
pomóc mówiącemu człowiek musi
210p.;38%
l20p.;57%
wygadać
13 op.; 62%
b) bo nigdy nie
h) bo dla innych
h) jeżeli to
można przerywać
juź nie ma czasu
nowicjusze
8op.;38%
13op.;23%
8op.;38%
niedopuszczalne
Tabela 4. c.d.
Używanie
wulgarnych
słów
a) jeżeli służy wiera) bo trzeba dbać o
nemu odtworzeniu
kulturę mitingu
zdarzeń
24 op. = 56%
b) bo trzebaskońezyć 350p.=88%
h) jeżeli mówi się
Z przeszłością
do nowicjuszy
8 op. = 19%
a) bo taki jest
alkoholików
Ilop.=69%
b) bo to ze
stażem mija
40p.=25%
język
ichjęzykiclll
Opis scen
seksualnych
a) bo to krępujące
16op.=59%
b) bo to nie ma nic
współnegoz
trzeźwieniem
a) bo to fakt
wanie alkoho- 19 op. = 51 %
lizmu jako
b) bo to wbrew
zasadom AA
choroby
14 op. = 38%
Kwćstiono-
40p.= 10%
a) jest to problem
danej osoby
220p.=76%
h) jeśli to temat
mitingu
a) jeżeli to
nowicjusz
9 op. =47%
b) jeżeli potrafi
to uzasadnić
a) bo pijacy mają
problemy
27op.=75%
b) bo to wybór
mówiąccJ!o
a) bo każdy ma
prawo do własnego
zdania
340p.= 89%
b) bo program uczy
że
to choroba
400.-11%
Kwestiono-
a) bo to jest
wanie koniecz oczywiste
ności absty220p,= 85%
neneji na
całe życie
a) jeżeli jest to
nowicjusz
13 op. = 59%
b) jeśli są wątpliwaści to trzeba
mówić
50p.=23%
Kwestionowanie potrze
by odwoływania się do
Siły Wyższej
a) bo lo jest
konieczne
24 op.= 80%
b) bo to osłabia
wiarę innych
Kwestioino- al bo AA pomogło
wanie sku- wielu
tcczności AA 19 op. =56%
b) bo kwestionowanie ma sensu
12 op. = 35%
a) jeśli nie ma
wątpliwości
to trzeba mówić
lOop.=67%
b) jeśli jest
nowicjusz
50p.=33%
to
a) jeśli się ma
wątplliwości to
trzeba mówić
50p.=50%
b) jeśli jest to
nowicjusz
6 op. = 38%
a) bo każdy ma
prawo do własnego
zdania
33 op.= 77%
bl bo alkoholik
nigdy nie może
pewien
70p.= 16%
a) każ<ly ma prawo
do własnego
zdania
440p.=89%
bl ze stażem taka
wątpliwość mija
40p.= 8%
al bo każdy ma
prawo do własnego
zdania
37 op. = 86%
b) bo nie dla
każdego AA jest
skuteczne
5 op. = 12%
Tabela 4. c.d.
Naprawianie
a) bo jest najlepszy
ulepszanie AA (idealny)
a) jeżeli jest coś
a) bo to dopusz-
do poprawienia
czaJne ale
np. organizacja
nieskuteczne
b) bo to niezgodoe
8 op.~ 62%
40p.~
z zasadami AA
h) jeżeli grupa
b) bo to ze
36 op. ~ 56%
29%
17 op.~ 26%
chce coś zmienić
stażem
c) bo nie ma przy-
3 op.~23%
40p.~29%
mija
musu uczestnictwa
AA80p.~
Mówienie
13%
jeżeli
alkoholik a) bo tacy
są
a) to jest miting
a)
o innych
AA 8 op.~67%
ma takie problemy
wśród
uzależnieniach
b) inne uzależnie-
14 op. = 70%
37 op. =60%
nia to inne
b) gdy problemy
b) bo program
problemy
są
AAjest
4 op. ~ 33%
40p.=20%
zblizone
nas
uniwersalny
c) bo to taka
sama choroba
9 op. ~ 15%
Zabieranie
głosu
przez
nietrzeźwego
a) bo to wbrew
a) jeśli to nie
zasadom AA
przeszkadza
27 op. ~ 43%15
op.~65%
zabronione
3 op. ~ 38%
h) bo zabiera czas
b) to
b) bo
siedzieć
240p.~
przewodniczącego może
(byleby
38%
ej bo to są bzdury
11
op.~
zależy
a) bo nie jest to
od
mówił)
40p.~17%
nie
a) bo
17%
2 op. ~ 25%
wierzyć
Udawanie
a) bo w tym nie
a) jeżeli ma
alkoholika
ma prawdy
problemy
trzeba każdemu
3 op.~ 30%
28 op.
13
op.~
59%
b) wbrew zasadom
4 op. ~ 18%
~
88%
Jest to pierwsza, robocza jeszcze wersja opracowania, brak w niej
analiz odsłaniających normy bądź przekonania, na
których oparte są reguły rozmowy tutaj opisywane.
pogłębionych
2.1. PRZERYWANIE WYPOWIEDZI
Należy do zachowań raczej rzadkich na mityngach AA. Tylko 9%
badanych stwierdza, że jest to częsta praktyka w ich grupach.
Niedopuszczalność przerywania wypowiedzi uznaje mniej niż
połowa badanych i tyleż samo dopuszcza pewne wyjątki.
Zwolennicy twardej reguły nieprzerywania w swoich uzasadnieniach odwoływali się równie często do zasad AA, co i do ogólnych
zasad dyskusji: "bo to wybija z rytnu" , "gubi się wątek" itp.
Zwolennicy wyjątków od reguły dopuszczali przerywanie, kiedy
"wypowiedź jest nie na temat" i kiedy "naruszane są zasady AA".
2.2. ROZMOWY Z SĄSIADAMI
Zalicza co trzeci-czwarty badany do zachowań częstych na mityngach AA. Pozostali uznali to zjawisko za rzadkie lub prawie
ni'ezauważalne na mityngach, w których uczestniczyli.
Wyraźnie tu przeważają zwolennicy twardej reguły niedopuszczalności rozmów-78% nad zwolennikami wyjątków od reguly- 19%.
Najczęstszym uzasadnieniem twardej reguły były odwołania do
zasad ogólnych dyskusji "że to rozprasza", "przeszkadza" itp.
Wyjątki od reguły wiązane najczęściej były z "nieodpartą potrzebą
wymiany komentarza" ("gdy się czegoś nie dosłyszy" itp.).
2.3. MÓWIENIE O INNYCH OSOBACH
Należy do zdarzeń niezwykle rzadkich na mityngach AA. Tym
niemniej do częstego naruszania tej niepisanej, ale podstawowej
zasady AA, dochodziło na mityngach 6-8% grup własnych lub
obcych.
Nieco zaskakujące są rezultaty ankiety, która ujawnia tylko 79%
zwolenników zasady niedopuszczalności mówienia o innych i aż 18%
zwolenników odstępstw od tej zasady.
Prawie wszystkie uzasadnienia twardej zasady odwołują się do
"zasad AA".
Wyjątki od reguły wiązano najczęściej z potrzebą udzielania
ostrzeżenia dla innych.
167
2.4. KOMENTOWANIE WYPOWIEDZI INNYCH OSÓB
Należy. podobnie jak bliskie zakresem "mówienie o innych", do
zdarzeń rzadkich na mityngach. Tym niemniej do częstych naruszeń
tej podstawowej zasady AA dochodziło na mityngach 7-9% grup.
Za regułą niedopuszczalności komentowania (czytaj: wszelkiej
krytyki wymierzonej w innych uczestników mityngu) wypowiedziała
się zdecydowana większość badanych 87%. Zwolennicy wyjątków
od zasady byli b. nieliczni - 8%.
Niedopuszczalność komentowania uzasadniana była odwołaniem
do zasad AA (dwie trzecie opinii), znaczna część badanych powoły­
wała argumenty psychologiczne, że "to może zranić" i filozoficzne:
"każdy ma własne racje".
Wyjątki od reguły wiązane były z przyzwoleniem tej osoby, której
komentarz miałby dotyczyć.
2.5.
NAWIĄZYWANIE
W WYPOWIEDZIACH DO AKTUALNYCH WYDARZEŃ POLITYCZNYCH
Apolityczność jest podstawową zasadą AA i ankieta potwierdziła,
jak rzadko tematy polityczne pojawiają się na mityngach. Do
rozpolitykowanych zaliczyć można tylko co dwudziestą grupę AA.
Zwolenników twardej reguły "niepolitykowania" okazało się
mniej niż spodziewano, bo tylko 74%, 12% opowiedziało się za
regułą z wyjątkami, aż 8% odrzuca zasadę apolityczności AA.
Zwolennicy apolityczności odwoływali się również często do
uzasadnień typu "co to nas obchodzi", jak i do "zasad AA". Zaś
zwolennicy wyjątków, jak i przeciwnicy uznania polityki za tabu
najczęściej odwoływali się do argumentów pragmatycznych typu:
"żyję w tym kraju" lub ,jeżeli to mnie dotyczy".
2.6. ROZWLEKŁE WYPOWIEDZI
Pytanie o to, jak traktować rozwlekłe wypowiedzi może być
traktowane jako uzupełnienie pytania o przerywanie odpowiedzi.
Zjawisko to występowało często na co trzecim-czwartym mityngu,
na pozostałych mityngach 66-75% grup należało do rzadkich.
Zwolennicy twardej dyscypliny wypowiedzi stanowili mniejszość
- 22%, podobnie jak zdecydowani przeciwnicy ograniczania czasu
wypowiedzi, - 19%, przeważali zwolennicy wyjątków - 57%,
168
Argumenty przemawiające za żelazną dyscypliną były najczęściej
natury psychologicznej, że "gubi się zasadniczy wątek" lub pragmatycznej, że "to zabiera czas innym".
Zwolennicy reguły z wyjątkami godzili się na rozwlekłość, gdy "to
może pomóc mówiącemu" i gdy "wypowiada się nowicjusz".
Ci, którzy byli przeciwko wszelkim ograniczeniom czasu wypowiedzi argumentowali najczęściej, "że nigdy nie wolno przerywać
wypowiedzi", "że gdzieś człowiek musi się wygadać", "że to może
pomóc~'.
2.7. UŻYWANIE OSTRYCH WULGARNYCH SŁÓW
Należy do zjawisk raczej rzadkich na mityngach AA. Jedynie na
mityngach co dziesiątej grupy zdarzało się to często.
Zwolennikami ostrej cenzury języka okazało się jednak mniej niż
połowa badanych - 43% i mniej więcej tyle samo - 39% opowiedziało
się za warunkową dopuszczalnością "ostrego" języka. Nadspodziewanie dużo - 16% dopuszcza ostry język bez ograniczeń. Wynik ten
zaskakuje, zważywszy że w AA chodzi o duchowe "przebudzenie",
"odrodzenie" - czyli odrzucenie dawnego sposobu myślenia, a więc
i wulgarnego słownictwa.
Zwolennicy cenzury języka odwoływali się najczęściej do "potrzeby dbałości o kulturę mityngu" i do "potrzeby skończenia z przeszłością" .
Zwolennicy wyjątków wskazywali najczęściej na dopuszczalność
ostrych słów ,jeżeli to służy wiernemu odtworzeniu zdarzeń" lub dla
podkreślenia, że "AA-owcy nie są już święci" lub gdy wypowiada się
nowicjusz.
Przeciwnicy cenzury języka najczęściej uzasadniali, że taki mocny
język jest przejawem "naturalności i szczerości wypowiedzi", a nieliczni wskazywali, że takie upodobania mijają wraz ze stażem.
2.8. OPISYWANIE PRZEŻYĆ I SCEN SEKSUALNYCH
Miałoby należeć zdaniem badanych do zdarzeń niezwykle rzadkich na mityngach. Ten rezultat ankiety jest tak zaskakujący, że może
być uznany za daleki od prawdy. Być może sformułowanie: "sceny
seksualne" sugerowało badanym, że chodzi nie tyle o wierne dzielenie
się przeżyciami, co snucie opowieści dla popisu, a jedno od drugiego
dzieli raczej cienka granica. Wiadomo jednak, jak często alkoholizm
169
prowadzi do zaburzeń życia seksualnego i bolesnych problemów,
poruszanych/ujawnianych w biografiach alkoholików. Zresztą to pierwszoplanowe znaczenie problematyki seksualnej znalazło
swoje odbicie w nastawieniach normatywnych.
Tylko nieliczni ~ 27% są za wykluczeniem z mityngu problematyki
seksualnej (nawet w takim ujęciu "sceny seksualne").
Tyleż samo jest za warunkową dopuszczalnością, a 36% za
nieskrępowanym poruszaniem tej problematyki.
Przeciwnicy "scen" podkreślali najczęściej, że "to krępujące" bądź
często
że
"nie ma nic wspólnego z
trzeźwieniem ~~.
Zwolennicy warunkowych ograniczeń tej tematyki na mityngu
dopuszczaliby owe "sceny" "gdy to jest problem danej osoby".
Zwolennicy dyskusji bez ograniczeń wskazywali najczęściej na to,
że "pijący mają takie problemy" i "że wybór tego, co chce się mówić,
nie może być niczym krępowany".
2.9. KWESTIONOWANIE, ŻE ALKOHOLIZM TO CHOROBA
Należy do zdarzeń niezwykle rzadkich na mityngach. Chorobowy model alkoholizmu jest kanonem obowiązującym w ideologii AA i każdy nowicjusz od momentu wejścia do AA uczy się
w tych terminach opisywać swoją drogę do upadku na dno,
a następnie swoje odrodzenie, a zwłaszcza konieczność dozgonnej abstynencji.
Za uznanie tego za dogmat nie podlegający dyskusji opowiedziało
się stosunkowo mało badanych ~ 36%. Nieco więcej było zwolenników otwartej dyskusji, a blisko co piąty był za częściową osłoną
tego dogmatu.
Zwolennicy pełnej ochrony dogmatu argumentowali najczęści~,
że ,jest to fakt udowodniony" lub że "podważanie tego faktu godzi
w zasady AA".
Zwolennicy częściowej osłony dogmatu dopuszczali odstępstwa,
gdy wypowiada je nowicjusz (który się uczy i jeszcze nie przyswoi!
prawdy) lub ten, kto potrafi uzasadnić odmienny pogląd.
Zwolennicy nieskrępowanej dyskusji wokół natury alkoholizmu
odwoływali się do liberalizmu zezwalającego "każdemu mieć własne
zdanie" .
170
2.10. KWESTIONOWANIE KONIECZNOŚCI ABSTYNENCJI
NA CAŁE ŻYCIE.
Jest kolejnym dogmatem logicznie wynikającym z uznania alkoholizmu za chorobę.
Do częstego kwestionowania tego dogmatu dochodziło na mityngach 17% grup własnych i 13% grup cudzych. Jeżeli zważyć, że
w tradycji AA długi staż trzeźwości otoczony jest kultem, to wynik
ankiety wskazywałby, jak spora część grup zbacza z drogi przyjętej
w AA. Taki dryf potwierdzałyby poczucia normatywne.
Otóż wyklucza możliwość podważania tego dogmatu tylko 27%
badanych, nieco mniej chciałaby wytyczyć częściową cenzurę, zaś
większość - 44% chce sprawę dozgonnej abstynencji poddawać
dyskusji (być może dla umocnienia dogmatu, a może w nadziei na
jakąś alternatywę dla dozgonnej abstynencji).
Zwolennicy pełnej ochrony dogmatu najczęściej podnosili jego
oczywistość: "kwestionowanie jest bez sensu". Ci, którzy chcieliby
ten dogmat osłaniać częściowo, prawo do wątpliwości przyznają
tylko nowicjuszom i "tym którzy je mają".
Ci, którzy odrzucali cenzurę wokół abstynencji odwoływali się
najczęściej do liberalnego "prawa każdego do własnej opinii".
2.11. KWESTIONOWANIE POTRZEBY ODWOŁYWANIA
SIĘ DO SIŁY WYŻSZEJ
Pierwsze trzy kroki AA prowadzą alkoholika od wyznania swej
bezsilności wobec alkoholu do oddania się Sile Wyższej pod opieką
której możliwe dalsze kroki na drodze do trzeźwości.
Pojmowanie Siły Wyższej jest dosyć rozciągliwe, od Boga po
zachętę kierowaną do ateistów i agnostyków, aby czerpali moc z Siły
Wyższej zawartej w "grupie AA" lub w "programie AA".
Częste kwestionowanie potrzeby oddania się Sile Wyższej zdarzało
się często na mityngach 9-13% grup -to także jest sygnał, że grupy te
albo schodzą z drogi AA albo też, że przyjmują orientację pragmatyczną, w której mniejszy akcent stawiany jest na Siłę Wyższą,
a większy na utrzymywanie codziennej trzeźwości.
Obraz nastawień normatywnych wzmacniaIby hipotezę dryfu
wielu grup AA: na straży niepodważalności dogmatu Siły Wyższej
stoi tylko 31 % badanych, częściowo ochronę proponuje 15%, a aż
51 % badanych uznaje ten dogmat za przedmiot otwartej dyskusji.
171
Dogmatycy uzasadniali pełną cenzurę tym, że "jest to konieczne",
zwolennicy częściowej cenzury dopuszczali prawo do wypowiadania
wątpliwości nowicjuszom i tym, którzy je mają, zaś zwolennicy
poddania dogmatu otwartej dyskusji odwoływali się najczęściej do
liberalnego "prawa każdego człowieka do własnego zdania".
2.12. KWESTIONOWANIE SKUTECZNOŚCI AA
Było zjawiskiem raczej rzadkim na mityngach AA. Często podważana wartość AA tylko na mityngach 5% grup.
Wprowadzenia zakazu krytyki AA na mityngach pragnęłoby 31 %
badanych, częściowej cenzury - 16%, a 47% uznało wartość AA za
kwestię otwartą.
Zwolennicy pełnej cenzury najczęściej argumentowali tym, że "AA
wielu" bądź że "teoretyzowanie jest bez
się sprawdziło", "pomogło
sensu",
Ci, którzy proponują częściową cenzurę uznali prawo do wyraża­
nia wątpliwości nowicjuszom i tym, którzy je mają. Zaś liberałowie
uznawali "prawo każdego do własnego zdania".
2.13. NAPRAWIANIE (ulepszanie) AA
Pytanie to w założeniach dotyczyć miało wszelkiej rewizji programu AA, nie tylko tych bazowych ujętych w poprzednich pytaniach.
Do częstych prób ulepszania programu AA dochodzić miało na
mityngach co dziesiątej grupy, w większości grup - 84% takich prób
nie podejmowano.
Zdecydowana większość badanych - 64% jest przeciwna takim
próbom, 13% dopuszcza pewne wyjątki, a 14% uznaje AA za
przedmiot otwartej dyskusji.
Przeciwni próbom naprawy najczęściej argumentowali, że "jest to
program najlepszy" bądź że "ulepszanie jest niezgodne z założeniem
AA" lub że "nikt nie zmusza do AA".
Zwolennicy częściowej cenzury wskazywali drobne organizacyjne
elementy AA, np. "organizacji mityngu".
Zwolennicy swobodnej dyskusji uzasadniali dopuszczalność prób
rewizji jej nieskutecznością.
172
2.14. MÓWIENIE O INNYCH UZALEŻNIENIACH
W Polsce nie ma takiej różnorodności i specjalizacji (często b.
wąskiej) grup/ruchów samopomocy, jak na Zachodzie, a zwłaszcza
w USA, gdzie istnieje ponad 100 odmian grup nawiązujących bądź do
nazwy "AA" bądź do programu dwunastu kroków. Pytanie ankiety
sondować miało obecność osób zażywających inne substancje,
a także reakcje na ich obecność na mityngach.
Jak z ankiety wynika, inne uzależnienia były często poruszone na
mityngach 12-18% grup.
Niechętni obecności inaczej uzależnionych stanowili mniejszość
w AA - II %, 20% dopuszczało wyjątki, a aż 65% uznaje mityng za
forum otwarte dla innych uzależnień.
Zwolennicy "czystego" AA sięgali do argumentów fundamentalistycznych, że "AA do AA", zaś zwolennicy częściowej i otwartej
dyskusji wskazywali na fakt politoksykomanii wśród alkoholików
("są tacy wśród nas").
2.15. ZABIERANIE GŁOSU PRZEZ OSOBY NIETRZEŹWE
Należy do zdarzeń rzadkich na mityngach AA. Często nietrzeźwi
zakłócali co dwudziesty mityng.
Większość badanych - 65% jest zdecydowanie przeciwko obecności nietrzeźwych, jedna czwarta dopuszcza pod pewnymi warunkami,
a 8% nie ma nic przeciwko temu.
Najczęściej zgłaszanym argumentem wykluczającym obecność
nietrzeźwych jest to, że "to wbrew zasadom AA" i że "to przeszkadza" lub że "głos nietrzeźwego - to bzdury".
Dopuszczono obecność nietrzeźwych pod jednym warunkiem
"żeby nie przeszkadzali - nie zabierali głosu".
2.16. ZABIERANIE GŁOSU PRZEZ PODSZYWAJACYCH SIĘ
ZA ALKOHOLIKÓW
Takie zdarzenia często występowały tylko w jednej grupie. W sprawie obecności "fałszywych" alkoholików wystąpiło największe zróż­
nicowanie opinii: co czwarty-piąty badany wykluczał udział takich
osób, co dziesiąty dopuszczał, a co trzeci nie miał nic przeciwko temu
i co trzeci nie mial zdania.
Przeciwni obecności udawaczy podnosili, że w tym nie ma prawdy,
mniej surowi dopuszczali obecność ,jeżeli ma problemy", a otwarci
na obecność takich osób mówili, że "trzeba wierzyć każdemu".
173
3. PODSUMOWANIE
Można się zastanawiać nad tym, jak rozpoznawać "regułę rozmowy" z rozmaitych zachowań językowych i przyjęte znaki rozpoznawcze będą zwykle wynikiem arbitralnej decyzji badacza.
Na liście ankiety znalazły się przykłady różnych zdarzeń "zakłócających" przebieg mityngów, zdarzeń związanych ze sposobami
prowadzenia rozmowy bądź z tematami rozmowy bądź z uczestnikami rozmowy.
Problem polega na ustaleniu warunków, jakie należy przyjąć
w uznaniu wypowiedzi ankietowanych za przejaw istnienia reguły
rozmowy.
Zapewne częstotliwość wymienionych przez badanych zdarzeń
zakłócających może być przejawem istnienia reguły, ale zapewne
niewystarczającym.
Koniecznym warunkiem będzie osąd normatywny - jednomyślny
- o co rzadko, albo przeważający np. wyrażony przez dwie trzecie
badanych.
Spróbujmy najpierw przedstawić listę zdarzeń (sposobów rozmowy, tematów, udziału osób) uznanych za niezwykle rzadkie na
mityngach (kolejność od zdarzeń najrzadziej rejestrowanych):
1. opisywanie przeżyć i scen seksualnych
2. zabieranie głosu przez osoby nietrzeźwe
3. kwestionowanie alkoholizmu jako choroby
4. kwestionowanie skuteczności AA
5. mówienie o innych osobach
6. nawiązywanie do aktualnych wydarzeń politycznych
7. komentowanie wypowiedzi innych osób
8. przerywanie wypowiedzi
Wszystkie te zdarzenia występowały rzadko lub nigdy na mityngach co najmniej 88% grup.
Spójrzmy teraz na listę zdarzeń uznanych za niedopuszczalne na
mityngach przez co najmniej 64% respondentów (kolejność od opinii
najczęściej wyrażanych):
1. komentowanie wypowiedzi innych osób
2. mówienie o innych osobach
3. rozmowy z sąsiadami
174
4. nawiązywanie do aktualnych wydarzeń politycznych
5. zabieranie głosu przez osoby nietrzeźwe
6. naprawianie (ulepszanie) AA
Sięgnijny jeszcze do kryterium pomocniczego, którym niechaj
będzie dopuszczalność zdarzeń, gdy w grę wchodzą wypowiedzi
nowicjuszy i osób, które mają wątpliwości (zapewne tu także chodzi
o nowicjuszy):
l. kwestionowanie potrzeby odwoływania się do Siły Wyższej
2. kwestionowanie skuteczności AA
3. kwestionowanie alkoholizmu jako choroby
4. kwestionowanie konieczności abstynencji na całe życie
5. rozwlekłe wypowiedzi
Zestawmy teraz listę zdarzeń, do których dochodziło b. rzadko/nigdy na mityngach i zarazem uznanych przez większość
AA-owców za bezwyjątkowo niedopuszczalnych: i niechaj będą to
reguły rozmowy "bezwarunkowo obowiązujące i zarazem przestrzegane" .
l. zabieranie głosu przez nietrzeźwych
2. mówienie o innych osobach
3. komentowanie wypowiedzi innych osób
4. nawiązywanie do aktualnych wydarzeń politycznych
Listę tę można uzupełnić dwiema regułami dopuszczającymi
wyjątki dla nowicjuszy:
5. kwestionowanie alkoholizmu jako choroby
6. kwestionowanie sknteczności AA
Rozważania nad regułami rozmowy na mityngach AA mają
wstępny charakter. Wyniki ankiety zostaną przedstawione do oceny
AA-owcom z wieloletnim stażem w ruchu, ich komentarz wejdzie
w skład podsumowania badań nad regułami rozmowy obowiązują­
cymi w polskim AA.
4. PIŚMIENNICTWO
Makela, Klaus
1989
Meditation of Private and Public in A.A.: the
Ordered Transformation of the Unspeakably
Private into Public Discource, Zaborów, Poland, 3-6 October
175
Philips, Mary G.
1990
Breaking the Code: Toword a Lexicon of
Racovery. Paper Presented at the 16th Annual
A\cohol Epidemiological Symposium of the
KettiJ Bruun Society, Budapest, 3-8 June.
Room, Robin
1990 The AA Program as a Belief System and as
Collection of Tools ICSAA. December.
1992 "Healing Ourselves and aur Planet": the Emergence and Nature of a Generalized Twelve
Step Conscionsness.
Tabela l. Częstotliwość różnych zachowań na mityngach własnej
grupy i grup "cudzych" w opiniach AA-s. N = 99 = 100% (bez
odpowiedzi: "trudno powiedzieć")
Tabela 2. Opinie Aaowców w sprawie dopuszczalności
w trakcie mityngu AA (N = 99 = 100%)
różnych
zachowań
Tabela 3. Przykłady najczęściej wymienianych uzasadnień opinii
w sprawie dopuszczalności różnych zachowań w trakcie mityngu.
176