Analiza polimorfizmu 1298A/C genu kodującego MTHFR u dzieci z

diagnostyka laboratoryjna Journal of Laboratory Diagnostic
2010 • Volume 46 • Number 4 • 379-382
Praca oryginalna • Original Article
Analiza polimorfizmu 1298A/C genu kodującego MTHFR
u dzieci z rozszczepem podniebienia pierwotnego
i/lub wtórnego – doniesienie wstępne
Analysis of MTHFR 1298A/C gene polymorphism
in children with cleft lip with or without cleft palate
– pilot study
Marzena Zalewska-Ziob1, Sylwia Górczyńska-Kosiorz2, Anna Płachetka1, Danuta Ilczuk1,
Wanda Trautsolt2, Barbara Remiszewska3, Andrzej Wiczkowski1, Władysław Grzeszczak2
1Katedra
i Zakład Ogólnej Biologii Lekarskiej, 2Katedra Chorób Wewnętrznych, Diabetologii i Nefrologii, Śląski Uniwersytet Medyczny
w Katowicach, 3Pracownia Cytogenetyki i Genetyki Molekularnej, Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny Nr 1 w Zabrzu
Streszczenie
Rozszczep podniebienia pierwotnego i/lub wtórnego (rpp/w) jest jedną z najczęstszych dużych wad rozwojowych. Etiologia
rozszczepów twarzoczaszki jest złożona i obejmuje liczne czynniki genetyczne i środowiskowe. W wielu badaniach analizowano związek pomiędzy polimorfizmami w genie kodującym reduktazę N5,N10 – metylenotetrahydrofolianową (MTHFR)
a wadami cewy nerwowej, rozwojem zmian miażdżycowych, choroby zakrzepowo-zatorowej, nefropatii cukrzycowej oraz
poronień nawracających. W przedstawionej pracy zbadano polimorfizm 1298A/C genu MTHFR u pacjentów z rpp/w leczonych w Zakładzie Ortodoncji Kliniki Stomatologii Wieku Rozwojowego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach.
Nie wykazano zależności pomiędzy rozkładem genotypów MTHFR 1298A/C a rpp/w. Uzyskane wyniki wskazują, że polimorfizm 1298A/C genu MTHFR może nie odgrywać istotnej roli w patogenezie rpp/w w populacji polskiej.
Summary
Cleft lip with or without cleft palate (CL/P) is one of the most common major birth defects. The etiology of orofacial clefts is
complex, including multiple genetic and environmental factors. Several studies have reported an association between
N5, N10-methylenetetrahydrofolate reductase (MTHFR) gene polymorphisms and neural tube defect, atherosclerosis, deep
vein thrombosis, diabetic nephropathy and recurrent miscarriages. We have studied the MTHFR 1298A/C polymorphism in
CL/P patients cured at Orthodontics Unit of the Department of Developmental Age Dentistry of the Medical University of Silesia in Katowice. We found no evidence for contribution of the MTHFR 1298A/C variants to the risk of CL/P. It indicates that
MTHFR 1298A/C polymorphism may not play an important role in the pathogenesis of CL/P in Polish population.
Słowa kluczowe: rozszczep wargi/podniebienia, 1298A/C MTHFR polimorfizm
Key words: lip/cleft palate, 1298A/C MTHFR polymorphism
Wstęp
podniebienia wtórnego 5-12 tydzień ciąży [7,17]. Malforma-
Rozszczep podniebienia pierwotnego i/lub wtórnego (rpp/w)
cje w obrębie twarzoczaszki wykazują złożoną etiologię,
jest najczęstszą anomalią wśród wrodzonych wad rozwojo-
w której obok czynników środowiskowych mają również
wych twarzoczaszki. Częstość jej występowania waha się od
udział czynniki genetyczne. Wśród czynników środowisko-
1/500 do 1/2500 żywych urodzeń w zależności od regionu
wych odpowiedzialnych za występowanie rozszczepów
geograficznego, rasy i warunków socjoekonomicznych.
wymienia się: zakażenia wirusowe, promieniowanie rentge-
W Polsce rpp/w występuje z częstością 1,6 – 2 przypadków
nowskie, środki chemiczne (w tym leki) oraz urazy psy-
na 1000 żywych urodzeń [1,5,15,16]. Udowodniono, iż kry-
chiczne matki [10]. W etiologii rozszczepów kluczową rolę
tycznym okresem dla powstawania rozszczepów podniebie-
przypisuje się jednak czynnikom genetycznym. Wyróżnia się
nia pierwotnego jest 3-7 tydzień ciąży, a dla rozszczepów
wiele genów, których mutacje mogą wpłynąć na powstanie
379
Analiza polimorfizmu 1298A/C genu kodującego MTHFR u dzieci z rozszczepem podniebienia
rozszczepu podniebienia. Do genów tych można zaliczyć
związku pomiędzy polimorfizmem 1298A/T a występowa-
między innymi: gen TBX22, gen PVRL1, gen IRF6, gen P63,
niem rpp/w w niniejszej pracy podjęto próbę oceny wpływu
gen MSX1, gen TGFα, gen RARA, gen FGFR1, gen TTF2,
tej transwersji na częstość występowania rpp/w. Projekt
gen FOXC2, gen BCL3, gen OSR2, jak również gen MTHFR
badań uzyskał pozytywną opinię Lokalnej Komisji Bioetycz-
[9,12,13,15].
nej działającej przy Śląskim Uniwersytecie Medycznym
Gen MTHFR znajduje się na telomerowym końcu chromo-
w Katowicach (KNW-6501-9/08).
somu 1 w pozycji 1p36.3 i koduje enzym reduktazę N5,N10metylenotetrahydrofolianu. MTHFR zbudowany jest z 13
Materiał i metody
egzonów i ma ponad 20 kilo par zasad. W genie MTHFR
Materiał badany stanowiły izolaty DNA uzyskane z komórek
opisano kilkanaście mutacji, które powodują spadek aktyw-
nabłonkowych błony śluzowej jamy ustnej pochodzących od
ności enzymu, co skutkuje wzrostem stężenia homocysteiny
68 dzieci ze zdiagnozowanym rozszczepem podniebienia
w surowicy krwi, gdyż reduktaza MTHF bierze udział w jed-
pierwotnego i/lub wtórnego leczonych w Zakładzie Ortodon-
nej z dróg usuwania nadmiaru homocysteiny z organizmu
cji Katedry i Kliniki Stomatologii Wieku Rozwojowego Wy-
[3,8,11].
działu Lekarskiego z Oddziałem Lekarsko-Dentystycznym
Do najczęściej opisywanych mutacji w genie MTHFR należy
w Zabrzu, Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowi-
tranzycja cytozyny w pozycji 677 na tyminę (677C/T)
cach. Wiek dzieci stanowiących grupę badaną mieścił się
w egzonie czwartym, w domenie katalitycznej genu (miejsce
w przedziale od 2 do 19 lat (średnia wieku wynosiła 10 lat).
wiążące kofaktor MTHFR – FAD). Mutacja ta powoduje wbu-
Grupę kontrolną stanowiło 46 izolatów DNA uzyskanych od
dowanie waliny w pozycji 222 w miejsce alaniny (A222V)
dzieci, u których nie stwierdzono wad rozwojowych w obrę-
w sekwencji łańcucha białkowego enzymu. W wyniku tej
bie twarzoczaszki. Przedział wiekowy dla grupy kontrolnej
zamiany powstaje termolabilny wariant białka MTHFR
wahał się od 3 do 18 lat (średnia wieku wynosiła 11 lat).
o zmniejszonej aktywności. Homozygotyczny wariant 677TT
Od obu grup pacjentów za pomocą sterylnych pałeczek wy-
charakteryzuje się 30-procentową aktywnością typu dzikiego
mazowych (Labservice, Polska) pobrano komórki nabłon-
(CC), natomiast u nosicieli genotypu heterozygotycznego
kowe błony śluzowej jamy ustnej, z których wyizolowano
(CT) obserwuje się około 60% aktywność enzymu [3,18].
genomowy DNA metodą kolumienkową przy użyciu zestawu
Drugi z opisywanych polimorfizmów występuje w egzonie
Swab-Extract (EURx, Polska) zgodnie z protokołem produ-
siódmym, dotyczy pozycji nukleotydowej 1298A/C i powoduje
centa. Stężenie DNA oznaczone przy użyciu spektrofoto-
wymianę glutaminianu na alaninę w pozycji 429 (E429A)
metru ND-1000 (NanoDrop®, USA) mieściło się w zakresie
białka enzymatycznego. Transwersja 1298A/C występuje
od 50 do 120 ng/µ.
w domenie regulatorowej genu MTHFR, gdzie następuje wią-
Dla określenia polimorfizmu 1298A/C genu MTHFR wyko-
zanie S-adenozylometioniny (SAM). Wiązanie SAM powo-
rzystano metodę PCR-RFLP. Reakcję amplifikacji fragmen-
duje zmiany konformacyjne w białku MTHFR, które prowadzą
tu genu MTHFR ze starterami:
do inhibicji enzymu. Mutacja 1298A/C powoduje obniżenie
F: 5'–CTT TGG GGA GCT GAA GGA CTA CTA–3'
aktywności MTHFR, silniej zaznaczone u homozygot niż
R: 5'–CAC TTT GTG ACC ATT CCG GTT TG–3'
u heterozygot [3,8]. Trzeci z częściej opisywanych polimorfiz-
prowadzono w objętości 25 µl. Skład mieszaniny reakcyjnej
mów w genie MTHFR występuje w pozycji 1793 i powoduje
był następujący:
zamianę guaniny na adeninę w egzonie 11, co sprawia, że
•
arginina w pozycji 594 zostaje zastąpiona glutaminą. Polimorfizm R594Q dotyczy C-końca peptydu, które to miejsce
odgrywa istotną rolę w stabilizacji białka, stąd mutacja ta
może wpływać na zmianę aktywności i funkcję reduktazy
MTHFR [2]. Częstość występowania polimorfizmu 1793G/A
12,5 µl Paq5000 Hotstart PCR Master Mix (Stratagene,
USA) zawierający: polimerazę DNA typu hotstart, bufor
reakcyjny, Mg2+ oraz nukleotydy
•
•
•
1 µl każdego z dwóch starterów F i R (o stężeniu 10 pM);
1 µl matrycy o stężeniu 100 ng/µl;
9,5 µl sterylnej, dejonizowanej wody (Qiagen, Niemcy).
jest zdecydowanie mniejsza niż 677C/T oraz 1298A/C.
Reakcję PCR przeprowadzono w probówkach o pojemności
Mutacje w genie MTHFR prowadzą do wzrostu stężenia
200 µl (Eppendorf, Niemcy) w termocyklerze typu Master-
homocycteiny w surowicy krwi, co poprzez uszkadzające
cycler® gradient (Eppendorf, Niemcy). Profil temperaturowy
działanie na śródbłonek naczyń krwionośnych, powoduje
reakcji był następujący:
przerost mięśniówki naczyń, wpływa na rozwój miażdżycy
•
•
oraz zakrzepicy tętniczej i żylnej [6]. W wielu pracach opisywany jest związek pomiędzy polimorfizmami w genie MTHFR
wstępna denaturacja w temp. 95°C przez 15 minut
33 cykle, z których każdy obejmował:
○
denaturację: 92°C przez 30 sekund
a występowaniem takich chorób jak: ostra niewydolność mię-
○
hybrydyzację starterów: 54°C przez 30 sekund
śnia sercowego, nefropatia cukrzycowa, wady rozwojowe
○
elongację: 72°C przez 30 sekund
cewy nerwowej a także rozszczep podniebienia [3,11,16].
•
końcowa elongacja w temp. 72°C przez 10 minut.
Badania dotyczące wpływu polimorfizmów w genie MTHFR
Jakość uzyskanych produktów PCR sprawdzano metodą
na występowanie rpp/w koncentrują się na tranzycji 677C/T.
elektroforezy w 2% żelu agarozowym (Sigma, Niemcy) bar-
W związku z niewielką liczbą doniesień dotyczących
wionym bromkiem etydyny (Serva, Niemcy). Produkty
380
M. Zalewska-Ziob i inni
amplifikacji rozdzielano przy napięciu 100 V przez ok. 40
minut w aparacie Sigma Maxi Horizontal Gel Electrophoresis (Sigma-Aldrich, Niemcy). Po rozdziale uzyskane produkty analizowano w świetle lampy UV i fotografowano
(system dokumentacji i analizy obrazu: BIO-VISION, Vilber
Lourmat, Francja). W każdym przypadku w wyniku reakcji
PCR uzyskano pojedynczy prążek o wielkości 163 pz.
W celu oceny polimorfizmu A1298A/C genu MTHFR produkty amplifikacji trawiono enzymem restrykcyjnym Mbo II
(EURx, Polska), rozpoznającym następujące sekwencje
nukleotydów: 5'GAAGA(N)8↓3', 3CTTCT(N)7↑5'.
Reakcję trawienia prowadzono w termocyklerze typu
Mastercycler® gradient (Eppendorf, Niemcy) przez 1
Rycina 1. Rozkład genotypów polimorfizmu 1298A/C genu MTHFR w grupie
badanej oraz kontrolnej.
godzinę w temperaturze 37°C, a następnie przeprowadzono
bienia – zarówno pierwotnego jak i wtórnego. Rola więk-
inaktywację enzymu w 65°C przez 20 minut. Mieszanina
szości polimorfizmów MTHFR wciąż jeszcze nie została
reakcyjna o objętości 10 µl zawierała:
dobrze poznana. Najczęściej opisywanym polimorfizmem
•
•
2,5 µl sterylnej, dejonizowanej wody (Qiagen, Niemcy);
genu MTHFR jest polimorfizm C677T opisany w 1995 r.
1 µl
buforu do trawienia (10 x Low Buffer, EURx,
Homozygotyczny wariant 677TT, który charakteryzuje się
Polska) o składzie: 10 mM octanu trisu, pH 7.0; 10mM
30-procentową aktywnością typu dzikiego (CC), występuje
chlorku magnezu, 1 mM dithiothreitolu;
w populacji białej kaukaskiej z częstością 8–10%. Heterozy-
•
1 µl BSA o końcowym stężeniu w mieszaninie reakcyj-
goty stanowią 40% populacji rasy białej kaukaskiej i mają
nej 100 µg/ml (EURx, Polska);
około 60% aktywności enzymu. Drugim częstym polimorfiz-
•
0,5 µl enzymu MboII (EURx, Polska), co odpowiada
mem w genie MTHFR jest polimorfizm 1298A/C, opisany
5 jednostkom enzymu na reakcję
przez Weisberga w 1998 r. Podstawienie alaniny w miejsce
•
5 µl produktu PCR.
glutaminy w pozycji 429 powoduje zmniejszenie aktywności
Bezpośrednio po trawieniu przeprowadzono detekcję uzys-
enzymu mniej więcej o 40%. Allel C występuje z częstością
kanych fragmentów rozdzielając je w 2,7% żelu agarozowym
około 32% w populacji białej kaukaskiej, a homozygoty CC
(Sigma, Niemcy) barwionym bromkiem etydyny (Serva,
stanowią około 10% populacji [18,22]. Polimorfizm w pozycji
Niemcy). Rozdział prowadzono przy napięciu 60 V przez ok.
1298 genu MTHFR opisywany jest w licznych doniesieniach
90 minut. Następnie żele analizowano w świetle lampy UV
jako czynnik ryzyka schorzeń sercowo-naczyniowych, wad
i fotografowano.
cewy nerwowej a także poronień nawracających [8,11]. Wy-
W wyniku trawienia produktów reakcji PCR enzymem Mbo II
kazano także, że mutacja 1298A/C wpływa na rozwój nefro-
uzyskano fragmenty o następującej wielkości:
patii cukrzycowej u chorych na cukrzycę typu 2 [3]. Niewiele
28 pz, 30 pz, 56 pz dla homozygot AA,
jest natomiast doniesień na temat związku tej mutacji z roz-
28 pz, 30 pz, 56 pz, 84 pz dla heterozygot AC,
szczepem podniebienia. W przedstawionej pracy dokonano
30 pz i 84 pz dla homozygot CC.
próby oceny wpływu polimorfizmu 1298A/C genu MTHFR
Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej w programie Excel (Office, 2003) wykorzystując test niezależności
χ2.
na występowanie rpp/w u dzieci.
W przeprowadzonych przez nas badaniach częstość występowania poszczególnych genotypów 1298A/C w grupie
Wyniki
dzieci z rpp/w (CC 13,23%; AC 45,59%; AA 41,18%) była
W grupie badanej uzyskano następujący rozkład genotypów
zbliżona do rozkładu w populacji niemieckiej: CC 10,8%; AC
polimorfizmu 1298A/C genu MTHFR: 9 homozygot CC
46,1%; AA 43,1% [4] oraz holenderskiej: CC 12,8%; AC
(13,23%), 31 heterozygot AC (45,59%) oraz 28 homozygot
36,2%, AC 51,0 % [20].
AA (41,18%). W grupie kontrolnej homozygot CC było 7
W przedstawionej pracy nie wykazano zależności pomiędzy
(15,22%), heterozygot – AC 22 (47,83%), natomiast homo-
genotypami AA, AC i CC w pozycji 1298 genu MTHFR a wy-
zygot AA – 17 (36,95%). Rozkład genotypów polimorfizmu
stępowaniem rpp/w u dzieci. Poważnym ograniczeniem była
1298A/C genu MTHFR w grupie badanej oraz kontrolnej
z całą pewnością mała liczebność grupy badanej. Być może
przedstawia rycina 1.
słusznym było by, podobnie jak w pracy van der Put’a i wsp.
Analiza uzyskanych wyników nie wykazała statystycznie
określenie w badanej grupie również polimorfizmu 677C/T,
istotnych różnic w rozkładzie genotypów 1298A/C genu
gdyż – jak wykazano we wspomnianej pracy – mutacja
MTHFR pomiędzy grupą badaną a kontrolną.
1298A/C nie wpływa na stężenie homocysteiny w surowicy
krwi, jednak w towarzystwie allelu 677T wzmacnia efekt
Dyskusja
mutacji 677C/T i podwyższa stężenie homocysteiny [19].
W ostatnich latach wzrosło zainteresowanie badaczy muta-
Mutacja w pozycji 677 wywołuje silniejszy efekt niż mutacja
cjami w genie MTHFR u pacjentów z rozszczepem podnie-
w pozycji 1298, co można wytłumaczyć ich lokalizacją.
381
Analiza polimorfizmu 1298A/C genu kodującego MTHFR u dzieci z rozszczepem podniebienia
Mutacja 677C/T występuje w domenie katalitycznej białka
enzymatycznego i przez to może bezpośrednio wpływać na
jego aktywność, podczas gdy mutacja dotycząca pozycji
1298 znajduje się w domenie regulatorowej i wpływa na
regulację allosteryczną za pośrednictwem S-adenozylometioniny [14]. Zarówno van der Put jak i Weisberg i wsp.
dowiedli w swoich badaniach, iż nosiciele heterozygotycznych form obu postaci polimorficznych genu MTHFR wykazują niższą aktywność białka MTHFR niż osoby będące
„pojedynczymi” heterozygotami, tak więc stężenie homocysteiny u „podwójnych” heterozygot było istotnie wyższe [19,22].
Brak statystycznie istotnej zależności pomiędzy genotypami
1298A/C MTHFR a występowaniem rpp/w wykazała również Verkleij-Hagoort i wsp. w pracy będącej metaanalizą
opartą na badaniach przeprowadzonych w różnych ośrodkach w latach 1998-2006 [21] oraz van Rooij i wsp. w badaniach kliniczno-kontrolnych prowadzonych w latach 19982000 w Holandii [20]. Również Sozen i wsp. badając
zależność pomiędzy odmianami polimorficznymi 1298A/C
MTHFR a ryzykiem wystąpienia rpp/w w północnej Wenezueli nie wykazali istotności statystycznej pomiędzy analizowanymi cechami [16].
Rozszczep podniebienia jest wadą rozwojową o bardzo złożonej etiologii. Na szlaki rozwojowe istotne dla kształtowania
się podniebienia pierwotnego i wtórnego wpływają różnorodne czynniki genetyczne i środowiskowe. Wiadomym jest,
że dieta czy styl życia mogą modyfikować skutki polimorfizmów genetycznych, dlatego też koniecznym wydaje się
uwzględnienie w badaniach nad wpływem polimorfizmu
1298A/C MTHFR takich czynników jak suplementacja witamin – szczególnie z grupy B (w tym kwasu foliowego) oraz
hiperhomocysteinemia u matki. Badania będą kontynuowane na większej grupie z uwzględnieniem wybranych czynników pozagenetycznych.
Wnioski
Polimorfizm 1298A/C genu MTHFR wydaje się nie wpływać
na powstawanie rozszczepu podniebienia.
Piśmiennictwo
1. Bender P. Genetics of cleft lip and palate. J Pediatr Nurs 2001;
15: 242-249.
2. Brockton N. Localized depletion: the key to colorectal cancer
risk mediated by MTHFR genotype and folate? Cancer Causes
Control 2006; 17: 1005-1016.
3. Fojcik H, Moczulski D, Żukowska-Szczechowska E i wsp.
Wpływ polimorfizmów w genie MTHFR na rozwój nefropatii
cukrzycowej u pacjentów z cukrzycą typu 2. Diab Dośw Klin
2002; 2: 211-216.
4. Grunert RR, Braune A, Schnackenberg E i wsp. Genetic differences in enzymes of folic acid metabolism in patients with lipjaw-palate clefts and their relatives. Mund Kiefer Gesichtschir
2002; 6: 131-3.
5. Hozyasz KK. Rozszczepy wargi i/lub podniebienia a środowiskowe czynniki ryzyka. Ped Pol 2005; 80: 180-197.
6. Isotalo PA, Donnelly JG. Prevalence of methylenetetrahydrofolate reductase mutations in patients with venous thrombosis.
Mol Diagn 2000; 5: 59-66.
382
7. Kerrigan JJ. Mansell JP, Sengupta A i wsp. Palatogenesis and
potential mechanisms for clefting. J R Coll Surg Edinb 2002;
45: 351-358.
8. Kurzawińska G, Seremak-Mrozikiewicz A, Drews K i wsp.
Genetycznie uwarunkowane zmiany w aktywności reduktazy
5,10-metylenotetrahydrofolianowej (MTHFR) a występowanie
poronień nawracających. Ginekol Pol 2009; 80: 762-767.
9. Lidral AC, Murray JC, Buetow KH i wsp. Studies of the candidate genes TGFB2, MSX1, TGFA, and TGFB3 in the etiology of
cleft lip and palate in the Philippines. Cleft Palate Craniofac J
1997; 34: 1-6.
10. Lipińska J, Foryś S. Rodzinne występowanie rozszczepów podniebienia. Folia Med Lodz 2000; 27: 57-69.
11. Łubińska M, Kazimierska E, Sworczak K. Hyperhomocysteinemia as a new risk factor for different diseases. Adv Clin Exp
Med 2006; 15: 897-903.
12. Mitchell LE, Murray JC, O’Brien S i wsp. Evaluation of two putative susceptibility loci for oral clefts in the Danish population.
Am J Epidemiol 2001; 153: 1007-1015.
13. Morkuniene A, Steponaviciute D, Utkus A i wsp. Few associations of candidate genes with nonsyndromic orofacial clefts in
the population of Lithuania. J Appl Genetics 2006; 48: 89-91.
14. Rozen R. Molecular genetics of methylenetetrahydrofolate
reductase deficiency. J Inher Metab Dis 1996; 19: 589–594.
15. Schutte BC, Murray JC. The many faces and factors of orofacial clefts. Hum Mol Genet 1999; 8: 1853-1859.
16. Sözen MA, Tolarova MM, Spritz RA. The common MTHFR
C677T and A1298C variants are not associated with the risk of
non-syndromic cleft lip/palate in northern Venezuela. J Genet
Genomics 2009; 36: 283-288.
17. Spritz RA. The genetics and epigenetics of orofacial clefts. Curr
Opin Pediatr 2001; 13: 556-560.
18. Świerkot J, Ślęzak R, Karpiński P. Polimorfizmy genu reduktazy
metylenotetrahydrofolianowej a skuteczność leczenia i działania
niepożądane w trakcie terapii metotreksatem u chorych na reumatoidalne zapalenie stawów. Reumatologia 2010; 48: 81-93.
19. van der Put NMJ, Gabreels F, Stevens EM i wsp. A second
common mutation in the methylenetetrahydrofolate reductase
gene: an additional risk factor for neural-tube defects? Am J
Hum Genet 1998; 62: 1044-1051.
20. van Rooij IALM, Vermeij-Keers C, Kluijtmans LAJ. Does
the interaction between maternal folate intake and the methylenetetrahydrofolate reductase polymorphisms affect the risk
of cleft lip with or without cleft palate? Am J Epidemiol 2003;
157: 583-591
21. Verkleij-Hagoort A, Bliek J, Sayed-Tabatabaei F i wsp. Hyperhomocysteinaemia and MTHFR polymorphisms in association
with orofacial clefts and congenital heart defects. A meta-analysis. Am J Med Genet Part A 2007; 143A: 952-960.
22. Weisberg IS, Jacques PF, Selhub J i wsp. The 1298A→C polymorphism in methylenetetrahydrofolate reductase (MTHFR): in
vitro expression and association with homocysteine. Atherosclerosis 2001; 156: 409-415.
Adres do korespondencji:
Marzena Zalewska-Ziob
Katedra i Zakład Ogólnej Biologii Lekarskiej
Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach
ul. Jordana 19
41-808 Zabrze
e-mail: [email protected]
(Praca wpłynęła do Redakcji: 2011-01-24)
(Praca przekazana do opublikowania: 2011-02-10)