WSTĘP

WSTĘP
Ostatnie lata to czas intensywnych zmian w społeczeństwach i gospodarce
światowej: globalizacja, rozwój cywilizacji informacyjnej, kształtowanie się gospodarki opartej na wiedzy oraz gwałtowny wzrost znaczenia Chin i Indii jako
nowych mocarstw XXI w.
Opinie dotyczące zjawiska globalizacji są skrajne, od pozytywnych, po głosy
o zdecydowanie negatywnym wydźwięku. Niezależnie od ocen wartościujących,
nie ulega wątpliwości, że globalizacja zmieniła kształt oraz sposób funkcjonowania zarówno gospodarki światowej, jak i gospodarek poszczególnych państw.
Następuje powolny upadek USA jako monopolistycznego supermocarstwa. Kraj
ten nie sprawdził się jako światowy lider na przełomie XX i XXI w. Swoją nieodpowiedzialną polityką osłabił system organizacji międzynarodowych i doprowadził do chaosu na rynkach finansowych. Wiele wydarzeń wskazuje, że załamaniu ulegają długoterminowe trendy i obecnie jesteśmy w kolejnym punkcie
zwrotnym historii. Zmieniają się wielcy aktorzy sceny globalnej, organizacje
międzynarodowe tracą swój globalny mandat, tworzą się nowe osie strategiczne,
takie jak alians Chin i Afryki. Powstają nowe globalne korporacje, mające centrale w Chinach i Indiach, które wykupują udziały w wielkich przedsiębiorstwach Zachodu. Obserwujemy kryzys liberalnego modelu gospodarczego
i kryzys demokracji. Nasuwa się pytanie, czy w nadchodzących latach powstanie nowy porządek globalny, czy raczej świat pogrąży się w serii kryzysów i katastrof. Zapowiedź tego mamy w ostatnich latach w postaci kryzysu na rynkach
finansowych oraz w postaci niespotykanego spiętrzenia katastrof klimatycznych.
Można również zapytać, czy międzynarodowy terroryzm oraz kompleks narkotykowy doprowadzą do anarchizacji sceny globalnej. Wiek XXI jest czasem globalnego ryzyka i uniwersalnej niepewności. Wizja apokaliptycznej zagłady – jak
pisze prof. A. Kukliński – nie jest patologiczną utopią pesymistów. Powstanie
10
nowego efektywnego porządku globalnego jest warunkiem niezbędnym przetrwania i rozwoju ludzkości1.
Zagrożenia dla procesów rozwojowych wynikać mogą z nadchodzącego,
według ostatniego raportu Klubu Rzymskiego, „przekroczenia granic wzrostu”.
Oznacza ono zbliżanie się gospodarki światowej do regresu wywołanego przez
nadmierną długotrwałą ekspansję przemysłową i nadmierny wzrost konsumpcji,
a w następstwie tego wyczerpywanie się surowców naturalnych, w tym energetycznych, zatruwanie odpadami przemysłowymi środowiska naturalnego. Postęp
techniczny, mimo jego wysokiej dynamiki, nie osłabia już dostatecznie tych zagrożeń.
Procesy globalizacyjne, bardzo złożone i wielowątkowe, rzutują niemal na
każdą sferę życia społecznego i gospodarczego. Indukują one przy tym niejako
kolejne przemiany, zapoczątkowując nowe tendencje i zjawiska. Nie dziwi zatem,
że globalizacja stała się przedmiotem analizy bardzo wielu nauk: ekonomicznych,
socjologicznych, politycznych, prawnych i historycznych. Ze względu na ograniczone ramy opracowania, nie jest możliwe nawet pobieżne przedstawienie
wszystkich aspektów zjawiska globalizacji. W niniejszej pracy przybliżono niektóre z nich, a w szczególności skoncentrowano się na analizie wybranych zagadnień dotyczących wpływu globalizacji na funkcjonowanie polskiej gospodarki. Pierwsze cztery rozdziały są natury bardziej ogólnej, choć w swej
wymowie dotyczą również polskiej gospodarki. Pozostałe cztery są ściśle związane z podjętym tematem pracy.
W rozdziale pierwszym – wprowadzającym do całości opracowania – omówiono istotę globalizacji, jej charakterystyczne cechy i czynniki ją determinujące. Zwrócono uwagę na elementy pozytywne, ale i na istotne następstwa negatywne oraz zagrożenia dla rozwoju światowego. Podkreślono też problemy
związane z ograniczeniem funkcji i roli państwa. W rozdziale omówiono również znaczenie globalizacji w rozwoju gospodarczym Polski, ale też uświadomiono ryzyko i niepewność związane głównie z czynnikami zewnętrznymi
(funkcjonowaniem globalnych rynków finansowych oraz nasilającą się presją
konkurencyjną na globalnych rynkach towarów i usług).
W rozdziale drugim dokonano analizy wpływu międzynarodowego otoczenia na politykę regulacji rynków, jaką stosują państwa narodowe w zglobalizowanym świecie. Przedstawiono główne mechanizmy oddziaływania procesów
globalnych na gospodarkę krajową poprzez korporacje międzynarodowe, organizacje ponadnarodowe, transfer wzorców z innych krajów i ideologię globalizacji. Wskazano również na wpływ międzynarodowych procesów na suwerenność i skuteczność krajowej polityki gospodarczej. W rozdziale tym autor
1
A. Kukliński, Procesy tworzenia i destrukcji porządku globalnego, „Kwartalnik Nauk o Przedsiębiorstwie” 2008, nr 3.
11
uzasadnia także potrzebę konstrukcji ponadnarodowych mechanizmów regulacyjnych, które byłyby odpowiedzią na zawodność rynku w skali międzynarodowej i nieskuteczność działań pojedynczych państw wobec problemów globalnych.
Bardzo ważną kwestią poruszoną w rozdziale trzecim jest przyszłość światowego sektora elektroenergetycznego. Zaopatrzenie gospodarki oraz społeczeństwa w energię elektryczną ma wymiar polityczny, gospodarczy, społeczny i ekologiczny. Autor w świetle uwarunkowań zasobowych, popytowych
i zmian klimatycznych omawia problem bezpieczeństwa dostaw surowców energetycznych, a także wynikającą stąd konieczność rozwoju nowych technologii
(w tym technologii odnawialnych). Uzasadnia, że możliwości rozwoju globalnej
gospodarki w przyszłości są ściśle związane z rozwojem światowego sektora
elektroenergetycznego.
Zgodnie z hipotezą efektywności proces globalizacji, deterministycznie określając cele i narzędzia polityki ekonomicznej, nieuchronnie ogranicza obszary
możliwej ingerencji państwa w sprawy socjalne i zmusza współczesne społeczeństwa do odrzucenia zaawansowanego państwa dobrobytu. W jej świetle
państwo dobrobytu przeżywa regres lub nawet zbliża się do swego kresu. Autor
rozdziału czwartego na podstawie empirycznych danych nie potwierdza jednak
tak drastycznych przemian państwa dobrobytu i wskazuje na słabe punkty
hipotezy efektywności: niedocenianie zdolności dostosowawczych państwa
dobrobytu, jednostronne spojrzenie na warunki określające działalność podmiotów gospodarczych oraz przeszacowywanie rzeczywistych skutków globalizacji. W końcowej części rozdziału autor formułuje wnioski dla Polski.
Przystąpienie Krajów Europy Środkowo-Wschodniej do Unii Europejskiej
postawiło przed nimi wyzwanie budowy gospodarek zdolnych do konkurowania
zarówno na jednolitym rynku europejskim, jak i w skali globalnej. Autorka
w rozdziale piątym omawia czynniki określające międzynarodową konkurencyjność, pozycję i zdolność konkurencyjną polskiej gospodarki na tle innych krajów nowo przyjętych do Unii Europejskiej.
Powiększenie jednolitego rynku, dynamiczny rozwój technologii i transportu, wzrost znaczenia organizacji i instytucji międzynarodowych, a także ekspansja zagranicznych przedsiębiorstw stymulują lub wręcz wymuszają internacjonalizację małych i średnich polskich przedsiębiorstw. Rosnąca konkurencja na
zagranicznych rynkach, wysokie wymagania odbiorców produktów i upowszechnianie się międzynarodowych standardów narzucają przedsiębiorcom potrzebę
ciągłego dostosowywania się do zmieniających się warunków. Identyfikacji podstawowych form wejścia polskich małych i średnich przedsiębiorstw na zagraniczne rynki poświęcony jest rozdział szósty, oparty na analizie badań ankietowych.
12
Kolejny rozdział również dotyczy małych i średnich podmiotów gospodarczych, ale rozważania prowadzone są od strony przystosowania się ich do procesów globalnych ze względu na stosowanie różnych form zatrudnienia. Autorka
na podstawie badań ankietowych, przeprowadzonych wśród krakowskich przedsiębiorstw, omawia wykorzystanie przez nie elastycznych form pracy.
Konsekwencją globalizacji są zmiany warunków funkcjonowania nie tylko
przedsiębiorstw, ale także i innych podmiotów rynkowych, jakimi są gospodarstwa domowe. Ten ważny problem został zaprezentowany w ostatnim rozdziale
pracy. Autor na podstawie literatury przedmiotu przedstawił główne tendencje
zmian zachowań konsumpcyjnych gospodarstw domowych w aspekcie globalizacji (m.in. przemianę obyczajów, ekologizację, domocentryzację i homogenizację konsumpcji).
Zofia Dach