zajęcia w grupach profilowanych wspomagane środkami
Transkrypt
zajęcia w grupach profilowanych wspomagane środkami
Edmund CAŁUS, Studium Języków Obcych, Politechnika Wrocławska Wrocław ZAJĘCIA W GRUPACH PROFILOWANYCH WSPOMAGANE ŚRODKAMI MULTIMEDIALNYMI NA PRZYKŁADZIE JĘZYKA NIEMIECKIEGO Streszczenie. Powszechna dostępność w życiu codziennym do nowoczesnych technologii informacyjnych wnosi radykalne zmiany estetyczne i dydaktyczne w proces nauczania. Stosowanie multimediów i ich wykorzystanie należy traktować jako konieczny i nieodzowny warunek sukcesu dydaktycznego nauczycieli na kursach języków obcych, ponieważ w trakcie nauczania multimedia uaktywniają i wspierają receptywne umiejętności rozumienia ogólnego i szczegółowego oraz rozwijają aktywne umiejętności komunikowania się. Wykorzystywanie elektronicznych pomocy multimedialnych zwiększa motywację kursantów i uatrakcyjnia zajęcia na kursach języka obcego, szczególnie na kursach profilowanych. Praca z atrakcyjnym tekstem internetowym wymaga od prowadzących zajęcia zmodyfikowanych metod pracy i wnosi równocześnie nowe walory dydaktyczno-metodyczne w proces nauczania. 1. DYDAKTYCZNE WALORY STOSOWANIA MATERIAŁÓW MULTIMEDIALNYCH Jesteśmy na takim etapie rozwoju, w którym informacja medialna odgrywa bardzo ważną rolę. Wszyscy - młodzi i starzy – uczymy i kształcimy się z mediów. W dydaktyce języków obcych jako media rozumiemy materiały do nauczania i pomoce dydaktyczne, a więc podręczniki, tablice, fotografie i obrazki w tradycyjnej klasie i nowe (nowoczesne) gabinety czy laboratoria multimedialne do nauki języków obcych. Większość zajęć odbywa się w salach dydaktycznych nie posiadających nowoczesnego zaplecza technologicznego. Z drugiej strony nasycenie sal (klas szkolnych) drogim i nowym sprzętem multimedialnym niekoniecznie owocuje jego odpowiednim wykorzystaniem i podwyższeniem efektywności nauczania. Praktyka i doświadczenie w dziedzinie nauczania języków wskazują, że sukces i powodzenie można osiągnąć stosując w nauczaniu klasowym (grupowym) konwencjonalne materiały nauczania (atrakcyjne ilustrowane komplety podręczników) i w oparciu o tradycyjne metody i sprawdzone sposoby nauczania w różnych kombinacjach z nowoczesnymi multimedialnymi pomocami, które kursant wykorzystuje potem w nauce własnej oraz w indywidualnym dokształcaniu się i rozwijaniu sprawności językowych (ważne dla studentów na studiach zaocznych). Nowe technologie komputerowe otwierają nauczycielom szerokie możliwości nauczania oraz pomagają w pracy kursantom i przygotowują do ich wykorzystywania po studiach w celu podnoszeniu i zdobywaniu kwalifikacji zawodowych. Obecny etap współpracy w Europie wymaga uczenie się do końca życia (niem. lebenlanges Lernen). Dlaczego nauczyciel powinien wdrażać nowe teksty (materiały) pozyskiwane z elektronicznych mediów? Tradycja oraz praktyka pokazuje, że kursant (student) sam nie 4 E. Całus opanował języka obcego kupując podręcznik i materiały pomocnicze i potrzebny był nauczyciel ze swoim warsztatem metodyczno-dydaktycznym, tak potrzeba jego istnienia – nauczyciela i reżysera procesu nauczania realizującego zmodyfikowane funkcje i spełniającego zadania dopasowane do aktualnych potrzeb jest nadal nieodzownym warunkiem uzyskania sukcesu w opanowaniu języka przez kursanta – studenta czy doktoranta. Wykorzystywanie w procesie nauczania i uczenia się nowych technologii elektronicznych nie pomniejsza znaczenia i funkcji nauczyciela., ale i nie gwarantuje sukcesu dydaktycznego bez wsparcia o dobre kompetencje i zaangażowanie. Prawdą jest, że dotychczasowa rola i funkcja nauczyciela w klasie ulega przeobrażeniu. Pomoce elektroniczne i materiały multimedialne można zastosować na każdym etapie nauczania, zarówno na kursach ogólnych jak też na kursach specjalistycznych. Stosowanie multimediów i ich wykorzystanie należy traktować jako atrakcyjne działanie dydaktyczne i konieczność życiową nauczycieli. Jest to uzasadnione, ponieważ w trakcie nauczania multimedia uaktywniają i wspierają receptywne umiejętności rozumienia ogólnego i szczegółowego oraz rozwijają aktywne umiejętności komunikowania się, reagowania, rozpoznawania tekstu itp. zwiększając motywację i aktywność kursantów. Tendencja ta wnosi radykalne zmiany estetyczne i dydaktyczne w procesie nauczania i wypiera teksty pisane (tradycyjne) wprowadzając tzw. kulturę obrazkową. W codziennym nauczaniu używamy starego medium jakim jest podręcznik, który uległ głębokim przeobrażeniom i stał się nowoczesnym narzędziem w procesie nauczania. Dobieramy go do wieku, zainteresowań i motywacji kursantów, czyli do konkretnego kręgu odbiorców. W przypadku nowych technologii komputerowych bierzemy pod uwagę ich przydatność i walory. Należy pamiętać o tym, że decydujące znaczenie dla kursanta miały i mają treść i forma nauczania oraz potrzeby (praktyczne zastosowanie zdobytych na kursie umiejętności do egzaminów i potem w życiu zawodowym). Stosowanie tekstów multimedialnych na co dzień jest oczywiste dla młodego pokolenia, które urodziło się w świecie komputerów, korzysta z internetu i na co dzień używa telefonów komórkowych. Należy tu ponadto podkreślić trzy ważne i oczywiste walory: - studenci (kursanci) odczuwają zastosowanie technik komputerowych do nauki języka jako normalny czynnik w procesie nauczania i jako istotne ułatwienie, gdyż informację uzyskują na podstawie tekstu, obrazu i dźwięku lub wzajemnych kombinacji, poprzez szybkie i sensowne wymiany lub przemieszanie poszczególnych składników tekstu lub dotarcie do słowników lub encyklopedycznych informacji, - przygotowanie zajęć i dydaktyczna praca nauczyciela ulega polepszeniu i ułatwieniu, ponieważ internet umożliwia szybki dostęp do aktualnych informacji, do autentycznych i atrakcyjnych tekstów jak również do materiałów dydaktycznych przygotowanych przez renomowane ośrodki lub wydawnictwa (np. Hueber, Klett, Langenscheidt, Pergamon Press). - dobra jakość merytoryczna i techniczna rozpatrywanych tekstów (materiałów) powiązanych z opisem i komentarzem metodycznym dla nauczyciela lub studenta, co stwarza dobre możliwości do indywidualizacji i twórczej modyfikacji na kursach ogólnych i kierunkowych (profilowanych). Na skutek wszechobecności technologii informacyjnych powstają nowe formy i sposoby nauczania, co stwarza szeroką gamę efektywnych możliwości opanowania języków obcych. Poprzez sieci internetowe uzyskaliśmy (nauczyciele, uczniowie, studenci) łatwy, szybki i tani dostęp do źródeł informacji, materiałów i publikacji naukowych oraz możliwość publikowania i rozpowszechniania własnych materiałów. Dla lektora jest to znakomita możliwość pozyskiwania różnorodnych materiałów podstawowych i uzupełniających do nauczania języka obcego. Rozpowszechnienie poczty elektronicznej dopinguje zwłaszcza młodzież szkolną do nawiązywania kontaktów w różnych krajach i do udziału w międzynarodowych projektach. Zajęcia w grupach profilowanych 5 Specyfika komunikacji elektronicznej powoduje powstawanie tzw. społeczności internetowej (społeczności edukacyjnej) w rezultacie wykształcenia się nowych form komunikowania się. 2. TWÓRCZA MODYFIKACJA NAUCZANIA UWARUNKOWANA WYKORZYSTANIEM STRON INTERETOWYCH (WWW) Nauczanie języków obcych w SJO PWr. prowadzone jest w oparciu o programowe ustalenia Rady Europy (por. Referenzrahmen). Oprócz oferty kursów ogólnych na poziomie B 1 i B2 proponowane są kursy adresowane dla słuchaczy pragnących lepiej zapoznawać się z leksyką naukowo-techniczną (tzw. kursy profilowane). W trakcie kursu zostaje utrzymana ogólna tematyka gramatyczna (np. strona bierna, tryb przypuszczający, różne warianty zdań pobocznych), która przy analizie tekstów fachowych ulega pogłębionemu treningowi. Oprócz tematów sugerowanych do przerabiania na poziomie średnim jak zwyczaje, święta podróże, zwiedzanie miast (opis zabytków) lektor proponuje tematy z zakresu elektroniki, energetyki, budownictwa, konstrukcji maszyn, informatyki, ochrony środowiska, np. składowanie śmieci i ochrona przed odpadami radioaktywnymi itp. Przy trenowaniu i rozwijaniu sprawności mówienia można stosować praktykowany przeze mnie następujący szablon ćwiczenia: - zwiedzanie zakładu pracy lub firmy – kursant występuje w roli szefa firmy lub inżyniera –technologa oprowadzającego delegację po terenie zakładu (opis ogólny, rys historyczny, świadczenia socjalne itp.) - opis produktu, jego właściwości, dane techniczne, opis procesu produkcji, - rozmowa telefoniczna (handlowa, uzgodnienia warunków sprzedaży lub dostawy) - rozmowa kwalifikacyjna, ubieganie się o stanowisko. Strony internetowe (world wide web) stwarzają właściwie nieograniczone możliwości pozyskiwania informacji i materiałów dla celów dydaktycznych. Istnieją specjalistyczne zbiory (archiwa) dla nauczycieli i studentów uporządkowane tematycznie oraz materiały i pomoce dla uczących się samodzielnie (e-learning, Selbststudium). Na życzenie lektora lub studenta na ekranie komputera pojawiają się multimedialne informacje z różnych stron świata i wszystkich dziedzin (portale stacji telewizyjnych i redakcji: technika, nauka, sport, polityka, gospodarka, muzyka, film, pogoda itp.). W trakcie czytania i analizowania informacji internetowych (przegląd prasy ogólnej,technicznej lub fachowej, opis obiektów i urządzeń technicznych) uwidaczniają się pewne charakterystyczne cechy oraz różne formy tekstów, które bardzo pobudzają motywację zarówno lektora jak i kursantów. Wiadomości pozyskiwane z portali stacji radiowych i telewizyjnych zbudowane są poprawnie językowo, są podawane w sposób poprawny i wyraźny (wymowa, tempo, intonacja). Ważnym kryterium i zaletą dydaktyczną jest ich aktualność i wyrazistość, gdyż adresowane są do szerokiego kręgu odbiorców (słuchaczy i widzów z różnych warstw społecznych). Charakteryzują się: - krótkimi zdaniami (sformułowania liczące 6 -10 lub 10 – 13 słów), - jasną strukturą treści i budowy zdania (informacja istotna podana na początku) - występowaniem znanych nazw, pojęć, rzeczowników, czasowników (nasycenie internacjonalizmami, np. analiza, debata, eksperyment, reakcja, koncentracja, konstrukcja, rekonstrukcja, symbolizować, dyskutować, redukować, realizować itp.), - jasna treść wynikająca z haseł i słów kluczowych łatwo rozpoznawalnych (fotografia ) - pokazywaniem (pojawianiem się) na ekranie liczb, symboli lub podobnych znaków (liczby, koszty, wartości pieniężne, wyniki sportowe, temperatura, tabele, wykresy itp.). 6 E. Całus Danej informacji lub partii tekstu towarzyszy odpowiedni obraz lub znak, fotografia obiektu, polityka, sportowca, logo firmy lub inny charakterystyczny element, co doskonale ułatwia zrozumienie informacji. Dany segment można dowolnie długo analizować (trenując aspekty gramatyczne lub leksykalne). Odpowiednie zadania i ćwiczenia ustne i pisemne – w zależności od strategii nauczania – należy postawić przed lub po prezentacji tematu i w odniesieniu do zauważonych trudności ze zrozumieniem podawanego materiału. Lektor może wymagać: zidentyfikowania i zapamiętywania (zapisywania) nazw miejscowości, obiektów, maszyn, nazwisk, liczb oraz form gramatycznych i leksykalnych oraz innych charakterystycznych elementów, powtórzenia (powtarzania, odtwarzania) terminów, haseł, wątków wypowiedzi wypowiadania własnych opinii i wyrażania przypuszczeń odnośnie zaprezentowanego materiału. W innym wariancie ćwiczeń można polecić rozpoznanie i zidentyfikowanie miejsca akcji (kraj, miasto, obiekt, uczelnia, typ i charakter budowli lub maszyny), rozdać do wypełniania przygotowany formularz (ein vorgefertigtes Arbeitsblatt). W fazie utrwalania i przesłuchiwania (odsłuchiwania) bez obrazu można zlecić rozpoznanie i zapamiętanie osób (imiona, nazwiska, zawody itp.), miejsca zdarzenia, cech obiektu, nazwy miejscowości, zapisanie tych danych lub pokazanie na mapie (dokładne lub przybliżone), zanotowanie zwrotów i wyrażeń językowych oraz ewentualna próba powtórzenia wysłuchanego materiału lub zrelacjonowanie wysłuchanej informacji. Często jest możliwość pozyskania materiału dźwiękowego (videoclips) do tekstu pisanego. Nauczyciel i student mają pełny komfort dydaktyczny i zapowiada to sukces w opanowaniu języka. Przerabianą partię materiału można w atrakcyjny sposób i dowolnie długo rozpatrywać i poddać trenowaniu (leksyka, gramatyka) zgodnie ze strategią lektora lub na życzenie studenta (także jako zadanie domowe). Materiały wyszukane w internecie pobudzają bardzo motywację u słuchaczy (kursantów) i nadają się doskonale do przerabiania na kursach językowych w grupach profilowanych i specjalistycznych (kierunkowych). W tym momencie lektor (nauczyciel) wnosi swój indywidualny i równocześnie twórczy wkład w proces nauczania. Pozyskane materiały można łatwo przystosować do potrzeb poszczególnych grup stosując ćwiczenia wielokrotnego wyboru (multiple choice), wypełnianie luk, uzupełnianie końcówek, wstawianie brakujących elementów, budowanie zdań i wyrażeń z rozrzuconych części, sporządzanie list słówek itp., ponadto stanowi to bazę do poleceń jako zadanie domowe (wyszukanie w internecie podobnych materiałów, napisanie relacji, sprawozdania itp.). Można tu zastosować klasyczną metodę zadawania pytań: Kto? Co? Gdzie? Kiedy? Ile? Dlaczego? (Who? Wer? Where? Wo? When? Wann? What? Was? Why? Weshalb/Warum?) i traktować je jako szablon budowy ćwiczeń. Istotną zaletą materiałów telewizyjnych i video jest ich wizualna atrakcyjność, czyli równoczesne pobudzenie wzroku i słuchu (oddziaływanie na zmysł widzenia i słyszenia). Obraz (fotografia) powie ci więcej niż tysiąc słów - tę mądrość należy stosować w procesie nauczania. Obraz (fotografia) lub sekwencja filmowa odtwarza w tradycyjnej klasie (sali dydaktycznej) lub laboratorium rzeczywistą i autentyczną sytuację, postacie i obiekty opisane są w języku obcym i wzbogacone o autentyczne wartości interkulturowe. Dla większości kursantów jest to często jedyna możliwość przeżycia „na żywo” sytuacji obcojęzycznej i komunikowania się w nauczanym języku. Chciałbym podkreślić w tym miejscu dydaktyczne znaczenie wiadomości i dzienników telewizyjnych w procesie nauczania. Każdy człowiek odczuwa potrzebę doinformowania się, czyli wysłuchania lub obejrzenia aktualnych wiadomości. Dzienniki (news) mają czytelną strukturę co do treści ( informacje polityczne, gospodarcze, katastrofy, kultura, pogoda, sport) oraz wyraźny układ logiczny i gramatyczny, czas nadawania: tylko 1 minuta, 5 lub czasem Zajęcia w grupach profilowanych 7 15 minut. Studenta można w bardzo krótkim czasie przygotować do rozpoznawania struktur gramatycznych i rozumienia najważniejszych treści a ponadto wyrobić przyzwyczajenie do samodzielnego słuchania poza zajęciami. Student jest silnie zmotywowany do wyrażenia opinii na aktualny temat np. ochrona rezerwatu przyrody, wód Bałtyku, budowa elektrowni atomowej lub gazociągu. Ponadto stanowią one pomoc w poznawaniu krajów, regionów, ich kultury i rozwijaniu tolerancji (kształtowaniu świadomości interkulturowej) , 3. WŁASCIWA ORGANIZACJA PRACY LEKTORA I NAUKI WŁASNEJ STUDENTA Technologie komputerowe umożliwiają efektywniejsze opanowanie języków obcych w pracy grupowej i indywidualnej. Należy podkreślić, że opierając nauczanie na materiałach telewizyjnych, internetowych i video obowiązują nauczyciela i nie straciły swojego znaczenia znane reguły dydaktyczno-metodyczne. Lektor musi wziąć pod uwagę i przeanalizować takie czynniki jak: - czas i miejsce prowadzenia kursu (lokal, pora roku, harmonogram czasowy) - wiek, motywacja, wiedza fachowa kursantów, - kompetencja językowa, zainteresowania i emocje słuchaczy - stopień trudności i przydatność oraz atrakcyjność oferowanego materiału.. Zwróćmy naszą uwagę na pracę własną kursanta i możliwości samodzielnego uczenia się. Zakłada się, że przy monitorze znajduje się grupa ludzi lub pojedyncza osoba, która jest gotowa podjąć kontakt (działać według zaleceń, przerobić ćwiczenia itp.). Ten sposób samodzielnego uczenia się nazywany jest m.in.: Distance learning (E-Learning, m-learning). Decydującym walorem uczenia się przez internet jest dostęp i pozyskiwanie jakościowo dobrych materiałów i ćwiczeń do nauki własnej przez osoby zamieszkałe w odległych miejscowościach. Stwarza to możliwość komunikowania (konsultowania) się z nauczycielem lub kolegami. Niezależnie od miejsca i czasu oraz bez ponoszenia kosztów na środki transportu czy czasochłonnego oczekiwania na połączenia możliwe jest kontaktowanie się kursanta i nauczyciela (opiekuna/konsultanta), stawianie pytań i zadań indywidualnie oraz wymienianie materiałów dydaktycznych w grupie. W tej nowej sytuacji prowadzący zajęcia (lektor) staje się reżyserem w procesie nauki i wprowadza w ten proces odpowiednie kombinacje multimedialnego software. Na dwa warunki chcę zwrócić uwagę. Istotnym czynnikiem jest prawidłowe rozłożenie w czasie treści całego kursu lub jego fragmentów i dozowanie materiału nauczania. Jeżeli kursant może przeznaczyć na naukę języka obcego 3 - 4 godziny w tygodniu i dysponuje czasem (semestr = 4 miesiące), co stanowi 50 godzin zajęć, to należy postawić realne cele i zakres materiału musi być szczegółowo zaplanowany i ukierunkowany na indywidualne potrzeby kursanta (doktoranta). Ośrodki komercyjne przedstawiają często nierealistyczne obietnice opanowania sprawności językowych, które prowadzą do nieporozumień i frustracji kursantów. Istotnym składnikiem procesu kształcenia jest właściwe funkcjonowanie uczestnika w grupie, prawidłowa integracja grupy studenckiej świadomej celu znacznie przyspiesza proces uczenia się. Poczucie wspólnoty interesów i trudności w trakcie kursu pozytywnie wpływa na sukces dydaktyczny. Ważnym warunkiem uzyskania zadowolenia jest osobowość uczącego się. Istotne znaczenie ma motywacja. Ważnymi czynnikami są m.in. akceptacja przez kursantów danego sposobu postępowania (uczenia się). Kursanci powinni znać koncepcję (strategię) całości i cele poszczególnych zadań i je realizować. Wynikiem tego będzie zadowolenie z osiągniętych wyników. 8 E. Całus Wybrany przykład (z dziedziny budownictwo dróg i mostów) do wykorzystania Rys. 1. Most Millau (Francja) LITERATURA 1. Całus, E.: ”Wykorzystanie elektronicznych pomocy multimedialnych do nauczania … (Mat. Konf. Ustroń 2005) 2. Hojnacki, L: Pokolenie m-learningu – nowe wyzwania dla szkoły. Patrz: http://www.e-mentor.edu.pl (1/2006) 3. “Evaluation multimedialer Lernprogramme..“ Patrz: http.//opus.kobv.de/tuberlin/volltexte/2007/1479/ 4. Grünewald, A.; „Landeskunde im WWW – interkulturelles Lernen mit dem Netz“ http://www.lehrer-online.de/dyn/369624.htm 5. Döring, Nicola (2000) „Lernen und Lehren im Internet“ (Kap.16., S.443-478) 6. Lubina, Ewa: “Wirtualne społeczności edukacyjne., http://www.e-mentor.edu.pl (5/2005) Przydatne adresy i linki http://www .daf-mosaik.org/ http://www.hueber.de/lws/index.asp http://www.berlin.de/tourismus/sightseeing/sehenswürdigkeiten http://www.info.wien.at http://www.physik-lexikon.de/index http://www.hsba.go.jp/bridge/e-akasi.htm http://portal.mytum.de/studium/folder http://portalwiedzy.onet.pl/tłumacz http://www.de.wikipedia.org/wiki/viaduc_de_Millau Zajęcia w grupach profilowanych 9 EINSATZ MULTIMEDIALER SOFTWARE FÜR FACHORIENTIERTE LERNPROGRAMME IM STUDIENBEGLEITENDEN DEUTSCHUNTERRICHT Der allgemein im Alltag mogliche Zugang zu ektronischen Medien und der Einsatz von multimedialer Software für die Entwicklung von Sprachfähigkeiten bringen einen radikalen ästhetischen und zwangsweise didaktischen Wandel im Lernprozess. Die Anwendung von elektronischen Medien wird im Lernprozess erforderlich und für didaktischen Erfolg unentbehrlich. Man findet sehr leicht eine Begründung dafür, denn es werden rezeptive Ziele: Globalverständnis und Feinverständnis und produktive Ziele: mündliche Kommunikation, Textproduktion, aktives Sehen gefördert. Durch computergestützte Lernformen wird neue attraktive Unterrichtsgestaltung geschaffen, Lerner werden motiviert und auch aktiviert (zu Sprachfertigkeiten animiert) und vom Sprachlehrer zeitgerechte methodische Arbeitsschritte entwickelt.