Globalne uwarunkowania bezpieczeństwa rynku papierów

Urszula Banaszczak-Soroka*
Urszula Banaszczak-Soroka
Globalne uwarunkowania bezpieczeñstwa rynku
papierów wartoœciowych w Polsce
Globalne uwarunkowania bezpieczeñstwa rynku papierów...
Wstêp
Ze wzglêdu na znacz¹c¹ rolê, jak¹ odgrywa rynek papierów wartoœciowych dla gospodarki [Przybylska-Kapuœciñska, 2008, s. 192-196], oraz
jego publiczny (okreœlaj¹cy konkretne zachowania emitentów i inwestorów) i masowy charakter (setki tysiêcy inwestorów uczestnicz¹cych w obrocie) wyznaczono dla niego szczególne atrybuty. Dwa podstawowe to
stabilnoœæ i bezpieczeñstwo1. Stabilnoœæ jest najbardziej pojemn¹ wartoœci¹ systemu finansowego (tak¿e rynku papierów wartoœciowych).
Mo¿na j¹ zdefiniowaæ jako „stan, w którym pe³ni on swoje funkcje w sposób ci¹g³y i efektywny, nawet w przypadku wyst¹pienia nieoczekiwanych i niekorzystnych zaburzeñ o znacznej skali” [Kiedrowska, Marsza³ek, 2002; Raport o stabilnoœci..., 2010]. Rynek bêdzie stabilny, jeœli
zostanie obdarzony zaufaniem inwestorów. Podstaw¹ zaufania jest bezpieczeñstwo, które w sposób obszerny mo¿na okreœliæ jako stan niezagro¿enia, spokoju, pewnoœci [Nieborak, Sójka, 2011, s. 45].
W literaturze przedmiotu w zakresu rynku papierów wartoœciowych
uznaje siê, ¿e chodzi w pierwszej kolejnoœci o bezpieczeñstwo obrotu postrzegane z punktu widzenia osób korzystaj¹cych z us³ug finansowych2
[Wojno, 2012, s. 1663; Opalska, 2012, s. 1375].
O atrybutach rynku nie decyduj¹ jedynie czynniki lokalne, ale od
d³u¿szego ju¿ czasu czynniki zewnêtrzne o charakterze globalnym i regionalnym (Unia Europejska). Patrz¹c z tej perspektywy, mo¿na stwierdziæ, ¿e bodŸce zewnêtrzne zarówno stymuluj¹ rozwój rynku i wzmacniaj¹ jego bezpieczeñstwo, jak równie¿ wywo³uj¹ nowe rodzaje ryzyka
i wymuszaj¹ poszukiwanie nowych narzêdzi ochrony rynku.
*
Dr, Katedra Zarz¹dzania Finansami, Wydzia³ Prawa, Administracji i Ekonomii, Uniwersytet Wroc³awski, [email protected], ul. Uniwersytecka 2/26, 50-145 Wroc³aw
1
Te i inne atrybuty (zaufanie do rynku, bezpieczeñstwo obrotu, ochrona inwestora, przestrzeganie zasad uczciwego obrotu, przejrzystoœæ) wyznaczaj¹ dwie ustawy: art. 5 [ustawa, 2006], art. 4 [ustawa, 2005].
2 Wymieniæ mo¿na miêdzy innymi: bezpieczeñstwo aktywów klienta, gwarancjê ci¹g³oœci
œwiadczenia us³ug przez instytucje rynku papierów wartoœciowych, przestrzeganie regu³
obrotu, rzetelnoœæ, odpowiedzialnoœæ, etycznoœæ pracowników tych instytucji oraz emitentów, uczciw¹ konkurencjê, stopieñ akceptacji ryzyka inwestora w stosunku do wiedzy itd.
8
Urszula Banaszczak-Soroka
Celem artyku³u jest zbadanie wybranych czynników o charakterze
globalnym i regionalnym (rozwój informatyki i telekomunikacji, decentralizacja obrotu, demutualizacja oraz fuzje gie³d czy integracja europejska) pod k¹tem ich wp³ywu na rozwój rynku papierów wartoœciowych
w Polsce z uwzglêdnieniem jego bezpieczeñstwa.
1. Informatyzacja i telekomunikacja baz¹ rozwoju rynku
papierów wartoœciowych w Polsce
Istotnym czynnikiem ci¹g³ych zmian rynków papierów wartoœciowych jest postêp techniczny i technologiczny w zakresie informatyki
i ³¹cznoœci powoduj¹cy kurczenie siê czasu i przestrzeni [¯elazny, 2009,
s. 28-45; Zaj¹czkowska-Jakimiak, 2002, s. 84-88]. Zjawisko to wywo³uje
ci¹g³¹ rywalizacjê gie³d o inwestorów, którzy szukaj¹ miejsc realizacji zleceñ ju¿ nie w mili-, ale w nanosekundach. Walka o klientów wymusza
wdra¿anie coraz nowoczeœniejszych, a równoczeœnie bezpieczniejszych
platform obrotu. S¹ one jednym z wa¿kich czynników wyznaczaj¹cych
p³ynnoœæ, to jest szybkoœæ zawierania transakcji w czasie rzeczywistym3.
Ocenia siê, ¿e wysoka p³ynnoœæ jest warunkiem optymalnej alokacji
kapita³u, umo¿liwia wycofanie kapita³u w czasie i zakresie wybranym
przez inwestora, wspomaga szybk¹ transformacjê jednego instrumentu
finansowego w inny, zmniejsza ryzyko oraz pozwala lepiej wyceniaæ walory notowane na gie³dzie. W ten sposób p³ynnoœæ decyduje o wzroœcie
znaczenia lub marginalizacji gie³dy. Chocia¿ wskaŸnik p³ynnoœci na GPW
w Warszawie systematycznie wzrasta, to jednak na tle potentatów gie³dowych jest nadal skromny (zob. rys. 1).
Poprawê tej sytuacji na polskim rynku papierów wartoœciowych byæ
mo¿e przyniesie uruchomienie w pierwszym kwartale 2013 r. platformy
obrotu, która pozwoli na wprowadzenie nowych zleceñ oraz nowych typów zawierania transakcji (np. handel wysokiej czêstotliwoœci)4. Oparta
jest ona na rozwi¹zaniach przyjêtych na wielu gie³dach, w tym na NYSE,
z któr¹ GPW nawi¹za³a w tym zakresie konkretn¹ wspó³pracê. Eksploata3
WskaŸnik p³ynnoœci (relacja obrotów akcjami do kapitalizacji notowanych spó³ek) jest
uznawany za bodaj najwa¿niejszy wskaŸnik z grupy wskaŸników wzglêdnych charakteryzuj¹cych pozycjê gie³dy na tle innych gie³d. Inne wskaŸniki wzglêdne to: kapitalizacja
do PKB czy koncentracja obrotów) [Sieradzki, 2006, s. 93].
4 Nowe sposób realizacji zlecenia PKC, PCR itd. [www.gpw.pl/Nowe_typy_zlecen_w_
utp, dostêp dnia 30.01.2013]; HFT – High Freguensy Trading – rodzaj elektronicznych
transakcji, które za pomoc¹ komputerowych algorytmów przewiduj¹, obserwuj¹ i wychwytuj¹ z niebywa³¹ szybkoœci¹ zlecenie, zanim zostanie ono wys³ane do arkusza zleceñ
na gie³dzie. Instrument ten jest uwa¿any za kontrowersyjny [Perka, 2011, s. 20-23].
Globalne uwarunkowania bezpieczeñstwa rynku papierów...
9
cja tych samych systemów obrotu pozwala wystandaryzowaæ przyjête
rozwi¹zania, co wp³ywa korzystnie na rozwój rynków, obni¿a koszty
obs³ugi (w konsekwencji koszty ponoszone przez cz³onków gie³dy, a dalej inwestorów i emitentów), zwiêksza p³ynnoœæ i poszerza dostêpnoœæ inwestorów do obszernej grupy notowanych na ró¿nych gie³dach instrumentów [Kowalak, 2003, s. 28-32].
Rysunek 1. Wartoœæ wskaŸnika p³ynnoœci (WP) na wybranych gie³dach
ród³o: Opracowanie w³asne na podstawie: [www.fese.eu..., dostêp dnia 20.03.2012;
www.world-exchanges.org..., dostêp dnia 20.03.2012].
Skutkiem ubocznym d¹¿enia do wdra¿ania coraz nowoczeœniejszych
platform obrotu s¹ wysokie koszty ponoszone przez wszystkie instytucje
rynku papierów wartoœciowych. Jak podaje prezes Izby Domów Maklerskich, w ostatnim czasie firmy inwestycyjne wydatkowa³y ponad 50 mln z³
na zmiany w oprogramowania zwi¹zane z now¹ platform¹ obrotu GPW.
W wielu firmach inwestycyjnych (DM PKO, DM BZWBK, DM BOΠczy
CDM Pekao SA) zdarza³y siê i zdarzaj¹ problemy inwestorów z dostêpem
do systemów informatycznych. W konsekwencji KNF nak³ada kary za
nieprawid³ow¹ obs³ugê klientów przez Internet (np. kara w wysokoœci
40 tys. z³ dla CDM Pekao SA). Zdarzenie takie nie ominê³y równie¿ samej
GPW.
Internet jako forma komunikacji z firm¹ inwestycyjn¹ szybko zyska³
wielu zwolenników5. O skali tego zjawiska w Polsce œwiadczy dynamicz5
Wed³ug badania CBOS liczba osób korzystaj¹cych z Internetu przynajmniej raz w miesi¹cu wzros³a z 26% w 2004 r. do 56 % w maju 2012 r. 60% z tej grupy obs³ugiwa³o swoje
konto bankowe przez Internet [Komunikat z badañ..., 2012, s. 2 i 8].
10
Urszula Banaszczak-Soroka
ny wzrost liczby rachunków internetowych czy udzia³ inwestorów w obrotach GPW. W po³owie 2003 r. na 905 tys. rachunków prowadzonych
przez firmy inwestycyjne w Polsce zaledwie 3% stanowi³y rachunki internetowe. Dekadê póŸniej, na koniec czerwca 2012 r., rachunki internetowe
stanowi³y blisko 60% (na 1,5 mln rachunków), umo¿liwiaj¹c inwestorom
wirtualn¹ wspó³pracê z firm¹ inwestycyjn¹, a dalej z gie³d¹. W drugim
pó³roczu 2012 r. udzia³ zleceñ z³o¿onych on-line w ogólnej liczbie zleceñ
kszta³towa³ siê nastêpuj¹co: akcje na rynku g³ównym – 70%, a kontrakty
terminowe – 76%. Jeszcze wy¿sze wskaŸniki charakteryzuj¹ udzia³ w obrotach: odpowiednio akcji na rynku g³ównym – 72%, a kontrakty – 84%
[www.static.gpw.pl..., dostêp dnia 12.11.2012]. Trend jest tak zaawansowany, ¿e firmy inwestycyjne, nawet te, które przez lata bazowa³y na
przyjmowaniu klientów w Punktach Obs³ugi Klienta, decyduj¹ siê na ich
likwidacjê. Pierwszy tak¹ zmianê wprowadzi³ ING Securities. Od 1 sierpnia 2011 r. Internet sta³ siê g³ównym kana³em obs³ugi jego klientów 6.
Informatyzacja wp³ynê³a tak¿e na obni¿kê kosztów ponoszonych przez
klienta przy zawieraniu transakcji on-line. Firmy inwestycyjne gratyfikuj¹ klientów korzystaj¹cych z tej formy komunikacji oraz podejmuj¹ próby
ograniczenia sk³adania zleceñ w sposób tradycyjny, tj. osobiœcie lub telefonicznie (gorsze traktowanie polegaj¹ce na pobieraniu wy¿szych prowizji
i op³at, co mo¿emy zaliczyæ do kategorii wykluczenia finansowego 7).
Zastosowanie internetu jako powszechnego Ÿród³a komunikacji i dostêpu do informacji zredukowa³o zjawisko asymetrii informacji, ale
równolegle wprowadzi³o ogromny szum informacyjny. Problemem staje
nie dostêp do informacji, ale wy³owianie rzetelnych wiadomoœci oraz ich
segregacja, umo¿liwiaj¹ca podejmowanie rozs¹dnych decyzji inwestycyjnych.
Postêp techniczny i technologiczny obok pozytywnego oddzia³ywania na zmiany zachodz¹ce na rynkach finansowych wi¹¿e siê tak¿e z powa¿nymi zagro¿eniami dla bezpieczeñstwa, przejrzystoœci, uczciwoœci
instytucji i uczestników (emitentów i inwestorów) oraz stabilnoœci systemu gie³dowego i szerzej finansowego. Pojawi³y siê nowe rodzaje ryzyka, stawiaj¹ce nowe wymagania regulacyjne w sferze: ochrony kon6
W miejsce POK w 40 oddzia³ach Banku ING dzia³aj¹cego jako agent ING Securities (ING
jest wpisany do rejestru agentów prowadzonego przez KNF 30.05.2011 r.) [www.ing-securities.pl..., dostêp dnia 12.11.2012].
7 Rada Unii Europejskiej i Parlament Europejski og³osi³y 2010 r. europejskim rokiem walki
z ubóstwem i wykluczeniem spo³ecznym, uznaj¹c, ¿e przejawem wykluczenia jest tak¿e
wykluczenie finansowe polegaj¹ce z jednej strony na ograniczeniu dostêpu do us³ug finansowych, a z drugiej strony na gorszym traktowaniu klienta [Su¿yñski, 2012].
Globalne uwarunkowania bezpieczeñstwa rynku papierów...
11
sumenta, zwierania umów na odleg³oœæ, bezpieczeñstwa transakcji,
przeciwdzia³ania praniu pieniêdzy i finansowaniu terroryzmu, zabezpieczenia systemów informatycznych itd. Podsumowuj¹c, nale¿y stwierdziæ, i¿ w dobie dynamicznie rozwijaj¹cego siê rynku papierów wartoœciowych oraz rosn¹cych zagro¿eñ dzia³ania regulacyjne pañstwa wspó³graj¹ce z rozwi¹zaniami przyjêtymi w UE to zbyt ma³o, by zapewniæ
odpowiednie bezpieczeñstwo rynkowi. Nie mo¿na przecie¿ uregulowaæ
wszystkiego. Konieczna staje siê z jednej strony promocja edukacji prowadz¹ca do zwiêkszenia œwiadomoœci finansowej inwestora8, z drugiej
strony – wykszta³cenie w pracownikach instytucji zwi¹zanych z tym rynkiem starych, dobrych nawyków rzetelnoœci, odpowiedzialnoœci i zwyk³ej
uczciwoœci (zachowañ etycznych).
2. Dekoncentracja obrotu, demutualizacja i konsolidacja
instytucjonalna gie³d
Nowe technologie bardzo szybko zosta³y wykorzystane przez instytucje zwi¹zane z rynkiem kapita³owym. Pojawi³y siê rynki elektroniczne,
pozagie³dowe typu NASDAQ, a nastêpnie MTF (Multilateral Trading Facilities) organizowane dla obrotu znacznymi pakietami akcji miêdzy
profesjonalnymi inwestorami instytucjonalnymi, daj¹ce dostêp do najbardziej p³ynnych instrumentów finansowych notowanych na poszczególnych gie³dach9. W Europie powsta³o kilka takich rynków. Najwiêkszy
z nich to Chi-X Europe za³o¿ony w 2007 r. W grudniu 2012 r. obroty akcjami spó³ek krajowych i zagranicznych na wszystkich gie³dach klasyfikowanych przez Federation of European Securities Exchanges (FESE) wynios³y oko³o 384 mld euro, a na MTF – 129 mld euro (tj. oko³o 33% obrotów
akcjami na rynkach gie³dowych) [European Equity Market..., 2012]. MTF
coraz prê¿niej wchodz¹ na rynki Europy Œrodkowo-Wschodniej. Dostêpne s¹ ju¿ na Wêgrzech i w Czechach. Gdy pankontynentalne platformy
obrotu zaistniej¹ w Polsce, bêd¹ powa¿nym zagro¿eniem dla firm inwestycyjnych (utrata dochodów) i ich klientów (wzrost kosztów).
W obliczu rozwoju MTF z³amano obowi¹zuj¹cy do niedawna w Unii
Europejskiej monopol gie³d oraz zliberalizowano zasady organizacji ob8
W 2009 r. Fundacja Kronenberga przeprowadzi³a badanie, z którego wynika³o, ¿e 62%
Polaków ocenia swoj¹ wiedzê dotycz¹c¹ finansów jako ma³¹. Z kolei 33% respondentów
uwa¿a³o, ¿e wiedza na temat finansów jest nudna, chocia¿ równoczeœnie 79% zgadza³o siê
z tym, ¿e nale¿y tak¹ wiedzê posiadaæ [Stan wiedzy..., s. 6-7].
9 MTF organizuj¹ obrót wtórny, nie pe³ni¹ zatem charakterystycznej dla gie³d funkcji poœrednika w pozyskiwaniu kapita³u. Ich w³aœcicielami s¹ m.in. banki, podmioty inwestuj¹ce na w³asny rachunek, domy maklerskie. Zalet¹ owych platform jest szybkoœæ
zawierania transakcji, ich anonimowoœæ oraz niskie koszty dostêpu i obs³ugi.
12
Urszula Banaszczak-Soroka
rotu. Nowy ³ad prawny pozwala gie³dom czy firmom inwestycyjnym na
powo³ywanie autonomicznych platform obrotu. Alternatywne Systemy
Obrotu powo³a³o w ramach struktur 11 gie³d europejskich, w tym na
GPW rynek New Connect [Ziarko-Siwek, 2009, s. 175-176]. Wartoœæ obrotów na tych rynkach w grudniu 2012 r. wynosi³a oko³o 513 mln euro w stosunku do ponad 4 mld obrotu na rynkach regulowanych.
Innym narzêdziem wzmacniania si³y gie³d s¹ dzia³ania konsolidacyjne, wewn¹trzeuropejskie oraz transatlantyckie. Za takimi zachowanymi
przemawiaj¹ m.in. nastêpuj¹ce wzglêdy: pozyskanie nowych kierunków
zasilenia kapita³owego dla emitentów, zwiêkszenie p³ynnoœci rynku, pozyskanie nowych inwestorów (funduszy inwestycyjnych, emerytalnych
czy innych instytucji finansowych), uaktywnienie gie³d z ró¿nych stref
czasowych („kapita³ nigdy nie œpi”), wertykalne i horyzontalne poszerzenie zakresu oferowanych instrumentów finansowych, obni¿enie kosztów
funkcjonowania, wzrost presti¿u u³atwiaj¹cy dalsz¹ ekspansjê, unifikacja
obrotu, komplementarnoœæ, wzrost konkurencyjnoœci i inne [£obodziñski, 2008, s. 290-291]. Co charakterystyczne, transakcje te to najczêœciej
alianse równorzêdnych partnerów, a nie podbój s³abych rynków przez
silne. Procesem u³atwiaj¹cym obecne tendencje konsolidacyjne by³a demutualizacja gie³d. Zmianie struktury w³asnoœci na rzecz szerokiego
uczestnictwa inwestorów towarzyszy³y czêsto procesy upublicznienia
i wprowadzenia do obrotu na w³asnym parkiecie oraz prywatyzacje tam,
gdzie dominuj¹cym w³aœcicielem by³o pañstwo. Jako pierwsza na œwiecie
zadebiutowa³a na parkiecie w 1987 r. gie³da derywatów ze Sztokholmu.
W 2000 r. do³¹czy³y do niej gie³dy z Londynu, w 2001 r. na rynek wesz³a
Deutsche Börse oraz LSE (na 200-lecie swojego funkcjonowania), a potem
kolejne gie³dy10. Polska gie³da tak¿e zosta³a sprywatyzowana (w rêkach
Skarbu Pañstwa nadal pozosta³o 35% akcji uprzywilejowanych co do g³osu, tj. 51,7% g³osów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy), debiutuj¹c
na w³asnym parkiecie 9 listopada 2011 r.
Najwa¿niejszymi udanymi11 inicjatywami zwi¹zanymi z procesami
fuzji gie³d by³o powstanie pankontynetalnych grup NASDAQ OMX Group (kontroluje dziewiêæ gie³d w USA, Szwecji, Finlandii, Danii, Estonii
i Armenii, a tak¿e na Litwie, £otwie i Islandii), oraz NYSE Euronext (kon10
Tylko dwie gie³dy w Europie s¹ w³asnoœci¹ pañstwa: Cypr Stock Exchange i Malta Stock
Exchange. Inne, chocia¿ posiadaj¹ zró¿nicowan¹ strukturê w³asnoœci i s¹ spó³kami akcyjnymi, nie s¹ upublicznione, np. Bratislava, Irish, Ljubljana, Luxembourg Stock Exchange
[European Exchange Report..., 2011].
11 Wiele zapowiadanych fuzji nie dosz³o do skutku, np. Londynu (LSE) i Toronto (TMX),
NYSE Euronext i Deutsche Börse, gie³dy z Australii (ASE) i Singapuru (SGX), LSE Group
i Nasdaq OMX, Deutsche Börse i moskiewski parkiet Micex itd.
Globalne uwarunkowania bezpieczeñstwa rynku papierów...
13
troluje piêæ rynków akcji w Nowym Jorku, Pary¿u, Amsterdamie, Brukseli i Lizbonie), w Europie natomiast po³¹czenie gie³dy z Londynu z parkietem w Mediolanie.
W tym czasie gie³dy regionu Europy Œrodkowo-Wschodniej nie by³y
obiektem zainteresowania gigantów œwiatowych czy europejskich. O prymat w regionie walczy³y gie³da z Wiednia i z Warszawy. Wiener Börse
okaza³a siê aktywniejsza w ekspansji instytucjonalnej. Krok po kroku
konsekwentnie sk³ada³a oferty zakupu gie³dom zlokalizowanym w stosunkowo bliskim otoczeniu.
W 2005 r. wraz z austriackimi i wêgierskimi instytucjami finansowymi
przejê³a 68% akcji Budapest Stock Exchange, w 2007 r. gie³da wiedeñska
objê³a 81% akcji Ljubljana Stock Exchange, w nastêpnym roku objê³a 92%
akcji Praque Stock Exchange i utworzy³a Central and Eastern Europe
Stock Echange Group (CEESEG)12 [Cieœlik, KoŸliñski, 2009].
Strona polska przegra³a wszystkie starcia o przejêcie gie³d w regionie
nie tylko z gie³d¹ wiedeñsk¹, ale tak¿e z OMX w przypadku wileñskiego
parkietu. Na koniec grudnia 2012 r. wprawdzie kapitalizacja polskiej
gie³dy by³a wy¿sza od kapitalizacji ka¿dej z gie³d wchodz¹cych w sk³ad
CEESEG, ale tylko nieco wy¿sza od globalnej wielkoœci ca³ej grupy.
3. Unia Europejska wobec nowych wyzwañ wywo³anych
globalnymi zmianami rynków papierów wartoœciowych
Uwarunkowania globalne i regionalne, omówione pokrótce powy¿ej,
mia³y g³êboki wp³yw na rewizjê normatywn¹ dotycz¹c¹ rynku papierów
wartoœciowych na poziomie UE. Bazowym aktem prawnym zwracaj¹cym
uwagê na bezpieczeñstwo inwestora jest dyrektywa nazwana w skrócie
MiFID (Markets in Financial Instruments Directive). Sk³ada siê z Dyrektywy Parlamentu Europejskiego [Dyrektywa Parlamentu Europejskiego
i Rady 2004/39/WE z 21.04.2004 r. ...] oraz dwóch aktów wykonawczych.
Wzmocni³a ona podstawowe zasady funkcjonowania rynku papierów
wartoœciowych w przestrzeni pañstw cz³onkowskich (zasada jednolitej licencji, wzajemnoœci i nadzoru pañstwa macierzystego) oraz wskaza³a
pre- i posttransakcyjne narzêdzia ochrony inwestora (relacja firmy inwestycyjnej z klientem, sposób jego obs³ugi i realizacja zleceñ, wymogi przejrzystoœci i inne) [Nowelizacja regulacji..., 2007, s. 8]. Poddano równie¿ rewizji rozwi¹zania zawarte w dyrektywie CRD (Capital Requirement
Directive) [Dyrektywa 2006/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady
12
Wiener Börse wspó³pracuje œciœle z gie³dami z Bukaresztu, Sarajewa, nie zamykaj¹c sobie drogi do ich przejêcia w przysz³oœci.
14
Urszula Banaszczak-Soroka
z dnia 14 czerwca 2006 r. ...], w której ustanowiono nowe wymogi adekwatnoœci kapita³owej dla firm inwestycyjnych i instytucji kredytowych,
zasady dotycz¹ce obliczania funduszy w³asnych oraz zasady ich nadzoru
ostro¿noœciowego, podkreœlaj¹c koniecznoœæ rozwoju metod zarz¹dzania
ryzykiem w firmach inwestycyjnych.
Wydarzenia 2007 r. zmusi³y UE do podjêcia tematu nowej organizacji
nadzoru, opartego do tej pory na modelach krajowych. Taki typ nadzoru
nie nad¹¿a³ za procesami globalizacji i integracji rynku papierów wartoœciowych. Zauwa¿ono równie¿, ¿e UE nie dysponuje ¿adnymi narzêdziami, za pomoc¹ których mo¿e oddzia³ywaæ na system finansowy rozumiany jako ca³oœæ w unijnej przestrzeni geograficznej13 [Jurkowska-Zaidler,
2010, s. 27-30]. Dlatego od 1 stycznia 2011 r. w UE funkcjonuje Europejski
System Nadzoru Finansowego14, w ramach którego powo³ano Europejski
Urz¹d Nadzoru Gie³d i Papierów Wartoœciowych (ESMA)15 z siedzib¹
w Pary¿u. Nie ma on mocy decyzyjnych. Jego zadaniem jest m.in. wypracowanie standardów maj¹cych s³u¿yæ konwergencji praktyk nadzorczych i jednolitego stosowania prawa przez wszystkie pañstwa i lokalne
nadzory [Nowacki, 2011, s. 70-72]. Zawarte w dyrektywach nowe rozwi¹zania zosta³y uwzglêdnione w ustawie o obrocie instrumentami finansowymi z dnia 29 lipca 2005 r. [ustawa, 2010b] oraz w kilkunastu rozporz¹dzeniach ministra finansów.
Zakoñczenie
Zasygnalizowane bardzo ogólnie procesy zachodz¹ce w obrêbie rynków papierów wartoœciowych s¹ niezwykle dynamiczne. Przynosz¹ one
zarówno pozytywne efekty, jak i tworz¹ now¹ mapê ryzyka, powoduj¹
13
Takie wnioski przedstawi³a grupa ekspertów powo³ana w 2008 r. pod przewodnictwem
Jacguesa de Larosière w dokumencie [Report of The High Level Group..., 2009]. Wnioski te
wraz z now¹ architektur¹ nadzoru w ramach UE Komisja Europejska zawar³a w dokumencie [Unia Europejska a kryzys..., 2009].
14 Sk³ada siê on z Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego (European Systemic Risk
Board – ESRB), ustanowionej Rozporz¹dzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE)
[Rozporz¹dzenie Parlamentu Europejskiego i Rady ( UE) nr 1092/2010 z dnia 24 listopada
2010 r. ...]; Europejskiego Urzêdu Nadzoru (European Suervisory Authorities – ESA) –
urzêdy wchodz¹ce w jego sk³ad powo³ano z dniem 1 stycznia 2011 r. w miejsce tzw. komitetów trzeciego poziomu); Wspólnego Komitetu Europejskich Organów Nadzoru oraz
w³aœciwych organów nadzorczych (lokalne organy nadzoru oraz lokalne systemy rekompensat).
15
European Securities and Markets Authority – ESMA, który zast¹pi³ Komitet Europejskich Organów Nadzoru nad Rynkiem Papierów Wartoœciowych (Committee of European
Securities Regulators – CESR), którego zasady dzia³ania, kompetencje i funkcje zawiera
[Rozporz¹dzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1095/2010 z dnia 24.11.2010 r. ...].
Globalne uwarunkowania bezpieczeñstwa rynku papierów...
15
powstawanie gie³d globalnych, a równolegle marginalizuj¹ inne (takiej
marginalizacji w bliskiej przysz³oœci mo¿e ulec GPW). Cen¹ za wzrastaj¹c¹ globalizacjê rynków papierów wartoœciowych jest wzrost ryzyka kryzysów finansowych o charakterze œwiatowym (pêkniêcie bañki internetowej w 2002 r. czy kryzys z 2007 r. zwany potocznie subprime).
W tych okolicznoœciach na pierwszy plan wysuwa siê nie tylko w Polsce ochrona najs³abszego, a równoczeœnie niezwykle wa¿nego ogniwa
rynku papierów wartoœciowych – inwestora. Aprobuje on nowe instrumenty finansowe, nowe zasady realizacji zleceñ, nowe formy komunikacji, wzrost p³ynnoœci obrotu, obni¿enie kosztów realizacji zleceñ, dostêp
do innych gie³d czy platform obrotu itd., ale jednoczeœnie oczekuje
ochrony regulacyjnej w sferze: zawierania umów na odleg³oœæ, bezpieczeñstwa transkacji, przeciwdzia³ania praniu pieniêdzy i finansowaniu
terroryzmu, zabezpieczenia systemów informatycznych, szumu informacyjnego itd. Dlatego rynek papierów wartoœciowych nie mo¿e byæ, co
stwierdzono ju¿ dawno, poddawany jedynie mechanizmom rynkowym,
ale musi podlegaæ regulacyjnej interwencji pañstwa, która wspó³gra z rozwi¹zaniami przyjêtymi w przestrzeni nie tylko Unii Europejskiej, ale i globalnej.
Zaanga¿owanie Unii Europejskiej i jej cz³onków w ochronê inwestorów nie mo¿e polegaæ jedynie na mno¿eniu kolejnych aktów prawnych
prowadz¹cych do przeregulowania, ale powinno polegaæ tak¿e na podejmowaniu dzia³añ maj¹cych na celu ci¹g³e doskonalenie wiedzy klientów instytucji finansowych, a w przypadku pracowników gie³dy czy
domów maklerskich – wzrostu wymagañ z zakresu etyki zawodowej.
Literatura
1. Cieœlik E., KoŸliñski T. (2009), Europejski krajobraz gie³dowy, „Gazeta
Bankowa”, nr 21.
2. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2004/39/WE z dnia 21
kwietnia 2004 r. w sprawie rynku instrumentów finansowych, zmieniaj¹ca dyrektywê Rady 85/611/EWG i 93/6/EWG i dyrektywê
2000/12/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylaj¹ca dyrektywê Rady 93/22/EWG, Dz. Urz. UE L 145/1 z 30.04.2004.
3. Dyrektywa 2006/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14
czerwca 2006 r. w sprawie adekwatnoœci kapita³owej firm inwestycyjnych i instytucji kredytowych, Dz. Urz. UE L 177/201 z 30.06.2006.
16
Urszula Banaszczak-Soroka
4. European Equity Market Report (2012), FESE, December, www.fese.
be/ en/?inc=art&id=81, dostêp dnia 21.02.2013.
5. European Exchange Report 2010 (2011), FESE, September, www.fese.
be/_lib/European_Exchange_Report_2010_final_final.pdf, dostêp dnia 16.01.
2012.
6. Jurkowska-Zaidler A. (2010), Europejski nadzór finansowy, [w:] Gospodarka. Nowe perspektywy po kryzysie (2010), red. M. Kalinowski, M. Pronobis, CeDeWu, Warszawa.
7. Kiedrowska M., Marsza³ek P. (2002), Stabilnoœæ finansowa – pojêcie, cechy
i sposoby jej zapewnienia, „Bank i Kredyt”, nr 3.
8. Komunikat z badañ. Korzystanie z Internetu (2012), CBOS, czerwiec,
s. 2 i 8.
9. Kowalak T. (2003), Euronext – Paneuropejska gie³da papierów wartoœciowych i derywatów, „Nasz Rynek Kapita³owy”, nr 5.
10. £obodziñski E. (2008), £¹czenie siê gie³d w procesie globalizacji, „Prace
Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wroc³awiu”, nr 1191: Problemy
gospodarki œwiatowej, red. M. Noga, M. Stawicka.
11. Nowacki J. (2011), ESMA – nowy urz¹d nadzoru rynku kapita³owego w Europie, „Miesiêcznik Kapita³owy”, maj, s. 70-72.
12. Nowelizacja regulacji rynku kapita³owego – konsekwencje dla uczestników
rynku (2007), KNF, Warszawa.
13. Opalska D. (2012), objaœnienia do art. 125–131 ObrIFinU, [w:] Prawo
rynku kapita³owego. Komentarz, red. M. Wierzbowski, L. Sobolewski,
P. Wajda, C.H. Beck, Warszawa.
14. Perka P. (2011), Coraz szybciej, coraz taniej, „Miesiêcznik Kapita³owy”,
nr 12.
15. Przybylska-Kapuœciñska W. (2008), Zmiany na rynku kapita³owym nowych pañstw cz³onkowskich Unii Europejskiej, [w:] Rynek finansowy.
Inspiracje z integracji europejskiej, red. P. Karuœ, J. Wêc³awaki, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Sk³odowskiej, Lublin.
16. Raport o stabilnoœci systemu finansowego (2010), NBP, lipiec, s. 3.
17. Report of The High Level Group on Financial Supervision in the EU,
Brussels, 25.02.2009 r., www.ec.europa.eu/interial_market/finances/
docs/de_larosiere_report_en.pdf, dostêp dnia 15.02.2012.
18. Rozporz¹dzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1092/2010
z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie unijnego nadzoru makroostro¿noœciowego nad systemem finansowym i ustanowienia Europejskiej
Rady ds. Ryzyka Systemowego, Dz. Urz. UE L 331/1 15.12.2010.
Globalne uwarunkowania bezpieczeñstwa rynku papierów...
17
19. Rozporz¹dzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1095/2010
z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie ustanowienia Europejskiego
Urzêdu Nadzoru (Europejskiego Urzêdu nadzoru gie³d i papierów
wartoœciowych), zmiany decyzji nr 716/2009/WE i uchylenia decyzji
Komisji 2009/77/WE, Dz. Urz. UE L 331/84 15.12.2010.
20. Sieradzki R. (2006), Rynek akcji na GPW w Warszawie na tle innych krajów
Unii Europejskiej. (Za) krótka historia GPW, „Nasz Rynek Kapita³owy",
nr 12/192.
21. Stan wiedzy finansowej Polaków. Raport z badania iloœciowego
(2009), Maison Dom Badawczy dla Fundacji Kronenberga, Warszawa.
22. Su¿yñski P., Wykluczenie finansowe: definicja, przyczyny, skala i œrodki zaradcze (opracowanie), www.ekonomia.opoka.org.pl/aktualnosci/analizy/2789.1,Wykluczenie_finansowe_definicja_przyczyny_skala_i_srodki_zaradcze_opracowanie.html, dostêp dnia 11.02.2013.
23. Unia Europejska a kryzys. Podsumowanie Raportu Grupy Larosière,
27.05.2009, COM (2009) 252 final.
24. Ustawa o nadzorze nad rynkiem kapita³owym (2011), red. T. Nieborak,
T. Sójka, LexisNexis, Warszawa.
25. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o nadzorze nad rynkiem kapita³owym,
Dz. U. z 2005 Nr 183, poz. 1537 ze zm. (a)
26. Ustawia z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi,
tekst jednolity: Dz. U. z 2010 Nr 2011, poz. 1384 ze zm. (b)
27. Ustawa z dnia 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym,
Dz. U. z 2006 Nr 157, poz. 1119 ze zm.
28. Wojno P. (2012), objaœnienia do art. 6–16, 20–23, 26–38a NadzRKapU;
art. 1–5, 11–15, 17, 17c NadzRFinU, [w:] Prawo rynku kapita³owego. Komentarz, red. M. Wierzbowski, L. Sobolewski, P. Wajda, C.H. Beck,
Warszawa.
29. www.fese.eu/en/?inc= art&id=4, dostêp dnia 20.03.2012.
30. www.gpw.pl/Nowe_typy_zlecen_w_utp, dostêp dnia 30.01.2013.
31. www.ingsecurities.pl/23959775.xml, dostêp dnia 12.11.2012.
32. www.static.gpw.pl/pub/files/PDF/badanie_inwestorow_dane_na_
www2012.pdf, dostêp dnia 12.11.2012.
33. www.world-exchanges.org/statistics/annual, dostêp dnia 20.03. 2012.
34. Zaj¹czkowska-Jakimiak S. (2002), Wiedza i technologia w erze globalizacji,
[w:] Globalizacja. Mechanizmy i wyzwania, red. B. Liberska, PWE, Warszawa.
18
Urszula Banaszczak-Soroka
35. Ziarko-Siwek U. (2009), Newconnect – alternatywny system obrotu w Polsce, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu”,
nr 113: Wspó³czesne problemy rynku kapita³owego i pieniê¿nego – teoria
i praktyka, red. E. Gruszczyñska-Bro¿bar, K. Gabryelczyk, Poznañ.
36. ¯elazny R. (2009), Postêp technologiczny a procesy globalizacji – wymiar
instytucjonalny, [w:] Instytucjonalizacja procesu globalizacji, red. M. Smandek, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Katowice.
Streszczenie
Najwiêkszymi wartoœciami ka¿dego, w tym polskiego, rynku papierów wartoœciowych jest jego stabilnoœæ i bezpieczeñstwo. Wype³nienie tych wartoœci zale¿y nie tylko od czynników lokalnych (krajowych), ale w coraz wiêkszym zakresie od czynników globalnych. Postêp techniczny i technologiczny w dziedzinie
informatyki z jednej strony pozytywnie wp³ywa na rozwój rynku w Polsce (nowe
formy komunikacji, przyspieszenie obrotu), ale z drugiej strony tak¿e rodzi now¹
mapê ryzyka (szersza ochrona inwestora jako najs³abszego ogniwa rynku, uregulowanie kwestii zawierania umów na odleg³oœæ, przeciwdzia³anie praniu pieniêdzy i inne). Informatyka sprzyja dekoncentracji obrotu (MTF) i konsolidacji instytucjonalnej gie³d (powstanie gie³d pankontynentalnych), ale dla polskiej
gie³dy mo¿e byæ przyczynkiem dla jej marginalizacji.
S³owa kluczowe
informatyzacja, MTF, konsolidacja gie³d
Global conditions of safety of stock market in Poland
(Summary)
The most important values for every stock market, also including polish stock
market, is their stability and safety. Realization of these values depend not only
on local (national), but also on global factors. Technical progress in computer industry on the one hand has positive influence on market development(new forms
of communication, rationalization of cash transactions), but on the other it creates
a new risk map(wider protection of investors as a weakest chain on the stock market, regulations concerning contracts, money laundering etc.). Computerization
has positive influence on trade deconcentration (MTF) and institutional consolidation of stock exchanges (intercontiental stock exchanges), but for the polish
stock exchange it may be a cause for its marginalization.
Keywords
computerization, MTF, consolidation of stock markets